[zaloguj się]
[pdf]

POTĘŻNOŚĆ (23) sb f

Oba o jasne.

Fleksja
sg
N potężność
G potężności
D potężności
A potężność
I potężnością
L potężności

sg N potężność (7). ◊ G potężności (6). ◊ D potężności (2). ◊ A potężność (6). ◊ I potężnością (2). ◊ [L potężności.]

Sł stp brak, Cn s.v. potęga, Linde XVII w.

1. Moc; vehementia Calep, Cn; vigor Calep; duramentum, facultas, firmitas, firmitudo, fortitudo, manus, nervus, nomen, numen, opes, pollentia, possibilitas, potentatus, potentia, potestas, robur, valentia, virtus, vis (vires) Cn (20): Vigor – Moc, potęznoſcz. Calep 1123a, 1105b.
Przen [czyja] (1): Nie śil ſye zły człowiecze: bo ieſlim ſzwánkował/ Wnet mię móy pan porátował. On ieſt moiá potężność KochPs 178; [Pod czás roſkoſzna páni [= fortuna]/ pod czás záś zdrádliwa/ Ktorey wielka potężność/ nádemną záażywa bárzo oſtrey mocy ſwey CzahRzeczy O2].
a. Siła militarna lub polityczna, znaczenie społeczne (16): bo gdzie ſákcye nie będą miáły od ſwoich potężnośći/ [...] vſtáć prędko muſzą. Phil O; [którym [niebezpieczeństwom przypadającym na Koronę] inaczy, jedno prętką potężnością, bez odwłok zubieżeć i uśmierzyć je potrzeba. AktaSejmikPozn 1577/29; CorfusDocum 1594 nr 198].

potężność do czego (1): By był namędrſzy Sálomon/ gdy władzey y potężnośći do karánia/ y rządow/ y pieniędzy nie ma/ żadney przygodźie poſpolitey nie porádźi. SkarKazSej 659b.

potężność przeciw(ko) komu (3): cżeść Boża y zgodá poſpolita/ y potężność Kośćiołá przećiw Pogáńſtwu/ poruſzyć by Duchowne wſzytki przełożone Kátolickie do tego [zjednoczenia Rusi z Kościołem katolickim] miáłá. SkarJedn 380. Cf »potężność przeciw(ko) nieprzyjacielowi«.

potężność czyja [w tym: G sb i pron (6), pron poss (4), ai poss (1)] (11): WujJud 84v marg, Nn2v; SkarJedn 380; máiąc czás y pogodę do zrzucenia iárzmá Niemieckiego/ widząc też potężność/ ktorey dawno czekáli Litwy ſwoich pobrátinow: [...] jednomyſlnie ná Niemce Pány ſwoie vderzyli StryjKron 390; bez Seymu to [sądy] Krol z rádą odpráwował/ [...] máiąc prży ſobie táki orſzak ludźi / ktorego potężnośćią do exequutiey łátwie prżychodźiło. GórnRozm K4v; PaprUp E2v, K; ActReg 31; 3000. vſárzow/ 1000. Ráytárow/ 3000. kozakow/ 3000. ſtrzelcow pieſzych/ doſtátecżnieby potężność woyſk Polſkich opátrzyć mogł. GrabPospR N, N2; SkarKazSej 690a; [Czym domy y fámilie w támtych kráiách nie drobnieią/ ále długo ſtoią przy potężnośći ſwoiey. ŚmiglLichwa 33].

W połączeniu z określeniem intensywności (2): w oboich ták w Slężakach/ iáko w Mázowſzánach bárdzo ſłábą potężność/ y obronę przećiw nieprzyiáćiołom być powiádał StryjKron 427. Cf »wielka potężność«.

Wyrażenia: »potężność przeciw(ko) nieprzyjacielowi, na nieprzyjaciela« (2:1): StryjKron 427; ActReg 40; Moc też więtſza y potężność ieſt ná nieprzyiaćielá przy iednym [królu]. SkarKazSej 691a; [AktaSejmikPozn 1600/228].

»wielka potężność« (2): oderwali od WXLgo woiewodztwa Kiiowskie, Wołyńskie, Podłaskie, Bracławskie zkąd wielką potęznosć y pomoć przeciwko nieprzyiacielowi WXL. miało ActReg 40; SkarKazSej 691a.

Szeregi: »potężność i gotowość« (1): ći co z Turkiem nieprzyiaźń máią/ do nasby ſię vdawáli/ potężność náſzę y gotowość bacżąc GrabPospR N2.

»potężność, (i) moc (a. [możność])« [szyk zmienny] (1): SkarKazSej 691a; [gdzie [Apostoł] zowie dárámi Bożymi ludzką á zwłaſzcżá ſług Bożych pothężność/ możność. GilPos 24].

»władza i potężność« (3): Władza y potężność Biſkupá Rzymſkiego Heretykom nie miłá. WujJud 84v marg [idem] Nn2v; SkarKazSej 659b.

b. Moc boża [czyja] (1): w ktorymeśćie [we chrzcie] też ſpolnie powſtáli przez wiárę potężnośći Bogá [per fidem operationis Dei]/ ktory go [Chrystusa] wzbudźił z martwych. WujNT Col 2/12.
c. [Usilność, gorliwość [w czym]:

W połączeniu szeregowym: że [ewangelicy] máią zelum/ gorliwość pilność á potężność w ſwoim nabozeńſtwie Respons N4.]

2. Skuteczność (3): Práwo też to żadnego pożytku nie nieśie/ ktore ſię [...] potężnośćią do przymuſzenia nie przypráwi. SkarKazSej 699a.

potężność czego (2): dla potężnośći przycżyny iey v namilſzego Syná iey/ [...] rozmáite ſobie nabożeńſtwá ku tey niepokaláney Pannie/ pobożni ludzie náydowáli. LatHar 506; w woyſcże nie wolno będźie koſztow próżnych cżynić/ ktore ad ornatum et pompam więcey należą/ niż do potężnośći boiu/ iáko ſą ſtroyne ſzáty/ futrá/ ſáſiany GrabPospR N4v; [AktaSejmikPozn 1596/105].

Synonimy: 1. moc, mocność, możność, potencyja, potęga, silność, siła, usilność; c. gorliwość, żarliwość; 2. skuteczność.

Cf NIEPOTĘŻNOŚĆ, POTĘGA

KW, ZCh