[zaloguj się]
[pdf]

NAPRZECIWKO (648) praep

a, e oraz o jasne (w tym w a 12 r. błędne znakowanie).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) ‒ XVII (z Cn) i XIX w.

Cum D (648):
1. Wobec albo względem kogo lub czego; adversum, contra Vulg, Cn; erga PolAnt, Cn (568): prziſzyągamy swſiſthkyem swyanthem yſz my naprzeczywko wam zadney rzeczy nyeprzyaczyelſkem obyczayem nyepocznymy, poky samy nyepocznyeczie. LibLeg 7/42, 7/68v, 10/91v, 148, 11/21v, 22 (10); MetrKor 34/265; á iákoż ia mogę tę złą rzetz vtzynitz á zgrzeſſytz náprzetziwko panu memu HistJóz A3; TarDuch D3v; WróbŻołt 40/6, 49/20, 73/3, 82/3; Nad to zali teſz i to nieieſt wielki znak wiecznyi pomſty bożyi na przeciwko złoczynſtwu moięmu? MurzHist O3; áby pánowie ſlugi ſwoie miłowáli/ y prawość náprzećiwko im záchowáli KrowObr 62; ná ſlugę Bożego nienależy wáltzyć/ ále náprzećiwko wſzyſthkim łáſkáwym być [Vulg 2.Tim 2/24] KrowObr 3v, 8 [2 r.], 18v [2 r.], 53v, 57v, 58v (28); [Mojżesz i Aaron do Pana:] więc gdy ieden zgrzeſſy/ náprzećiwko wſytkim [contra omnes] gniew twoy powſtanie? Leop Num 16/22, 1.Reg 25/17 [2 r.], 2.Tim 4 arg; BibRadz II 138a; RejPos 14v; BiałKat 243v; NiemObr 21, 150; WujNT 419 marg.
a. Na czyją lub czego niekorzyść; adversus PolAnt, Vulg; ex opposito, in adversum Mącz; e contrario, ex adverso, ex diverso Cn (512): LibLeg 10/91 [2 r.], 91v [2 r.], 147v, 11/86; PowUrb +v; TarDuch B6; Verbum iniquum conſtituerunt aduerſum me: [...] Słowo złoſciwe vſtawili naprzeciwko mnie WróbŻołt 40/9, 7/7, k. D5v, 40/8, 10, 43/6 (18); RejPs 78, 139v, 162v, 204, 208v [2 r.] (9); PRuſkie Xięſtwo aczeſmy ivz ktemv natęnczas prziviedli iż na przecziwko gwaltownemv nieprziiaczieliovi, zwlaſcza Tureczſkiemv Czeſſarzovi obieczali nąm y koronie naſſey maiętnoſcziami y gardly ſwemi pomagacz. ComCrac 1543/11v; SeklWyzn c2; MurzHist R; A Biſkupi i wſzyſtek walny Senát ſzukali świadectwa na przeciwko Ieſuſowi/ aby go o śmierć przyprawili MurzNT Mar 14/55, Luc 7/30; Háſło imyenyá twoyego yeſt mnye ná pámyęći/ [...] A tym ſie ya záwżdy ſſcżycę we dnye y też w nocy/ Náprzećiwko wſſem pokuſam tey ſſátáńſkyey mocy LubPs bbv, M, T3; Aleć ia wam dam vſtá [mówi Krystus]/ y mądrość náprzećiwko ktorey niebędą vmieli mówić/ áni ſię wam ſprzećiwić wſzyſcy przećiwnicy wáſzy. KrowObr 237v, kt, A4, B3, B4v, C2 [4 r.] (118); Leop Num 21/23, 1.Par 5/19, Ps 50/5, Prov 21/30; mam KRolá Páná ſwego zwierzchnego/ náprzećiwko gwałtu y nieſpráwiedliwoſći Biſkupiey OrzList f3, kt; BielKron 266v; KwiatKsiąż F4v; Mącz 166d; RejPos 24v, 59, 107v, 117v; KołakSzczęśl B2; Bo nie możemy nic ná przećiwko prawdźie: ále zá prawdą [Non ... adversus veritatem, sed pro veritate]. WujNT 2.Cor 13/8, s. 566.

Z elipsą dopełnienia (3): Obiectio, Zádánie wyrzucenie czego ná oczy/ też zábieżenie temu weſpołek s odpowiedzeniem/ co by mogło náprzećywko być prziwiedziono. Mącz 162c, 167b, 311c.

α. O zastosowaniu i oddziaływaniu leków (332): włoſka wirzba ma mocz naprzeciwko twardoſci żywota FalZioł I 16c; Też naprzeciwko dychawiczy z zimney przycżyny/ vwarz Dipthan s figami FalZioł I 41d; ſok poziomek [...] naprzeciwko boleſci ſercza y głowy ieft lekarſtwem. FalZioł I 52d; Też żyła v wielkiego palcza v obu nog zacięta/ pomaga naprzeciwko podogrze FalZioł V 59, I 2d, 5b, 10c [2 r.], 16a, 17d (99).

W konstrukcji z przymiotnikiem (233): vwarzenie iego [rzepika] korzenia ieſt pożytecżne naprzetzywko paraliżowi FalZioł I 4d; wodka bukwiczowa ieft dobra naprzeciwko febrze FalZioł I 19a; Też czebula ſtłucżona zwodą y zrutą: ieſth dobra naprzeciwko vkąſzeniu pſa wſciekłego. FalZioł I 27c; Ieſth pomoczna [celidonija] naprzeciwko boleſci zębow FalZioł I 30b, I 2a, 5a, 7a, 9d, 13c (233).

W charakterystycznych połączeniach: naprzeciwko czemu dawać posilenie, mieć (uznać) moc (własność) (być wielkiej mocy) (16), być osobliwej pomocy (2), (bardzo) pomagać (wspomagać) (7); naprzeciwko czemu jest (bardzo) dobry (123), osobny (2), (jest) pomocny (9), pożyteczny (3), (jest) (bardzo) użyteczny (28), wyborny; naprzeciwko czemu korzeń [jakiego ziela] (5), ((bardzo) dobre, doświadczone, niepospolite, osobliwe, pewne, wielkie) lekarstwo (28), lektwarz (2), maść (4), nasienie [jakie] (4), ocet, olejek (7), owoc [jakiego ziela], plastr, polewka (2), proch [z czego], sok (17), syrop(ek) (13), wino (21), wodka (4), ziele (10).

2. Wbrew komu lub czemu; adversum, contra, erga Cn (21): LibLeg 6/78, 159, 11/90, 90v, 142; lichwią [o Żydach] Czo ieſt naprzeciwko bogu y prawu duchownemu. WróbŻołt S6v; I co może być proſtſzego/ y náprzećiwko rozumowi ſzaleńſzego/ iedno náuká Ewángeliey ſwiętey? KrowObr 48v, C, Cv, C3v, 40, 40v (12); Wiele ich mnimáło [pisze Herberstyn] áby Ceſarz Máxymilian miał mu [Wasilowi] dać Tytuł iáki Krolewſki/ náprzećiwko Krolowi Polſkiemu/ nácżym ſie omyłaią BielKron 429v; Też to przigotowanie á ćwicżenie [...] ſmielſze rycerze cżyni/ y ku obronie y bićiu biegleyſze/ gdy ſzpiſem albo drzewem ſwoim kędy chcą nauczyli ſię trafiać/ y náprzećiwko ſobie nagłey oſtrośći naucżyli ſię znáſzáć. KwiatKsiąż O2; RejPos 282.
3. Po przeciwnej stronie, na wprost kogo lub czego; contra, e regione Vulg, Calep, Cn; ex adverso Mącz, Vulg; exadversum Mącz, Cn; e contrario Calep, Cn; ex opposito JanPrzyw; adversum, erga, exadversus, ex ante, ex diverso Cn (52): okthorą ląka slachethny sandek mya pozwał oposzyeczenye tham napuchalach naprzeczywko mosczyskam lyezączą ZapWar 1513 nr 2113; Botz tedy ſtaną ſprawiedliwi wwielkié ſtáloſci/ naprzeciwko tym ktorzy ié ſciſkali ij poniżali. OpecŻyw [192]; FalZioł IV 7d; MurzNT Mar 15/39, Luc 8/26; KrowObr 31; MOwił tedy Pan do Moizeſſá/ rzekąc: Mow ſynom Iſráelſkim/ niechay náwroćiwſſy ſie [r]ozbiją námioti ná przećiwko [e regione] Phiáryoth/ ktore ieſt miedzy Mágdálon y morzem/ náprzećiwko [contra] Beelſefon. Leop Ex 14/2, Gen 21/16 [2 r.], Ios 18/18, Ez 48/21 [2 r.]; BibRadz 1.Reg 6/17; Inſuła Gotlándyey ná przećiwko Gottiey ná morzu ma mil ośmnaśćie ná dłużą/ we wſzytkim obfita/ dla tego ią zową mátką Szweciey. BielKron 293; Mącz 32b, 161c; BudBib Gen 25/9, 18; LatHar 162; Dźiało ſie y dan ieſt ná brzegu rzéki Wiſły/ ná dźiedźinie w Nieſzowéy w Włodzcłáwſkim Biſkupſtwie ná przećiwko miáſtu náſzemu Toruniu [ex opposito Oppidi nostri Thorun JanPrzyw 907] [...] Roku Páńſkiego 1424. SarnStat 1122, 960, 1073, 1089, 1110, 1246.

Z elipsą dopełnienia (5): Exadversum et exadverso, Práwie/ Náprzećiwko. Mącz 110a, 349d, 397c; Econtrario ‒ Naprzecziwko. Calep 346a, 370b.

а. mat. O konstrukcjach geometrycznych (21): Iuż tedy wiéſz obyczay/ iáko pomierzyć maſz Figury thé/ co dwie á dwie ſtronie náprzećiwko ſobie máią równé/ y wſzędźie iednáko od śiebie idące: to ieft/ Kwádrat/ długi Kwádrat/ Rombumy y Romboides. GrzepGeom H, D2 [3 r.], D2v [2 r.], E2v [2 r.], F2, F4 (21).
4. W stosunku ilościowym, w proporcji do czego (2): Iáko ten ćień co od laſki ieſt ná źiemi/ ma ſye náprzećiwko laſce/ ták téż ćiéń co ieſt od Wieże ná źiemi/ ma ſye náprzećiwko Wieży GrzepGeom O3v.
5. W czyim kierunku, na czyje spotkanie; adversum, contra, obviam Cn (2): KrowObr 229; nábráli różdżek pálmowych/ y wyſzli náprzećiwko iemu [Jezusowi] [obviam ei] WujNT Ioann 12/13.
6. Przeciwstawiając co czemu (3): Ten to Eſtinus ieſt tak moczny/ iże gdy ſie chyci okrętu na dwu ſtu ſtop/ tedy go zatrzyma naprzeciwko nawałnoſci wiethrzney nawiętſzey. FalZioł IV 34a; cżłowiecże ſercze nad inſze zwierzęta ieſt gorętſze, przeto natura ku ochłodzeniu iego [...] na przeciwko poſtawiła mozg barzo zimny GlabGad Bv; A gdym to vyrzał w kośćiele [...] náprzećiwko powadze piſmá Swiętego/ wiſzący Obras tzłowietzy/ zrzezałem gy KrowObr 112.

Synonimy cf NAPRZECIW.

Cf NAPRZECIW, NAPRZECIWKOZAKONNY, NAPRZECIWO

DJ