Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [OBMOC SIĘ]

Następne hasło: OBMOWCA »

OBMOWA (70) sb f

Teksty nie oznaczają ó; pierwsze o prawdopodobnie jasne (tak w ob-); a jasne.

Fleksja

	sg	pl
N	obmow	obmowy
G	obmowy	obm(o)w
D	obmowie
A	obmowę	obmowy
I	obmową	obmowami
L	obmowie

sg N obmowa (7). ◊ G obmowy (11). ◊ D obmowie (1). ◊ A obmowę (20). ◊ I obmową (5). ◊ L obmowie (2). ◊ pl N obmowy (5). ◊ G obm(o)w (6). ◊ A obmowy (10). ◊ I obmowami (3).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI i XVIII w.

Znaczenia

1. Mówienie źle o kimś, oszczerstwo, potwarz (28)
2. Obrona, usprawiedliwienie (31)
3. Przemowa, mowa (5)
4. Omówienie (2)
5. Umowa, ustalenie (2)
6. Może: Projekt, propozycja (2)

1. Mówienie źle o kimś, oszczerstwo, potwarz; detractio Vulg; oblocutio, obtrectatio, sugillatio Cn (28): ARtáxerxes Perſki Krol gdy mu powiedzyeli/ Iż o nim dwá niedobrze wſzędy mowić mieli. Poſłał im wnet przywiley (marg) Obmowy. (–) RejZwierz 12; Obmową ták ſię brzydził/ iſz ſkoro kto mowić o kim zle chćiał: wnet go z fukał/ y iáko kámieniem vſtá iego zátkał. SkarŻyw 572, 100, 107, 292; [grzechy] Przećiwko Oſmemu [przykazaniu] [...] Obmowy/ ábo ich ſłuchánie z pochwaleniem. Poſądzánia ſkwapliwe. LatHar 118.

obmowa czyja (2): RejPos 172v; Ale od tey Przedmowy X.K. z ſtrony obmowy iego przyſtąpiemy iuż ku rzecży ktorą tego dowieść chce/ iż nie Papież ieſt Antychriſtem/ ále iáko támże mowi/ Hereſiárchowie etc. CzechEp 326.

W połączeniu szeregowym (10): GlabGad N6v; vprzeymość towárzyſką miłuiąc/ nienawiść/ zazdrość/ obmowy/ poſądzánia/ dáleko od śiebie oddalał. SkarŻyw 298; Cierpliwy ná obmowy y cżći vwłocżenia y ſzemraniá [!]. SkarŻyw 483 marg, 4, 98, 141, 483; Abowiem ſię boię [...] áby ſnać ſpory/ zazdrośći/ gniewy/ zwády/ obmowy/ ſzemránia/ nádymánia/ roſtyrki [contentiones, aemulationes, animositates, dissensiones, detractiones, susurrationes, inflationes, seditiones] nie były miedzy wámi WujNT 2.Cor 12/20; SkarKaz 638b; Piotr ś. vpomina/ (ábyſmy ſkłádáli wſzeláką złość/ y zdrádę/ y obłudność/ y zazdrośći/ y obmowy:) á my tego pełni. SkarKazSej 675a.

Zwroty: »obmowę cierpieć« (2): Boże day nam táką ſkromność/ gdy obmowj podobno ſłuſznie ćierpiem. bo potwarzj á kto dziś zmilcży? SkarŻyw 243, 483.

»obmowę czynić« (1): towárzyſzy iego/ widząc iſz nań Pan łáſkaw/ wielkie mu krziwdy/ obmowy/ vrągánia cżynili/ y policżki cżęſte dawali. SkarŻyw 98.

Wyrażenia: »fałszywa obmowa« (1): Ty słowá [psalmu] ſą przećiwko onym potwarcom ktorzy byli ná dworze Saulowym/ á kthorzy poduſzczáli y ine z ludu przećiw Dawidowi fałſzywemi obmowámi. BibRadz I 298d marg.

»obmowa ludzka« (1): Wdowá rychło po pogrzebie/ [...] zá mąż idź wolą miáłá/ Iedno iże śię ſromáłá. [...] Kmotrá iey gdy to bacżyłá/ [...] Nie kazáłá śię iey troſkáć/ A obmowy ludzkiey niedbáć. BierEz R4v.

Szeregi: »obmowa i posądzanie« (1): Ian S. Pátryárchá [...] złe^go mniemánia do ſercá [nie] przypuśćił. Y wiele innjch z Alexándryiey [...] około obmowy y poſądzánia więtſzą przeſtrogę y pilność mieli. SkarŻyw 108. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»(nie) pośmiech (a. naśmiewisko) abo (ani) obmowa« [szyk 1:1] (2): [O spowiedzi] Nie dla pośmiechu áni dla obmowy/ ále dla lekárſtwá y rozgrzeſzenia pewnego. KarnNap C4v; LatHar 115.

»obmowa i potwarz« (1): [św. Paweł] Wylicza obmowy y potwarzy niektorych. BibRadz Rom 3 arg.

»powieści a obmowy« (1): Iuż nie tylko ábyś pożądáć miał/ ále owſzem zákrywáċ á poſláchcáć będzieſz káżdy ſtan bliźniego ſwego/ by ſie też dobrze y w cżym vnioſł powieſciámi á obmowámi ſwemi/ iuż nie thylko ábyś ſie miał mśćić iákiem okrucieńſtwem/ zá iáki vpadek iego/ ále owſzem odpuśćiſz mu wſzytko/ ieſliże ſie vpokorzy przed tobą. RejPos 172v.

»obmowa a (i) szemranie« (2): [Nikodem] nie ſmiał iáwnie á beſpiecżnie okázáć ſie w tym [tzn. okazać zainteresowanie dla nauki Jezusa]/ dla vrzędow ſwoich/ á dla obmow á ſzemránia ludzkiego. RejPos 152; SkarKazSej 693a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»uszczypka i obmowa« (I): Od właſnego brátá Aaroná/ y śioſtry rodzoney Máryey/ vſzcżypki y obmowy/ o iákąś żonę Murzynkę/ ćierpiał SkarŻyw 483.

2. Obrona, usprawiedliwienie; excusatio Modrz; apologia Calep; defensio, ratio Vulg (31): GroicPorz mm; BibRadz Gen 19 arg; A ták mam zá tho iż cżłowiek bácżny wſzytko to moie położenie/ y obmowę w dobre obroći/ áni tego gánić będzie/ iżem ią y thu/ y owdzie cożkolwiek ſwego przyłożył GórnDworz B6; RejZwierc 36v; Apologia — Obmowa, obroną rzecy, znowu odpowiedz. Calep 82a; WujNT 2.Cor 7/11.

obmowa do kogo (2): MEżowie bráćia y oycowie/ ſłuchayćie tey ktorą teraz do was czynię obmowy [audite quam ad vos nunc reddo rationem]. WujNT Act 22/1. Cf obmowa czyja do kogo.

obmowa około czego (1): Przodkyem Krol ye^go M. ma za dobrze panv Woyewodzie ysz wſdziecznye przyąl od Krola ye^go M. obmowe okolo danya abo poziczanya pvenyedzi LibLeg 10/120v.

obmowa czyja [w tym: pron poss (6), ai poss (1), G sb (1)] (8): RejKup aa2, aa2v; HistLan A4; Wdzyęcżnyſz to mąż co ſye nád drugim zmiłuie/ [...] Ten gdy przydzye przed ſąd z obmową ſwą wſſędzye/ Iuż ná wyeki wyecżne poruſſon nye będzye. LubPs Z5; A gdy cie ſwiáth niewinnie nágrawáć będzye/ maſz obmowę Páná ſwoiego: Iż ieſliże ia zle co mowię/ day o thym/ [...] ſwiádectwo ſwoie: á ieſlimći nic nie winien/ á cżemu mię bijeſz ábo przeſláduieſz. RejPos 336, 328v; ModrzBaz 21. Cf obmowa czyja do kogo.

obmowa czyja do kogo (1): MEżowie bráćia y oycowie/ ſluchayćie tey ktorą teraz do was czynię obmowy (marg) słuchayćie moiey do was teraz obmowy (–). WujNT Act 22/1.

W przeciwstawieniu: »abo przyznanie, abo obmowa« (1): ieſli kogo do ćiebie táiemnie oſkárżono/ pátrzayże tego/ żebyś oſkárżonego/ [...] nápomionął/ á iego ábo przyznánie/ ábo obmowę [vel confessionem vel excusationem] wysłyſzał ModrzBaz 21.

Zwroty: »obmową bronić« (1): zá cżáſu Ciceronowego zá hániebną rzecż miano tániec/ ktory gdy Murenie miáſto przymowki zádano/ niezdáło ſię Ciceronowi/ áby go obmową iáką bronił [non eam excusatione defendendam putavit Cicero]/ ále zgołá tego przał ModrzBaz 55.

»obmowę (u)czynić; obmowa uczyniona« [w tym: przed kim (2), komu (1), przeciw czemu (1) = rationem reddere Vulg [szyk zmienny] (12; 1): OBmovi Scheraffedina przecziw zeznanyv Rayeczkiego przed pani vczinyone LibMal 1548/144; Na to gdzie myeny ze po ſchpyegierſtwye a nye po kupieczthwye yezdza thakowa obmową cziny. ze Mathis Rayeczki wthem ye falſchiwye pomowya. LibMal 1548/144v; A tak iż się nam IchM usprawiedliwić nie chcą ani obmowy żadnej słusznej uczynić, tedy nie rozumiemy, ktorą zwierzchnością to im czynić przystoi. Diar 45; DiarDop 100; A przetoż Alexánder gdy ręką milcżenie vcżynił/ chćiał vcżynić obmowę przed ludem [Alexander concutiens manum volebat rationari populo]. BibRadz Act 19/33; BielKron 252; RejZwierc 96v; CzechRozm 77; NiemObr 41; WujNT Act 19/33, 22/1, 26/1, 24.

Wyrażenia: »obmowa o sobie« = obrona siebie (1): Piotr będąc obwiniony/ od wſzytkiego zboru Ierozolimſkiego/ z pokorą o ſobie obmowę cżynił NiemObr 41.

»obmowa pokorna« (1): [X.K. w kazaniu czarty ze smyczy spuszcza] choćiażći to cżyni cum quadam culpae deprecatione, z nie iáką obmową pokorną: ále tym te^go przed Bogiem nie zmáże. CzechEp 105.

»obmowa prawna« (1): [Jan Zborowski] Prziwileiem Alexandra Krola/ bronic chciał ſpotwarzonich braciei ale [król] surdis auribus tego ſluchal/ y nieprzijal obroni iego/ [...] zagniewani zadnich obmow prawnich ſluchac niechcial/ tilko woli ſwei y vmiſlowi doſic vtzinic. PaprUp I.

3. Przemowa, mowa (5):

obmowa do kogo (1): Obmowá do Ruſakow y Podolan. PaprPan Cc3v.

obmowa czyja (2): 39. Obmowá tego co ty kſięgi piſał. BibRadz 2.Mach 15 arg; BudNT c4v.

Zwrot: »uczynić obmowę« (2): [sługa] wnet przedárowána/ vcżyniwſzy naprzod obmowę/ poda liſtek/ poda vpominek od miłego/ y dołoży litownemi ſłowy/ iáko nieborak náder bárzo miłuie GórnDworz Bb4; CzechEp 412.

Wyrażenie: »obmowa okrągła« (1): Lecż iednák vcżyniwſzy Dioniſius tę obmowę okrągłą, przedśię ták dáley rzecż ſwą wypráwuie CzechEp 412.

4. Omówienie (2):

obmowa do kogo o czym (1): Do tegoż Czytelniká o przypiskoch y omyłkach/ obmowá. BudBib c4.

Zwrot: »obmowę [czego] uczynić« (1): Przetoż spisek odłożenia egzekucyji skorygowawszy, ktory na końcu wypisan, obmowę wszyćkie(go) tego ku nim uczynili Diar 32.

5. Umowa, ustalenie (2):

obmowa dla czego [= dotycząca czego] (1): przitim też bila obmowa dla pyączy tyſſyeczi owyecz Turczina Smaylowych. LibLeg 11/108.

Zwrot: »obmowę uczynić« (1): zeby o przyięciu Nizowcow na słuzbę KIM y daniu pieniędzy im y sukna. Basza albo Cesarz wiedział. Dopiero za tym obmowę vczynic tym ze sposobem ActReg 122.

6. Może: Projekt, propozycja (2): A tak my na tej obmowie przestać nie możemy prze to, ale prosimy, aby nas KIM opatrować raczył z skarbu koronnego DiarDop 114.

Zwrot: »czynić obmowę [do czego]« (1): na tej obmowie, którą KIM czynić raczy do poborowych pieniędzy nam ukazując. przestać nie możemy. DiarDop 113.

Synonimy: 1. osoczenie, posądzenie, posromocenie, potwarstwo, potwarz, sromocenie, urąganie, uwłoctwo, uwłoczenie, zelżenie, zesromocenie; 2. apologija, obrona, odpowiedź; 4., 5. namowa.

Cf OBMOWIENIE, OBMOWISKO, OMOWA