[zaloguj się]
[pdf]

CZERSTWOŚĆ (42) sb f

czerstwość (35), czyrstwość (7); czerstwość BierEz (2), LubPs (2), KrowObr, BibRadz (3), GórnDworz (6), HistLan, RejZwierc, BudBib (2), CzechRozm, KochPs, StryjKron (2), GórnRozm, RybGęśli, CzahTr (2); czyrstwość BartBydg, BielKom, ArtKanc (2); czerstwość : czyrstwość BielKron (1 : 1), Mącz (5 : 1), PaprPan (3 : 1).

-e- (4), -é- (2); -é- KochPs; -e- : -é- Mącz (4 : 1) (Cn e pochylone); o jasne.

Fleksja
sg
N czerstwość
G czerstwości
D czerstwości
A czerstwość
I czerstwością
L czerstwości

sg N czerstwość (12). ◊ G czerstwości (8). ◊ D czerstwości (3). ◊ A czerstwość (7). ◊ I czerstwością (7). ◊ L czerstwości (5).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

Dziarskość, rześkość, rzeźwość, żywość, świeżość; szybkość; agilitas BartBydg, Mącz; alacritas, laetitia Mącz; corporis asseveratio, vigor, vivacitas Cn (42): Lew gdy przyſzedł ku ſtárośći/ Nie máiąc pierwſzey cżerſtwośći: Táki obycżay wymyślił/ Iákoby bez pracey żyw był. BierEz K3v, N2; BartBydg 6b; Cżyrſtwość młodym moc dawa y dobra ćwicżyzná/ A ſtáremu przynośi pocżćiwość śiwizná. BielKom Cv; LubPs A4v; KrowObr Av; Porwieſz ie iáko dżdżem gwałtownym/ á zſtaną ſię iáko ſen/ z poránku będą iáko źiołko w cżerſtwośći. BibRadz Ps 89/5, I 291a marg; znowu ná nás wielkim pędem á cżyrſtwośćią ſthrzelbę puśćili iáko deſzcż BielKron 451, 280v; Solertia/ Mądrość. Czerſtwość rozumu. Mącz 17a; Deferbuit adolescentia, Vſtáła młodzieńska czérſtwość. Mącz 121b, 6a, c, 182d; GórnDworz K [2 r.]; HistLan B2v; RejZwierc 67v; A Moiżeſzowi było ſto y dwádzieśćiá lat gdy vmárł/ nie záćmiło ſię (było) oko iego/ áni vćiekłá cżerſtwość iego. BudBib Deut 34/7, 3.Esdr 4/38; CzechRozm 86v; PaprPan C4, X4v; Ty/ pánie/ vpádłégo ná nogách záś ſtáwiaſz/ Y opłákáné zdrowié cżérſtwośći nábáwiaſz. KochPs 210; StryjKron 134, 395; ArtKanc P20, S3v; GórnRozm N; RybGęśli C4v; CzahTr Fv, F3v.
Szeregi: »męstwo i czerstwość« (1): Iuż Iugurtá męſtwo ſwe bá y cżerſtwość zgubi PaprPan O2v.

»(siła), moc, (i) czerstwość« [szyk 1 : 1] (2): Languesco, Lenieyę/ Gniyę/ Schodźimi ná czerſtwośćy y mocy. Mącz 183d; a śiłá/ mocz/ cżerſtwość/ y vmieięthność może być thák wielką w chłopie/ iáko we mnie GórnDworz I8.

»siła, (i, ani) czerstwość« [szyk 4 : 1] (5): To ieſt dał Bog śiłę y czerſthwość błothu onemu ktore wykſztałtował áby było duſzą żywiącą/ to ieſt áby w ćiele żyło. BibRadz I 2a marg; A dla tego chcę/ áby [dworzanin] miał kſtałt/ y dobre poſtánowienie w ciele/ á cżłonki vdátne/ thák iżby z iego więzy/ znáć śiłę/ znáć cżerſtwość/ znáć hybkość było. GórnDworz Ev, E3v, X6; Nie pomogłá mu cżerſtwość áni mężna śiłá/ Rychło go tá niecnotá o ſmierć przypráwiłá. PaprPan Hh3v.

»zdrowie a czerstwość« (1): ſtoymy mocnie przy iednośći á ſpołecżnośći iego [Kościoła] [...] áby záſię ku pirwſzemu zdrowiu á cżerſtwośći/ á ku oney kwitnącey młodośći przywrocon mógł być. LubPs A5.

Synonimy: darskość, gibkość, krzepkość, prędkość, rzeźwość, sprawność.

ZZa