Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: NASADZENIE

Następne hasło: NASADZIĆ SIĘ »

NASADZIĆ (47) vb pf

Pierwsze a jasne; w imp -så-; w pozostałych formach: -sa- (40), -så- (5); -så- BierEz, BudNT (2); -sa- : -så- RejPos (2:1), BudBib (4:1).

Fleksja

inf	nasadzić

praet
	sg		pl
1	m	nasadziłem	m pers
2	m	-ś nasadził	m pers
3	m	nasadził	m pers	nasadzili
3	f	jest nasadziła	m an

plusq
	sg
3	m	był nasadził

imperativus
	sg
2	nasådź

conditionalis
	sg		pl
2	m	byś nasadził	m pers
3	m		m pers	by nasadzili

inf nasadzić (5). ◊ fut 1 sg nasadzę (1). ◊ 2 sg nasadzisz (3). ◊ 3 sg nasadzi (4). ◊ 3 pl nasadzą (2). ◊ praet 1 sg m nasadziłem (3). ◊ 2 sg m -ś nasadził (4). ◊ 3 sg m nasadził (13). f jest nasadziła (1) LibMal. ◊ 3 pl m pers nasadzili (5). ◊ plusq 3 sg m był nasadził (2). ◊ con 2 sg m byś nasadził (1). ◊ 3 pl m pers by nasadzili (1). ◊ imp 2 sg nasådź (1). ◊ part praet act nasadziwszy (1).

Sł stp notuje, Cn s.v. przysiewam, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

1. Zasadzić (o roślinach) (13)
- Przen (3)
- a. Założyć sad, ogród (9)
  - Przen (1)
2. Zasadzić wiele roślin (z subiektywnym odczuciem wielości) (7)
- Przen (1)
- a. Założyć wiele sadów, ogrodów (1)
3. Umieścić (14)
- Przen (3)
  - a) Skierować, użyć (2)
  - b) O figurze szachowej (1)
- a. O obsadzaniu funkcji lub urzędów, o powierzaniu obowiązków (5)
- b. Posadzić samicę ptactwa na jajkach (4)
  - α. Podłożyć jaj a (o kurze) (1)
- c. Zwrot: »siekierę nasadzić [= osadzić na stylisku]« (1)
4. Umieścić wiele (z subiektywnym odczuciem wielości); przen: o słowach w tekście (1)
5. Przygotować zasadzkę (2)
6. Starać się usilnie, nastawić się (przeważnie w złych zamiarach) (7)
7. Zesłać (2)
8. Zwrot: »stawki [czym] nasadzić« = zarybić (1)

1. Zasadzić (o roślinach); plantare PolAnt; pastinare Vulg; asserere Cn (13):

nasadzić co (1): Noe pocżął ſpráwowáć źiemię/ y náſádźił winną máćicę. BibRadz Gen 9/20.

Przen (3): Bo á kto ieſt Páweł? A kto Apolles? ſludzy przez ktoreśćie ywierzyli/ Y káżdemu iáko Bog dał/ Ia náſadziłem? Apollos pokropił: ále Bog wzrośćił. BudNT 1.Cor 3/6[5].

nasadzić co (1): BudBib Ier 45/4 cf W przeciwstawieniu.

W przeciwstawieniu: »nasadzić ... wyrywać« (1): Ták mowi Iehowá. Oto co zbudowałem ia/ rozwalam/ á co náſádziłem wyrywam BudBib Ier 45/4.

W porównaniu (1): náſádziłem ćię/ (iáko) wino wyborne/ [...] a iáko żeś mi ſię odmieniłá wpłonki winá obcego? BudBib Ier 2/21.

a. Założyć sad, ogród; plantare PolAnt, Vulg [co] (9): náſadził gáie poświęcone BudBib 2.Par 33/3.

Zwroty: [»nasadzić sady wszelakich drzew, w sadach drzewa«: náſádźiłem ie [sady] wſſelákich drzew [consevi ea cuncti generis arboribus] Leop Eccle 2/5 (Linde); Nácżyniłem ſobie ſádow y ogrodow/ náſádziłem też vnich drzewá wſzelákiego owocu [et plantavi in eis omnis fructus] BudBib Eccle 2/5 (Linde).]

»nasadzić winnicę (a. winnice)« = plantare vineam PolAnn, Vulg [szyk zmienny] (7): náſádźiſz winnicę a nie będźieſz iey zbierał. BibRadz Deut 28/30, Matth 21/33; BudBib Soph 1/13; BudNT Mar 12/1; WujNT Matth 21/33, Mar 12/1, Luc 20/9.

Przen (1):

Zwrot: »winnicę nasadzić« (1): Ach tá Winnicá potym ćiernia námnożyłá/ [...] záśięś mną náſádził/ krwią Syná ſwego Iezu Kryſtá polał y poświęcił ArtKanc I16v.

2. Zasadzić wiele roślin (z subiektywnym odczuciem wielości); plantare PolAnt; vestire Cn [czego (pl a. sg rzeczownika bezpostaciowego)] (7): Obacżył Noe moc tych iágod/ nakopał ich y náſádził domá BielKron 6; RejZwierc 107v; Y náſádził (Abráhám) drzewia w Beerſzewie BudBib Gen 21/33[34]; GostGosp 122, 128.

W charakterystycznych połączeniach: nasadzić drzewia, maluneczkow, ogoreczkow, rożej; nasadzić doma.

Zwrot: »nasadzić na nasienie« (1): A tego wſzytkiego záś náſádźić ná naśienie ku ſwey potrzebie. GostGosp 122.

Przen (1):

Szereg:»nasadzić a naszczepić« (1): rodziczy tháki owoc s ſynow ſwoich zbieráć muſzą/ iákiego ſwym zbytniem dozwalániem im ſwey woley náſádzili á náſzcżepili. RejPosWstaw [414].

a. Założyć wiele sadów, ogrodów [czego] (1): náſádzą winnic [plantabunt vineas] BibRadz Is 65/21.

3. Umieścić [w tym: kogo, co (11)] (14):

nasadzić gdzie (1): [cesarz] náſádził ſtraż v bron BielKron 208.

Przen (3):

a) Skierować, użyć (2):

nasadzić na kogo (1): náſádzili námię ſwiádectwá fáłſſywe RejPs 39v.

nasadzić przeciwko komu (1): Ian ś. ty ſłowá náſádźił przećiwko tym/ ktorzy cżłowieká onego/ [...] przeli być Chriſtuſem NiemObr 162.

b) O figurze szachowej (1): Y iuż był Popu práwego náſádził KochSz Bv.

a. O obsadzaniu funkcji lub urzędów, o powierzaniu obowiązków (5): ſłużby kościelne odmienili/ náſádziwſzy kápłanow żonátych BielKron 201v.

nasadzić na co (3): Bo to i tam może iść/ gdźie kto roskazowaniá niemá/ gdy kto na to pewné ludźié na ſadźi MurzNT 166 marg; RejWiz 116v; tyś go [Nabuchodonozora] náſádźił ná pomſtę [ad iudieium posuisti eum] BibRadz Hab 1/12.

Ze zdaniem celowym (1): A cżłowieká nędznego ná tho był náſádził/ Aby ony puſtynie im záſię oſádził. RejWiz 116v.

Zwrot: »nasadzić na miejsce [czyje]« (1): Iż gdy iuż zá złośći á zá nieſpráwiedliwośći będę miał wolą odmienić páńſtwo [...] wyymę z niego mocnego/ mądrego/ porádnego/ prawdziwego/ ſpráwiedliwego/ [...] á ludzi nikcżemnych náſádzę ná mieyſcá ná ich RejZwierc 40v.

b. Posadzić samicę ptactwa na jajkach; subicere, supponere Mącz, Cn; incubare Cn (4):

Zwrot: »nasadzić na jajcach, na jajca« (2:1): Ova gallinis supponere, [...] náſádźić ná yáycách. Mącz 312a, 163a; gdy gęsi náſádziſz Ná iáycá CiekPotr 42.

α. Podłożyć jaj a (o kurze) (1):

Zwrot: »jajec pod kokosz nasadzić« (1): Kácżek kędy niemáſz/ ták ich nábywáć: iáiec doſtáć/ álbo nákupić/ pod kokoſz náſádźić/ tedy ſie to wylęże GostGosp 112.

c. Zwrot: »siekierę nasadzić [= osadzić na stylisku]« (1): Lás [...] Cżłowiekowi toporzyſko dał: On więc śiekierę náſadził/ A wiele láſá pogłádził. BierEz Rv.

4. Umieścić wiele (z subiektywnym odczuciem wielości); przen: o słowach w tekście [czego (pl)] (1): ſłow ſzkárádych ni s tego/ ni z owego náſádzi GórnDworz N2v.

5. Przygotować zasadzkę [kogo, co na kogo] (2): RejPs 140; gdi pany Ilowyeczka Ianuſcha o gardlo prziprawicz chcziala spoznanya do Ilowcza przeſſz Caſperka chlopcza yeſth gi wiwabila Anyzli przyachall onego poſpolu y zbabimoſthem nan yeſth naſſadzila LibMal 1551/166.

6. Starać się usilnie, nastawić się (przeważnie w złych zamiarach) [w tym: na co (5)] (7):

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: na to (1); aby; iż] (2): náſádzili ſſalone myſli ſwe áby kuſili możnoſći iego RejPs 115; RejPos 233.

Zwroty: »nasadzić myśl (a. myśli), umysł« [w tym: na co (2), na czym (1)] [szyk zmienny] (5:1): RejPs 115; rozwięż około ſiebie vporne myſli ſwoie/ kthoreś náſadził ná ſkázę bliźniego RejPos 71; iuż náſádzi ná co złe^go vmyſł y ſpráwy ſwoie RejPos 172v, 233; WerGośc 203; ArtKanc K15v.

»nasadzić serce [na co]« (1): ſerce náſádził z vporem ná ſzkodę. RejWiz 130v.

7. Zesłać [co] (2): Kiedy więc Pan zá grzechy nędzną zyemię karze. Iż ty znáki náſádzi/ co to okázuią RejWiz 152.

nasadzić na co (1): Rácż [...] plagi miłośćiwie zgoić/ ktoreś náſádźił thu ná náſze złośći ArtKanc R16v.

8. Zwrot: »stawki [czym] nasadzić« = zarybić (1): A Stawki znowu ná Piąthniki Kárpięty náſadź. Strum P2v.

Synonim: 7. zesłać.

Formacje współrdzenne cf SADZIĆ.

Cf NASADZENIE, NASADZONY