Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: MURZYK

Następne hasło: [MURZYNI] »

MURZYN (70) sb m

M- (61), m- (9).

Fleksja

	sg	pl
N	Murzyn	Murzynowie
G		Murzyn(o)w
D	Murzynowi
A	Murzyna	Murzyny
I	Murzyn(e)m	Murzyny

sg N Murzyn (16). ◊ D Murzynowi (4). ◊ A Murzyna (5). ◊ I Murzyn(e)m (2). ◊ pl N Murzynowie (23). ◊ G Murzyn(o)w (11). ◊ A Murzyny (6). ◊ I Murzyny (3).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

1. n-ethn Człowiek o ciemnej skórze, mieszkaniec Afryki, zwlaszcza Abisyńczyk lub Maur (65)
- Przen: Czarny, odrażający stwór; wyobrażenie diabła (4)
2. Chrześcijanin kościoła etiopskiego w obrządku koptyjskim (4)
3. n-loc Etiopia (1)

1. n-ethn Człowiek o ciemnej skórze, mieszkaniec Afryki, zwlaszcza Abisyńczyk lub Maur; Aethiops Mymer¹, Vulg, Mącz, Modrz, Cn (65): Mymer¹ 32; która też [cholera] w ciepleyſzych krainach cżyni włoſi twarde, iako ſą v murzinow GlabGad A8v; LibMal 1548/142v [2 r.]; wſpomnićie teſz ſobie/ iáko Filip Apoſtoł ſwięty/ onego Murzyná ſtároſtę Krolowey Kándáces okrźćił? KrowObr 83v [4 r.]; Przeſtráſſył tedy Pan Bog ony Murzyny [Aethiope; AEthyopiány WujBib] przed Aſą Leop 2.Par 14/12, 2.Par 14 arg, 12 [2 r.]; Iáko Murzynowie w Egipćie ná goręcośći okrutney ſłonecżney ryby ſuſzą y wędzą/ ták theż ći [Laponowie] ná mroźie ryby ſuſzą y iedzą. BielKron 294v; Arábowio tám ieżdzą kupowáć niewolnikow Murzynow/ ktorych weźmie zá Wielbłądá dźieſięć. BielKron 449v; ma Pop Ian Páńſtwá ſwe bliſko Egypthu/ z drugą ſtronę kroleſtwo Melinde/ á od zachodu práwe cżarne Murzyny/ od wſchodu ſłońcá przyległe BielKron 462, 7, 28 [2 r.], 29, 328v, 462; Mącz 5c; Ten [szlachcic] iádąc iednego cżáſu do Syciliey wyſpu/ w málucżkiej bacie/ poiman był od Murzynow GórnDworz Y7v; BielSpr 40v; Kuſz/ ſyn Chamow/ od ktorego poſzli murzynowie/ przeto ie Kuſzámi piſmo zowie. BudBib I 306c marg; niech ſię też ruſzą rycerze/ Kuſz y Fut [Chus et Put; Murzyńſka źiemiá (marg) AEthiopiánie (‒) y Libiyánie WujBib] (marg) To ieſt/ murzynowie y Libijczycy (‒) BudBib Ier 46/9; StryjKron 11; ReszPrz 15; Cetra ‒ Tarcza mała, iakiey vziwaią Hiſpanowie y Murzinowie. Calep 185a, 138a; Vpádną przed nim Murzynowie [Aethiopes Vulg Ps 71/9]: á nieprzyiaćiele iego źiemię lizáć będą. LatHar 399; WujNT 655; y Arábowie gdźie złoto kopáią/ Gdźie Indiycżyk z Murzynem złoty bránt zbieráią. SapEpit A2v; [2 obrazy murzynowie w aptece InwMieszcz 1582 nr 239].

W połączeniu z imieniem (5): Tedy Krol roſkazał Abdemelechowi Murzynowi [Abdemelech Aethiopi]/ mowiąc Leop Ier 38/10, 2.Par 14/9, Ier 38/7, 12; BielKron 95.

W połączeniach szeregowych (6): iż miał być [Kościół] fundowan ábo zbudowan iáko miáſto/ nápełniáiąc wſzytek ſwiát/ w ktorym ſie mieli rozmnożyć rozlicżni narodowie/ Murzyni/ Egipcżykowie Bábilońcycy/ Tyriycżycy/ Philiſtinowie/ y rozlicżnych ięzykow narodowie LubPs T2v; Leop Ez 38/5; BielKron 455; Co nam vcżyni vpalony Słońcem Arábs? álbo nági Etyops? to ieſt Murzyn álbo Affer/ álbo Nuinidá? BielSpr 60; Niech Heretykowie pytáią/ Grekow/ Ormian/ Indyanow/ Murzynow/ y gdzie iedno ſławá Chrześćiańſkiey wiáry záſzłá SkarJedn 94; ReszHoz 115.

W przeciwstawieniu: »Murzyn... biały« (2): GórnDworz Rv; iáko kiedybyś też Murzyná białym: á ślepego widzącym názwał [si Aethiopem album et eum, qui caecus est, videntem dixeris]? ModrzBaz 131v.

Przysłowia: A ták to ieſt trudna/ iáko Murzynowi omyć cżárność ſwoię. CzechRozm 34v; ModrzBaz 12.

táże też y tu bieląc Murzyná nie wybielnego/ názwawſzy mię y z bráćią moią Antychriſtem/ chce winnikámi onemi figowemi/ ktorych y Adám z Ewą vżywał/ okryć od Antychriſtoſtwá Papę ſwego Rzymſkiego. CzechEp 324.

Wyrażenia: »czarny (być) jako (a. by) Murzyn(owie)« (2): Tey to riby taka mocz cżyrnidła ieſt/ gdyby tłuſtoſci w lampę wleie á zapali ią/ tedy oni ludzie wſzytczy kthorzy przy tym ſwietle będą, Cżarni będą iako murzynowie FalZioł IV 38c; RejWiz 158.

»gorący [= zamieszkujący ciepłe kraje] Murzyn« (1): Tego/ vpadſzy ná ſwá koláná/ Wyzna gorący Murzyn zá páná KochPs 105.

»Murzyn słońcem przypalony, zafarbowany« [szyk 1 : 1] (1 : 1): v twych nóg vpáść AEgyptowi/ Y záfárbowánemu ſłońcem Murzynowi. KochPs 99, 130.

Szeregi: »Murzyn, (abo) Cygan(in); z Murzynem Cygan« [szyk 2 : 1] (2; 1): chocziaby bil zoſthawil hospodarem yednego Czyganyna abo Murzyna, yesczie bichmy yego przyaly LibLeg 6/190v; RejWiz 59, 76.

»czarni ludzie albo Murzynowie« (1): A gdy tzarne ludzi albo murzyny weśnie widział/ tzarne ſſuknie y kápice Mnichom rozdał KrowObr 136.

»Etyjop to jest Murzyn« (2): Libia ma Egipt od wſchodu Słońcá/ á od południá Ethiopy/ tho ieſth Murzyny. BielKron 270; BielSpr 60.

»Maurowie albo Murzynowie« (1): bo tám [w Hiszpanii] byli długo Wándáli/ Gotti [...] Włochowie/ Sáráceni/ Maurowie álbo Murzynowie ktore ieſzcże y dziś widamy BielKron 278.

»Nigryta to jest Murzyn« (1): iáko Aloizyus Kádámuſtus żeglował do Nigrytow/ tho ieſt do Murzynow ludu nieznáiomego BielKron 449.

Przen: Czarny, odrażający stwór; wyobrażenie diabła (4): ſyn Gwidoná Hrábie/ ktory w młodych lećiech iuſz zakonnikiem. vmieráiąc przy S. Romuáldzie/ rzekł: Oycże/ Murzynow śiłá około widzę. á on mu rzekł: Spowiáday ſię ieśli iáki grzech pomniſz. SkarŻyw 574, 98.

Wyrażenie: »czarny murzyn« (2): y vyrzy wagi/ około ktorey ná lewey ſtronie/ ſtali cżárni murzynowie ſtráſzliwi/ kłádąc ná nie wſzytki grzechy iego SkarŻyw 98, 107.

2. Chrześcijanin kościoła etiopskiego w obrządku koptyjskim (4):

Szeregi: »murzynowie albo etyjopijani« (2): Iáko ná tęn wielki Synod Floręncki (ábo iáko Grekowie zowią Oſmy) Ormiánie Iákobitowie/ y Murzynowie/ albo Ethyopiáni byli przyzwáni/ y co ſię z nimi ſpráwiło. SkarJedn A*v, 301.

»murzynowie abo popijani« [szyk 1 : 1] (2): Popiani ábo Murzynowie co zá Chrześćiánie/ y iáko o Kośćiele Rzymſkim trzymáią SkarJedn d8v, 308.

3. n-loc Etiopia [pl] (1): [Egipt] Leży nád rzeką Nyluſem/ z obu ſtron/ máiąc od zachodu Cyrenen y Libią/ od wſchodu y pułnocy morze cżerwone/ od południá Etiopią/ tho ieſt Murzyny BielKron 270v.

Synonimy: 1. »czarni ludzie«.