[zaloguj się]
[pdf]

NAPRZECIW (350) praep

a oraz e jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVII w.

Cum D (345):
1. Wobec albo względem kogo lub czego (301): Dlya tey prziczini nie mogłem wam dacz znacz zadney navky yakobiſczie miely naprzeczyw temv poſtępowacz LibLeg 11/20v, 10/69, 11/142; BierEz A3v, P3v; HistJóz C3, C4v, D3v, E4; [Jezu racz uśmierzyć gniew i nienawiść moich nieprzyjaciół] iakos odiął gniew y nienawiſć którą miał Eſau naprzeciw Iakobowi bratu ſwemu TarDuch D3v, D5; wſzitci nieprzijaciele moi naprzeciw mnie [adversum me] złe myſlili. WróbŻołt 40/8, 22/5, 40/5, 73/8, 22, k. ggv (8); Naprzeciw mnye duſſá ma ſrodze ſie wzburzyłá LubPs L4; Zgrzeſzylić náprzećiw iemu/ nie ſynowie iego/ Lecż narod ſproſnie żywiący ſercá przewrotnego LubPs gg4, I4, K, K3, Nv; GroicPorz Cv marg, x4, x4v, ii; BielKron 36; KwiatKsiąż H4; RejPos 181; A racz iego ſerce miłośćiwe náprzećiw mnie wiernemu ſtárodawnemu słudze wzbudzić. KwiatOpis [C2]v, A2; ZapKościer 1579/1v; Chćiwość przełożeńſtwá ieſt krewkość człowiecza czáſem y w dobrych ludziach. Náprzećiw ktorey vczy Pan pokory: ale przełożeńſtwá y zwierzchnośći nie zákázuie. WujNT 232, 43, 626, 649.

W konstrukcji z przymiotnikiem (1): takowi ludzie [w których okwituje przyrodzone ciepło] wiele o ſobie trzimayą/ á podług mniemania Fláccuſa/ bywayą na przećiw ſwym napominawcąm oſtrzi KwiatKsiąż C2.

a. Na czyją lub czego niekorzyść; adversum, adversus Vulg; e regione PolAnt (261): LibLeg 10/148v, 11/166; MetrKor 61/223v; BierRaj 17v; OpecŻyw 113v; PAnie Boże [...] daymi zwicięſtwo naprzeciw nieprzijacielom moim TarDuch D6v, ktv, A6v, D4, D7, D8; vcho moie ſlyſzało powſtaiące złoſtniki naprzećiw mnie. WróbŻołt 91/12, 31/5, 34/15, 73/3, 82/4, cc6v (9); RejPs Ff2v, Ff3; nieprzyiaciele moi mówili ná przećiw mnie. LubPs A4, N6v, R2v, ee3v; Nie będźieſz mowił fáłſzywego świadectwá náprzećiw bliźniemu twemu. GroicPorz pp3v; BielKron 168; KwiatKsiąż H, N, N2v; WujJud 195; BiałKaz C2; powśćiągayćie ſię od ćieleſnych pożądliwośći ktore walcżą náprzećiw duſzy. BudNT Petr 2/11; SkarŻyw 567; WujNT przedm 2, s. 299, 430, 470, 521 (18).

W konstrukcji z przymiotnikiem (2): OpecŻywPrzedm C3; Modlitwa ta barzo nabożna Naprzeciw zaſkokom iakiemkolwiek nieprzijacieli TarDuch D5v.

α. O zastosowaniu i odziaływaniu różnych środków leczniczych (205): Petroleum [...] Też pomaga naprzeciw dychawiczy y na kaſzel FalZioł II 23v; Też naprzeciw nieżytowi zimnemu/ warz bobek z rożą FalZioł III 16c; Ta maſć ma mocz naprzeciw paraliżowi/ [...] yteż naprzeciw rzuczawcze y też naprzeciw dychawiczy FalZioł III 38b; Lekarzſtwa naprzeciw kaſzłaniu. FalZioł V 39; NAprzeciw krzywemu wzrokowi to maſz cżynić FalZioł V 44v; Maſc dijaltea/ naprzeciw ſuchoſci. FalZioł V 113v, ‡3b, ‡4, *4a, I 3b, 97a (95); Medyáná/ pomaga náprzećiw ćięſzkośći dychánia/ náprzećiw boleści Członkow/ Sercá/ kośći bokow. SienLek 35v, 35v [7 r.], 36 [3 r.], 36v, 90.

W konstrukcji z przymiotnikiem (96): POlna drijakhiew [...] ieſth dobra naprzeciw ſwierzbiowi FalZioł I 135a; Syrop Pigwiany też naprzeciw tymże chorobam ieſth pomoczny. FalZioł III 13c; Oleiek ſnich [orzechów] ieſth vżythecżny naprzeciw denney boleſci FalZioł III 19b, I 5b [2 r.], 7d, 16d [2 r.], 35a, 41a (95); Dryakieẃ náprzećiw kożdému iádowi y trućinie bárzo dobra SienLek 156.

W charakterystycznych połączeniach: naprzeciw czemu pomoc da(wa)ć (3), mieć moc (własność) (13), pomagać (26); naprzeciw czemu bardzo dobry, jest (bardzo) dobry (lepszy) (41), jest (bardzo często) doświadczony (17), namocniejszy, niepospolity (3), osobliwy, osobny, ostateczny, pierwszy, (bardzo, silno) pomocny (7), jest wielkiej (niewymownej) pomocy (4), potwierdzający, bardzo pożyteczny (2), schwalony, jest (bardzo) użyteczny (18), osobnej własności; naprzeciw czemu bańki (2), dryjakiew, lekarstwo (32), lektwarz, maść (2), miodek, olejek (3), petroleum, piłuły (2), proch [z czego], sok, syrop(ek) (3), wino (3), wodka (3), ziele.

W przen (1): A ſą w tey ſtárośći záiſte ku wielkiey pomocy [ty nauki]/ choćia náprzećiw słábey gnuſnośći podpory á lekárſtwá ſzukamy KwiatKsiąż F4v.
2. Wbrew komu lub czemu, niezgodnie z kim lub z czym (13): WróbŻołt 37/10; Ani ſię też godźi/ co nietilko naprzećiw cnocie/ ale też naprzećiw dobremu zdrowiu yeſt/ iżeby kto brzuchem pokarm/ y pićie mierzić miał KwiatKsiąż D2v, F2v, F4, I2, Q2v; ważyłem ſye náprzećiw rádźie wſzyſtkich lekárzow/ á kazałem mudo [!] Pilce iechać. SienLek 34; wſzyſtkie źiemice [...] zápámiętáły Moſkvićin/ náprzećiw przykazaniu Bożemu y práwu świeckiemu/ pośiadł. KwiatOpis B, D; WujNT 307, 570 marg; SiebRozmyśl L2.
3. Po przeciwnej stronie, na wprost kogo lub czego; contra Mącz, PolAnt (10): OpecŻyw 64; HistJóz Dv; Ten kamień gdy ktho trzyma w prawey ręcze naprzeciw ſlończu tedy wypuſzcża z ſiebie promienie y ogień FalZioł IV 58d, V 33v; TEdy wſtąpił Moizeſz zpol Moáwſkich ná gorę Newę/ náſámy wierzch gory/ który náprzećiw Ierychowi [contra faciem Iericho]/ y vkazał mu Iechowá wſzytkę ziemię Gileadſką do Daná. BudBib Deut 34/1, Ex 34/3, Ios 8/33 [2 r.].
α. praw. O stawaniu stron przed sądem (2): [daię mu moc] áby on ná mieyſtcu ſługi mego Vrzędowego pozwał oblicznie ſláchetnego.N. náprzećiw wyſzſzey námienionemu.N. kthory nań chce żáłowáć przed Sądem GroicPorz p2, pv.
4. W czyim kierunku, na czyje spotkanie [komu] (9): OpecŻyw 31, 67v, 167; iechał na przećiw oycu na to myeżce [!] HistJóz E2; W then dzień, konie y Zbroię ku walcze dobrze kupowac, woysko naprzeciw nieprzijacielowi wywieſc y ſzykowac FalZioł V 52v; Szedł tedy Abdiás przećiwko Achábowi/ y oznaymił mu: I przyſzedł Acháb na przećiw Eliaſfowi [in occursum Elias]. Leop 3.Reg 18/16.

Z elipsą dopełnienia (1): Civitas omnis obviam effula, Wſzitko miáſto ná przećiw wyſzło. Mącz 139d.

a. W odpowiedzi na co (2): Iam wten czas onego otim pytał otich ſbitkach ſczego te sbitky powſtawaya miedzi timy livdzmy naschimy pogranycznymy Y on tesz na przeczyw temv naſzemv pitaniv odpowiedział LibLeg 11/64v, 11/9v.
5. W porównaniu, w stosunku do czego; e contrario Vulg (12): BierRaj 23v; ijż wſſytkich aniolow ij ſwiętych tzudnoſtz/ naprzeciw tzudnoſci dziewice Marié/ ieſt iako ſwiatloſtz mieſiątza albo gwiázd przeciw ſlońtzu. OpecŻyw 189; Leop Deut 30/15; Rozmowá [...] o przemiennośći ninieyſzego wieku náprzećiw ſtáremu/ w porządkach/ w obycżáiách/ y w ſpráwách ludzkich. BielRozm 1; Páweł S. kładzie tu poſtáć Bożą náprzećiw poſtáći ſługi. WujNT 687.
a. O konstrukcjach geometrycznych (7): Przetóż Linié té co ſą około tych kątów/ iednáką miéć będą proporcyą. A ták/ iáko ieſt Linea d.e. náprzećiw Liniéy e.c. ták téż będzie Linea b.a. náprzećiw Liniéy a.c. GrzepGeom Ov, D3v, G3 [2 r.], N4v, Q2.
*** Bez wystarczającego kontekstu (5): ad instantiam, naprzecziw BartBydg 75; Contra, Praepositio accusativo casui serviens, Przećywko/ Náprzećyw. Mącz 64a; Contra ‒ Przecziwko, na przecziw. Calep 253b; In ‒ Przecziw, na przecziw. Calep 515b; Obverto ‒ obracąm na przecziw. Calep 720a.

Synonimy: 1. wobec, względem; 2. wbrew.

Cf NAPRZECIWKO, NAPRZECIWO

DJ