[zaloguj się]
[pdf]

MURZYŃSKI (58) ai

murzyński (56), morzyński (2); morzyński Mymer1 (1); murzyński : morzyński Leop (5 : 1).

Teksty nie oznaczają ó.

Fleksja
sg
mNmurzyński fNmurzyńskå, murzyńsk(a) nN
Gmurzyński(e)go Gmurzyńskiej, murzyński Gmurzyński(e)go
Dmurzyński(e)mu Dmurzyński(e)j D
Amurzyński(e)go A A
Lmurzyńskim Lmurzyński(e)j L
pl
N subst murzyński(e)
G murzyńskich
I f murzyński(e)mi
n murzyński(e)mi
L murzyńskich
inne formy
sg n D skostn - po murzyńsku

sg m N murzyński (3). ◊ G murzyński(e)go (4). ◊ D murzyński(e)mu (1). ◊ A murzyński(e)go (2). ◊ L murzyńskim (2). ◊ f N murzyńskå (7), murzyńsk(a) (3). ◊ G murzyńskiej (15), murzyński (1); -éj : -i Leop (3 : 1); ~ -éj (1), -(e)j (14). ◊ D murzyński(e)j (1). ◊ L murzyński(e)j (5). ◊ n G murzyński(e)go (1). ◊ pl N subst murzyński(e) (5). ◊ G murzyńskich (5). ◊ I f murzyński(e)mi (1). n murzyński(e)mi (1). ◊ L murzyńskich (1). ◊ [sg D n skostn po murzyńsku.]

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI i XVIII w.

Przymiotnik od „murzyn”:
1. Od znacz. ‘człowiek o ciemnej skórze, mieszkaniec Afryki’; Aetiopum HistAl, Vulg; Aetiopieus Mącz (56): AEtiopicus. Murziński. Mącz 5c.
[Wyrażenie przyimkowe: »po murzyńsku«: Wolſki Stároſtá Krzepicki wyiechał z Kámienice pod Bárány/ miał ośm Trębácżow doſyć ochędożnie vbránych po Murzyńſku/ złotem vmálowáni PaprHerby 199 (Linde).]
a. W funkcji dzierżawczej szeroko pojętej (49): KromRozm II g4v; Filip Simoná Cżárnoxiężniká/ y podſkárbiego Krolowey Murzyńſkiey ku wierze náwroćił. Leop Act 8 arg; przyiecháłá byłá do niego krolowa Sabá/ drudzy piſzą Nichaulá Murzynká Egipſka krolowa álbo Murzyńſka s towárzyſtwem wielkim BielKron 78; Ale gdy vſłyſzał krolá Murzyńſkiego ciągnąć ná pomoc krolowi Egipſkiemu/ wroćił ſie w ſmutku BielKron 89v; Przyſzły potym do nas dwie Almádye/ to ieſt Náwy álbo Lodzie Murzyńſkie BielKron 452; ále żadny tłumácż náſz ſnimi nie vmiał mowić/ choćia theż rodzay Murzyńſki był. BielKron 452v, 83v; Mącz 33b; ten Tomazo zábił brátá rodzonego iednemu z onych Murzyńſkich Rothmiſtrzow GórnDworz Y7v, Bb7 [2 r.]; RejPos A4v; RejPosRozpr b3v.

W charakterystycznych połączeniach: murzyński(-a)krol (2), krolowa (5).

Wyrażenia: »kraina murzyńska« (1): S kráin Murzyńſkich ludzye tám ſie rozrodzili. LubPs T3.

»lud murzyński« = populus Aethiopum Vulg (3): Tis ieſt pan bog ktoris skaził głowy ſmokowe á dałes go na kąſanie y na iedzenie ludu Murzyńskiemu. WróbŻołt 73/14, Z5v; Otho Cudzoźiemcy/ y z ſtron Thyrſkich/ y lud Murzyńſki/ ći tám byli. Leop Ps 86/4.

»narody murzyńskie« (1): Phut od ktorego ſą rozmnożone narody Murzyńſkie názwáne Phutym w zachodniey ſtronie Afriki przy Mauritaniey StryjKron 11.

»murzyńskie państwo« (1): Ptolomeus Egipth niechay rządzi/ [...] Kleoter Murzyńskiego páńſtwá niechay pożywa [ethyopum dominio potiatur]. HistAl N2v.

»murzyńska strona« [szyk 1 : 1] (2): Bowiem Iednorożecz ma tę mocz iż w onych ſtronach murzyńskich gdzie poſpolicie wody ſą iadowite, Iednorożecz rozmacża rog ſwoy w wodzie tak iż nie ſzkodzi zwirzętam ku piciu. WróbŻołt I7v; BielKron 448.

»murzyńska strona« = daleki egzotyczny kraj na zachodzie (1): Iął Tytan łápáć ſwoie złotonogie konie/ Co boſką trawę iádły przy Murzyńſkiey ſtronie. KmitaSpit B3.

Zestawienia: n-loc »Indyja Murzyńska« (1): Gijan [...] ma ſwe kroleſtwá ná południe w Afryce/ nie w Azyey iáko drudzy mnimáią/ niewiedząc iż dwoya Indya/ iedná w Azyey/ druga w Afryce Murzyńſka BielKron 462.

»Murzyńska Ziemia, Murzyńskie Ziemie« = Aethiopia Mymer1, Mymer2, Mącz, Cn; Mauritania Cn [szyk 23 : 2] (21 : 4): Mymer1 32; Ten kamień podług wiele doctorow: bywa znalezion w Murzyńſkiey ziemi, y niekiedy w Tyru przy piaſkoch morzkich. FalZioł IV 53d, IV 51b; WróbŻołt V, 67/32; Mymer2 34; RejPs 99, 105; HistAl A2; Swyęty Máthuſz odchodząc do Murzyńſkyey źyemye/ napirwey nápiſał żydom ich yęzykyem Ewányelią KromRozm II cv; LubPs P6; Leop *B2, 3.Esdr 5/1; á będzye pánował [Dariusz] od Indyey áż do Murzyńſkiey zyemie álbo Afryki. BielKron 115v; Potym obroćiliſmy ſie do Etyopiey/ tho ieſt do Murzyńſkiey źiemie BielKron 449, 88v, 114v, 139v, 144, 270v (8); Saba, civita Aetiopiae, Miáſto murzińskiey źiemie Mącz 362c, 5c, 509b; WujJud 121.

Szereg: »murzyński to jest pogański« (1): Iuż teraz lud kreſciański ktori pofzedł z ludu murzińskiego, to iet pogańskiego, kąſa ſmoku piekielnego gdy ſie ſprzeciwia pokuſam iego. WróbŻołt Z5v.
Przen: Czarny, diabelski (1): (marg) V złych ányeli. (‒) Wnet też záwżdy będą mieć doſyć ſwych ányołow. Lecż s koru Murzyńſkiego/ á w ſzpetney poſtáwie/ Nie radbych s tym ányołem był ná żadney ſpráwie. RejWiz 173.
b. Znajdujący się tam gdzie mieszkają murzyni; południowy, tropikalny (6): BIedá źiemi ćieniowi ſkrzydelnemu kthora ieſth zá rzekámi Murzyńſkiemi [flumina Aethiopiae] Leop Is 18/1; Któré [rymy] od vmárzłégo morzá imię twoie [miłości] Roznioſły áż do brzegu Murzyńſkiéy gránice/ Gdźie wieczny znóy pánuie/ y wieczné ćieplice KochFr 95.
Zestawienia: n-loc »Murzyński Ocean« = Ocean Atlantycki [szyk 2 : 1] (3): A w tym kąćie ná południe áż do Oceaná Murzyńſkiego/ dzierży kroleſtw ná ſzęśédzieſiąth Pop Ian BielKron 271, 461v [2 r.].

bot. »trzcina murzyńska« = tatarak; Acorus calamus L. (Rost); roślina z rodziny obrazkowatych (Araceae), której aromatyczne kłącze używane jest obecnie w przemyśle spożywczym i perfumeryjnym (1): Nábierz ſobie wonnych rzecży: [...] y trzćiny Murzyńſki wonney [calami; tátárſkiégo źiela WujBib] kthorą Káliámem zową Leop Ex 30/23.

2. Od znacz. ‘chrześcijanin kościoła etiopskiego w obrządku koptyjskim’ (2):
Wyrażenia: »murzyńska msza« = msza św. w obrządku koptyjskim (1): Ieſt piſána Mſza Iákubá ś. ktory był w Hieruzalem: ieſt Mſza ś. Bázylego y Chryſoſtomá/ ktorzy byli w Grecyey: ieſt AEthyopica, to ieſt Murzyńſka Mſza ReszPrz 20.

»zbor, [kościoł] murzyński« (1): Dámázowi papyeżowi/ á nawyſſſſemu wſſech biſkupow biſkupowi/ Steffan Arcybikup zboru Murzynſkyego/ y wſſyſtcy biſkupi z trzech zborow álbo Conciliy Afryckyey kráiny Gdźye mu ták piſſą ći biſkupi KromRozm III P3v; [iż pocżąwfzy od cżáſow Apoſolſkich/ po wſzyſtkich kośćielech/ ták Greckich iáko y Láćińſkich/ y Ormiáńfkich/ y Murzyńſkich/ Mſza święta bywáłá záwſze WujPosŚw 1584 ++v].

Synonimy: 1.b. zest. »trzcina murzyńska«: kalam, »tatarskie ziele«.

Cf MURZYNI

JB