[zaloguj się]
[pdf]

PODDAĆ (130) vb pf

o oraz a jasne.

Fleksja
inf poddać
praet
sg pl
1 m -m poddåł m pers
2 m poddåłeś, -ś poddåł m pers
3 m poddåł m pers poddali
f poddała m an
n poddało subst
plusq
sg
3 m był poddåł
imperativus
sg pl
1 poddåjmy
2 poddåj poddåjcie
conditionalis
sg pl
1 m bych poddåł m pers
3 m by poddåł m pers by poddali
f by poddała m an
con praet
sg pl
1 m m pers bychmy byli poddali
3 m by był poddåł m pers by byli poddali
impersonalis
praet poddåno
participia
part praet act poddåwszy

inf poddać (23). ◊ fut 1 sg poddåm (2). ◊ 3 sg poddå (4). ◊ praet 1 sg m -m poddåł (1). ◊ 2 sg m poddåłeś, -ś poddåł (9). ◊ 3 sg m poddåł (54). f poddała (4). n poddało (2). ◊ 3 pl m pers poddali (5). ◊ plusq 3 sg m był poddåł (2). ◊ imp 2 sg poddåj (3); -åj (1) BudBib, -aj (1) BibRadz, -(a)j (1). ◊ 1 pl poddåjmy (1). ◊ 2 pl poddåjcie (1). ◊ con 1 sg m bych poddåł (1). ◊ 3 sg m by poddåł (8). f by poddała (1). ◊ 3 pl m pers by poddali (1). ◊ con praet 3 sg m by był poddåł (1). ◊ 1 pl m pers bychmy byli poddali (1). ◊ 3 pl m pers by byli poddali (1). ◊ impers praet poddåno (1). ◊ part praet act poddåwszy (4).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVII i XIX w.

1. Uzależnić, podporządkować; subicere Vulg, PolAnt, Modrz, Cn; submittere BartBydg, Modrz; subdere Modrz, Cn; supponere Modrz; dare, humiliare, subicere sub pedes PolAnt; revocare, subiungere Mącz; praevenire Vulg; addicere, emancipare, mancipare Cn [w tym: kogo, co (109)] (112): BartBydg 236; tedyć też y ſam ſyn będźie poddan temu ktory poddał wſzytko/ áby Bog był wſzytkim we wſzytkich. BibRadz 1.Cor 15/28; WujNT Rom 8/20.

poddać komu (33): TarDuch B5; Ale gdy mu będą wſſyſtkie rzecży poddáne/ tedy y ſam ſyn poddan będzie onemu ktory mu poddał wſzyſthkie rzecży Leop 1.Cor 15/28, 1.Cor 15/27, Hebr 2/5; Zwierzętá dla tego Bog człowiekowi poddał/ áby ich słuſznie vżywał. BibRadz I 5c marg, 1.Cor 15/27, Hebr 2/5, 8; OrzQuin N2v; BiałKat 86; Oćiec niebieſki ſam Bog iedyny wſzechmogący poddał wſzyſtko oprocż ſiebie ſámego Iezuſowi ſynowi ſwoiemu CzechRozm 203, 25, 37v, 45, 47, 52v [2 r.]; CzechEp 330, 413; NiemObr 104; Abowiem nie ániołomći poddał Bog świát przyſzły WujNT Hebr 2/5, 1.Cor 15/27, 28, Hebr 2/8. Cf Zwroty.

W charakterystycznych połączeniach: poddać anjolom (4), Bogu (2), człowiekowi (3), kapłanowi; poddać anjoły, głowy, krolestwo, lud, myśli, narody, okrąg ziemie, siebie, śmierć, świat, wszy(s)tko (wszytki(e) rzeczy) (31), zwierzęta.

Zwroty: »[komu] w dziedzictwo poddać« (1): w ktorych [świadectwach] to ſobie Bog przycżya/ iż on ſam krolá tego [tj. Chrystusa] dáć miáł/ y krolem go ſam vcżynić [...]/ y narody mu w dziedźictwo poddáć. CzechRozm 177v.

»poddać pod moc« [w tym: czyją (7), komu (2)] = ad potentiam revocare Mącz; potestati subicere Modrz [szyk zmienny] (8): racży datz mnie grzeſſnému/ ijżebych [...] tobie ciało ij ducha pod motz twoię doſkonale poddál. OpecŻyw 72v; SeklKat O2v; RejKup p5; Mącz 505c; ábowiem ieſliż białągłowę pánem zowiemy/ przyſtoi áby káżdy z nas myſli ſwe wſzytki/ y chćiwośći/ poddał pod moc iey GórnDworz Cc2v; HistRzym 75v; RejZwierc 1v; ONo też trzebá poſtánowić/ żeby białe głowy do ſpraw Rzecżypoſpolitey niebyły przypuſzcżáne/ ktore Bog pod moc mężow poddał ModrzBaz 49.

»pod poddaność poddać [komu]« (1): Naprzod áby [żony] były poddáne mężom/ pod ktorą poddáność poddał Pan Bog Iewę Iádámowi WerKaz 288.

»poddać pod, w posłuszeństwo« [w tym: czyje (3), komu (2)] (3:2): RejPs 220v; Iż ty cudzołożniki á ty ludzie ſwowolnie bez zakonu żywiące/ będzie Pan Bog okrutnie ſądził cżáſu ſądu ſwoiego/ á podda ie pod ſrogie poſłuſzeńſtwo iego. RejPos 43v; (marg) Dziwna miłość boſka ku cżłowieku. (–) Bo obácż iáko cie Pan ná tym ſwiecie vbłogoſłáwić racżył/ [...] málucżko cie nie zrownał z Anyoły. Wſzytko co ieſt ná ziemi poddał w poſłuſzeńſtwo thobie. RejPos 146, 3v; RejZwierc 1v.

»poddać sobie« = subicere sibi PolAnt, Vulg (3): BibRadz Phil 3/21; Iezus Kryſtus przemieni Ciáło náſze [...] według mocy przez ktorą też może poddáć ſobie wſzytki rzecży GrzegŚm 8 [przekład tego samego tekstu BibRadz]; WujNT 1.Petr 3/22.

Szeregi: »poddać i podbić« (1): ktoremu [papieżowi katolicy] nie tylko zbor powſzechny/ ále też y Monárchy świeckie z ich páńſtwy/ poddáć/ y podbić chcą. NiemObr 55.

»podłożyć a poddać« (1): Bog Ociec wſzythko podłożył á poddał pod nogi Páná Kryſtuſowe RejPosWiecz2 92.

W przen (14):
Zwroty: »poddać głowy [pod co]« = poddać się (1): Iáko s poſtronnych narodow zacni krolowye mieli poddáć głowy ſwe pod kroleſtwo Páná Kriſtuſowe LubPs P6 marg.

»poddać pod miecz [czyj]« (1): Kthoryż on ieſth co od wſchodu ſłońcá wzbudźił ſpráwiedliwoſć/ wezwał iey áby przyſzła zá niem/ podał mu narody/ á podbił podeń Krole/ poddał ie pod miecz iego [dabit ... in gladium eius] iáko proch BibRadz Is 41/2.

»poddać pod nogi [czyje]« = subicere sub pedibus PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (10): WróbŻołt 46/4; BibRadz Hebr 2/8; Wſzytkoś poddał pod nogi iego [Adama]/ Woły y owce wſzyſtki/ nád tho y żwierzętá polne HistRzym [39]v, 69; RejPos 3v; RejPosWiecz2 92; CzechRozm 25; WujNT 1.Cor 15/26, Eph 1/22, Hebr 2/8.

»poddać ramiona, ręce« [w tym: komu (1)] = poddać się; praevenire manus Vulg; dare humerum PolAnt (2:1): Murżyńska ziemia pokwapi ſie poddać ręce ſwoie bogu. WróbŻołt 67/32; Ale ſię oni hárdźie ſpráwowáli/ á nie ſłucháli roſkazánia twego [...]/ á niechćieli poddáć rámion ſwoich/ y záthwárdźili kárk ſwoy á nie chćieli ſłucháć. BibRadz 2.Esdr 9/29; BudBib 2.Esdr 9/29.

Przen (13):

poddać pod co (1): Bo rzecży ná święte potrzeby oddáne/ ná świetſkie potrzeby obroćili/ á poddali ie pod ſwoie pożytki y pod ſwe żądze. ModrzBaz 135v.

Zwrot: »[komu] w moc poddać« (1): Socrates [...] iuż wpotachłych leciech na arfie ſię vcżył/ y palce ſwoie miſtrzowi w moc poddał. KwiatKsiąż E4.
a) Podporządkować się duchowo (11):

poddać komu, czemu (9): Chceſz wſzyſtkę roſtropność twoię ile rozum twoy nieſie/ Boſkiemu piſmu/ y wyrozumieniu poddáć? KrowObr 127; Nie poddáy názbyt myſli twey żonie/ áby nie wźięłá gory nád mocą twoią. BibRadz Eccli 9/2; SienLek 2; BudBib Eccli 9/2; o to śię káżdy ma naywięcey ſtáráć/ [...] áby chęć ſwą rozumowi poddał. ModrzBaz 6v; Poddaymy Pánu Iezuſowi vprzeymość woley náſzey SkarŻyw 83; NiemObr 180; Błogoſłáwiony cżłowiek/ co Iákubowemu/ Bogu vfa/ y cále ſwą myśl poddał iemu GrabowSet D2. Cf »poddać pod moc«.

Zwroty: »poddać pod moc« [w tym: czego (1), czemu (1)] (2): Ale ieſliżby [człowiek] do lat przyſzedſzy/ chował ieſzcże on ogień/ w oziębłym ſerczu/ á chcział rozum ſwoy ktory w ten cżás ieſt zupełney śiły/ poddáć pod mocz zemdlonym ſmyſłom/ thám iuż inákſzey rády niemáſz/ iedno tákiego wyrzućić s pośrodká ludzi GórnDworz Ll3v; RejPos 90.

»poddać w posłuszeństwo [czego]« (1): lepieyby vcżynił/ kiedyby poſłuchawſzy rády X.A. ſzperowáć rozumkiem ſwym przeſtał/ poddawſzy rozum ſwoy w poſłuſzeńſtwo wiáry prawdźiwey páná Chriſtuſowey. NiemObr 143.

Szereg: »poddać a podłożyć« (1): Rácżże ty ſam wſzytki zburzone myſli/ á rozumy nád wolą thwoię wynioſłe/ poddáć á podłołożyć pod moc prawdy twoiey ſwięthey RejPos 90.
a. Podporządkować politycznie (35): Subiungere urbem aliquam ad Imperium Romanum, Poddáć. Mącz 178b.

poddać komu (6): HistJóz E3; Powiedział tesz ze powiedayą omnie abich ya miał Kamieniecz wſyacz a Turkowy poddacz LibLeg 11/13v; iá ieſtem Tintiſus [...]/ ktorym wſzytki ludzie ſwieckie twemu máieſtatowi [tj. tobie] poddał HistAl Mv; Sonnenburg. Bárzo bogáty Klutz. Krzyżacy gi Krolowi Duńſkiemu poddali KwiatOpis B4. Cf »poddać sobie«.

Zwroty: »w maństwo [czyje] poddać« (1): S tey przycżyny then Kárzeł kſięſtwo Geldriyſkie w máńſtwo Fráncuſkie poddał BielKron 191.

»pod [czyją] moc poddać« (1): [Ankus Marcyjus] Thuſzki/ Fidenaty/ y ine gránicżne nieprzyiaciele zwyciężył/ y pod Rzymſką moc poddał BielKron 102.

»poddać sobie, pod się« (2:1): panuy a podday pod ſię nieprzijaciele twe. WróbŻołt 117v; Zátym kxiążę rozgniewawſzy ſie poddał ſobie mocą wſzytkę ziemię HistRzym 34v; Iako ſproſny Antykryſt zwodźił Stany wſzelkie Zmyſlonymi duſzámi: ták w poddáńſtwo ſwoie Wyniosſzy/ poddał ſobie Kroleſtwo oboie. Ná Ziemi y ná Niebie/ Hárdźie roſkázuiąc GrzegŚm Av.

W przen (1):
Zwroty: »poddać ramiona [swoje pod co]« = poddać się (1): Ták powieda Pan poddayćie rámioná wáſze pod ſłużbę Krolá Bábilońſkiego [Inclinate legem vestram et operamini regi Babylonis] BudBib Bar 2/19[21].

[»szyje swe poddać [czemu]« = pójść w niewolę: rzecż niewątpliwa/ że Tureckim okowom szyie ſwe poddamy. Respons N4.]

Przen (2):

poddać komu (1): Rozmyśl iedno ſobie/ iákie vpadki ſpráwiło poſpolite opilſtwo. Te narody mężne bárzo y walecżne nieprzyiaciołom poddáło. WerGośc 238.

Zwrot: »pod panowanie [czyje] poddać« (1): To [opilstwo] mury obronnych miaſt przez wiele lat trzeźwośćią od nieprzyiaćioł obronione/ nieprzyćiaiołom [!] otworzyło. To narody zuchwáłe/ y roſkázowánia nie ćierpiące/ pod pánowánie inſzych poddáło. WerGośc 238.
αα. O Bogu (11):

poddać komu (5): Leop Deut 25/19; Abowiem Pan Bog twoy ieſt w oboźie twoiem/ áby ćię bronił á tobie poddał nieprzyiaćioły twoie [ad dandum inimicos tuos] BibRadz Deut 23/13, Deut 9/3. Cf Zwroty.

Zwroty: »poddać pod moc« [w tym: czyją (2), komu (1)] [szyk zmienny] (3): Poddał pod moc náſſę tu wſſytki narody LubPs M4v, M4v marg; Abowiem Pan Bog [...] wiele kroleſtw ſrodze ſkarał/ y pod moc pogańſką poddał. KrowObr 79v.

»poddać [komu] w posłuszeństwo« (1): poddam mu też wſzytki narody w poſłuſzeńſtwo iego/ á łupy okrutnych mocarzow będzye dzyelił ſobie wedle woley ſwoiey. RejPos 104v.

W przen (4):
Zwroty: »poddać pod nogi [czyje]« = subicere sub pedibus Vulg [szyk zmienny] (3): WróbŻołt 46/4; Nieruſſáiąć iney ſrogoſći iedno tylko ſámem ſlownem ſkarániem/ poddał [Bog] ludzi rozmayte pod nogi náſſe RejPs 70v; Diar 89.

»poddać pod prawicę« (1): [Ezajasz] powiedał ſłowá Páńſkie/ mowiąc: Pomázáńcowi memu Cyruſowi podnioſę práwicę/ á poddam pod nię lud y kroleſtwá wielkie. BielKron 110v.

α. Zrezygnować z obrony, skapitulować, oddać oblegającym (11): Pothym Soliman ćiągnął do zamku y miáſthecżká máłego rzecżonego Tátá/ poddano ij zárázem/ zburzyli ij Turcy do grunthu BielKron 316; około Boleſłáwcá ſiedm lat leżano/ ktory potym wdową będąc Offká Kſięzná poddáłá/ gdy nie miáłá co ieść y pić ná nim. BielKron 382v, 243v, 315 [2 r.]; ActReg 8.

poddać komu (5): A gdy do zamku przyćiągli [książęta litewscy]/ Piothrás Thurſki z Lęcżyckiey zyemie dla boiaźni poddał im zamek/ nie máiąc gwałtu żadnego. BielKron 376v, 365; BiałKaz K3v; OrzJan 103. Cf »poddać nieprzyjacielowi«.

W charakterystycznych połączeniach: poddać miasto, zamek (4).

Zwrot: »poddać nieprzyjacielowi« (1): Káleteńcżykowie [...] oblężeni od Angielſkiego Krolá [...]/ vmyſlili Miáſto poddáć nieprzyiacielowi. Phil D.
b. Sprawić, aby ktoś podlegał jakimś prawom (5):

poddać pod co (4): PatKaz III 93; Gdyż iáſna rzecz że to Páweł przećiw fáłſzywym Apoſtołom żyduiącym mowi/ ktorzy chćieli poddáć Chrześćijány pod ceremonie ſtárego zakonu WujNT 700. Cf Zwroty.

Zwroty: »poddać pod moc [czego]« (1): rozumieli to [panowie] iż więtſza rzecż ieſt pánowánie poddáć pod moc praw [legibus submittere]/ niżli pánowáć ModrzBaz 101.

»poddać pod posłuszeństwo [czego]« (1): A tu możeſz zrozumieć/ iż tá rzecż záwżdy byłá w wielkiey łáſce [...] v niego [Chrystusa]: gdyż y mátkę ſwą ſwięta [!] [...] racżył poddáć pod poſłuſzeńſtwo zakonu tego RejPos 43v.

Przen [czemu] (1): A przeto ią ták dzierżę/ iż nie to było głowne przed ſię wzięcie nátury/ żeby ludzi chorobam/ niewcżáſom/ y doległoſciam poddáłá GórnDworz H8v.
2. Powierzyć, zlecić [co] (7):

poddać komu (2): Ktorym ſędziom kto nie chce ábo nie śmie wſzytkiey ſwey náuki y ſpraw ſwoich poddáć; ten doſyć pokázuie/ iż prawdzie nie vfa WujNT 460. Cf W przen Zwrot.

poddać czemu (1): gdyż y Páweł ś. náukę ſwą/ ktorą był wziął od Bogá [...]/ poddał rozſądkowi inſzych Apoſtołow. WujNT 582.

poddać pod co (4): zá cżem vmyśliliſmy te święte kśięgi znowu przełożone/ [...] Wáſzey K:M: pánu ſwemu miłośćiwemu offiarowáć/ obnowić/ y pod miłośćiwą a łáſkáwą obronę poddáć. BudBibKaw A3v; WujNT Gal 2 arg; vmyśliłem [...] to zdánie ſwe w pośrzodek bráćiey ſwey podáć. [...] pod mądry rozſądek y korrekturę Ich M. to wſzytko poddawſzy. VotSzl B4v, C4v.

W przen (1):
Zwrot: »[komu] zlecić a w ręce poddać« (1): Wiele yeſt hiſtoriy á przykłádow [...] yákoby ſie myeli rodzicy záchowáć przećiwko Doktorom á náucżycyelom ſwych ſynow/ s ktorych mogłby kożdy doznáć [...]/ że nye inácżey przeciwko nim máyą ſie myeć/ yedno yáko then ktory gdyby yákyemu zacnemu [...] cżłowyekowi co ták koſztownego/ potrzebnego/ y pożytecżnego zlećił á wręce poddał. GliczKsiąż N3v.
3. Sprawić, że ktoś znalazł się w jakiejś sytuacji, doprowadzić do czegoś; dare PolAnt; reddere Modrz [kogo] (4):

[poddać ku czemu: prosiła go aby iei raczey gardło wzial, nizli ią poddał ku tak srogiemu zelzeniu. PlutMKoch 250.]

poddać pod co (2): BudBib Iudith 9/2; Abowiem y w ſámey chęći ieſt nieiákie męſtwo/ ktora cżem śię więcey wyćiągnie/ tem mniey cżłowieká pod niecnoty iákie podda. ModrzBaz 9v; PowodPr 4.

poddać w co (1): Do narodu zdradzieckiego poślę go/ y [...] roſkażę mu/ żeby pobrał plony y poplądrował korzyśći: y ten lud áby poddał w podeptánie/ iáko błoto ná vlicách. PowodPr 8.

4. Dać, udzielić (2):

poddać komu co (1): kthorego [Adama] był Pan á ſtworzycyel náſz na wyobráżenye ſwoye vcżynił/ [...] y zwirzchnosć iemu poddał/ zlecuyąc yemu moc á pánowánye nád ź[w]yerzęty GliczKsiąż C6.

Zwrot: »w [czyją] moc poddać [iż]« (1): wnáſſę moc poddał/ iż ſye tákimi [tj. synami bożymi i dziedzicami królestwa niebieskiego] ſtawamy KromRozm II b2v.
a. [Podać, wręczyć [co do czego]: Jan Chądzynsky [...] opowiedział się i skarżył przed urzędem rewizorskim, że od urzędu JMP starosty chęcińskiego cirpi wielkie krzywdy [...]; które tu na karcie do urzędu rewizorskigo poddał LustrSand 308.]
5. Przekazać prawnie majątek [co komu] (4): a Matką yego wlaſzną [lege: matka ... własna] thego woyka wyſzy opyſzanego potdala mu then Mlyn w Kalyſzu zewſzytkym Gruntem ZapKościer 1582/31v, 1581/22; [a dobrowolnie przedal ſwoię máiętnoſć Wociechowy Depcie, [...] y poddał mu przed prawęm naſzym ZapWpolJutr 1549 4/19, 1550 4/19].
Zwroty: »poddać w moc« (1): Iſz dobrowolnie poddała wmoc wszeliakie dobra ktorekolwiek będą i są po niey [...] temuż tho Woiciechowi Siostrzankowi swemv ZapKościer 1580/10.

»w possesyją poddać« (1): Wpossesią im także poddał wyzei omieniony Bartoſz, Dom W Kośćierzinie ZapKościer 1579/3v.

6. Podłożyć; przen [co czemu] (1): Wſtań/ woła ná ćię Pan/ á śpieſz ſię k niemu/ Poddawſzy rámię brzemieniu ſwoiemu/ Nieś ſwe vćiſki/ złoż y doległośći GrabowSet Q4.

Synonimy: 1. opanować, podbić, posieść, wziąć, zająć, zniewolić; 2. powierzyć, zlecić, 3. doprowadzić, sprawić; 4. udzielić; 5. przekazać; 6. podłożyć.

Formacje współrdzenne cf DAĆ.

Cf 1. PODDANIE, PODDANY

KW, AL