[zaloguj się]
[pdf]

OBRONA (1662) sb f

Pierwsze o oraz a jasne; -on- (262), -ón- (41); -ón- SienLekAndr (2), Strum (4), CiekPotr; -on- : -ón- KochZg (1:1), Mącz (58:2), OrzQuin (1:7), KochPs (23:5), ZawJeft (5:1), GórnTroas (5:1), SarnStat (144:17); w G pl drugie o pochylone.

Fleksja
sg pl
N obrona obrony
G obrony obrón
D obronie obronåm, obron(o)m
A obronę obrony
I obroną obronami
L obronie obronach
V obrono

sg N obrona (243). ◊ G obrony (368). ◊ D obronie (122). ◊ A obronę (426) [w tym: -e (6), -ą (3)]. ◊ I obroną (163). ◊ L obronie (269). ◊ V obrono (4). ◊ pl N obrony (10). ◊ G obrón (10); -ón (3) Mącz (2), CiekPotr; -(o)n (7). ◊ D obronåm (2), obron(o)m (1); -åm BibRadz; -åm : -(o)m MycPrz (1:1). ◊ A obrony (29). ◊ I obronami (7). ◊ L obronach (8).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia
1. Ratunek w niebezpieczeństwie, zagrożeniu (bronienie kogoś, czegoś lub bronienie się); defensio Vulg, Mącz, Modrz, Calag, JanStat, Cn; tutela Mącz, Modrz, Calep, JanStat, Cn; praesidium Mącz, Modrz, Calag, Cn; patrocinium Mącz, Calep, JanStat, Cn; protectio Vulg, PolAnt, JanStat; propugnatio Modrz, Cn; tuitio JanStat, Cn; arx, clypeus PolAnt (1579):
a. Ochrona, zabezpieczenie (się) przeciw możliwemu zagrożeniu; bezpieczeństwo, obronność; propugnaculum Modrz, Cn; munitio PolAnt; cautela, cautio, conservatio Mącz; praemunitio Calep; tutamen Cn (653): BielŻyw 52; WróbŻołt cc2, ee5v; RejPs 100v, 170; RejKup o5v; IchM panowie też tu z Krolem JM namawiali o obronie tej wewnętrznej, ktorej WM od panow duchownych potrzebujecie Diar 44, 42 [2 r.]; KrowObr 89v; mądrość dawa żywot ſwoim dzyedzicom. (to ieſt lepſza obroná z mądrośći niżli s pieniędzy) BielKron 80v, 193v, 247; Conservatio, Záchowanie/ álbo przechowánie. Obroná. Mącz 389b, 42a [2 r.]; RejPos A4v; RejZwierc Aaa4v; CzechRozm 237; ModrzBaz 3; bo wielka ieſt obroná z poſtu/ z modlitwy/ y iáłmużny: ktora od śmierći cżłeka wybawia SkarŻyw 393; A biednaſz to Wolność/ ktora przyiáćiół/ ábo ſług/ ábo háydukow do obrony potrzebuie. GórnRozm C; Calep 836a; LatHar 429, 719; Przetoż nie máią ſtąd obrony odſzczepieńcy/ ktorzy pewnie wierzą iż ſą w łáſce Bożey/ [...] choćia częſto miłość Bożą przez grzech vtracáią. WujNT 552; SarnStat 1, 2, 229, 265; SkarKaz )(4.

obrona czego [= co jest bronione] (15): [Głowa] w ſobie zamyka [...] mozg, dla ktorego obrony potrzeba mocney twardoſci. GlabGad B3; WierKróc B3; CzechRozm 255; A ktoby ſpytał cżemu ſię z tákiey pánny [Jezus] národził/ ktora iuſz mężá miáłá: niechże wie/ [...] iſz to P. Bog vcżynił naprzod ná obronę ſławy/ y zdrowia/ y beſpiecżnośći mátki Bożey. SkarŻyw 242; PaprUp I3v; Phil E2, Q3; LatHar 211; karczm obroná Stárośćiému vrzędowi nalezy. SarnStat 510, 829; SkarKaz 548b; SkarKazSej 700a. Cf dla obrony czego, ku obronie czego.

obrona czego [= co broni] (3): BielKron 80v; day mi náleść pod ćieniem ſkrzydeł twoich/ obronę zbáwienia wiecżnego. LatHar 291; JanNKarGórn G4v.

obrona od kogo, od czego [= przed kim, przed czym] (3): WujJud 223; BudBib Eccli 34/18; [przez kapłany] przyſtęp do łáſki Bożey/ y obrony od wſzytkich nieprzyiaćioł maćie. SkarKazSej 665b.

obrona komu, czemu (2): A pokoy Boży kthory przewyzſza wſzelki rozum/ będzie obroná ſercam wáſzym/ y myſlam wáſzym przez Iezuſá Kryſtuſá [custodiat corda vestra, et inteligentias vestras in Christo Iesu]. BibRadz Philipp 4/7; RejZwierc Bbb.

obrona przeciwko czemu (3): prośimy ćię/ áby z tey wiáry ſtátecżnośći/ mielichmy obronę/ przećiwko wſzelkiey przećiwnośći. LatHar 370, 104, 453.

obrona na kogo, na co (4): RejPos 15 marg, 117; á iákoſzby to przyſtáło/ nieprzyaćiele mieć/ á obrony nánie nie mieć? SkarJedn 299; LatHar 199.

obrona czyja [= kto jest broniony] [w tym: pron poss (13), G sb (2)] (15): [pczoła] telko żądłem pcha/ w ktorem ieſt wſzytka iey obrona. FalZioł IV 27c, IV 9b; WróbŻołt cc2; RejPs 137v; KrowObr 69; RejWiz 120, 171v; RejPos 142v [2 r.]; RejZwierc 263; CzechRozm A3; Pánie/ w którym obroná Moiá ieſt położoná/ Czemu mię troſkliwégo Pchaſz od oblicza ſwégo? KochPs 64; GórnRozm A4v. Cf ku obronie czyjej.

obrona czyja [= kto broni] [w tym: ai (2), pron poss (1)] (3): KromRozm II q4; Cieſzył ſię iednák kościelną obroną ktorey pilnował/ y dobrym ſumnieniem ſwoim. SkarŻyw 334. Cf »za obroną [czyją]«.

W połączeniach szeregowych (2): Ktorego kroleſtwá moc/ vrząd/ y obroná nie ieſt ćieleſna/ áni miecżow żadnych/ áni dźiał ani iezdnych potrzebuie: ále tylko w duchu vſt iego/ w ſłowie Bożym/ [...] należy. CzechRozm 255; LatHar 104.

W charakterystycznych połączeniach: lepsza obrona (2), niesprawiedliwa, pewna, słaba (4), wielka, wszytka (3), zwierzchowna; obrona bezpieczności, ciała, dzierżenia, karczm, kościołow, ręki, rozmnażania pożytkow ludzkich, sieroctwa, sławy, wiary św., wolności (2), zdrowia, żywota (2); obrona mądrości, pieniędzy, zbawienia (wiecznego) (2); obrona od grzechow, od nieprzyjacioł, od obrażenia; obrona myślam, Polakom, sercam; obrona przeciwko świeckiej niebezpieczności, przeciwko wszelkiej przeciwności, przeciwko wszelkim przeciwności najazdom; obrona na nieprzyjacioły, na sprzeciwnika, na śmiertelne grzechy; obrona ludu żydowskiego, Polakow; kościelna obrona; obronę otrzymać, wynaleźć, na obronę służyć; myślić o obronie, namawiać, przy śmierci obrona.

Przysłowie: Myſl ſthała/ wyelka obroná RejWiz 35 marg, Cc7.
Zwrot: »czynić obronę [czemu]« (1): z drugiey ſtrony ma iezyoro wielkie/ kthore cżyni obronę miáſtu. BielKron 9.

»mieć obronę [z kogo, z czego]« (1): prawdá/ [...] ſámá w ſobie nienáruſzona ſtoi: máiąc też ſwą obronę z Bogá y z ſłowá iego ś. CzechRozm A3.

Szeregi: »moc i (a) obrona« (2): KromRozm II q4; Poſpolićie rogiem piſmo moc zowie. Bo v zwierząt rogátych wſzytká moc y obroná w rogach. BudBib I 326c marg.

»plastr i obrona« (1): Othoć zoſtháwił plaſtr y obronę [w Ewanjelijej]/ iáko ſie maſz bronić temu okrutnemu kátowi á morderzowi ſproſnemu twoiemu/ y tym wſzytkim iádowitym żądłom iego. RejPos 328.

»obrona i pociecha« [szyk 2:1] (3): wnim ſámym [Jezusie Chrystusie] tylko wſzyſtkę obronę/ y poćiechę ſwoię pokładáią. KrowObr 69; RejZwierc 173v. Cf »ku obronie i pociesze«.

»obrona a pokoj« (1): racziſſz ſſwikll obmiſſlacz myedzi ynnemy rzeczamy pylnye yako bi [...] W. K. mczi takyeſſz wobronye a w pokoyv dobrem myeſkacz y zachowacz ſſia mogl. LibLeg 11/133v.

»obrona a ratunk« (1): Ocży páńſkie pilnuią tych ktorzy go miłuią/ ieſtći [...] obroną od obráżenia/ á rátunk od vpadku [custodia ab offensione et audiutorium casus]. BudBib Eccli 34/18[19].

»straż i obrona« (1): Nie ieſt to Wolność/ ktora ſtráźy/ y obrony potrżebuie. GórnRozm C marg.

»uchowanie i obrona« (1): w tym Sákrámenćie [zasługi Pana Chrystusowej]/ łáſkę Bożą y grzechow przeſzłych odpuſzcżenie/ y od przyſzłych vchowánie y obronę mamy. WujJud 223.

»obrona i wolność« (1): źwirzętom kopytá y rogi/ Dał Bog/ [...] Aby ſie w ſwey obronie/ y w ſwoiey wolnośći/ Weſeliło źwirzątko/ w káżdey przypádłośći. RejWiz 120.

»zasłona albo obrona« (1): kto poſpołu pod zaſłoną (álbo obroną) mądrośći y pieniędzy będzye leżał BielKron 80v.

Wyrażenia przyimkowe: »dla obrony« (2): Wthore (popr) mamy ſzwyaczycz tąn dzen yey/ m/ począczą (–) dla obrony bo takye ludzye vybavya marya od ſkod rozmaytych PatKaz I 2; BielKron 198v.

~ dla obrony czego [= co jest bronione] (1): rádę ná to prżynieśli/ [...] żebyśćie beśpiecznie w domách ſwych żyli/ á zgráie wielkiey dla obrony żywotow wáſzych/ iżby wam nie było chowáć potrżebá GórnRozm D3v. ~

»k(u) obronie« (5): Pan roſcyągnął obłok ſwoy nád nimi k obronie Iż przed vpalenim Słońcá ſſli yáko w zaſłonye LubPs Yv.

~ ku obronie czego [= co jest bronione] (2): Digitale, Napárſtek też pierścień Rękáwicá/ wſziſtko to ćokolwiek ku obronie ręki vcziniono yeſt. Mącz 88d; KuczbKat 330.

ku obronie czyjej [= kto jest broniony] [pron poss] (2): ſmyſlneć ieſt á dowćipne ludzkie przyrodzenie [...] ku ſwoiey obronie BielKron 244; SkarŻyw 572.

Szereg: »ku obronie i pociesze« (1): [wieśniacy chcieli św. Romualda zabić] áby wżdy ćiáło iego święte przy ſobie ku ſwey obronie y poćieſze mieć mogli. SkarŻyw 572. ~

»za obroną [czyją = kto broni]« (1):

~ Szereg: »za obroną, za pracą« (1): [posłowie skarżyli się, że dzieje im się krzywda od panów duchownych] ktorzy i po dziś za naszą obroną, za naszą pracą secure dominantur in bonis ecclesiae. DiarDop 104. ~

Przen (54): onym dwoim zákazánim/ Niebędźieſz zábijał/ Niebędźieſz cudzołożył/ iákoby obroną pewną/ y żywot y ćiáło náſze/ y ſławę/ y dobre mniemánie w cáłośći chowa KuczbKat 325; SkarKaz 245b.

obrona czyja (1): Twóy pręt/ o pánie/ y laſká twoiá/ W niebeſpieczeńſtwie obroná moiá. KochPs 33.

a) O przedmiotach poświęcanych (relikwiach, przedmiotach kultowych), talizmanach itp. (42): Abowiem tę obronę [= gromnice] naprzod wymyſlił Wigilius Papieſz KrowObr 89v.

obrona czego [= co jest bronione] (3): KrowObr 109v; Obroná miaſt y kroleſtw/ świętych ćiáłá y kośći. SkarŻyw 403, 403.

obrona od kogo, od czego (6): przypiſuieſz obronę Ornatom/ [...] iákoby kxiądz w Ornat obletzony y przybrány/ miał ſobie przes to od Dijabelſkiego pokuſzenia/ zaſlużyć obronę. KrowObr 106, 89v [2 r.], 92; to słowo [non consentio] ieſt od wſzytkich złych myśli obroná SkarŻyw 294, 36.

obrona (na)przeciwko komu, (na)przeciwko czemu (9): Papieſz Sergius nierychło ſwiece álbo iáko ie wy zowiećie gromnice lepił/ áby obroną były náprzećiwko gromu y Dijabłu. KrowObr 89v, 87, 109v [3 r.], 113, 148v [2 r.]; LatHar 201.

obrona czyja [w tym: pron poss (3), ai poss (2), G sb (1)] (6): Ogień obroná Papieſka. KrowObr 87 marg, 87, 89, Tt; kopyto ſkráyne od lewey przedniey nogi łośiey/ [...] ieſt wielką obroną tych co ij przy ſobie noſzą SienLek 60; SkarŻyw 135.

W połączeniach szeregowych (4): Izali Pan Kryſtus/ álbo ktory iego Apoſtoł/ drwá pokoſztzone/ lekárſtwem zbáwiennym/ duſz odkupienim/ poćiechą y obroną/ náprzećiwko duſznym nieprzyiaćielom/ y oſtrym zaſtrzáłom/ názywał? KrowObr 109v, 87v, 109v, 113.

Zwroty: »być obroną« [w tym: komu (3), ku czemu (1)] [szyk zmienny] (15): [ten olej] áby był obroną Duſzną y ćieleſną/ ku wyniſztzeniu wſzyſtkich boleśći y niemocy. KrowObr 81, 81v, 89, 89v [3 r.], 96, 103 (12); SienLek 60; SkarŻyw 31; LatHar 201.

»za obronę mieć« [szyk zmienny] (2): vżywánie przenaświętſzego Sákrámentu v ſtárych Chrześćian/ cżęſte było: á mieli ie ſobie zá obronę od grzechu/ y śideł Dyabelſkich. SkarŻyw 36, 403.

»[czemu] obronę przypisować, przydawać, przywłaszczać« [szyk zmienny] (7:1:1): oto martwemu woſkowi [...] obronę duſzną y ćieleſną przypiſuiećie. KrowObr 89v, 80v [2 r.], 87v [2 r.], 92, 98, 103v, 106.

Wyrażenie: »obrona duszna (i cielesna) [w tym: duszna i cielesna (10)]« [szyk zmienny] (16): Sktoregożeś tho piſmá wytzytał/ áby Ogień/ [...] miał być Sług y Służebnitzek Bożych obroną duſzną náprzećiwko Dyabłom/ y chytrośćiam ich? KrowObr 87, 81, 81v, 87v [2 r.], 89v [4 r.], 92 [2 r.] (16).
Szeregi: »mur i obrona« (2): ćiáło Symeoná S. do miáſtá wprowádzili/ áby nam było murem y obroną SkarŻyw 31, 403.

»obrona i pociecha« [szyk 1:1] (2): [to drewno Krzyża twojego] niechay będzie poćiechą/ y obroną/ náprzećiwko oſtrym zaſthrzáłom nieprzyiaćioł KrowObr 109v; SkarŻyw 135.

»pomoc i obrona« (1): dał to y temu niebieſkiemu pokármowi/ że przećiwko ćiężſzym grzechom/ [...] oſobliwą nam pomocą ieſt y obroną. LatHar 201.

»szczyt i obrona« (1): Proſiemy ćie Boże/ áby to Złoto/ Mirrhá/ y kádzidło/ ſlugom twoim/ álbo ſlużebnicom twoim/ było ſſtzytem y obroną KrowObr 96.

b) O krainach, górach, zbiornikach wodnych (8):

obrona czego [= co jest bronione] (2): BielKron 286; zaż źiemiá Wołoſka która przed láty pewną obroną króleſtwá tego byłá [cesarzowi tureckiemu na przekazie]? OrzJan 85.

obrona przeciwko komu (1): [Bryzak miasto] Było niegdy Rzymiánom obroną przećiwko Niemcom. BielKron 286v.

obrona czyja [= kto jest broniony] (1): A gori wyſokie ſą skłonienie Ieleniowi a skała ieżom [montes excelsi cervis petra refugium herinaciis Ps 103/18]. (koment) Czuſz ieſt obrona y vcieczka ich. (–) WróbŻołt [hh8]v.

Zwroty: »za obronę brać« (1): Z Noſtiwicem Hetmánem drudzy vciekáli/ A Láſſy y Ieziorá zá obronę bráli StryjKron 642.

»być obroną, za obronę« [w tym: komu, czemu (3)] [szyk zmienny] (4:1): Skáły/ gory/ ktore miáſto obiegły w koło/ ſą miáſtu zá obronę niemáłą. BielKron 282v, 286, 286v; OrzJan 85, 90.

»mieć za obronę« (1): otworz bronę/ Otworz/ iuż mię wſtyd mur mieć zá obronę SzarzRyt C.

Szeregi: »mur a obrona« (1): [ziemia Hegów] ma w ſobie miáſtá/ zamki mocne ná wyſokich gorách y ná ſkáłách/ kthore wſzytkiey Szwabſkiey źiemi ſą murem á obroną. BielKron 286.

»obrona i ucieczka« (1): WróbŻołt [hh8]v cf obrona czyja.

c) O osobie (1): [królowie polscy] Chryſtuſowi ſię ſłużyć/ y kośćiołowi iego obroną być przyśięgáią. SkarKazSej 681b.
α. Militarna: Ogół przedsięwzięć służących umacnianiu obronności, podnoszeniu bezpieczeństwa kraju; także podatek na cele obronne; defensio Mącz, Modrz, JanStat; propugnaculum Modrz; protectio JanStat (461): LibLeg 6/55; MetrKor 61/224; nie będziemy o podatku, ktory obroną nazywacie, radzić Diar 34; iżby ten strach, ktory mają przed nieprzyjacielem, łacno się tym ulżył miedzy ludźmi, gdyby obronę na granicy widzieli Diar 68, 24 [2 r.], 25 [3 r.], 26, 27 [3 r.], 28 [3 r.] (56); DiarDop 118; A iſcye yáko ſzkoł ná náuki potrzebá/ ták kozáctwá ná obronę. GliczKsiąż K8; GroicPorz a2v; RejWiz 173 [3 r.] Cc5; Nácżynił theż w Ieruſálem rozmáitych ſtrzelb á przypraw ná obronę [diversi generis machinas]/ kthore rozłożył po wieżach/ y po murzech Leop 2.Par 26/15; UstPraw E3, E3v [2 r.]; RejZwierz 108v; OrzRozm C2v, S3, V, V v [3 r.], V2v, V3; Gdy do Budzyniá przyćiągnął/ nálazł Budzyń bez wſzelákiey obrony/ opuſzcżony BielKron 308v; ieſt Biłágrod w dobrym mieyſcu y w dobrey obronie/ z iednę ſtronę [!] ieźioro ie wielkie przyrodzone obtocżyło/ y przekop/ thakież trzy wáły vſypáne ſzeroko y wyſoko/ z drugą ſtronę Dunay. BielKron 316, 96v, 157v, 199, 202v, 215 (17); KochZg B; OrzQuin B2; Prot C3v, D; BielSat G3v, G4v, Hv, N3; RejZwierc 186v, 187, 194v, 245, 251 [3 r.], Bbb2v; BielSpr 30, 31, 32v; MycPrz I C4v; PaprPan H4v; Pirwſza [rzecz jest]/ áby ono ludzi ſpolnie mieſzkáiących towárzyſtwo w dobrem porządku było/ á obronę ſobie przyſtoyną miáło [administrandam, tuendam et defendendam] ModrzBaz 4, 123, 124v, 126v, 137v; KochOdpr D3 [2 r.]; Ten Iozue był miedzy onemi dwánaśćią ſzpiegierzmi/ ktorzy naprzod ziemię obiecáną z roſkazánia Moyżeſzowego oglądáli/ iáka ieſt/ co zá ludzie/ co zá obroná SkarŻyw 500; BielSen 14; BielSjem 39; ActReg 27; KochFrag 49; Ziemiá Inflantſka przy iednéy Rzeczypoſpolitéy Polſkiéy y obroną, iáko y Litwá záchowána. SarnStat 1200 [idem 1308] 123 żp, 178, 304 [2 r.], 358, 363 (13); Krol z Rádą á vrzędámi ſwemi powinien nam ſpráwiedliwość: á z Rycerſtwem lepak ſwym obronę. PowodPr 82; VotSzl E; PaxLiz A3; SkarKazSej 664a, 678b; PudłDydo A3v.

obrona czego [= co jest bronione] (72): Krol naſz miłoſćiwy Sigmunt: odłożił 473005. zło. na obronę ſławnego kroleſtwa Polſkiego KłosAlg Gv; ComCrac 14v; ConPiotr 30, 31v; LibMal 1548/142; Diar 34; LubPs O5v marg; OrzRozm S4v [2 r.]; GórnDworz X4v; TO napierwſza obroná Zamkow álbo Miaſth/ mieć doſtátek wſzyſtkiego/ á nawięcey ſtrzelby i prochu/ żywnośći/ y kthemu Ludźi kilko ſpráwnych/ coby drugim roſkázowali BielSpr 64, 3, 61; CzechRozm 254v; ModrzBaz 20v, 35, 125 [3 r.]; SkarŻyw 403; ActReg 41; Ale nieruchómé dobrá ták dźiedźiczné/ iáko zaſtáwné (áby obróná Rzeczypoſpolitéy nie byłá vmnieyſzoná) rozrządzániu Teſtámentowému nie máią podléc. SarnStat 709, 6, 42, 78, 89, 104 (13); SkarKaz )(2v; VOTVM [...] O záłożeniu ſkárbu Rzeczypoſpolitey/ y o obronie kráiow Ruſkich. VotSzl kt [idem A4] A2v, A4, B2v [2 r.], B4 [2 r.], C4 (12). Cf »obrona granic«, dla obrony czego, do obrony czego, ku obronie czego, w obronie czego.

obrona od kogo [= przed kim] (12): Acz obrona od nieprzyjaciela postronnego jest potrzebna, ale potrzebniejsza od domowego. Diar 25, 35 [2 r.], 39; ná głowną obronę od Turkow máią pobor pogłowny ſkłádáć według ſzácunkow dobr ludu poſpolitego BielKron 222v, 222, 237, 316, 410v; ModrzBaz 137v; GórnRozm D3v; SkarKaz 120a.

obrona od kogo [= kto broni] (1): obiegli Turcy Lincz [...] ále mocną obronę miał/ od Mikołáiá Iurixá BielKron 211.

obrona dla czego [= czego] (1): nie jest teraz nic potrzebniejszego nad opatrzenie granic, obrona dla pokoju pospolitego. Diar 24.

obrona komu, czemu (5): Tym wszem krajom obrona się nie odprawi tym podatkiem, ktoryście WM mianowali Diar 63; BielKron 9; RejZwierc 186; OrzJan 133; SkarKaz )(2v.

obrona przeciw(ko) komu, przeciw(ko) czemu (32): ComCrac 11, 11v; OrzRozm V3; Ceſarz [...] vpominał kſiążęthá Luterſkie/ o Koncilium w Trydenćie/ też o obronę przećiw Turkowi BielKron 223v, 190v, 192v, 193v, 199v, 210v (9): MycPrz II B; ModrzBaz 35, 103v, 137v; StryjKron 295, 427, 677; ActReg 40; doſyć obrony to króleſtwo miéwáło/ przećiw wſzyſtkiéy Azyáckiéy mocy. OrzJan 40; PowodPr 47, 56 [2 r.]. Cf »w obronie zachować [przeciwko komu]«, »złożyć obronę [przeciwko komu]«, dla obrony przeciw komu, przeciw czemu; do obrony przeciwko komu; ku obronie przeciwko komu, przeciwko czemu; w obronie przeciwko komu.

obrona czyja [w tym: pron poss (11), ai poss (9), G sb (2)] (21): LibLeg 8/133v; Diar 68; LubPs Nv; OrzRozm V; RejPos 328v; BielSat G4, M4; naprzod w Dobrzyńſkiey Zięmi [...] oſiedli/ wziąwſzy ná się obronę Mázowſzan y Polakow przećiwko Pruſakom. StryjKron 295; BielSjem 34; I ták ogołocona z obrony krześćiáńſkiéy Syria z Zydowſką źiemią/ y Ieruzálem/ od vczniów Máhometowych ieſt vćiśniona OrzJan 27; SarnStat 1053 [2 r.], 1093, 1204, 1310; VotSzl E4. Cf dla obrony czyjej, ku obronie czyjej.

W połączeniach szeregowych (17): ComCrac 11v; KromRozm II a4v; nam jest potrzebniejsza i powinniejsza, domowa obrona, porządek, sprawiedliwość i utciwa wolność. Diar 26; DiarDop 110; OrzList hv; BielKron 103v, 188, 425, 430; Vniuerſitas Polſka/ poſyła Poſły ſwé ná Seym/ do Krolá ſwégo po ſpráwiedliwość/ po obronę/ po pokóy. OrzQuin C4v; ModrzBaz 140; OrzJan 133; SarnStat 24, 230; PowodPr 31; y pracy żadney y czuynośći/ w obmyślániu dobrá poſpolitego y obrony á záchowánia w cáłośći korony wſzytkiey/ nie żáłował. SkarKaz )(2v; VotSzl A2v.

W charakterystycznych połączeniach: obrona bezpieczna (2), dobra (5), głowna, jednostajna (4), mała, mocna (5), pewna (3), potrzebna (2), przystojna, słaba (2), sławna, spolna, stateczna (2), tegoroczna, wieczna (2), wielka, zupełna (2); obrona grodow, korony (3), kościołow (2), krajow (7), krolestwa (12), miast (4), miejsc, ojczyzny (3), państwa (4), portow, prowincyjej (2), Rzeczypospolitej (19), wiary, zamkow (3), ziemi; obrona od nieprzyjaciela (7), od Tatar, od Turkow (3); obrona dla pokoju; obrona koronie, krajom, miastu; obrona przeciw(ko) nieprzyjacielowi (9), przeciw pohańcom, przeciw poganom, przeciw(ko) Turkowi (10); obrona kościelna (2), krolewska, krześcijańska, nieprzyjacielska, polska; obrony potrzebować (2), przyczynić; obronę odprawić (2); przyłożyć na obronę; mowić o obronie (8); namawiać (o)koło obrony (17); powiedzieć o obronie (2), radzić o obronie (21), rozumieć o obronie; zatrzymywać w obronie.

W charakterystycznych połączeniach przyimkowych: bez obrony (4), na obronę (57), o obronie (79), o obronę (3), około obrony (22), po obronie, po obronę, pod obroną, w obronie (22), w obronę (2), z obroną, z obrony.

Przysłowia: by namgleyſza obrona dobra ieſt będzieli tilko zgodna. BielŻyw 41.

Bo to ſtára przypowieść/ iż káżda obroná/ Słábſza gdy dobrey rády/ nie máſz o niey domá. RejZwierz 91.

Zwroty: »obronę dzierżeć; dzierżenie obrony« [szyk zmienny] (7;1): LibLeg 8/133v; obieczvyemy [...] ze na ten Rok przyviescz chczemy Poddane naſſze Xięſtwa Vielkiego Litewſkiego aby iednoſtayną obronę zkoroną Polſką przecziwko ſpolnemv nieprziiaczielovi na graniczach dzierzeli. ComCrac 11, 11, 11v [2 r.]; ConPiotr 34; SarnStat 131 [2 r.].

»obroną opatrować, opatrzyć, opatrowany« [szyk zmienny] (3:1:1): Ponere praesidium in aliquo loco, Oſádźić żołnierżmi opátrzić obroną. Mącz 309d; SarnStat 130 [2 r.], 365, 1200.

»oprawić się w obronę« (1): Tym tho Rycerzom ktore byli Turcy wygnáli z Rodis/ dał był Ceſarz wyſep Melite [!]/ [...] gdzie ſie tám opráwili w obronę/ iż tám mogą być przeſpiecżni BielKron 239.

»[w czym] obronę pokładać« (2): W grodziech ſwoie obrony/ wſzyſtki pokłádáią/ Swego przełożonego/ s pilnośćią ſłucháią. BielSat M4 [idem] BielSjem 34.

»(po)stanowić, postanawiać obronę; (po)stanowienie obrony, około obrony; posta(no)wiona obrona« = constituere defensionem Modrz [szyk zmienny] (14:1;4:1;3): ComCrac 11; Pierwej trzeba od postronnego nieprzyjaciela obronę postanowić, tuż po tym o domowych potrzebach mowić. Diar 35, 24, 25, 67 [2 r.], 68, 75; BielKron 163, 210v, 225, 366v, 400, 420, 448v; BielSpr 75v, 76; To niech będźie o obronách/ ktoreby miáły być poſtánowione dla w tárgnienia nieprzyiaćielá vkráinnego [de propugnaculis, quae constituenda essent ob incursus hostium vicinorum]. ModrzBaz 104, 124v, 137v; StryjKron 677; SarnStat 102; VotSzl B3.

»(u)czynić obronę; uczynienie obrony« [szyk zmienny] (6:1): BielKron 370v; MycPrz II B; [aediles] przekopámi y wáłmi/ nietylko Miáſtá/ ále też y polá otacżáli/ á tym ſpoſobem cżynili obronę kráiny ſwey przećiwko naiázdom nieprzyiaćielſkiem [hocque modo adversus impetum hostilem regionem muniebant]. ModrzBaz 35, 102v; BielSjem 40; ActReg 40; SkarKaz )(2v.

»w obronie zachować [przeciwko komu]« (1): yego K. m. Zradamy swoymy wyeczey othim miſlil abi panstwo swoye wobronie zachowal przeczywko nieprzyaczielowy swemv LibLeg 10/154.

»w obronie zatrzymać« (1): wam ie [lud] Pan Bog zlećił/ wam máiętnośći y zdrowia ich poruczył/ ábyśćie ie do ſpráwiedliwośći przypráwowáli/ y w dobrey obronie od tego pogániná Turczyná zátrzymáli. SkarKaz 120a.

»złożyć [= uczynić] obronę [przeciw komu]« (1): Ceſarz widząc yż Luteryani niechcą złożyć obrony przećiw Turkowi/ [...] poſłał tedy do Turká o docżeśne przymierze. BielKron 223v.

Wyrażenia: »bezpieczna [= pewna, niezawodna] obrona« (2): PaprPan D4; [jak w mieście porządnym] ták w kośćiele Bożym/ mowi Pſalm/ ieſt dźiwnie poćieſzne mieſzkánie/ [...] wielka zgodá w nim/ wielki porządek/ wielki doſtátek/ beśpieczna obroná y nádánie przywileiow bogátych SkarKaz 633b.

»obrona domowa« = bezpieczeństwo, ład wewnętrzny (8): A w inych sprawach RP należących, a zwłaszcza około obrony tak domowej i postronnej namawiać radzi będziemy Diar 38, 25, 38, 40, 42, 43 [2 r.]; OrzJan 110.

»obrona koronna« (2): Ruſzenie poſpolite/ toć ieſt iáśnie opiſáne w Státućie/ á to ieſt oſtátecznia [!] nádźieiá Polſkiey obrony/ (marg) Obroná koronna (–). OrzRozm V marg, A.

»obrona miescka« (1): nievfaiąc obronie zamkowey y mieſckiey myſlił ſię z Litwą w polu potkáć StryjKron 421.

»podatek (a. kontrybucyja) na obronę; podatkowa obrona« = podatek na utrzymanie wojska; contributio JanStat (7;3): za krola starego, gdy znano potrzebę, podatki składane bywały na obronę Diar 36, 27, 36, 63, 78, 81 (8); gwałthownemu nieprzyjaćielowi podatkową obroną ktorąſmy ná ten rok vchwalili odpor dać ſię nie może. UstPraw K3 [idem Diar 81, SarnStat]; SarnStat 116.

»obrona (po)graniczna, granic« (5:2): Diar 24; Poyrzymyſz ná obronę gránicżną iáka ieſt. LeszczRzecz A4; SarnStat 125 żp, 131; PowodPr 84. Cf »dla obrony granic, granicznej«.

»obrona pospolita« [szyk 10:8] (18): ku iego K. M. proſſba bela [...] aby onego pańſtwa [litewskiego] poddane iego K. M. przywiodl aby theſſ taką ſprawa y gotowoſć obrony poſpolithy nieſć powinni bely ConPiotr 33v, 30; Diar 37; OrzList hv; Látá 1514. Krol Zygmunth rádząc s Pany Litewſkimi o obronę poſpolitą od Moſkwy/ vſtáwili pobor w źiemi Litewſkiey BielKron 410v, 181 v, 199, 200 [2 r.], 393, 403, 416v; RejZwierc 188; SarnStat 357. Cf »dla pospolitej obrony«, »ku obronie pospolitej«.

»obrona postronna [= przed zagrożeniem zewnętrznym]« [szyk 9:6] (15): [o obronie postronnej i domowej zaraz nie może być stanowiono] bo owa postronna obrona należy na służebnym ludu, ktory za podatkiem chowany bywa, owa zasię domowa na kondycyjach, ktore byśmy postanowiać mieli. Diar 42, 20, 25 [2 r.], 26, 27, 29 (15).

»obrona potoczna« = od końca XV w. stała, najemna siła zbrojna na granicy południowo-wschodniej; również podatek przenaczony utrzymanie tego wojska [szyk 25:5] (30): Obronę potoczną posłowie ziemscy tym sposobem zezwolili: Pobor aby był z każdego osiadłego łanu po 8 gr polskich wedle starych kwitacyj. Diar 79, 26, 27, 39, 43 [2 r.], 62; OrzRozm V, V v; [posłowie solicytowali] o poſtánowieniu obrony potocznéy tákowéy/ któraby rok od roku ná gránicach Koronnych dźierżána bydź miáłá SarnStat 102; Podſkárbi káżdy Koronny/ téy czwartéy częśći nie ma obrácáć/ ieno ná ſłużebné obrony potocznéy SarnStat 359 [idem 419] 102, 103 [2 r.], 130 [2 r.], 175, 359 [2 r.], 360 (21).

»przyrodzona obrona« (2): Then kośćioł takież był w przyrodzoney obronie/ ze wſzythkich ſtron ſkáłámi záwieſzony BielKron 274, 274.

»ukrajna obrona« (1): [księżna Holha państwa ruskie] ze wſzyſtkich ſtron od naiázdow nieprzyiaćielſkich Aſadmowi y Cieltowi Woiewodom krewnym zábitego Małżonká ſwego vkrayne obrony zlećiwſzy/ obwárowáłá. StryjKron 122.

»obrona waleczna [= wojenna]« (1): A rzecz poſpolita nie tylko obroną waleczną/ ále theż y Práwy bywa vmocniona. GroicPorz e2v.

»wojenna obrona« (1): [przyzwolenie posłów] ſię nąm zdalo bidz potrzebne ku zobopolnemu, a odnetowanemu na taką miedzy ſobą woienną obronę. ConPiotr 34v.

»obrona zamkowa« (1): StryjKron 421 cf »obrona miescka«.

»obrona ziemska« (2): Tylko z tego Státutu wſzyſtek rozdźiał woienny y [lege: o] obronie źiemſkiéy/ iáko przećiwny wolnośćiam Koronnym/ mocą tego teráznieyſzégo liſtu y Przywileiu náſzégo káſsuiemy SarnStat 1062 [idem] 1191.

Szeregi: »moc i obrona« (2): BielKron 210; przes nię [sprawę puszkarską] cżáſow ninieyſzych więcżſzą moc y obronę ma káżde woyſko/ Zamek y Miásto/ niżli kiedy ręką cżyniąc. BielSpr 72v.

»(tak) obrona i (jako) opatrzenie« (2): Diar 38; bárzo ſię prędko tám nieprzyiaćiel podſzáńcuie/ gdźie ná przyſtoyney obronie y opátrzeniu miáſtu ſchodźi LatHar 2. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»obrona i oprawa« (1): Poſtáwiwſzy Romulus miáſto Rzym w dobrey obronie y opráwie/ rádził [...] iákoby Rzecżpoſpolitą w mieſcie [...] dobrze poſtánowili. BielKron 99.

»(nie) obrona i (ani) podatek« (2): W uniwersalech około obrony i podatku tego nieco nad tę zmowę odmieniono Diar 91, 28.

»obrona i pokoj« [szyk 1:1] (2): Defensioni patriae servire, Stáráć ſie áby oyczizna w dobrym pokoyu y obronie byłá. Mącz 388c; PowodPr 24. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»położenie i obrona« (1): Chodziel theſz thu ſnym okolo myaſtha ongi przepatriwayącz polozenye y obronę LibMal 1548/142v.

»porządek i obrona« (1): urząd ziemski [...] jest dla tego postawion, aby RP w porządku dobrym i w obronie sprawował DiarDop 107.

»postanowienie i obrona« (1): KAzimierz [...] gdy o dobrym poſtánowieniu rzecżypoſpolitey y obronie páńſtwá ſwego myślił [...] wypráwił do Rzymu do Papieżá Lucyuſzá trzećiego/ posły ſwoie: proſząc go pilnie/ áby mu ktorego męcżeńniká kośći święte do Polſki posłał SkarŻyw 403.

»potężność i obrona« (1): á w oboich ták w Slężakach/ iáko w Mázowſzánach bárdzo ſłábą potężność/ y obronę przećiw nieprzyiaćiołom być powiádał StryjKron 427.

»(i) obrona i pożytek« (3): by to rozdano ludziom Rycerſkim/ [...] tedyby tho ſnádnie á rychło oſieść mogło/ y byłáby y obroná y pożytek Rzecżypoſpolitey. RejZwierc 186. Cf »dla obrony i pożytku«.

»przezpieczeństwo i obrona« (1): chcąc Ziemie przerzeczoné Litewſkié [...] w przeſpieczeńſtwie y w pewnéy obronie poſtáwić [in certitudine, securitate et tutela melioribus reponere JanStat 744] [powtóre je wcielamy] SarnStat 987.

»obrona a straż« (1): Platho [...] niebárzo był łáſkaw/ ná białegłowy/ á wdy im ſámem zleca obronę/ á ſtraż miáſtá/ á męſzcżyznam ine wſzytki ſpráwy woienne. GórnDworz X4v.

»twardość i obrona« (1): cziſz Thurczi nye prze kupiecztwo yako ſzyą okazvyą thu po zyemyey yeſzdza. Alie dlia wipatrziwanya Sprawy thwardoſczi y obrony myaſt y przeyaſzdow. LibMal 1548/142.

»zacność i obrona« (1): w zbroynym Rycérztwie zacność/ y obroná wſzyſtkiégo Króleſtwá należy [honor Regis, et defensio totius regni dependet JanStat 697] SarnStat 126.

Wyrażenia przyimkowe: »dla obrony« = pro defensione JanStat, JanPrzyw; in munitionem PolAnt; propter defensionem, pro tuitione JanStat (31): A dla lepſzey obrony [ut melius ab hostibus tuerentur] ſiedm zamkow [...] zbudowali każdemu Hethmanowi ieden. MiechGlab 59; Diar 33; BibRadz 1.Mach 10/11; BielKron 207, 442v; BudBib Cant 4/4; Calep 180a; SarnStat 1039; VotSzl Dv; Nikt w tákim doſtátku zamkow y murow nie opátruie. [...] Nie máſz czym przykryć y tego co oycowie dla obrony pobudowáli. SkarKazSej 705a.

~ dla obrony czego [= co jest bronione] (15): SkarJedn 206; KmitaPsal A2; áby ſzláchtá náſzá Rycerſkiémi rzeczámi ſie báwiąca/ dla obrony Króleſtwá tym czuynieyſza byłá/ ſkazáliſmy [...] SarnStat 706, 9, 83, 126, 178, 360 (12). Cf »dla obrony granic«.

dla obrony przeciw komu, przeciw czemu (3): Ceſarz ſłożył Syem w Spyrze dla obrony przećiw Turkom BielKron 205v, 204v, 207.

dla obrony czyjej [= kto jest broniony] [w tym: pron poss (2), ai poss (2)] (4): áby dla obrony Kośćielnéy y dóbr iego/ do przednieyſzych kościołów/ [...] nie były prziymowáné [na urzędy osoby nieszlacheckiego stanu] SarnStat 178 [idem 922], 9, 889, 922.

Wyrażenia: »dla obrony granic, granicznej« (1:1): BielKron 222v; [ma być czynione, aby] y tá czwarta część/ którą ná żołniérze dla obróny gránicznéy dawáć mamy/ tákże pomnożona byłá. SarnStat 101.

»dla pospolitej obrony« (2): BierRozm 21; dwie częśći [dochodów z odpustów] máią zoſtháć ná mieyſcu dla poſpolitey obrony/ á trzećia na Pápieża BielKron 408.

Szeregi: »dla dobrego i obrony« (1): ſzáfunek Czwartéy częśći którąſmy z dochodów ſtołu náſzégo dla dobrégo y obrony Rzeczypoſpolitéy dobrowolnie poſtąpili/ miał bydź opátrzón SarnStat 360.

»dla obrony i pożytku« (2): Ieſli który zamek dla obrony y pożytku [pro defensione et utilitate JanPrzyw 5] tego Króleſtwá/ zá rádą y zwoleniem Pánów zechcemy budowáć; tedy ná budowánié onégo ćiż przełożeni w Króleſtwie będą powinni pomágáć. SarnStat 126 [idem] 883.

»dla obrony i rządzenia« (1): Szláchetné męże dla obrony y rządzenia ich [= Ziem Pruskich] [pro illius tuitione et gubernatione JanStat 903]/ [...] w ſtárſzych mieśćiéch przerzeczonéy źiemi będźiemy náznáczáć SarnStat 1119.

»(i) dla obrony i zachowania« = pro tuitione ac conservatione JanStat (3): ſłuſznie ſobie dla obrony y záchowánia wiáry Kátolickiey innego Ceſarzá obráli SkarJedn 206; SarnStat 83, 910. ~

»do obrony« (2):

~ do obrony czego [= co jest bronione] (1): gdybychmy ie [szlachtę] koleią ná pogránicze Podolſkie co rok poſyłáli/ [...] tedyby tym ſpoſobem nie máła pomoc do obrony kráiow Ruſkich być mogłá VotSzl Cv.

do obrony przeciwko komu (1): Do obrony przećiwko gwałtownemu káżdemu nieprzyiaćielowi [...] trzech rzeczy/ iáko ia rozumiem potrzebá VotSzl B4v. ~

»ku obronie« = ad defensionem, ad tuendum JanStat (26): Diar 68, 77 [2 r.]; RejZwierz 105v; BielKron 219v, 297; Praesidium, Oſádzenie miáſtá/ zamku/ álbo mieyſcá yákiego żołnierzim ku obronie. Mącz 380b, 380c; RejAp 80; RejZwierc 187, 247v [2 r.]; BielSpr b2v, 71v, 75; StryjKron 115.

~ ku obronie czego [= co jest bronione] (4): któré [osoby prostego stanu] ku obronie potrzebnéy Kośćiołów w Króleſtwie náſzym/ [...] máło/ álbo nic mogą bydź pomocni Kośćiołóm SarnStat 922 [idem 178], 134, 178, 965.

ku obronie przeciwko komu, przeciwko czemu (1): Takyſmy spoſob ku obronie poſpolithey przeczywko ſamemu poſpolitemu Tureczkiemu nieprzyaczieliowy y przeczywko nawalny moczy yego nalozely. ConPiotr 30.

ku obronie czyjej (1): zamki/ miáſtá pomurowáli/ y ochędożyli ku oſobliwemu mięſzkániu y obronie Ceſárſkiey/ kſiążąt/ y wſzytkiey ſláchty Niemieckiey rzeſze BielKron 231v.

Wyrażenie: »ku obronie pospolitej« [szyk 1:1] (2): ConPiotr 30; [książęta niemieccy] poſtąpili pobor/ tákież [na potrzebę] Krolowi Ferdynándowi ku poſpolithey obronie BielKron 233.
Szeregi: »ku obronie a ćwiczeniu« (1): [gdyby miejsca puste zasiedlić] ludziby ku obronie á ćwicżeniu wiele przybyć mogło. RejZwierc 186.

»ku obronie i ku oparciu« (1): Ieſlyby [...] mocznie nieprzyacziel na Corone cziągnal, [...] Thedy tha conſtitucia ku obronie y ku oparcziu na ten rok miecz mą. ConPiotr 35.

»ku obronie i pilności granicznej« (1): Tenze dwa vrzedi przeciwko prawu trzimal ſktorich ieden nalezi ku obronie y pilnoſci granitznei PaprUp I3v.

»ku obronie i zadzierżeniu« (1): winien będźie woyſko morzkié [...] ku obronie portów morzkich/ y zádźierżeniu Dominium maris [ad tuendos portus et dominium maris JanStat 109] [...] ſwym koſztem chowáć. SarnStat 134. ~

»pod obroną« (1): Pátrzayże iáką obronę ználeźli/ z iákieyśi cżwartey cżęśći/ y ná to iuż wſzytki ſwe nádzyeie ſpuſzcżáią/powiádáią iż to iuż będą złote wieki pod tą obroną. RejZwierc 194v.

»w obronie« (5):

~ w obronie czego [= co jest bronione] (4): NOſił zdawná ten to dom wſze ná ſobie ſławy/ [...] VIele prac podeymuiąc tych to Pańſtw w obronie WierKróc Av; PaprUp D3; SarnStat 437, 1020.

w obronie przeciwko komu (1): aby pańſtwo naſſe Xięſtwo Vielkie Litewſkie bylo ziednoczono z Koroną Polską tak wobronie przecziwko ſpolnemv nieprziiaczieliovi, iako też w ynnych ſpravach ComCrac 11. ~

β. Prawna: Zapewnienie, gwarancja; przywileje, zapisy, wolności, nadania; munimentum JanStat, JanPrzyw; cautela, immunitas, vadium JanStat (47): oktorebi kolviek dlugi opiſane y obrony wtakovych zapiſiech vczynione ani zadney dilacyey ani odkladv niebędzie mogl miecz zadnego ComCrac 22; Mącz 42a; SarnStat 685, 1249, 1250, 1256, 1257.

obrona czego [= co jest bronione] (1): ktorych zapiſow iſtotą y obroną [Inscriptionum tuitionem ac defensionem JanStat 440] będzie ſie godzilo kazdemv vczynicz pod ſkodami ziemſkiemi abo pod zakladęm ComCrac 22.

obrona czego [= co broni] (10): przeto té wſtzyſtkié przywileie náſzé [...] znowu cáłé czyniémy/ odnawiamy/ y tą ninieyſzą obroną piſánia tego potwiérdzamy [praesentis scripti patrocinio confirmamus JanPrzyw 18] SarnStat 894, 61. Cf »obrona prawa«, »pod obroną [czego]«, za obroną czego.

obrona komu (1): Ale toby nápewnieyſza chudym obroná byłá/ gdyby vrżąd ſam czynił o ich krżywdę GórnRozm D2v.

obrona przeciw(ko) komu, przeciw(ko) czemu (4): GroicPorz ee3v; niemaſz ty żadnéy obróny przećiwko zwiérzchnośći Kśiążęćiá ſwégo/ á ia mam obrónę przećiwko Królowi ſwemu/ Przyśięgę iego vczynióną pod zwiérzchnośćią Stanu Kápłáńſkiégo OrzQuin Q4, P.

obrona czyja [= kto jest broniony] [pron poss] (7): prosiemy, aby już tu teraz był naznaczon czas pewny i miesce sejmowi, na ktory aby byli powinni wszyscy stanąć z prawy, obronami swemi, a usprawiedliwić się RP Diar 29, 27 [2 r.], 72; ZawJeft 12; SarnStat 932, 1117.

W połączeniach szeregowych (8): GroicPorz r4v; BEdźie powinien Sędźia ná ſądźie śiedzący od ſtron ſtoiących przed vczynieniem ſkazánia pytáć/ ieſliby mieli iákié munimentá álbo dowody/ álbo obrony Práwné [sua munimenta vel documenta, defensionesque Iuridicas JanStat 493] ſłuſzné ku popiérániu ſwéy rzeczy SarnStat 159 [idem (2)] 557, 824, 885, 1089, 1094, 1117.

W charakterystycznych połączeniach: obrona dana, pozwolona, przerzeczona (5), słuszna (3), uczyniona; obrona listow (3), pisania (2), pisma, przywileju, statutu, zapisow; obrona chudym; obrona przeciw kredytorom, przeciwko krolowi, przeciwko krzywdzie, przeciw sierotam, przeciwko zwierzchności; obroną potwierdzać.

Zwroty: »okazować prawne obrony« (1): [Hetman próbuje pogodzić zwaśnionych] Okázuiąc ſwé prawné do tego obrony/ Zá którémi chćiał/ áby obie ſtronie trwáły W ſwych gránicách ZawJeft 12.

»obrony prawne przekładać« (2): częſtokroć gwałtownicy domów ſwoié obróny práwne przekłádáli [suas defensiones iudiciarias deponerent JanStat 589]/ y dla wielkośći tákowégo przekłádánia niekiedy winni bywáli wolni czynieni od żáłób ſkárżących ſie SarnStat 505 [idem] 932.

Wyrażenie: »obrona prawna, prawa, od prawa, wedle prawa« = defensio iudiciaria a. iuridica, iuris patrocinium JanStat [szyk 11:3] (10:2:1:1): Diar 72; GroicPorz m4, r4v; ſkázuiemy/ [...] áby od Práwá káżdému obroná byłá powinna. SarnStat 157, 159, 557, 824, 1164; PowodPr 53, 69. Cf Zwroty, »przez obrony prawa«.
Szeregi: »obrony, (albo) dowody« (2): Sędźia niż ſkáźń vczyni ma ſtron pytáć máiąli ieſzcze iákie obrony álbo dowody pewne UstPraw C2; SarnStat 1261. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»istota i obrona« (1): ComCrac 22 cf obrona czego [= co jest bronione].

»listy i obrony« (1): na ten też sejm teraźniejszy nie są obwieszczeni, aby z listy i obronami swemi tu być mieli. Diar 27. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»prawo, (i, albo) obrona (prawna)« [szyk 2:1] (3): Diar 27, 29; A będźieli pozwány vkázował práwo iákié álbo obrony práwné/ zá którémi to vczynił/ tedy ſąd [...] to ſkaże co będźie wedle práwá. SarnStat 1164. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

Wyrażenia przyimkowe: »dla obrony« (1):
~ Szereg: »dla przestrogi albo obrony« (1): nienieyſzé vſtáwy z nápiſániém świátków [!] dáliſmy im/ dla przeſtrogi/ álbo obróny [pro cautela dedimus JanStat 1123] SarnStat 258. ~

»pod obroną [czego = co broni]« = sub immunitate, patrocinio JanStat (3): [przywileje Wielkiego Księcia Zygmunta] pod obroną ninieyſzégo piſánia potwiérdzamy/ ſkázuiąc áby moc miáły mocy wiecznéy. SarnStat 995.

~ Szereg: »pod obroną i wolnością« (2): Wſzákże mogą pánowie mieyſc/ [...] dáć liſty świádeczné ku pielgrzymówániu/ pod których liſtów obroną y wolnośćią [sub quarum immunitate JanStat 1096] téż niémáiąc znáków/ niech będą dopuſczáni wſzędźie prośić iáłmużny. SarnStat 518 [idem] 927. ~

»przez obrony« (1):

~ Wyrażenie: »przez obrony prawa« (1): będą powinni [ludzie związani umową] między ſobą czynić y poſtępowáć przez wſzelkiégo poſtępku y obrony práwá/ y ſzukánia w tym vrzędów Ziemſkich SarnStat 1217. ~

»za obroną« = pod gwarancją; patrocinio JanStat (4): i teraz go [pokoju od stanu duchownego] nie będziem moc mieć, jeno za obroną, ktorą byście WM z Krolem JM za prośbami a zezwoleniem naszym uchwalić tu raczyli. Diar 41.

~ za obroną czego [= co bronił] (3): zá obroną liſtów dánych [przywileje i nadania] ſą vmocnioné [et literarum patrocinio munita JanStat 756]/ y zá témi liſty ieſteſmy ná wysſzy ſtan podnieśieni SarnStat 998, 703, 890.

Szereg: »za mocą i obroną« (1): wſzyſtkié práwá y przywileie/ któré zdawná przy Koronáciiéy náſzéy y innych czáſów powoliliſmy zá mocą y obroną ninieyſzégo przywileiu [patrocinio praesentis privilegii nostri JanPrzyw 13] vmocniamy SarnStat 890. ~

γ. Medyczna (1): VChronieniu powietrza morowégo/ wielką pomoc czyni mierné chowánié/ á wwſzákże [!] y temu dla pewnieyſzéy obrony opiſuią lékárze tákowé przeſtrzeżenié [...] SienLek 124v.
b. Czynne przeciwstawianie się zaistniałemu zagrożeniu (409): [Nieszczęście mówił] tzoſmy kolwiek vcżinili: vćiniliſmy [!] broniątz ſie gwáłtowi/ ktorey obrony dopuſzcżá wſzelkie prawo. ForCnR Ev; RejWiz 69; ſkoro po pogorzeli/ wilcy przyſzli kąſali ludźie niedbáiąc obrony BielKron 417v, 401; RejPos 109v; BielSat Gv, L3 [2 r.]; BudBibKaw A2v; Obroná nie tylko ſámemu cżłowiekowi/ ále y wſzytkiemu ſtworzeniu źiemſkiemu ieſt wrodzona. CzechRozm **3v, 232, 237, 237v, 242; KochPs 112; Pan moy Iezus Chryſtus żywy/ ná moię pomoc nieomieſzka: á tam gdzie mi naćiężey będzie/ prętką mi obronę poſle. SkarŻyw 69; BielSjem 25 [2 r.]; ZawJeft 28; Calep 1092a; GórnTroas 38; LatHar 580; WujNT 148; SarnStat 122, 1308; PowodPr 80; CzahTr H2v; SkarKaz 667a, 670b; SzarzRyt A4v.

obrona czego [= co jest bronione] (44): LubPs Z3; GroicPorz a2; I obiecuię też wiernie/ prácowáć około obrony wiáry krześćijáńſkiey KrowObr 41; OrzRozm C; StryjWjaz C3; Károlus wielki ná obronę kośćiołá Rzymſkiego przyzwany. SkarJedn d6v, 152, 344, 361; SkarŻyw A4v, 162 [2 r.], 318, 341, 372 (10); PaprUp B2v; LatHar 201; WujNT 498; SarnStat 922; PowodPr 44; SkarKaz 350b; SkarKazSej 658a, 667a [2 r.]. Cf dla obrony czego, ku obronie czego, w obronie czego.

obrona czego [= co broni] (1): z ktorymi oto [katolikami] obronę ſámego ſłowá Bożego/ rzeſzotem ſzátáńſkim/ bez Bożey boiáźni názywa. CzechEp 132.

obrona od kogo, od czego [= przed kim, przed czym] (7): zaczym byśmy się wszyscy od Pana Boga bezpieczniej spodziewać śmieli od każdego też najsroższego nieprzyjaciela obrony. Diar 37; BielKom Gv; LubPs Z3 marg; A tu nie mowi Apoſtoł S. o głowie tyło niewidomey: [...] ále też y o widomey/ przez ktorą nam do vchá Boſka náuká y obroná od kácerſtwá idzie. SkarJedn 156, 199; GrabowSet P4; LatHar 115.

obrona na kogo, na co (8): Tám [w Psalmach Dawidowych] naydzieſz wſzytki obrony ná cżárthá ſprzećiwniká ſwego/ y ná káżde niebeſpiecżeńſtwo ſwoie. RejPos 116v, A5v, 82v marg, 107 marg [2 r.]; RejZwierc 79; GórnTroas 30; Polepſzenie Krześćiáńſkie pierwſzą ná nieprzyiaćielá obroną. PowodPr 80 marg.

obrona czemu (2): [na ważniejsze urzędy kościelne] mieli bydź prziymowáni Pánowie Vrodzeni y ſzláchetni: z którychby prędka y łácwa obroná Kośćiołóm [prompta et facilis Ecclesiarum defensio JanStat 194] mogłá bydź. SarnStat 178 [idem] 922.

obrona przeciw(ko) komu, przeciw(ko) czemu (9): dla tego [Jezus] ſzedł ná puſzcżą/ áby ſie dał cżártowi pokuśić/ á nas áby náucżył obrony przećiw pokuſam iego. RejPos 70v, A5v, 72 marg; CzechRozm 231v; SkarJedn 344 [2 r.]; LatHar 581; WujNT 498; doſzło mię/ iż niektorzy świetcy/ duchowieńſtwo do ſpolney obrony przećiwko temu nieprzyiaćielowi [wojskom tureckim] wyćięgáć myślą. PowodPr 59.

obrona czyja [= kto jest broniony] [w tym: pron poss (16), G sb (5), ai (3)] (24): RejPs 115v; gdy zábije kogo w obronie ſwego zdrowia/ álbo s przygody [...] táki ieſli świádki ma ſwey obrony á przygody/ ſamotrzeć przyſyęgą ſye wyzwoli GroicPorz 112v; BibRadz Ps 7/11; RejPos A5v; CzechRozm 232v; SkarŻyw A2v, 69, 194, 341; GrochKal 26; LatHar 626; P. Bog ćiebie obrał ná kroleſtwo y obronę ludu ſwego. SkarKaz 313b. Cf dla obrony czyjej, ku obronie czyjej, na obronę czyją, w obronie czyjej.

obrona czyja [= kto broni] [w tym: pron poss (4), ai poss (3)] (7): RejPs 131, 133; Chwalmy krzyſz Kryſtuſow/ ábyſmy od nieprzyaćielá byli wybáwieni/ Krzyżową obroną KrowObr 174; PudłFr 51; LatHar 37, 720 marg. Cf »za obroną [czyją]«.

obrona jaka [= czego] (2): gdy Longobárdowie zwielkimi woyſki Papieżá y Rzym oblegli/ niewiedząc Grzegorz trzeći do kogo ſię miał po obronę kośćielną vćiec [...]: tedy ſię do Károlá Krolá Fráncuſkiego [...] po obronę vćiekł SkarJedn 199; SarnStat 178.

W połączeniu szeregowym (1): nigdyby ſie [apostołowie] z vbićia nie weſelili. ále rádſzey o pomście/ odpowiedźi/ ábo ácż nic o obronie myſlili CzechRozm 236.

W przeciwstawieniu: »obrona ... strach« (1): Tám śiłę maſz wźiąć/ Pomázáńcże Pańſki/ Ná obronę ſwych y ná ſtrách Pogáńſki. GrochKal 26.

W charakterystycznych połączeniach: obrona lepsza, łacwa (2), pilna, prędka (5), rycerska, snadna, spolna, sprawiedliwa, żadna; obrona cesarska, kościelna (2), krzyżowa; obrona czystości (4), dusz, dziewictwa (2), kościoła (6), krolestwa, ludu (2), okrętu (2), panieństwa, poczciwości, słowa, wiary (7), wolności, zdrowia, żywota; obrona od kacerstwa (2), od nieprzyjaciela, od okrutnikow, od pokus, od rany, od śmierci, od zginienia; obrona kościołom (2); obrona przeciw czartowi, przeciw fałszu, przeciw kacerstwam, przeciw nieprzyjacielowi, przeciw pokusom (2), przeciw wilkowi; obrony nadziewać się, nauczyć, nie mieć, potrzebować; obronę dopuszczać, obmyślić, przypisywać; przyść na obronę; myślić o obronie (3), starać się o obronie; zawołać o obronę; nadzieja obrony (2), zaniedbanie obrony; gotowość do obrony; obrona z nieba.

W charakterystycznych połączeniach przyimkowych: do obrony (9), miasto obrony, na obronę (17), o obronę (5), o obronie (8), około obrony, po obronę, z obroną (2), za obronę.

Zwroty: »odwrocić obronę« (1): przebráni mogi odwroćili obronę ſwoię á niechcą ſtale ſtáć/ iako byli zwykli przy pánu ſwoym. RejPs 133.

»do obrony rzucić się« (1): Okręt gdy tonie/ do obrony wſzyſcy/ zápomniawſzy ſwoich tłomokow/ rzućić ſię máią. SkarKazSej 667a marg.

»(u)czynić obronę« [szyk zmienny] (3): vmieią rozeznáć głos naiemnicży/ ktory żadney obrony nie vmie vcżynić przeciwko wilkowi onemu ſrogiemu/ gdy przydzie drapáć owiecżki iego RejPos A5v; BielSat N3v; StryjWjaz C3.

Wyrażenia: »obrona cielesna« [szyk 2:2] (4): w náuce Páńſkiey co inſzego nayduię/ kordom tym/ obronie ćieleſney/ á z pomſtą złącżoney/ bárzo przećiwnego CzechRozm 234v, 245v. Cf »dla cielesnej obrony«, »ku cielesnej obronie«.

»obrona w potrzebie swej, w przypadku, w złych przygodach« [szyk 2:1] (1:1:1): CzechRozm 232v; ábyś nábył pewney poćiechy we wſzyſtkich pokuſách/ y obronj we wſzytkich złych przygodách KarnNap D3; KochMRot A4v.

»prożen obrony« = bezbronny, niezdolny do bronienia się (1): Niechay pohániec będzie pohańbiony/ Prożen obrony. KmitaPsal A2v.

Szeregi: »obrona i bicie« (2): [Chrystus apostołom] obrony y bićia ſwych przećiwnikow nie odeymował/ áni zákázował. CzechRozm 234. Cf »ku obronie i biciu«.

»obrony i możności« (1): O dziwnych obronách y możnoſćiach boſkich RejPs 131.

»nadzieja i obrona« (1): Coſz tych Kryſtuſow maćie? w kto[r]ych nádzieię y obronę pokłádaćie? KrowObr 106.

»opatrzenie a obrona« (1): jakowe obciążenia stany pospolite cirpią od zwierzchności tej Panow Duchownych [...] od ktorej opatrzenia a obrony RP potrzebuje. Diar 29.

»pomoc i obrona« (1): muśiſz wáſzá kró: M. przyznáć wielkié dobrodźieyſtwo pánſkié/ że ná pomoc wáſzéy kró: M. y ná obronę/ máło nie świát wſzyſtek pobudźić raczył. OrzJan 109.

»obrona i (abo) pomsta; pomsta z obroną« [szyk 3:2] (4;1): zeznáć muśiał: że ſie nigdy z kordy błogoſłáwieńſtwá ony [Chrystusowe] niezgodzą: áni z obroną ábo pomſtą/ ktorą by ſie ieden drugiemu/ wedle ciáłá/ y biegu świátá tego/ záſtáwiáć miał. CzechRozm 234v, 233v, 236 [2 r.]. Cf »ku obronie i pomście«. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»obrona, ratunek« (1): Niech to [przyjście Chrystusa w Eucharystii] będźie wſzem żywym/ y zmárłym k ochłodźie/ Obroną od zginienia/ rátunkiem w przygodźie. GrabowSet P4.

»straża i obrona« (1): Ten zamek ſtrażey y obrony wiáry Kátolickiey/ zátrzymay przy rámieniu mocnym twoim aż do końcá. SkarJedn 152.

»strzelba abo obrona« (1): Ezdrás odſtráſzył ich ſtrzelbą/ áby [!] rycerſką z miáſtá obroną PowodPr 52.

»zachowanie abo obrona« (1): Ten ieſt chleb z niebá sſtępuiący: kto onego pożywáć będzie/ nie vmrze: ktorą śmierć o záchowániu ábo obronie duſz náſzych wyłożył święty Chryzoſtom LatHar 201.

»zbawienie i obrona« (2): Ewánieliey tzytánie v papieżnikow ieſt zbáwienie y obroná. KrowObr 247v, 161v.

»obrona i zwycięstwo« (1): inſze Báránki chwalą/ kthorym obronę y zwyćięſthwo przypiſuią y przywłaſztzáią KrowObr 69.

Wyrażenia przyimkowe: »bez (a. przez) obrony« = bez szans, bez możliwości przeciwdziałania (10): RejWiz 90; StryjKron 632, BielSjem 20v; ZLé z tobą żárty/ Kupido ſzalony/ Vgodźiłeś mię w ſerce bez obrony. PudłFr 62; ArtKanc S8.
~ Wyrażenia: »bez każdej, wszytkiej (a. wszej) obrony« (1:2): Oſwiećże też me myſli ták bárzo wzruſzone/ Ktore ſie ták fráſuią bez káżdey obrony. RejWiz 34v, 101v; LeszczRzecz A2.

»prawie bez obrony« (1): rozum [ludzki] ieſt ták vćiśniony/ Ze ták leży poráżon práwie bez obrony. RejWiz 137v.

Szeregi: »bez obrony i pociechy« (1): niech mię ſtráchu pełna łodź/ [...] z oycżyſtych źiemie tey kráiow nie porywa bez oney obrony y poćiechy LatHar 641.

»bez sprawiedliwości i obrony« (1): Ześ theż wáſzá Krolewſka zacność nas [...] bez wſzey ſpráwiedliwośći y obrony ták długi cżás poſtánowione/ [...] w cále záſtáć racżył LeszczRzecz A2. ~

»dla obrony« (10): Ráymund [...] był przećiwien Gwidonowi/ á dla lepſzey obrony vciekł ſie do Zołdaná. BielKron 179v.

~ dla obrony czego [= co jest bronione] (5): GlabGad C2v; KrowObr 36; LatHar [++2]v; dla wyznánia y obrony ktoregożkolwiek ártykułu Kátholickiey wiáry/ ráczey vmrzeć mamy/ á niżli ſię go záprzeć. WujNT 155, 655.

dla obrony w czym (1): oni wybáwićiele ludu Izráelſkiego/ dla obrony w rzecżách ćieleſnych zbáwićielmi názywáni bywáli CzechRozm 123.

dla obrony czyjej [= kto jest broniony] [pron poss] (2): zá zbroię wźiął ćiáło z pánny/ dla náſzey pewney obronj ArtKanc A19v; VotSzl A4v.

Wyrażenie: »dla cielesnej obrony« (1): [miał Chrystus pozwalać apostołom z kordy chodzić] á to dla iákiey ćieleſney/ świátu przyzwoitey obrony/ y zemſzcżenia ſie krzywd ſwych CzechRozm 234v.
Szeregi: »dla walczenia i obrony« (1): Cżemu przyrodzenie zwierzętom dało zębi (–). Niektorim dla walcżenia y obrony żiwota GlabGad C2v.

»dla obrony i zemszczenia się« (1): CzechRozm 234v cf »dla cielesnej obrony«.~

»k(u) obronie« = in defensionem Vulg (27): a ny othbyl drzwy oth wiąthschego domv a ny go plothem opliothl a kvsch hy rvsnycz kv hobronye nyezasadzil ZapWar 1532 nr 2470; GlabGad D3, F3v; WIelkiey chwały náwſſem ieſt godzien/ ten wielmożny pan moy ktory ku káżdey obronie ſpráwuie ręce moie RejPs 212, 99; CzechRozm 237; GórnRozm N, Nv.

~ ku obronie kogo [= przed kim] (1): abychmy mogli byc otrzezwieni za wſpomozeniem twoiem ku kazdey obronie ſprzeciwnika naſſego aby niemial kochania zadnego zwycięſtwa ſwego nad nami. RejPs 70.

ku obronie czego [= co jest bronione] (6): OrzQuin O, X2v, Aa3; Szat teſz męſkich niewieśćie [...] ku obronie zdrowia/ vżywáć ſie godzi SkarŻyw 16, 31; Inni záś [Chrystusa opowiedają] z miłośći: wiedząc iżem ieſt poſtánowion ku obronie Ewángeliey [in defensionem evangelii positus sum]. WujNT Philipp 1/16.

ku obronie czego dla czego [= przeciw czemu] (1): then trunek ieſt barzo pozytecżny ku poſileniu ſercza/ y ku obronie iego dla iadu FalZioł V 70v.

ku obronie czyjej [= kto jest broniony] [w tym: pron poss (4), ai (3)] (7): TarDuch A3v; [natura] ſamemu cżłowieku dała ramiona y barki w ktorich żależy moc ku iego obronie. GlabGad D3; OrzRozm I2; RejAp 78; CzechRozm 246, 249v; PowodPr 44.

W przeciwstawieniu: »ku obronie ... ku karaniu« (2): CzechRozm 246; zwierzchność świecka/ nie dármo od Bogá miecż nośi/ ále ku karániu złych/ á obronie dobrych. PowodPr 44.

Zwrot: »przystąpić [komu] ku obronie« = wspomagać, ratować [kogo] (1): Ani oſtré náſzé miecze/ Choć iémi mężny lud śiecze: Mogą ſzkodźić/ kiedy ſtronie/ Przyſtąpi Pan ku obronie. ZawJeft 15.
Wyrażenie: »ku cielesnej obronie« (1): żebyſmy dla bráćiey ſwey zdrowia nie litowáli/ tedy ſie to nic ku tey ćieleſney obronie y pomśćie o ktorey mowimy nie śćiąga CzechRozm 245v.
Szeregi: »ku obronie i biciu« (1): Też to przigotowanie á cwicżenie wpotkaniu skonnymi gdy ſię obrazliwymi drzewy śćieraią y ſmielſze ryczerze cżyni/ y ku obronie y bićiu biegleyſzeKwiatKsiąż O2.

»ku pociesze i obronie« (1): Na świećie tedy/ nie w Zborze/ vrzędu potrzebá: wſzákże ták/ [...] áby dobrym był ku poćieſze y obronie CzechRozm 248v.

»ku obronie i pomście« (1): CzechRozm 245v cf »ku cielesnej obronie«. ~

»na obronę« = broniąc (3):

~ na obronę czego [= co jest bronione] (2): vćiekay ná obronę cżyſtośći twey. SkarŻyw 444, 278.

na obronę czyją [= kto jest broniony] (1): Męſtwo Abráhámowe/ iáko poráził wielkie woyſko ná obronę ſynowcá ſwego. SkarŻyw 284 marg. ~

»w obronie« = broniąc (się) (12): GlabGad F3v; GroicPorz 113v; A o mężobóyſtwie któré ſie komu przyda w obronie [se defendendo JanStat 609]/ [...] tákowy poſtępek będźiemy chowáć [...] SarnStat 606.

~ w obronie czego [= co jest bronione] (5): GroicPorz 112; GórnRozm E4; Státut o mężobóyſtwiéch w obronie zdrowia vczynionych/ [...] w mocy zoſtáwuiemy. SarnStat 613, 610, 934 marg.

w obronie czyjej [= kto jest broniony] [w tym: pron poss (1), G sb (1)] (2): Cudo w obronie pánienek. SkarŻyw 193 marg; SarnStat 933 marg.

Zwrot: »zabić [kogo] w obronie; zabicie w obronie« [szyk zmienny] (3;1): GroicPorz 112; A ty ſam/ bes práwá/ zábić byś chćiał w obronie tego/ ktoby przećiw tobie powſtał? CzechRozm 233, 232v; GórnRozm E4. ~

»za obroną [czyją [= kto broni]]« = dzięki obronie (1): tylko co Polacy ſwoich goſpod obronili/ y co domow nie zgorzáło/ tho zá obroną náſzych ſie ſtáło. BielKron 413v.

Przen: O osobach: Obrońca; auxilium, defensor PolAnt; refugium Calep (48): BierEz F2; Refugium – Ten do ktorego ſie iako do obroni vcziekąmi. Calep 905a; KołakCath C4.

obrona czego [= co jest bronione] (3): izali ieſt álbo być może inſza obroná zbáwienia náſzego/ okrom Páná Iezu Kryſtá vkrzyżowánego KrowObr 72v; KochZg A2; KmitaPsal A2v.

obrona od kogo (1): Kriſtus Pan miał ſwe poddáne/ [...] będąc mocną tarcżą á obroną od nieprzyiacioł. LubPs T5 marg.

obrona komu (4): LubPs B4v marg; Pan Bog ieſt obroná/ wſzyſtkim wnim nádzieię pokłádáiącym. KrowObr 89v; SkarŻyw 299; SzarzRyt B2.

obrona czyja [= kto jest broniony] [w tym: pron poss (23), G sb (5), ai poss (1)] (29): BierRaj 20; RejPs 23v; LubPs ee5v marg, ff3 marg; Iam ieſt Pan Bog obroná twoiá. KrowObr 89v, 89v, 109v, 163 v [2 r.]; BibRadz Ps 17/3, 58/10, 17, 18, 113/31; BudBib Iudith 9/13 [16]; KochPs 23, 60, 184; rzecże: obrono rodzáiu ludzkiego/ Páni moiá Bogárodzico [...] SkarŻyw 172, 115, 172 [2 r.]; ArtKanc L10v, Q9v, T4v; Troia wywróconá/ Gdy mężny Hektor zábit/ Troiáńſka obroná. GórnTroas 32; GrabowSet Hv; LatHar 340. Cf obrona czyja u kogo.

obrona czyja [= kto jest broniony] u kogo (1): tyś [błogoławiona Panno] ſamá ieſt obroną náſzą v Syná twego. SkarŻyw 173.

W połączeniach szeregowych (13): BierRaj 20; [tę błogosławioną Pannę nazywają matką miłosierdzia] áby [...] mátką/ nadzieią/ y obroną byłá KrowObr 155v, 98, 109v; BibRadz Ps 17/3; IA Zgodá/ [...] Stróż Rzeczypoſpolitych/ zdrowié y obróná: Miaſt wſzytkich KochZg A2; BudBib Iudith 9/13 [16], Eccli 34/18 [19]; móy pánie. Tyś moc ieſt/ y śiłá moiá: tyś ieſt zaſłóná/ Tyś zamek/ y twiérdza/ tyś ieſt moiá obróná [Dominus firmamentum meum et refugium meum et liberator meus Vulg Ps 17/3]. KochPs 23; ArtKanc L10v; GrabowSet H, Hv; LatHar 633.

Przysłowie: bibl. Przyiaćiel wierny ieſth wielka obroná: á kto go naydzie/ naydzie ſkarb [Amicus fidelis protectio fortis; qui autem invenit illum invenit thesaurum]. Leop Eccli 6/14.
Zwrot: »być obroną« = auxilium a. defensorem esse PolAnt (12): LubPs T5 marg, ee5v marg, ff3 marg; KrowObr 109v, 161v [2 r.]; BibRadz Ps 113/11; BudBib Iudith 9/13 [16]; Acżkolwiekem ſię y Mátki Chryſtuſowey záprzał/ wſzákże iſz ona ieſt obroną wſzytkich grzeſznych: będę iey prośił SkarŻyw 172, 172, 173; ArtKanc L10v.
Wyrażenia: »obrona pewna« (1): Miáſto Ierozolimſkie świádectwo dáć może/ Ześ ty obroná pewna/ wieczny Boże. KochPs 71.

»prawdziwa obrona« (1): Spráwyedliwym ſam Pan ieſth prawdziwa obrona. LubPs B4v marg.

»w przeciwności obrona« (1): Bądź nam/ Pánie/ w wypráwie pomocą/ w drodze poćiechą/ w vpaleniu ochłodą/ we dżdżu y źimnie przykryćiem/ w vtrudzeniu rátunkiem/ w przećiwnośći obroną LatHar 633.

Szeregi: »nadzieja, (i) obrona« (2): IAko zakon twóy miłuię/ ták ſye brzydzę złemi: Tyś nádźieiá/ tyś ieſt moiá obroná ná ziemi [Adiutor et susceptor meus es tu Vulg Ps 118/114], KochPs 184; SkarŻyw 172.

»pan a obrona« (1): Abowiem ſtánąłeśmi zá niedobytą ſkáłę pánie moy/ á obrono moiá RejPs 23v.

»pokoj i obrona« (2): Iáko ma wierny cżynić dzięki Pánu/ [...] iż ſam Pan Bog ieſt pokoiem y obroną náſzą. LubPs ee5v marg; SkarŻyw 115.

»pomoc, obrona« (1): W nim ieſt wſzytká nádźieiá náſzá położoná/ On náſzá pomoc/ on ieſt obroná. KochPs 46.

»obrona a (i) tarcza« [szyk 1:1] (2): LubPs T5 marg; Ci ktorzy ſie Páná boią/ niechayżeć vfáią Pánu/ gdyż on ieſt obroną y tarczą ich [auxilium eorum, et clypeus eorum est]. BibRadz Ps 113/11.

»obrona a (i) ucieczka« (2): BibRadz Ps 58/17; przecżyſtą mátkę Bożą/ ktora nád wſzytko ſtworzenie vcżcżona/ y obroną á vćiecżką ieſt świátu wſzytkiemu/ gárdzić [...] śmiał. SkarŻyw 299.

»obrona i zdrowie« (1): Tyś obroná/ y zdrowie/ pánie/ duſze moiéy [Adiutor meus et protector meus tu es Vulg Ps 39/18] KochPs 60.

αα. W antropomorfizowanym opisie gry w szachy (5): Widząc Krol cżarny/ że zle ná wſze ſtrony/ Vciekł ſie y ſam do lepſzey obrony. Wyſłał Krolową w ſmálcowáney zbroi KochSz B3v, C, Cv.

obrona od czego (1): Obrony żadney od metu nie widzi KochSz Cv.

obrona czemu (1): Obrony przedſię nie widzi metowi: Pyta/ kto rogow nákrzywił Rochowi? KochSz C2v.

W charakterystycznych połączeniach: obrona lepsza (2), żadna; obrona metowi; obrona od metu; obrony nie widzieć (2).

W charakterystycznych połączeniach przyimkowych: dla obrony, do obrony, ku obronie.

α. Odpieranie napaści obcych wojsk, działania bojowe mające na celu powstrzymanie atakujących, utrzymanie zajmowanych pozycji bądź osłanianie działań własnych wojsk (60): Thurcy obacżywſzy iż obroná mdleie á słábieie/ tym mocniey dobywáli BielKron 251v, 49, 147, 251; GórnDworz Z5; Zelázo nam oycowie zoſtáwili ná obronę/ nie Złoto ná kupná wolnośći. BielSpr 39; napoſlednieyſza bywa obroná w Oboźie/ lepiey záwżdy wolnym być/ niż ſie dáć obegnáć w koło BielSpr 69v, 9; MycPrz I B4v, II B[3]v; SzarzRyt C2v.

obrona czego [= co jest bronione] (13): ModrzBaz 115v; [zachodni chrześcijanie] na on cżás woyſká ſwoie ná obronę Bożego grobu gotowáli SkarJedn 258; StryjKron 752. Cf dla obrony czego, do obrony czego, ku obronie czego.

obrona przeciw komu (3): yáko w ſzkołách náuk rzecży prawdziwych vcżą/ thák tám [w kozackich obozach] obrony przećiw nyeprziyacyelowi. GliczKsiąż K8; StryjKron 637. Cf ku obronie przeciw komu.

obrona czyja [= kto jest bronimy] [w tym: pron poss (2), ai poss (1)] (3): BielSpr 60; [gdy Turka] Kśiężą á Szołtyſámi [...] woiowáć zechce/ mizernaſz y podobno opłákána będźie obroná náſzá. PowodPr 59, 63.

obrona czyja [= kto broni] (1): Sławni twoi dzyádowie w tey zacney Koronie/ Byli záwſze ſprawcámi byłá w ich obronie. PaprPan A4.

W przeciwstawieniu: »straż ... obrona« (1): ten żołnierz ktoregoſmy po ty czáſy ná Podolu chowywáli/ ná ſtraż był wielki/ á ná obronę máły á ćięſzki VotSzl E3.

W charakterystycznych połączeniach: obrona dobra, łacniejsza, mizerna, mocna, napośledniejsza, opłakana, prożna; obrona bożego grobu, krolestwa (2), miasta (3), murow, zamku (2), ziem; obrona przeciw nieprzyjacielowi (2); obrona mdleje, słabieje; pomagać obrony; sprawa obrony; bez żadnej obrony.

Zwroty: »obronę czynić« (1): ktoremi [drzewcami] obronę cżynili ſplowſzy [!] ie miſternie po kráioch/ iákoby żaden nieprzyiaćiel niemogł ich przełomić. BielSpr 30.

»leżeć w obronie« = pozostawać w gotowości bojowej (1): nieprzyiaćiel mniemiał woyſko leżeć w obronie BielSpr 45v.

»nie mieć obrony« = być nie do pokonania (1): Czemu nie náſzládowáć mężnéy Amázony/ Co biłá Gréki/ bróń iéy/ nie miáłá obrony GórnTroas 47.

»nie moc dać obrony« (1): z Newlá wyrzucony/ Ieźierzyſzczu/ Zawłoćiu niemogł dáć obrony. KochJez B.

Szereg: »obrona abo wojowanie« (1): Niedźiw tedy iż Pan Bog [...] tey náſzey obrony ábo woiowánia nie dárzy. PowodPr 63.
Wyrażenia przyimkowe: »bez obrony« (1): Lodwig krol Fráncuſki pobrał [papieżowi] páńſtwá Rzymſkie y Rzym bez obrony żadney BielKron 189v.

»dla obrony« (4): puśćili thedy obegnáńcy pierwſze mury precż/ zá drugie záſzli dla łácnieyſzey obrony BielKron 315v.

~ dla obrony czego [= co jest bronione] (3): LibLeg 10/148; muśiáło do tego przychodźić/ że dla obrony miáſtá náſzégo Krákowá y zamku/ [...] dobrá poddánych náſzych nieruchomé/ muśiáły bydź od Hetmáná y żołniérzá náſzégo palone SarnStat 1226; CzahTr H2. ~

»do obrony« (8): Nuz monstrowac li Miejskie ludzie adowiedziec się wieleby doobrony grzecznych było ActReg 28; dopiero Bogacże rzucáli przed nogi Ceſárzowi ſwemu wielkie doſtátki/ tákże y białegłowy kleynoty ſwoie do obrony. PowodPr 84, 24; VotSzl D2v.

~ do obrony czego [= co jest bronione] (3): Pan MarszałekKoronny doPanaPodlaskiego aby się albo sam albo KIM pewnych punctow doObrony miasta nalezących wywiedział. ActReg 26; VotSzl A2. Cf »do obrony ojczyzny«.

Zwrot: »do obrony się rzucić« (1): trzebá nam [...] mężnie nieprzyiaćielowi ſię záſtáwić/ y ochotnie do obrony ſię rzućić. VotSzl B2.
Wyrażenia: »gotowość do obrony« (1): máło iednák tákich baczę/ ktorzyby ſerio, [...] o potężnieyſzey gotowośći do obrony iey [ojczyzny]/ rádźili y ſtáráli ſię. VotSzl A2.

»do obrony ojczyzny« (1): chcemyli mieć ludzie pochopnieyſze do ſłużby Rzeczypoſp: y obrony oyczyzny/ w rzemięśle Rycerſkim VotSzl Cv.

Szereg: »do służby i obrony« (1): VotSzl Cv cf »do obrony ojczyzny«. ~

»k(u) obronie« = ad tuitionem JanStat (18): Nád to miáſtá zápomogł w śpirze y opátrzył ie woiennemi przypráwámi ku obronie [et constituit eas in vasis munitionis] BibRadz 1.Mach 14/10; Miáſto známienićie opráwne ku obronie y ſtrażą oſádzone BielKron 456, 220v; GórnDworz Z5; BielSpr 75; MycPrz I B2, B4v; SarnStat 103.

~ ku obronie czego [= co jest bronione] (4): Iáncżárowie pzyiechawſzy do Ceſárzá żądáli go/ iż gdy on ieſth cżłowiek chory/ ku obronie zyeḿ nie gothowy/ proſili áby páńſtwo puśćił ſwemu ſynowi Zelimowi. BielKron 258v; SarnStat 423 [2 r.]. Cf »ku obronie ojczyzny«.

ku obronie przeciw komu (1): Ukazuią nam wielką niegotowość ku obronie przeciw nieprzyjacielowi koronnemu DiarDop 106.

W przeciwstawieniu: »ku obronie ... ku skazie« (3): ABy woyná porządnym obyczáiem odpráwowána byłá/ tedy ku obronie Króleſtwá á nie ku ſkáźie ma bydź [ad tuitionem ... regni, et non eiusdem destructionem cedat JanStat 714]. SarnStat 423, 302, 423.

Wyrażenie: »ku obronie ojczyzny« (1): áby ſie wiedźieć mogło/ iáko kto z Rycérzkiégo ſtanu [...] ieſt gotów ku ſłużbie Rzeczypoſpolitéy/ á ku obronie oyczyzny ſwoiéy. SarnStat 126.

»ku obronie wojennej« (1): Y przypráwował ręce moie ku káżdey obronie woienney/ ták yż żelázá łámáły rámioná moie. RejPs 25v.

Szeregi: »ku przerażeniu i ku obronie« (1): [Hetman] ma klin ſzykowáć ku przeráżeniu woyſká nieprzyiaćielſkiego y kleſzcże ku obronie BielSpr 18v.

»ku służbie a ku obronie« (1): SarnStat 126 cf »ku obronie ojczyzny«.

»ku wojnie albo ku obronie« (2): Nie przedádzą do Tátar żadney tákiey rzecży, Ktore ku woynie ſłużą/ álbo ku obronie BielSat C3v [idem] BielRozm 21. ~

Przen (4):
Zwrot: »uczynić obronę« (1): Pátrzże co ſą zá ſztuki ſzyrmierſkie w mądrośći/ Pirwſzy párat vcżyniſz z zacney pocżćiwośći. [...] A kiedy ſtátecżnoſcią vcżyniſz obronę/ Iuż ſie więc nie ogląday ni ná żadną ſtronę. RejWiz 80.
Wyrażenia przyimkowe: »bez obrony« (1):
~ Wyrażenie: »na obie stronie bez obrony« = bez jakiegokolwiek(a. żadnego) ratunku (1): A ná obie ſtronie thu bez obrony muſzą wziąć ránę. Abowiem thu w thym ſłowie Bog zámyka trzy perſony zá raz. SarnUzn D7. ~

»na obronę [czego]« (2): Widźieli iż ręká ná obronę głowy rádá ránę y vćięćie ćierpi: áby wſzytko ćiáło nie vmieráło. Widźieli iż lepiey ſto zdradźiec zgubić/ áby wſzyſtká oyczyzná nie ginęła. SkarKazSej 669b, 669b marg.

β. Odpieranie zarzutów; argumentacja na rzecz słuszności, prawdziwości czegoś; usprawiedliwianie (się); apologia Mącz, Calep, Cn; narratio Mącz; excusatio PolAnt; apologismus, causae dictio, dicaeologia, dissolutio, expurgatio, satisfactio Cn (111): Kredo Apoſtolſkie namniey obrony im tu nie przydáie SarnUzn G3, H4; CzechRozm 233v; á coż zá dźiw/ gdy po śmierći cżyiey/ ábo też y zá żywotá gwałtem przyćiſnąwſzy y plácu żadnego obronie nie zoſtáwiwſzy/ o kim co mowią y iemu to co nigdy nie było przypiſuią. CzechEp 95; NiemObr 24; P. Chriſtus tymi ſłowy nie zákázuieć práwney/ ábo inney ſpráwiedliwey obrony; ále ćierpliwośći vczy WujNT 23, 8, 555, 563.

obrona czego [= co jest bronione] (26): Obroná tego obyczáiu przy zdániu Imienia. GroicPorz 13v, n3, p, nn3v, nn4; KrowObr Cv, 1v żp, Tt; SarnUzn G3; Przyimiſz tedy W.Kr.M. [...] tę máłą pracą náſzę/ á prawdy Kośćiołá Powſzechnego obronę WujJud B3, 18v; CzechEpPOrz *4; Apologia – Obmowa, obrona rzecy, znowu odpowiedz. Calep 82a; LatHar +++2, 113, 114, 118; iż was mam w ſercu y w więźieniu moim/ y w obronie/ y w vtwierdzániu Ewángeliey [in deſensione et confirmatione evangelii] WujNT Philipp 1/7; SkarKaz Oooo2d. Cf Tytuły, ku obronie czego, na obronę czego.

obrona czego [= co broni] (2): Krześćiáńſki cżłowiecże/ [...] miey tę pilnie przed ſobą obronę tey náuki Páńſkiey RejPos 72; CzahTr K2.

obrona czemu (1): Niechay ſtąd Papieżnicy nie tryumfuią/ iż ich Páńſtwo/ y władza/ [...] nie vſtáłá: á niechay tego nie bierzą zá obronę ſwemu fáłeſznemv nabożeńſtwu NiemObr 165.

obrona (na)przeciw(ko) komu, (na)przeciw(ko) czemu (11): NApiſałem tu obronę ſtárodawney a krześćijáńskiey wiáry/ ná przećiwko Papieżowi Rzymſkiemu KrowObr Cv; GrzegRóżn A4; Apologia, Odpowiedź/ álbo przećiw yakiemu oskarżeniu odmowá/ wymowká á obroná. Mącz 12c; WujJud 218v; Drudzy ſobie obrony przećiw ſprzećiwnikom ztąd ſzukáią BudNT przedm a2; WujNT 576 marg, Yyyyy4v. Cf Tytuły.

obrona na co (1): Bo ći ſwoié rozumy ná tym záſadzáią/ Kiedy ná grzéch obrony y wymówki máią. ZawJeft 34.

obrona czyja [w tym: pron poss (10), ai poss (3), G sb (3)] (16): KrowObr Cv, C4v; Moiá obroná v thych ktorzy mie pytáią/ thá ieſt [Mea defensio apud eos qui me interrogant haec est]: Zaſz nie mamy mocy iedzenia y pićia? Leop 1.Cor 9/3; GrzegRóżn Fv; Constituere praesidia sua in arce legis, Wſziſtkę ſwą obronę/ vcieczkę y fundáment rzeczy ſwey ná ſtátucie ſádźić. Mącz 412d; BudNT Act 22/1; CzechRozm Av, 251v; V ſądu niechay będźie krzyw náleźiony/ A iegóż niech mu bárźiéy ſzkodzą obrony. KochPs 168; CzechEp 278; PaprUp I; GórnTroas 60; WujNT 1.Cor 9/3, Aaaaaa3v. Cf na obronę czyją.

Tytuły (5): OBroná Náuki prawdziwey y wiáry ſtárodawney Krześćijańskiey/ [...] Ná przećiwko náuce fáłſzywey y wierze nowey/ [...] KrowObr kt [idem] D; OBRONA Przećiw nieſpráwiedliwemu obwinieniu y rozlicżnym potwarzam/ [...] Przez Ianá Niemoiowſkiego nápiſána. NiemObr kt [idem 3], ktv, 3.

W połączeniach szeregowych (2): Abowiem to iſte żeśćie ſie wedlug Bogá záſmućili/ iáko wielkie w was ſpráwuie ſtaránie/ ále owſzem obronę/ y owſzem zágniewánie/ y owſzem boiaźń/ y owſzem żądzą/ y owſſem zawiſną miłość/ y owſſem pomſtę [quantam in vobis operatur sollicitudinem, sed defensionem, sed indignationem, sed timorem, sed desiderium, sed aemulationem, sed vindictam] Leop 2.Cor 7/11; [Kredo Atanazego] zową być wykłádem/ obroną/ y báſztą onego ktore ieſth krothſze SarnUzn G3.

W charakterystycznych połączeniach: obrona mądra (2), sprawiedliwa, żadna; obrona dumki, ewanjelijej, grzechu, kacerstwa, kauzy, miejsc, nauki (3), obyczaju (2), porządku, powołania (2), prawdy, pychy, rzeczy (2), świadectw, wiary (4), złej sprawy, złości; obrona nabożeństwu; obrona przeciw heretykom, przeciw Kalwinowi, przeciw oskarżeniu, przeciwko papieżowi, przeciwko Sabellijanom, przeciw sprzeciwnikom; obrona na grzech; obrona apostolska, kościelna, ludzka; obrona Mateusza; obrony nie mieć, przydawać; obronie dać miejsce; na obronę odpowiedzieć; plac obrony.

W charakterystycznych połączeniach przyimkowych: na obronę (3), przez obronę; przy obronie, w obronie (2), z obroną, za obronę (2).

Zwroty: »obrony szukać« [szyk zmienny] (2): pocżął ſie był przećiw im [protestanckim doktorom] záſtáwiáć Konradus Tregerus mnich Auguſtinow/ ále gdy zinąd ſzukał obrony niż ſpismá ſwiętego niedáli mu mowić dáley BielKron 205; CiekPotr 56.

»do obrony uciec się« (1): SkarJedn 83 cf Wyrażenie.

»obronę (u)czynić« [szyk zmienny] (2): Páweł nie cżyniąc żadney obrony/ ná rádę ich zezwolił CzechRozm 11; CzechEp 337.

Wyrażenie: »ostatnia a prawie desperacka obrona« (1): ſpárći piſmem Haeretykowie/ do oſtátniey ſię á práwie deſperáckiey obrony vćiekli: prząc tego/ iż Piotr S. nigdy w Rzymie nie był SkarJedn 83.
Szeregi: »apologija abo obrona« (1): Tákże y Iuſtynus/ kthorego też wyznánie ieſt w rozmowie z Tryfonem Zydem/ y w Apologiách ábo obronách ktore piſał zá Krześćiány GrzegRóżn H.

»obrona i dowod« (1): Bo co to wżdy ieſt zá obroná/ co też y zá dowod? CzechEp 384.

»obrona i odpowiedź« (1): poddánym maſz być zwierzchnośći/ [...] ále tylko wedle ſłowá Bożego: á nád to nic. Pámiętáiąc záwżdy ná onę obronę y odpowiedź Apoſtolſką/ ktorą też cżynili przećiw takowyże [!] zwierzchnośći CzechRozm 251v.

»obrona i pochwalenie« (1): Kácerſtwo iáwne/ ábo obroná/ y pochwalenie iego. LatHar 113.

»rzecz a obrona« (1): Basis, Firmamentum narrationis, Grunt á wſziſtká moc rzeczy á obrony ták w práwie/ yáko y w ynſzich rzeczách. Mącz 23c.

»obrona i uszcie« (1): Tákie mądre obrony y vſzćia z niebeśpieczeńſtwá ſą dozwolone: Ktore S. Chryſoſtom zowie wężową roſtropnośćią WujNT 493.

»obrony i wymowki« (1): ZawJeft 34 cf obrona na co.

»wystawa i obrona« (1): X.K. [...] ná wyſtawę y obronę tego ſię naśilniey zdobywa: o cżym ſię/ [...] ſkrętnie bádáć nie trzebá CzechEpPOrz *4.

Wyrażenia przyimkowe: »ku obronie« (4):

~ ku obronie czego (2): Y táką [odpowiedź] vcżynić/ ktoraby ſie ku obronie mieyſc inſzych/ ábo rádſzey świádectw ſtárego Teſtámentu/ ktorych w nowym vżywáią/ przygodzić mogłá. CzechRozm 125v; CzechEp 31.

ku obronie komu (1): Záwżdy gotowymi będąc ku doſyć vczynieniu [ad satisfactionem] (marg) ku obronie. (–) káżdemu domagáiącemu ſię od was odpowiedźi WujNT 1.Petr 3/15.

Szeregi: »ku obronie abo podporze« (1): máiąc ſię zá Chriſtyániná/ ku obronie ábo podporze dumki ſwey/ zá ſtárego teſtámentu mándaty y vſtáwy chwyta CzechEp 31.

»ku obronie i zasłonie« (1): Otoſz nie ná ten Páwłow vczynek [...] wiernemu pátrzyć potrzebá: áni go ſobie ku obronie/ y zaſłonie złey ſpráwy ſwey/ ábo vmyſłu nieodrodzonego vżywáć. CzechRozm 244. ~

»na obronę« = broniąc (5):

~ na obronę czego [= co jest bronione] (3): SkarJedn 158; Piſmá Apoſtolſkie były przećiw Haeretykom ná obronę Kátholickiey wiáry. WujNT Bbbbbb, 516 marg.

na obronę czyją [= ai poss (1), G sb (1)] (2): mowi ſię o zlecżeniu cudownym tey świętey ręki [św. Leona]/ ktora przećiw Heretykom wiele ná obronę kośćielną piſałá SkarŻyw 321. Cf Tytuły. ~

αα. W sądzie; vindiciae Mącz; exceptio Modrz; advocatio Calep (36): UstPraw I; Vindiciae, Swiebodne mowienie przed ſądem/ Obroná. Mącz 86a, 36a; CzechRozm 232; SarnStat 552, 591, 636; CzahTr Kv.

obrona komu (1): Obroná temu v kogo ſye imą rzeczy. [...] tá ieſt: álbo powie iżem to kupił/ iże mi dárowáno/ iżem pożyczył. GroicPorz dd4v.

obrona przeciwko czemu (1): Accusatio pro defensione, Oddalenie á obroná przećiwko skárdze. Mącz 75c.

obrona czyja [w tym: pron poss (7), G sb i pron (7), ai poss (1)] (15): BielŻyw 76; LibMal 1548/145; Obroná Rękoymiego po zmárłym dłużniku. GroicPorz r4v [idem oo], e3, ee, oo, oo3; Leop 2.Tim 4/16; ModrzBaz 94v; W pierwſzey obronie moiey [In prima mea defensione] żaden przy mnie nie ſtał/ ále mię wſzyścy opuśćili WujNT 2.Tim 4/16; Pozwánégo obroná piérwſza: Nie odpowiádáć áż Woźnego vyźrzy. SarnStat 568, 506, 569, 932. Cf »stanąć ku obronie [czyjej]«.

W charakterystycznych połączeniach: obrona przeciwko skardze; obrona pozwanego, pryncypała, rękojmiego (2), sieroty; obrona najgruntowniejsza, (naj)pierwsza (2); obronę czerpać, czynić, oznajmić, przytaczać; myślić o obronie.

Zwrot: »stanąć ku obronie [czyjej]« (1): Kiedy też máią kogo wwięzowáć w imienie śierotki/ [...] máią być wſzyſcy iego krewni/ [...] áby ſtánęli ku obronie śieroty/ ieſliby ſye onemu wwiązániu czym przećiwić mogli. GroicPorz p3.
Wyrażenia: »obrona prawna, u prawa, w prawie« (1:1:1): Cardo litium, Naypierwſza á naygruntownyeyſza obroná w práwie. Mącz 38c; RejPos 319; Aduocatio – Obrona u prawa. Calep 30a.

»obrona ([czyjej]) sprawy, rzeczy« = defensio causae JanStat (4:2): w wielu krajnách bywſzy/ takiego prokuratorá [jak Franciszek Spiera] nie widźieli/ ktoryby ku obronie ſwyi rzeczy/ tak prętkié a dobre odpowiedźi pogotowiu miáł MurzHist T2; SarnStat 143, 569, 571, 757, 761.

Szeregi: »apelacyja abo obrona« (1): powiedz mi ktory ieſt ſąd ſwiátá tego/ áby wżdy w nim iáka áppellácia ábo wżdy iáka obroná práwna nie byłá? RejPos 319.

»racyje i obrony« (1): Nad tho racie y obroni scheraffedinowe czi obadwa theſch przithaczali. LibMal 1548/145.

»sprawa albo obrona« (1): Ná pierwſſy moiey ſpráwie álbo obronie [In prima mea defensione]/ żaden przy mnie nie ſtał/ ále wſſyſtcy mię byli opuśćili Leop 2.Tim 4/16.

»wywod i obrona« (1): [gdyby prokurator] wywiedźiawſzy ſye wſzytkich wywodow y obrony Princypałá ſwego/ do przećiwney by ſtrony przyſtał/ [...] karánie iego ieſt że ſye sſtawa bezecnym. GroicPorz e3.

Przen (o sądzie bożym) (2): Ziednay przy śmierći zaſłonę/ Przy ſądźie pewną obronę/ Po ześćiu wiecżną koronę. LatHar 499; Niech mi te świątośći będą pomocne/ [...] ku przyiemney obronie/ przed ſtráſzliwym ſądem twoim. LatHar 211.
c. Opieka nad słabszymi, podległymi; zapewnienie pomocy w razie niebezpieczeństwa; pomoc, wspomożenie; clientela Mącz, Modrz, Cn; umbra Mącz, PolAnt; fides Mącz, Cn; custodia Mącz; subsidium Calag; curatio Cn (517): BierEz H4v; RejPs 25v, 50v marg, 86; ComCrac 11v; LibMal 1544/87v; Oto Pan moy o mnye ma tháką obronę/ Iż mye ták w łáſce ſwey beſpyecżnye záchował/ Ten ktory mye ſſukał práwye mye nye poznał. LubPs ee4, C3 marg, G marg, G2v marg; GroicPorz p3; Zeſli Pánie błogoſláwieńſtwo twoie/ ná ten pierśćień/ aby ktokolwiek tym Swiętym wiáry znákiem/ był náznátzon/ w mocy niebieſkiey obrony/ ku żywothowi wietznemu był záchowan. KrowObr 129, 69 [2 r.], 72v, 160v; RejZwierz 6, 132; OrzRozm S3v; BielKron 274; Cliens, Sierotá/ która obrony potrzebuye. Mącz 57a, 57b [2 r.], 126a, 501d; Prot C4v; RejPos 4v; RejZwierc 188, 245 [2 r.]; BudBibKaw A3; iesli oni dla obrony mogą wielkim ſtanom/ [...] piſania ſwe poświęcáć/ dáleko ia ſłuſzniey wtęn obycżay tę pracę moię W.Mći offiárowáć muſzę BudNT przedm a2v; CzechRozm 185; PaprPan A4v; Beſchirmung. Obroná. Defensio, praesidium, subsidium. Calag 74a; SkarŻyw 391; CzechEp 421; ArtKanc A13; krol náſz tylko nam to dwoie powinien/ ſpráwiedliwość/ á obronę. GórnRozm C2; ZawJeft 11; Perfugium ‒ Obrona, doktoreiſie vcziekąmi. Calep 780a, 763b, 780a; LatHar 430; WujNT 124.

obrona czego [= co broni] (19): RejPs 53; iáko ſie cieſzyć mamy ſwiętą á możną obroną imieniá Páńſkyego. LubPs E3v, V5v; RejAp 82v; KuczbKat 416; zá twoiey ręki obroną/ słudzy wierni mocnie ſtáną. ArtKanc T13v. Cf pod obronę czego, pod obroną czego, w obronie czego.

obrona przeciw komu, przeciwko czemu (2): tedy nic niezoſtawa cżegobyſmy dáley prośić mieli/ byſmy obrony tylko Bożey przećiwko złemu prośili KuczbKat 430. Cf »ku obronie przeciw nieprzyjaciołom«.

obrona nad kim (15): RejPs 50v, 90v, 102v; LubPs V5v; RejAp 56v; RejPos 55, 218v, 285, 331v, 333v, 351v; RejZwierc 131v, 173v, Bbb; Niemniey ſię przypátrz iáką obronę Aniołow ſwoich má Pan Bog nád sługámi ſwemi SkarŻyw 194.

obrona czyja [= kto jest broniony] [w tym: pron poss (15), G sb (4), ai poss (1)] (20): BielŻyw 84; RejPs 48v, 136, 205v; BielKom C2; LubPs G3v, O5, gg2v; Suscipere patrocinium alicuius deserti, Wziąć náſię opiekę/ á obronę niektórey śiroty. Mącz 284a; RejZwierc Bbb; CzechRozm 128; SkarJedn ktv; Niezmierzona ieſt moc twoiá/ toć náſzá wielka obroná/ od ćiebie sławnego Páná. ArtKanc I5v; SkarKazSej 672a, 683b. Cf ku obronie czyjej, na obronę czyją.

obrona czyja [= kto broni] [w tym: pron poss (202), G sb i pron (50), ai poss (43), od(e) + G sb i pron (8), ai (6)] (309): LibLeg 7/34; Wyznawa grzeſſny człowiek iż by ſnádnie wſſędy zginąć mogł [...] by nie łaſkáwa obroná páná náſſego. RejPs 192, 27, 37, 48, 50v, 61v (13); LubPs F marg, F2, G2v, K2v, M2v (12); GroicPorz B2; W iego obronie (Ianowey) pokłádamy dufánie/ y wybáwienie KrowObr 168v, 87, 160v [2 r.], 161, 162, 172; RejWiz 186v; Ieſli ſwym nakładem bez kſiążęcey obrony poiedźieſz/ cżwartą cżęść towárow muśiſz dáć kiedy przyiedźieſz. BielKron 449; SienLek Andr a3v; RejAp 56v, 70, 84v, 85, 91 (11); RejPos 55, 72, 78, 79v, 132v (19); GrzegŚm 22; HistLan Ev; KuczbKat 430; RejZwierc 131v, 132v, 173v, 206, 206v, 254, Bbb; WujJud B2v; BudBibKaw A2v; CzechRozm 46v; KarnNap E; ModrzBaz 26v; KochPs 23 [2 r.], 35 [2 r.], 87, 139; SkarŻyw 194, 337, 398, 441, 460; StryjKron 672; ArtKanc D8v, I5v, I16v, I17, I17v (8); KochWr Jan 18; boſkiéy/ ſkryté dźiéćię/ poruczay obronie. GórnTroas 38; GrabowSet I4v, P3; LatHar 47, 232, 237, 407, 432; WujNT 262, 398, 508, 588; [ludzie miejscy skarżyli się na starosty] iáko [...] obrony potężnéy y pewnéy od Stároſtów náſzych mieć nie mogą SarnStat 1230, 1097; KlonKr A2; PowodPr 2; SkarKaz 519b; VotSzl B4v; CzahTr [D2]; SkarKazSej 663b. Cf Wyrażenia przyimkowe.

W połączeniach szeregowych (47): SeklKat Iv; LubPs gg2v; KrowObr 72v [2 r.], 80v, 148v; Confugit in sinum suum concussa Respublica Znędzona á zniſzczona Rzećpoſpolita k tobie ſie vciekłá pomoci ſpomożenia y obrony żąda. Mącz 395c; A on też [Chrystus] nam iáko głowá náſzá obiecał opiekę/ obronę/ opátrzność/ łáſkę/ ták iáko dobry mąż po winien pocżćiwey małżonce ſwoiey. RejAp 158, 6v, 55v, 56v, 70, 85 (13); á [Pan] ſam vſtáwicżnie poſługuie tobie/ opieką/ obroną/ á opátrznoſcią ſwoią ſwiętą. RejPos 341 v, 78v, 285, 333v, 339, 345, 351v [2 r.]; CzechRozm 46v, 128; Ná ołtarzu ofiáry cżynił/ y dziękował P. Bogu zá dobrodzieyſtwá/ obronę/ prowádzenie/ y nádzieię á obietnice one SkarŻyw 283; WujNT 397; SarnStat 408; PowodPr 81; VotSzl B4v. Cf Wyrażenia przyimkowe.

W przeciwstawieniach: »obrona ... pomsta, szkoda« (2): gdyś v Kijowá leżał/ miáſto obrony álbo pomocy/ thwoi ludzye náſzym poddánym ſzkody dzyáłáli iáko iedni nieprzyiaćiele BielKron 402; oni záwżdy opowiedáć będą niewiernikom nieomylną pomſtę/ [...] A wiernym łáſkę/ opátrzność/ miłoſierdzie/ y káżdą obronę od Páná ich RejAp 91.

W charakterystycznych połączeniach: obrona cudowna, dziwna (2), łaskawa (4), miłosierna, miłościwa (3), mocna (2), można (4), nabezpieczniejsza, najgruntowniejsza, naskrętna, niebieska, niezwalczona, obliczna, osobliwa, ostatnia, pewna (2), potężna, prędka, spokojniejsza, stała, święta (9), ustawiczna, wieczna, wielka (3), zła; obrona imienia pańskiego, łaski, ręki (pańskiej) (5); obrona niebezpieczeństwa naszego; obrona przeciwko złemu; obrona nad sługami, nad wiernym (2); obrona w niebezpieczeństwie; obrona anjelska, anjołow, apostoła, Boga (2), od Boga, boska (3), boża (2), dusz, Janowa, kościelna (2), książęca, Pana (Boga) (12), od Pana (3), Pana Chrystusowa, pańska (8), Polikarpowa; obrona ludu, siroty; obrony dostąpić, nadziewać się, nie odzierżeć, potrzebować (2), prosić (2), szukać (4), używać; z obrony weselić się, nie wymawiać się, wypaść; brać obronę, dzierżeć, mieć (6), obaczyć, obiecać, obiecować (2), otrzymawać, pokładać, przypisować, przypisywać, stracić, zostawić; narzekać o obronę; spuścić się na obronę; cieszyć się obroną (2), opatrzony (2); prośba o obronę (3), obietnice o obronie.

W charakterystycznych połączeniach przyimkowych: bez obrony (4), dla (2), do (12), krom, od, około, z (11); o obronę (7), po (2), pod (4), przez (4), w, za (4); za obroną (19), z (4); o obronie (3), przy, w (2).

Przysłowie: Nie złupuy vbogyego nie ſmuć trapyonego/ Obroná ich w ręku ieſt v Bogá ſamego. BielKom C2.
Zwroty: »obroną bronić« (1): Polikarpową obroną nas broń Pánie KrowObr 172.

»być w bezpieczeństwie (a. w bezpieczności), bezpieczny obrony; być [komu] bezpiecznością obrony« (2:1;1): RejPs 27, 87v; Aby był then Ogień Sługom twoim/ y Służebnitzkam twoim obroną/ y beſpietznośćią obrony/ áby nieprzyiaćiel w ich wnętrznośći niewſzedł. KrowObr 87; RejAp 182v.

»być obroną« (4): wſſechmogący á dobrotliwy Pan/ Ieſt mocną obroną ludu ſwoyego wyernego LubPs G3v, O5, gg2v; KrowObr 87.

»[komu, czemu] da(wa)ć obronę; dodać obrony« = dare patrocinium JanStat [szyk zmienny] (8; 1): KrowObr 72v [2 r.]; KmitaPsal A5v; LatHar 96; [słudzy] złoczyńców gónić nie chćieli: zkąd wielką obronę dawáli złym ludźióm/ áby vchodźili rąk tych/ którzy ie łácwie poymáć mogli. SarnStat 648, 408; SkarKaz 634b; GosłCast 71; Práwá cnotę ludzką ſzczepić/ y onę polewáć y obronę iey wſzeláką dáwáć máią. SkarKazSej 698b.

»mieć [co] za obronę [= jako obronę]« (1): Dayże nam błogoſłáwieńſtwo twe ná káżdą ſtronę/ Niech mamy tarcż możney ręki twoiey zá obronę LubPs B4v.

»odjąć obronę« (1): Teraześ ſye obruſzył/ pánie/ przećiw iemu/ [...] Z głowy iego: odiąłeś wſzeláką obronę. KochPs 134.

»okazać obronę« (1): ćierpliwie oczekaway páná ſwego duſſo moia/ á on ſnádnie okáże obronę ſwą nad tobą RejPs 90v.

»obroną opatrzyć, opatrzony« (1:1): rácżże przy nas obecnie być/ á nas poćiechą twoią y obroną/ [...] opatrzyć. LatHar 31, 427.

»pokładać (a. kłaść, a. położyć), mieć nadzieję w obronie [czyjej]« [szyk zmienny] (5:1): RejPs 44; pocżynáią ſámi o ſobie ſkromnie y pokornie rozumieć/ á w Boſkiey obronie ſwoię wſzyſtkę nádźieię pokłádáć. KuczbKat 65; RejZwierc 265; KochPs 28; PaprUp E2v; LatHar 622.

»obronie polecać się (a. zalecać się), poruczać (a. poruczyć)« (4:2): GrzegŚm 22; Homerus powieda być rzecż niesłuſzną/ áby zwirzchny Pan miał cáłą noc ſpáć/ ktorego obronie wiele ludźi porucżono [cuius tutelae populi commissi sunt] ModrzBaz 26v; SkarŻyw 441, 460; KochWrJan 18; GórnTroas 38.

»(nie) puszczać (a. opuścić) z obrony« [szyk zmienny] (3): Iuż go Bog porzućił/ z obrony ſwoiey opuśćił ArtKanc Q10, I16v; SkarKazSej 663b.

»w obronie, z obroną sta(ną)ć« [szyk zmienny] (2:2): RejPs 78, 100v; záwżdy Pan ſthoi przy nas s ſwiętą obroną ſwoyą. LubPs M3v marg, aa.

»uciec (a. uciekać) się do obrony, o, po obronę; ucieczka do obrony« [szyk zmienny] (2:2:1;1): LubPs T5; RejAp 55v; HistLan Ev; CzechRozm 66; tedy ſię do Károlá Krolá Fráncuſkiego/ [...] po obronę vćiekł: ktory iednym piſanim ſwoim do Luidbrándá Krolá Longobardow/ Rzym wybáwił SkarJedn 199; KochPs 23.

»obroną wspomagać« (1): zvpelney nadzieye byl ysz on wthakyey laſcze a przyaſſny V.C.M. bicz myal wyakyey na on czasz był kyedy go V.C.M. obroną swą y przichilnoſczyą wspomagacz raczil LibLeg 7/34.

»wziąć (a. przyjąć) do obrony« [szyk zmienny] (7): LubPs Q2; RejWiz 186v; BudBibKaw A2v; KochPs 35, 87; GrabowSet I4; Krákus k temu gwałtem przymuſzony, Wziął kray Sármátcki do ſwoiey obrony. KlonKr A2.

»zachować przy obronie« (1): záchoway nas mocną ſwą ręką przy ſwoiey obronie. ArtKanc I17.

Wyrażenia: »obroną nabezpieczniejsza« (1): A miedzy wſſemi námożmeyſſemi pomocniki [...] iego obroná v mnie ná beſpiecznieyſſa ieſt RejPs 173.

»obroną niebezpieczeństwa, w niebezpieczeństwie« (1:1): [Bóg obiecał wiernemu] pokoy/ łáſkę/ á obronę w káżdym niebeſpiecżeńſtwie iego. RejAp 6v; RejPos 142.

»stała, ustawiczna obrona« (1:1): BielKron 251; pomocą y poćiechą racżył miłośćiwie opátrzyć: y przez vſtáwicżną obronę/ wſzelkich grzechow/ [...] vchowáć LatHar 633.

»obroną zbawienna« (2): Prośićie Bogá/ áby wam duſzne y ćieleſne zdowie [!] dał/ obronę zbáwienną/ beſpietzną nádzieię/ wiary potwierdzenie? KrowObr 72v, 72v.

Szeregi: »dobrodziejstwa i obrona« (1): [Dawid w Psalmach Boga chwali] zá wſzytkie dobrodźieyſtwá y zá obronę dźiękuiąc CzechEp 288.

»łaska i (a) obrona« [szyk 16:1] (17): Będźieli łáſki prágnął y iákiey obrony/ Obroniſz go Prot Av; SienLekAndr a3v; RejPos 55, 132; RejZwierc 132v; KarnNap E; KochWrJan 18; KlonKr F2v. Cf Wyrażenia przyimkowe.

»moc a obrona« (10): wiemy/ iż ieſt záwżdy záchowána moc á obroná ręki Páńſkiey RejAp 82v; RejZwierc 265. Cf Wyrażenia przyimkowe.

»obroną i modlitwa« (1): z wielką cżćią w dom ſwoy ćiáło [św. Bonifacyjusza] iuſz nie ſługi/ ále iáko Páná ſwego (ktorego ſię obronie y modlitwie zálecáłá) przyięłá. SkarŻyw 441.

»nadzieja a (ani) obrona« (2): Zadna inſza nádzyeiá áni obroná oprocż páná. RejPos 131 marg, 331.

»obrona i ochłoda« (1): Iednayćie nam [...] przy śmierći obronę/ y ochłodę LatHar 426.

»obroną i opatrzność« [szyk 7:4] (11): polecam śię opatrznośći y obronie twoiey GrzegŚm 22. Cf »na opatrzność i obronę«, »pod obroną i pod opatrznością«, »w obronie a (i) w opatrzności«.

»opieka, (i, a) obrona« [szyk 20:14] (34): Mącz 467d; RejPos 140, 180, [279]; RejZwierc 206v; Węgierſcy Pánowie widząc iż Wołoſka ziemiá z obrony opieki ich miáłá wyniść zá tą woyną/ wnet Stephaná Woiewodę [...] nápomináli/ áby ſię oſtrzegał StryjKron 672; Calep 1092a; w opiekę y obronę twoię polecam dźiś śiebie ſámego. LatHar 47; WujNT 398, 588. Cf Wyrażenia przyimkowe.

»pociecha i obrona« [szyk 4:1] (5): Opowiedziawſzy Duch ſwięthy pociechę y obronę wiernym w káżdim niebeſpiecżeńſtwie ich/ tu ie też vpomináć racży RejAp 119v; KochPs 195; LatHar 31, 237. Cf »ku obronie i pociesze«.

»(i) pomoc, (i, a, albo) obrona« [szyk 7:6] (13): Ale miaſto pomocy á myáſto obrony/ Skubie ony nędzniki iáko Iáſtrząb Wrony. RejWiz 123v; BielKron 402; RejPos 352; WujJud B2v; CzechRozm 66; LatHar 232; WujNT 262; [o małym Jezusie] Kto widźiał tákiego Bogá? [...] Co zá obroná/ co zá pomoc z niego? SkarKaz 519b, 519b, 634b. Cf »ku pomocy i obronie«, »pod obroną i pomocą«, »za obroną i pomocą«.

»obrona i przychylność« (1): LibLeg 7/34 cf »obroną wspomagać«.

»przyczyna i obrona« (1): tedy muśimy vżywáć przycżyny y obrony męki Páná náſzego Ieſu Chriſtá/ bez ktorey nigdy żaden odpuſzcżenia grzechow niedoſtał KuczbKat 416.

»rada a (i) obrona« (2): Ale gdy iákomći rzekł mocno w śrzodku ſtánieſz/ Iuż rády y obrony ſnádnie więc doſtánieſz. Iuż więc nád tobą ſtánie wnet Páńſka opieká/ Ze cie iáko źrzenice będzye ſtrzegł do wieká. RejWiz 135; RejPos 72.

»obrona, (i) ratunek« [szyk 1: 1] (2): On z rátunkyem z obroną ſwą tuż przy tobye ſtánye LubPs aa; GrabowSet P3.

»ręka (a. ręce) a (i) obrona« [szyk 2:1] (3): RejPos 218, 309; tę Propoſicią ſpiſawſzy/ podawam wſzyſtkim ſtanom tey Nawy/ przez ręce y obronę Wáſzey K. M. iáko przedniego Zeglarzá y kierowniká. PowodPr 2.

»straż i (ani) obrona« [szyk 2:1] (3): tedy to ieſt wielka rzecż/ [...] wzgárdzić ſtraż y mocną á pewną obronę nád ſobą/ odpędzić Anyołá ſwiętego od ſiebie RejPos 331v; RejZwierc 131v, 206.

»szczyt a obrona« (1): to ieſt náſz ostátecżny ſzcżyt/ á tho ieſt nagruntowinieyſza obroná káżdego niebeſpiecżeńſtwá náſzego RejPos 142v.

»obroną a twierdz« (1): Gdyſz to wiemy naſz miły panie iſz zadna ſpokoynieyſſa obrona a zadna bezpiecznieyſſa twierdz nam ſie treſic niemoze: iedno gdy thy nas zachowaſz pod ſkrzydły wielmoznego boſtwa twego RejPs 136v.

»(i) obrona ani (i) ucieczka« [szyk 1:1] (2): Niema indźiey okrom ćiebie Człowiek nieſzczęśćiém ſtrapiony Vćieczki/ áni obrony. KochPs 136; SkarKazSej 682b.

»(i) wspomożenie i obrona« (2): KrowObr 160v; Trzebá żebychmy pilnie Páná Bogá/ o miłośierne wſpomożenie/ y łáſkáwą obronę [...] prośili. VotSzl Bv.

»obrona i wyzwolenie« (1): Do ktorey [rzymskiej stolicy] yáko do głowy/ wſſyſtcy biſkupowye/ [...] vćyekáć ſye y odzywáć máyą/ áby z tąd wźyęli obronę y wyzwolenye/ ſkąd wźyęli náukę y poſwyęcenye. KromRozm III N7.

»zbawienie i obrona« (1): Y podnioſł rog zbáwienia (marg) moc zbáwienną, ábo wielkie y możne zbáwienie y obronę. Hebraiſm. (–) nam [cornu salutis nobis]/ w domu Dawidá ſłużebniká ſwego. WujNT Luc 1/69.

Wyrażenia przyimkowe: »k(u) obronie« (10): CzechRozm 231v; A gdyż/ nam ku zbáwieniu/ twa podięta męká/ Niech z námi/ ku obronie/ będźie twoiá ręká. GrabowSet P4v.

~ ku obronie komu (1): żeby dla tego Chriſtus krolowáć niemiał/ iż to mocy iákiey znácżney y dotkliwey/ áni cudow żadnych przed niezbożnikámi nie pokázuie: á to ku obrońie y poćieſze ſwoim. CzechRozm 185.

ku obronie czyjej [= kto jest broniony] [w tym: G sb (2), pron poss (1)] (3): Tribunus plebis, Woyski poſpólſtwá/ ku obronie poſpolitego człowieká obrány Mącz 463d; CzechRozm 44v, 47.

ku obronie czyjej [= kto broni] [pron poss] (2): Iż [Pan] ie przyymie k ſwey obronie y ku wiecżney roſkoſzy LubPs ff2; RejPos 152v.

W charakterystycznych połączeniach: ku obronie pospolitego człowieka, wiernych; ku obronie swoim.

W połączeniach szeregowych (2): [Anjeli] wyſyłáni bywáią ku pomocy y rátunkowi/ y obronie wiernych CzechRozm 47; SkarŻyw 115.

W przeciwstawieniu: »ku obronie ... ku przeklęctwu i traceniu« (1): [Anjołów] Bog wyſyła kiedy chce ku obronie náſzey y błogoſłáwieńſtwu naſzemu: á ku przeklęctwu y tráceniu niezbożnikow. CzechRozm 44v.

Zwroty: »przyjąć k obronie« (1): LubPs ff2 cf ku obronie czyjej [= kto broni].

»przyjść ku obronie« (1): á iákoż nam przyść ku tey miłośćiwey obronie á opiece iego/ ieſli nie będzie miłoſierdzia iego/ á ieſli ſobie tego pokornemi á wiernemi prośbámi ſwemi nie vżebrzemy RejPos 132v.

Wyrażenie: »ku obronie przeciw nieprzyjaciołom« (1): Wźiąć Páná z niemáłym ludem ku pomoczy y obronie przećiw nieprzyiaćiołom Páńſtwá tego MycPrz II C4v.
Szeregi: »ku obronie i błogosławieństwu« (1): CzechRozm 44v cf W przeciwstawieniu.

»ku obronie a opiece« (1): RejPos 152v cf »przyjść ku obronie«.

»ku obronie i pociesze« (1): CzechRozm 185 cf ku obronie komu.

»ku pomocy i obronie« (1): MycPrz II C4v cf Wyrażenie. ~

»na obronę« (8):

~na obronę czyją [= kto jest broniony] [pron poss] (2): Pan Bog náſz/ [...] ták wiele cudow nam ſwoich ná náſzę obronę pokazał SkarŻyw 504; SkarKaz 454a.

na obronę czyją [= kto broni] [w tym: pron poss (3), ai (2)] (5): BielKron 206; RejPos 171; CzechRozm 232, 237; [Pan Bóg Żydów] zgánił/ iż on ſpoſob proſtych ſędźiakow odmienili/ á więcey ſię ná krolewſką ozdobę y potężność/ niźli ná iego w niepotężnych ſędźiakách obronę ſpuſzczáć chćieli. SkarKazSej 690a.

Zwroty: »przyjmować, wziąć na obronę« (1:1): BielKron 206; Iżeś ty wzyął moy miły Pánie káżdego vpádłego á káżdą śirotkę ná opiekę á ná obronę twoię. RejPos 171v.

»na obronę spuścić się, spuszczać się« (3:1): CzechRozm 232, 237; IVż ſię godźi ſerce ſwe ku Bogu podnośić/ A ná obronę iego beſpiecżnie ſię ſpuśćić ArtKanc K3; SkarKazSej 690a.

Szeregi: »na opatrowanie i obronę« (1): ludźie tym ſię nieiáko vpewniáią/ iż P. Bog z nimi mieſzka/ ná ich opátrowánie y obronę/ gdy mu z pracey y máiętnośći ſwey/ dom dáią SkarKaz 454a.

»na opatrzność i obronę« (2): [gdybyś prawdziwie ufał Bogu] byś ſie cále ná opátrzność y obronę Bożą ſpuśćił CzechRozm 232, 237.

»na opiekę a na obronę« (1): RejPos 171 cf »wziąć na obronę«.

»na wiarę i obronę« (1): áby też w pokoiu byli/ nierpzymawiáiąc [!] ieden drugiemu/ áni ieden drugiego poddanych prziymowáć ná ſwoię wiarę y obronę BielKron 206. ~

»pod obronę« = in umbra PolAnt; sub tutelam JanStat (34): Strum A4v; Kłopot ten ſwóy/ ia zlécam Bogu pod obronę/ Z którégo ma niewinność dość mężną zaſłonę. GosłCast 74.

~ pod obronę czego [= co broni] (3): LubPs bb4v; mężom tym gwałtu żadnego nieczyńćie/ ábowiem dla tego weſzli pod obronę dáchu mego. BibRadz Gen 19/8; ArtKanc S8.

pod obronę czyją [= kto broni] [w tym: pron poss (12), G sb i pron (4), ai poss (3)] (19): SeklKat V v; LubPs A2, ee5; BielKron 62, 99; Mącz 138d; RejPos 78; BudBibKaw A3v; BudNT przedm a6; PaprPan Bv; ModrzBaz 76v, 141v; o ſtráſzliwy Pánie: [...] pod twoię obronę ſkłániam ſię LatHar 206; SarnStat *4v, 212, 213; SkarKazSej 672b; KlonFlis Bv; SzarzRytJSzarz nlb 2v.

W charakterystycznych połączeniach: pod obronę łaskawą, miłościwą; pod obronę dachu, ręki (2); pod obronę bożą, kościelną (2), mocarza; pod obronę poruczać, przypuścić, skłaniać się, zlecać.

Zwroty: »pod obronę podda(wa)ć (a. dawać, a. odda(wa)ć (się)« [szyk zmienny] (10): thy nowe Polſkie kxięgi pracę moię W. W. pod obronę poddaię FalZioł +2v; SeklKat V v; LubPs A2; chodzili z dálekich ſtron do Herkuleſá/ dáwáiąc ſie pod iego obronę BielKron 62, 391v; RejZwierc 206; BudBibKaw A3v; WujNT 508; KlonKrGum Av; SzarzRytJSzarz nlb 2v.

»pod obronę poruczać się« (1): Przyimiż W.K.M. to piſánie moie/ ktore ſię W.K.M. oddáie y pod obronę porucza. SkarKaz )(4v.

»przyjąć (a. wziąć, a. brać) pod obronę« (5): LubPs bb4v; BudNT przedm a6; PaprPan Bv; niektorzi mieli ten obycżay/ że wyſtępnego bráli pod ſwą obronę [ut clientes adversarios suo patrocinio comprehenderent]/ y bronili go ze wſząd. ModrzBaz 141v; KlonFlis Bv.

»pod obronę uciekać (a. uciec) (się); pod obronę ucieczka« = confugere sub tutelam JanStat [szyk zmienny] (12;2): ComCrac 20; LubPs ee5; Pod twoię obronę vćiekamy ſie Swięta Boża rodzićielko KrowObr 160v, 161; Mącz 138d; RejPos 78v; ModrzBaz 76v; Swięći ſą iáko wieżá do ktorey ſię po obronę vćiekamy. SkarŻyw 208 marg, 337; ArtKanc S8; WujNT 398; SarnStat *4v, 212, 213.

Szeregi: »pod obronę i pod łaskę« [szyk 1:1] (2): y ſam śiebie pod łáſkę y obronę W.K.M. zálécam y vćiekam SarnStat *4v; KlonKrGum Av.

»pod moc a obronę« (1): ſzatan niema wemnie nic ſwego [...] bom ſię przes chrzeſt poddał pod moc a obrone Bożą. SeklKat V v.

»pod obronę i pod posłuszeństwo« (1): przyiecháli poſłowie s Prus [...] poddawáiąc ſie pod obronę krolowi y pod poſłuſzeńſtwo BielKron 391v. ~

»pod obroną« = sub tutela JanStat (27):

~ pod obroną czego [= co broni] (6): iuż będę wiedział żem náwſſem vſpokoion pod obroną ſkrzydłá twego y wſſytko yne mi ſie będzie pomyſli zdarzáło. RejPs 92; BielKron 230v; OrzJan 98; KołakCath C4; SarnStat 610, 934.

pod obroną czyją [= kto broni] [w tym: pron poss (10), G sb i pron (6), ai poss (5)] (21): LubPs ee5v; KrowObr 26; BibRadz I 438c marg; OrzRozm K2; Mącz 510b; SarnUzn A3; RejAp D6, 103, 120; RejZwierc 11, 128; WujJud A8; Strum A4v; PaprPan Ee4v; KochFragJan 4; OrzJan 99; WujNT 853; Zydowie poddáni ſzláchetcy, nie ſą pod obroną królewſką: z téy przyczyny, że Król z nich pożytku nie ma. SarnStat 244; PowodPr 44; GosłCast 20; SkarKazSej 672b.

W połączeniach szeregowych (2): iż ſie [Bóg] Oycem náſzym, miłośćiwym być ozywa/ [...] prośmy go vſtáwicznie/ áby nas pod mocą/ pod obroną/ á pod kroleſtwem ſwym vſtáwicznie chowáć raczył RejZwierc 10v, 128.

W charakterystycznych połączeniach: pod obroną wieczną, świętą; pod obroną krolestwa, miecza, ramienia, skrzydła; pod obroną bożą, krolewską (2), krześcijańską, Pana, pańską; pod obroną być (5), chować, mieć, odpoczywać, stać, zwyciężyć.

Wyrażenie: »pod obroną pospolitej prześpieczności« (2): PRżekaźcá drógi álbo przeſzćia poſpolitégo/ gdyby tego który pod obroną poſpolitéy przeſpiecznośći [sub tutela communis securitatis JanStat 606] iedźie/ vpornie zábił/ ma zań zápłáćić SarnStat 610 [idem] 934.
Szeregi: »pod obroną i cieniem« (1): ieſli go [Chrystusa] zá Páná y głowę náſzę znamy/ [...] ieſli pod iego obroną y ćieniem odpoczywáć chcemy: tárgáć tych łáncuchow [łączących nas z nim] ták mocnych nie możem SkarKazSej 672b.

»pod imieniem i (pod) obroną« (3): SarnUzn A3; WujJud A8; zdáło mi ſye kómu ié [książki] záléćić/ pod czyiém imienim y obróną beśpieczniéyby na świát vkázáć ſye mogły. Strum A4v.

»pod krolestwem a pod obroną« (1): A wy ſie rozráduycie wierni ktorzy mieſzkacie w niebie/ tho ieſt pod kroleſtwem á pod obroną Páńſką RejAp 103. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»pod mocą i obroną« (3): Izali niewiáſty nierządne pod ſwoią mocą y obroną w Rzymie chował? KrowObr 26; BielKron 230v; GosłCast 20. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»pod obroną i pod opatrznością« (1): będzyem pewnie záwżdy w tey ſpołecżnośći [wierzących] [...] chodząc vſtáwicżnie pod obroną y pod opátrznoſcią ſwiętą iego RejAp 119. [Ponadto w połączeniach szeregowych 1 r.]

»pod opieką i obroną« (1): tuſmy náwet Herby dźiélnośći náſzych y rzeczy od nas dobrze poſłużonych wyſtáwioné mieć chćieli/ áby ſie chowáły pod opieką y obroną mieczá twego. OrzJan 98.

»pod obroną i pomocą« (1): Lecz ſam ołtarz ieſtći Pan Chriſtus/ pod ktorym ſą duſze świętych ludzi/ [...] iż pod iego obroną y pomocą zwyćiężyli WujNT 853.

»pod sprawą a pod obroną« (1): iuż tho pewna rzecż/ iż kto chodzi pod ſpráwą á pod obroną Páná tego/ wiele poſiadł ſkárbow ſwiáthá tego. RejAp 22. ~

»w obronę« = in clientelam Mącz, Modrz; in tutelam Mącz, JanStat; in custodiam, in fidem Mącz; in defensionem JanStat (60):

~ w obronę od kogo [= przed kim] (1): [prosili] Aby Iflánty wobronę ſwą/ od Moſkiewſkiego wźiął BiałKaz K3v.

w obronę czyją [= kto broni] [w tym: pron poss (26), G sb (3), ai poss (1)] (30): RejPs 215v; LubPs bb4v, ff2 marg; LeszczRzecz A4; BielKron 186v, 210v, 233v, 392; Mącz 35c, 36b, 126a, 206c; SienLekAndr a3v; RejAp 105v, 116v; RejPos [136]v, 177; BiałKaz K3v [2 r.]; KarnNap B2, B3v, C; ModrzBaz 127v; KochPs 42, 64, 103; bądz przy mnie á przyimi mnie ośiroćiałego w obronę twoię. SkarŻyw 51; ArtKanc K8; vboga Szláchtá muſzą ſię poddáwáć w obronę tych możnych/ á ći co chcą/ to czynią z nimi. GórnRozm I3v; LatHar 624.

W charakterystycznych połączeniach: w obronę cesarza, mocarza, możnych, zwirzchności; w obronę postronnym; w obronę pańską; w obronę mocną.

Zwroty: »podać (a. dać, a. podda(wa)ć, a. udać itp.) (się) w obronę« = conferre se in clientelam Mącz, Modrz; commendare (a. dicare) se in clientelam (a. in fidem) Mącz [szyk zmienny] (16): RejKup q5; RejWiz 10, 166v; LeszczRzecz A4; BielKron 231; Conferre se in fidem et clientelam alicuius, Spuścić ſie ná cziyę łaskę/ álbo podáć ſie w opiekę y w obronę. Mącz 126a, 57b [2 r.], 85b, 138d, 206c; WujJud Bv; ModrzBaz 127v; StryjKron 582; KochMRot B4; GórnRozm I3v.

»polecić (a. polecać, a. zlecić) (się), poruczyć (a. poruczać) (się) w obronę; poruczanie się w obronę« = committere se in fidem et tutelam, tradere se in custodiam Mącz [szyk zmienny] (6:2;1): LubPs Q2; BielKron 98, 116v; Mącz 75d, 225d; KwiatOpis A2v; [książę żmudzkie i Litwy Zawilijskiej] zá żywotá ſwoiego zlećił w opiekę Ringoltowi/ Syná iedynaká [...] Xięstwá też Zmodzkie/ Litewſkie y Kurſkie/ polećił mu w obronę weſpołek z Synem. StryjKron 285, 572; LatHar 47.

»przyjąć (a. przyjmować, a. wziąć, a. brać) w obronę« = recipere in fidem Mącz; recipere in tutelam, suscipere in defensionem JanStat [szyk zmienny] (34): RejPs 215v; LubPs bb4v, ff2 marg; BielKron 186v, 210v, 233v, 320v, 392; Mącz 35c, 36a, b, 126a; SienLekAndr a3v; RejAp 105v, 116v; RejPos 80, [136], 177; BiałKaz K3v [2 r.]; KarnNap B2, C; Piotr S. iáko dobry páſterz w obronę wziął trzodę Chryſtuſowę SkarJedn 70; KochPs 42, 64, 103; SkarŻyw 51; StryjKron 552; ArtKanc K8; GrabowSet K4v, R2v; LatHar 624; SarnStat 584, 897.

Szeregi: »w łaskę i w obronę« (1): y ſobie ie prziymuie Pan zá ſyná/ w łáſkę y w obronę ſwoię. KarnNap C.

»w moc, (i) (w) obronę« (2): RejPos 80; Bo prziymuie nas Pan w moc y obronę ſwoię/ ábj iuż námi więcey Szátan nie władał KarnNap B2.

»w opiekę, (i) (w) obronę« = in fidem ac (a. et) clientelam Mącz, Modrz [szyk 5:2] (7): in fidem suam recipere, W obronę y w opiekę ſwoyę prziyąć Mącz 126a, 126a; RejPos 79v, [136]v, 177; ModrzBaz 127v; LatHar 624.

»w pokład i obronę« (1): P. BOG święty á ſławny twoy Dom Iágełłow/ [...] ná Krolewſkiey Stolicy poſtáwić/ y onę iemu w pokład y obronę w Kroleſtwie POlſkim podáć racżył. WujJud Bv.

»na pracę i w obronę« (1): gdy dźieći w śiéroctwie zoſtáną/ niektórzy [...] ono imieniém opieki ná ſwą pracą y w obrónę biorą [in curam recipiunt, et tutelam JanStat 579] SarnStat 584. ~

»w obronie« = in tutela et praesidio Modrz; in defensione, protectione JanStat (105): RejPs 79v; LubPs G2v marg; YAn dwudzyeſty pirwſzy [...] był w dobrey obronie v Konráda Ceſárzá BielKron 176v.

~ w obronie czego [= co broni] (4): RejPs 174v; A iuż mię weźḿ w opyekę cżłowieká nędznego/ Abych chodził w obronie Máieſtatu twego. RejWiz 108, 2; RejPos 295.

w obronie od kogo [= przed kim] (1): Curium, sartum et tectum ut aiunt, ab omni incommodo detrimento, molestia syncerum integrumquae conserves, Záchowy go w obronie od wſzech/ miey nań miłośćiwe baczenie. Mącz 368c.

w obronie jakiej [= czyjej] (1): mnogie y wielkie pożytki/ [...] od dworu przychodzą: ponieważ w dworney obronie ſą wſzytkie rzecży dobre ModrzBaz 12v.

w obronie czyjej [= kto broni] [w tym: pron poss (54), ai poss (15), G sb (11), ai (4)] (84): LibLeg 11/32v; WróbŻołt 121/7; [Bóg] tobie ſtánie zá mocną ſkałę wobronie twoiey/ á przyniem żadne niebeſpieczeńſtwo nigdy ná ćię nieprzydzie. RejPs 90, 80v; LubPs B2v marg, B3, E4v, F2v, H3 (10); GroicPorz h; RejWiz 4v; OrzRozm D2v; BielKron 308v; Tuendam habere aedem W obronie ſwey mieć. Mącz 467d, 363a, 380b; RejAp 6v [2 r.], 41, 48, 64v, 65 (13); RejPos 37v, 55, 57, 75, 80 (22); RejZwierc B2v, 173, 173v, 198v, 205, 206; BielSpr 51; WujJud 3; MycPrz I [A3]; PaprPan Dd3, Ee3v; KochPs 10, 12, 104, 157, 178, 192; SkarŻyw 192, [223], 422; StryjKron 300; GrochKal 16; LatHar 615; Zydowie ſzláchćie poddáni, nic ſobie w obronie królewſkiéy [in regia defensione JanStat 1128] niech nie pokłádáią. SarnStat 265, 228, 243; SiebRozmyśl B4v; PowodPr 46.

W połączeniach szeregowych (7): Mącz 380b; RejPos 139, 291, 342v; w káżdym wieku ſwoim [człowiek poczciwy krześcijański] ſwoy ſtan [...] obchodzić ma/ áby záwżdy był w obronie/ w opiecze/ á pod kroleſtwem Páńſkim. RejZwierc 206v; CzechEp 427; SarnStat 1096.

Zwroty: »chodzić, (zo)stać, przemieszkawać (a. przebywać), trwać w obronie« = pozostawać pod obroną, korzystać z opieki [szyk zmienny] (9:7:5:1): w pewney iſćie obronie ſtoią ći/ ktorzy vpełnie duffáią iemu. RejPs 25v; LubPs E4v, F2v, V; RejWiz 95 marg, 108, Dd; Mącz 363a; RejAp 6v; kto chodzi w ſpomożeniu Páná tego/ iuż tákowy záwżdy przemieſzkawa w ſwiętey obronie iego. RejPos 331, 37v, 57, 80, [136], 139 (10); RejZwierc 206; KochPs 10; LatHar 615.

»w obronie (za)cho(wy)wać« [szyk zmienny] (14): KlerWes A; RejPs 174v; LibLeg 11/32v, 139v; LubPs H3 [2 r.]; RejZwierz 132v; BielKron 31; Mącz 368c; RejAp 48, 64v, 128v; KochPs 104; Proſząc też Páná Bogá [...] Aby W.M. moy łáſkáwy pánie Podcżáſy/ [...] racżył w łáſce ſwey ś. w rządźie dobrym/ w opiece y w obronie chować CzechEp 427.

Szeregi: »w obronie a w bezpieczeństwie« (2): Y coż to wżdy ſą zá ludzye [o wiernych pańskich]/ iż ſą w tákiey obronie á w tákim beſpiecżeńſtwie ſwiátá tego RejPos 295, 37v.

»w jurysdycyjej i w obronie« (1): Woznych Woiewodá ſtánowi, y w ſwéy Iuriſdiciiéy y w obronie ma. SarnStat 243.

»w obronie a pod krolestwem« (1): [którzy troszczą się jedynie o rzeczy doczesne] áni ſą w kſięgach iego [Baranka]/ to ieſt w obronie iego á pod kroleſtwem ſwiętym iego RejAp 108v.[Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»w łasce i (a) (w) obronie« (5): LubPs ee6; RejAp 128v; NA tych to [potomkach] Bog pokazał tey zacney Koronie/ Ze ią chciał mieć w łáſce ſwey y w ſwoiey obronie. PaprPan Dd3, Ee3v; KochPs 104.

»w mocy i obronie« (1): [biskupstwo alsperskie] pod przerzeczonégo Páná Królá Káźimiérzá y iego króleſtwá Polſkiégo będźie w wiecznéy mocy y obronie [consistet perpetua ditione patrocinio et defensa JanStat 875]. SarnStat 1096. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»w obronie a (i) w opatrzności« [szyk 6:1] (7): RejAp 6v, 65, 74v, 100v; RejPos 286, 325v; [Pan Bóg] zacność/ władzą y moc ich [królów] w obronie á w opatrznośći ſwoiey ma. WujJud 3. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»([nie]) w opiece, (a, i, ani) w obronie« [szyk 9:6] (15): RejAp 119, 171v; odſtąpił przyrodzonego Páná ſwoiego/ á nie ieſth w obronie áni w opiece iego. RejPos 75, 57, 109, 116, 133, [136]v (9); RejZwierc 198v, 205, 206; SiebRozmyśl B4v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.]

»w pokoju a (i) w obronie« (2): w nawięthſzym niebeſpiecżeńſtwie then Báránek náſz ſwięthy záwżdy w pokoiu y w obronie ſwey wierne ſwoie záchowáć może RejAp 64v; RejZwierc 173v.

»w sprawie i w obronie« (1): Krolá do Polſki z rąk Papieſkich przeto byli przyięli/ áby w ſpráwie/ y w obronie Krolewſkiey/ ludźie w Kroleſthwie Polſkim/ ſámi z ſobą zgodliwie mieſzkáiąc/ Páná Bogá [chwalili]. OrzRozm D2v. ~

»z obrony [czyjej = kto broni]« = dzięki obronie (1):

~ Szereg: »z łaski i obrony« (1): Dla chwały twoiey ktora ieſt w tey źiemi twoiey ſzczepiona/ y ktora z łaſki y obrony twey od tyle ſet lat kwitnęłá/ áby nie vſtawáłá [obmyślawamy...] SkarKazSej 663b. ~

»za obroną [czyją [= kto broni]: pron poss (14), ai poss (2), G sb (2)]« (18): LibLeg 10/69; RejPs 69v, 93, 104v, 137; Pociechá wiernym iż ſą w odpocżynyenyu á w pokoyu zá obroną Páńſką. LubPs M4 marg, N6, Z3v, bb3v, ee3v; SkarJedn 187; Zá obroną i Bogá mego śmieleć to obiecuię SkarŻyw 69; LatHar 102, 182.

~ W połączeniu szeregowym (1): A iż iuż beſpiecżnie chodzimy w káżdym niebeſpiecżeńſtwie ſwoim/ zá ſwiętą opieką/ obroną/ á opátrznoſcią iego RejPos 271.

Szeregi: »za mocą a obroną« (1): Ia aczem za laską boską, ſzablia moyą wzial bil Kroleſtwo wegierſkie tak yz yeſt moye y za mocza a obroną moyą LibLeg 10/69.

»za obroną i pomocą« (1): áby zá oſobliwą obroną y pomocą twoią/ to wſzytko co z dáru twego przed ſię wźięli/ álbo obiecáli/ ochotnie wypełnili LatHar 628.

»za obroną i przestrogą« (1): polecał cżyſtość iey P. Bogu ſwemu: dufaiąc mu/ iſz zmázána być grzechem zá iego obroną y przeſtrogą/ nie miáłá. SkarŻyw 283. ~

Przen (10):

obrona czyja [= kto jest broniony] [pron poss] (4): TarDuch D6v; przykázánie páńſkie [...] ia ſobie chowam zá napewnieyſſą tarcż obrony moiey. RejPs 184, 26v, 64.

obrona czyja [= kto broni] [pron poss] (5): RejPs 190; LubPs cc3v; BibRadz *3; RejPos 146v; z tych ktorzy prześláduią lud w tobie nádźieię pokłádáiący/ mocą obrony twoiey/ tryumphy y zwyćięſtwá odnośiſz LatHar 621.

Wyrażenia: »cień obrony« (2): á może iſćie dobrey myſli być [kogo już racży wziąć Bog na swą opiekę] bo on záwżdy ſtogi zákrywáiąc go cieniem obrony ſwoiey podle práwey ręki iego. RejPs 190; RejPos 146v.

»mocą, w mocy obrony« (1:1): Nyech záwżdy pokoy będzye w mocy twoyey obrony LubPs cc3v; LatHar 621.

»skała obrony« (2): zrozumiáłá duſſá moiá iż ćie ma zá mocną ſkáłę obrony ſwoiey RejPs 64, 26v.

»stolec obrony« (1): IZ Pan Bog w ſwey mocy Wáſzę Krolewſką zacność/ ná ſtholicy właſney Krolewſkiey/ ná ſtholcu ſądu á obrony/ [...] poſádzić racżył LeszczRzecz A2.

»tarcza obrony« (3): Thy Boże bądz mocznoſcią moią, y vcieczką moią/ y tharcżą obrony moiey TarDuch D6v; RejPs 184; BibRadz *3.

Szereg: »skrzydła a obrona« (1): A on cie/ [...] zákryie pod cieniem ſkrzydł ſwoich/ á obrony ſwoiey. RejPos 146v.
2. Przedmioty (rzeczy) służące bronieniu (się), środki zabezpieczające; munimen, munimentum Mącz, Cn; firmamen Calep (72): [królestwa ziemskie] poſły/ wedle potrzeby/ ſrebrem/ złotem/ obroną pięniędzmi i inſzęmi potrzebami opatruią. MurzNT 46; BielKron 448; Firmamen – Obrona, oggrodzenie. Calep 421a.
Zwroty: »obron przyczyniać; obrony czynić« = (com)munire Mącz [szyk zmienny] (2;1): Munito, Vſtáwicznie obrony czinić/ záwżdy obrón przicziniáć. Mącz 231a, 237a.

»opatrywać obronami« (1): Communio, Prziczinam obrón/ Opátruyę lepiey obronámi. Mącz 237a.

Wyrażenie: »od nieprześpieczności obrona« (1): ná ten cżás ludzye [...] nágo chodzili/ nie máiąc obrony przećiw źwirzętom áni ptakom drapieżnym/ áni od źimná odzyenia/ á tám ſobie od tych nieprzeſpiecżnośći obrony iákie mogły być ná then cżás napirwey wymyſláli/ tákież ſzopy/ doły/ s chroſtu/ s trzćiny/ z zyemie ſobie budowáli BielKron 3.
Przen (3): ſámym mężom to przyſtoi/ Cżynić ręką á ieździć we zbroi: A wam [białogłowy] łáiáć gdy ſie rozgniewaćie: Zadney inney obrony nie maćie. BielSjem 29v.

obrona od czego (1): Od chytrośći pokrytych/ Swiátá złośnego/ y ludźi fałſzywych/ [...] Obron dodawa/ możnych/ świętobliwych. GrabowSet V2.

Szereg: »płoty i obrony« (1): Rozmiotałeś płoty iego iteż mocne obrony [destruxisti omnes saepes eius, posuisti firmamentum eius formidinem Vulg Ps 88/41]/ Ci co mimo oń chodzili dárli go s káżdey ſtrony LubPs T5v.
a. O fortyfikacjach, naturalnych warunkach obronnych, broni; munitio PolAnt, Mącz, Calep, Cn; propugnaculum Mącz, Modrz, Calep, Cn; defendiculum Mymer1, BartBydg; praesidium Mącz; arma Modrz; arx, tutamentum Cn (53): Defendiculum. Gewer. Obrona. Mymer1 15; BartBydg 39b; LibLeg 10/147v; Obroná żadna iedno łuki á rohátyny BielKron 318, 351, 444; Nuda urbs praesidio, Nie máyąca żadney obrony áni służebnych. Mącz 252d; BudBib Is 29/3; ſkráynych drzew popchnęli: zktorych iedno ná drugie lecąc/ obaláły ſię/ á lecąc z obu ſtron potłukły ludźi/ konie y wſzytkę obronę [ancipiti strage arma, viros, equos obruunt] ModrzBaz 104; SkarŻyw 408; ZawJeft 10; OrzJan 73; Calep 679b, 680a; SarnStat 1097.

obrona czego (2): BibRadz Is 25/12; Aegis, Tarcza/ álbo/ nieyáka obroná pierśi miedziána Mącz 4b.

W połączeniach szeregowych (6): [Soliman] roſkazał Krolowey [węgierskiej]/ áby wyiecháłá z zamku [...] tylko áby ſtrzelbá/ ſpiżá/ zbroiá/ y wſzytká obroná zoſtáłá ná mieyſcu. BielKron 313v, 96v; Munimen et Munimentum, Obroná/ Báſzta/ Przekop/ Wał/ Strzelbá. Mącz 237a, 237a, 330c; OrzJan 79.

Zwroty: »obronę mieć [w tym: naprzeciwko komu (1), na co (1)]« [szyk zmienny] (3): tedj mie wſzitko moye woyſko potkalo ſtimy wyezniamj ktore bily poymaly y ze wſzitkimy ych obronamy ktore obroni miely na przeczywko woyſkv memv LibLeg 10/147v; CzahTr H2; SkarKazSej 664a.

»obroną opatrzyć, opatrzony, obwarowany« = praesidio adornare Mącz; (propugnaculis) munire Modrz [szyk zmienny] (2:2:1): BielKron 55; Mącz 269c; BielSpr 58v; trzebá opátrzyć/ áby na wſzytkich gránicách zamki były dobrze zbudowáne: y wſzeláką obroną obwárowáne ModrzBaz 103, 103.

»oprawić obrony« (1): Opráwił tedy Neemiaſz mury Ierozolimſkie/ gdzye było potrzebá forty y ine obrony BielKron 96v.

»obronę (po)czynić, stawiać, udziałać« = circummunire Mącz; emunire Calep (3:1:1): Leſtko cżarny przyiechawſzy do Krákowá [...] miáſtho ich murem y wáłem obtocżył/ y obrony pocżynił BielKron 365v, 270v; Mącz 237a; Calep 361b, 836a.

»pokazić [komu] obronę« (1): [Mistrz pruski] Swiećie obegnał kthory przez zdrádę Andrzeiá Cedrowicá [...] wźiął/ bowiem w nocy ná zamku pokáźił im wſzytkę obronę y do Miſtrzá Pruſkiego potáiemnie vćiekł BielKron 370.

Wyrażenie: »obrona miejska« [szyk 1:1] (2): ná śmiech náwiedli ná mury ſlepych y chromych/ iákoby rzekł/ obronią ći máłomocni bez nas/ dufáiąc mocney obronie mieyſkiey. BielKron 69v, 289.
Szeregi: »baszty, (i) obrony« (2): Licżą w thym mieśćie [Nurnberg] [...] dwá mury około miáſthá/ ná ktorych wież 183. okrom baſzt y innych mieyſkich obron. BielKron 289; Calep [874]a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»bez obrony a bez przyprawy« (1): [Chrystus] bez wſzey obrony á bez káżdey przypráwy zwoiował á poráźił ono ſrogie thyrańſtwo narodu náſzego/ tho ieſt cżártá ſproſnego RejAp 14.

»obrony, rusznice« (1): przyiczyagnely pod zamek naſch Oczakow Sobronam, Srvſznyczamy. y doſthawaly zamkv LibLeg 11/140v.

»siły i obrony« (1): Nápomina Ieruzalem áby ſwem ſiłam y obronam nie vſáło. BibRadz Ier 21 arg.

»obrony i zamki« (1): mogą tych dárow Bożych vżywáć/ [...] ná obrony y zamki/ y inne ná zły czás gotowośći SkarKazSej 666b.

»obrony i zbroje« (1): ſłużebniki tákież y ſługi mieyſkie przypráwił/ ktorzy pod ſzátámi mieli obrony y zbroie zákryte BielKron 103v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 1 r.]

Przen (8): Cżarta ſnadnie barzo zburżjć Nietrżebáć yney obrony Iedno pomnij żeś ſkropiony Krwią Pánſką RejKup ſ6v.

obrona na kogo (1): Pan [...] vkazał mu [kuszonemu człowiekowi] wnet tarcż á pewną obronę ná tego nieprzyiacielá ſproſnego [= diabła] RejPos 71v.

Zwrot: »wziąć obronę« = wziąć broń do ręki (1): PAnie moy wezmi obronę ſwoię/ á záſtaẃ ſie przećiw ſprzećiwnikom moiem [apprehende arma et scutum et exsurge in adiutorium mihi Vulg Ps 34/2] RejPs 50v.
Szeregi: »miecz i obrona« (1): byś ty [Boże] był niezwyćiężył ſprzećiwnikow náſſych ſlábáby byłá nádzieiá wmieczu y w káżdey obronie náſſey RejPs 66.

»strzelba i obrona« (1): A kthory ſie od thego celu [świętych słów bożych] odſtrzeli/ iuż ſłába ſthrzelbá y obroná iego RejPos A5.

»tarcz a obrona« (1): RejPos 71v cf obrona na kogo.

»zbroja a (i) obrona« [szyk 2:1] (3): RejPos 70v, 78v; A ták wielki to ieſt walecżnik iſcie/ á nie ledá iáki zwycięſcá/ kto tego nieſláchetnego Hetmáná [= gniew]/ [...] bez wſzey obrony á bez wſzey zbroie poráźić może. RejZwierc 79.

b. O wałach, dachach chroniących przed siłami przyrody (3):

obrona jaka [= przed czym] (1): Umbraculum, Mieyſce w czieni zasłoná/ letnia yátá/ obroná słoneczna. Mącz 501d.

Zwrot: »uczynić obronę« (2): ábyć Ryby z ſtáwu czáſu Gośćinnéy wody nie wychodźiły/ możeſz z dáleká vczynić kołem obrónę/ táką iákóm ći iuż piſał o Báſztach ſtáwowych. Strum M3, N.
c. O naturalnych zabezpieczeniach żywych stworzeń (5):

obrona przeciw czemu (1): BielKron 3 cf znacz. 2. »od nieprześpieczności obrona«.

Wyrażenie: »obrony w sobie nie mający, nie mieć obrony« = być bezbronnym (1:1): [mały zajączek] Nátychmiaſt márnie zginął źwierzątko vbogie/ Ktore nie ma obrony/ iedno duffa w nogi. RejWiz 126; CzechEp 21.
Wyrażenie przyimkowe: »bez obrony« = bezbronny (2): Rzekł wąż [do węgorza]/ przetoć ia pokoy mam/ Iż od śiebie ſzkodno kąſam: A ktoby mi chćiał záſzkodzić/ Muśi ná mię gárdło ſádzić. Aleś ty mąż bez obrony/ Cierpiſz vćiſk ze wſzey ſtrony: Co by też moie zęby miał/ Radći by kożdy pokoy dał. BierEz O3v; RejWiz 120 marg.
*** Bez wystarczającego kontekstu (11): Defensio, Obroná. Mącz 80a, 100c. 105b, 330c, 380c; Praesidiarius – Ten ktori dlia obroni ieſt Calep 839b, 294b, 839b [2 r.], 863a.

W tłumaczeniu wyrazu hebrajskiego [czyja] (1): Máozym wykłáda ſię obrony ſwoiey/ praeſidij ſui. CzechEp 421.

Synonimy: 1. bronienie, bronienie się, pomoc, zaszczycenie; a. ochrona; b. ratunek, α. walczenie, wojowanie; β. apologija, obmowa, »oczyścienie słowne«, omowa, wymowka; c. opatrowanie, opatrzność, opieka, opiekuństwo, wspomożenie.

Cf OBRONIENIE, OBRONNOŚĆ

DD