Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: MOSIĄDZEWY

Następne hasło: [MOSIĄŻNY] »

MOSIĄDZOWY (25) ai

mosiądzowy (17), mosiędzowy (6), mosiądzewy (1), mosiądzowy a. mosiędzowy (1); mosiądzowy Murm, HistAl (2), KrowObr (2), Mącz, RejAp, RejZwierc (2), KlonWor (3); mosiędzowy SienLek (3); mosiądzowy : mosiędzowy FalZioł (1:1), BielKron (3:2); mosiądzowy : mosiądzewy LibMal (1:1); mosiądzowy a. mosiędzowy BartBydg.

Oba o prawdopodobnie jasne (tak w mosiądz oraz w -owy); tekst nie oznacza é.

Fleksja

sg
m	N	mosiądzowy	f	N		n	N
	G	mosiędzow(e)go		G			G
	A	mosiądzowy		A	mosiądzową		A	mosiędzow(e)
	I	mosiądzowym		I	mosiędzową		I	mosiądzowym
	L	mosiądzowym		L	mosiędzow(e)j		L

pl
N	subst	mosiądzow(e)
A	subst	mosiądzow(e)

sg m N mosiądzowy (5). ◊ G mosiędzow(e)go (1). ◊ A mosiądzowy (4). ◊ I mosiądzowym (1). ◊ L mosiądzowym (2). ◊ f A mosiądzową (4). ◊ I mosiędzową (1). ◊ L mosiędzow(e)j (1). ◊ n A mosiędzow(e) (1). ◊ I mosiądzowym (1). ◊ pl N subst mosiądzow(e) (1). ◊ A subst mosiądzow(e) (3).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

Znaczenia

Przymiotnik od „mosiądz” (25)
- a. Taki, który jest mosiądzem (2)
- b. Który jest zrobiony z mosiądzu (18)
- c. Taki jak mosiądz, koloru mosiądzu; tu: rudy (2)

Przymiotnik od „mosiądz”; oricalceus Murm, BartBydg, Mącz; aerifer, aerosus, cyprus Cn (25): Oricalceus, Meſſin. Moſyądzowy. Murm 125; BartBydg 103b; Mącz 268c.

a. Taki, który jest mosiądzem (2):

Wyrażenia: [»barwa (a. farba) mosiędzowa«: Bárwę tedy mośiędzową na ſrebro y ná żelázo thák vcżyniſz: Weźmi grynſzpanu/ koperwáſu/ ſálmiaku po rowney cżęśći [...] Potrzysz to wſzyſtko mieluchno/ warz on proch wneth od ogniá/ á włoż żelázo álbo ſrebro wnię/ [...] A ták będzieſz miał żelázo/ álbo ſrebro/ podobne względem mośiądzowi/ á ſpráwne ku przyięćiu złota. SienHerb 596b, 596a.

»mosiądzowy grunt«: Mośiędzowy grunt pod złoto SienHerb B#2 (Linde).]

»kruszec mosiądzowy« (2): Wezmi auripigmentum cżyrwonego albo thego ktori zową po łacinie Citrinum/ kruſzczu moſiędzowego/ grinſzpanu/ wſzytkie^go rowno FalZioł V 102, V 101.

[»łuska mosiędzowa«: Weźmiſz do onego Ołowu Miniyey ſuchey trzy vncye [...] łuſki Mośiędzowey álbo Miedźiáney SienHerb 599a.]

b. Który jest zrobiony z mosiądzu (18): Item v thegoſz Zida Stąpką moſzyedzewa vkradl LibMal 1545/106v, 1546/115; a trzymáiąc w ręku laskę moſiądzową [virgam aeream; uyerga myedzaną HistAl 1510/24]/ tám przez cżárnoxięskie cżáry diabłow wzywał HistAl A, A; Rzekł Pan Bog do Moiżeſzá/ przykaż Eleázárowi áby kádzildnice moſiądzowe [turibula aenea Vulg Num 16/39; kádźidlnice miedźiáné WujBib] zebrał od ſpalonych ludzi/ á roſklepał ná bláchy y przybił do ołtarzá BielKron 41; Weźmi iáie Krucze á vtłucz ie ná miednicy mośiędzowey SienLek 46v, 165v; RejAp 29; RejZwierc 48v, 50v; Nośi puſzkę żelázną/ dzwonek mośiądzowy: Prośi rzkomo ná ſzpital KlonWor 46; [Mosiądz: [...] miednice czterzy, zegarek mosiądzowy InwMieszcz 1578 nr 220].

W charakterystycznych połączeniach: mosiądzowy(-a, -e) dzwonek, kadzidlnica (2), koncha, krzyż, laska, lichtarzyk, miednica, naczynie, sikawka, stępka, tabliczka.

W połączeniach szeregowych (2): Dármo y ony krzyże inſze złote/ ſrebrne/ moſiądzowe/ kámienne/ drewniáne/ vſtrugáne/ málowáne/ ſſyte/ háftowane/ kthore w kośćiele wáſzym maćie/ ſtáwiaćie KrowObr 239, 91.

Wyrażenie: »grob, przykrycie mosiądzowe (-y)« = płyta nagrobna odlana z mosiądzu [szyk 2:2] (3:1): [Kalimach] pochowan v S. Troyce pod Moſiądzowym przykryćiem BielKron 399; Krol [Zygmunt I] zamek Krákowſki dobrze opráwiał/ y grob brátu Kárdynałowi moſiędzowy dał środ kośćiołá vcżynić BielKron 410, 188, 393v.

Szereg: »miedziany albo mosiędzowy« (1): á wygnieć też ſok s nich/ zleyże tho w gárnek/ álbo w naczynie miedźiáne álbo moſyędzowe SienLek 69.

c. Taki jak mosiądz, koloru mosiądzu; tu: rudy (2):

Wyrażenie: »wąs mosiądzowy« (2): [Judasz] Przyſzedł z Miedźianą brodą/ cáłował go owym/ Dáiąc Háſło złodźieyſkie/ wąſem mosiądzowym. KlonWor 27, 27.

Cf [MOSIĘŻNY], MOSIĘŻYSTY