[zaloguj się]
[pdf]

ROKOSZ (12) sb m

rokosz (6), rakosz (6); rokosz StryjKron, GórnRozm, PaprUp, PowodPr, CzahTr (2); rakosz BielKron (3), CzechEp, KochPieś, KochWr.

Pierwsze o z tekstów nieoznaczających ó; drugie o jasne; -a- (3), -å- (3); -a- KochPieś, KochWr; -å- CzechEp; -a- : -å- BielKron (1:2).

Fleksja
sg pl
N rakosze
G rokoszu
A rokosz
I rakosz(e)m
L rokoszu, rokoszach

sg G rokoszu (2). ◊ A rokosz (3). ◊ [I rakosz(e)m.] ◊ L rokoszu (1). ◊ pl N rakosze (5). ◊ L rokoszach (1).

Sł stp brak, Cn: rokosz, Linde XVI (trzy z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.: rokosz.

1. Zjazd szlachty; wiec, sejmik (z węg. Rákos) (11): Y teraz gdy [...] trzebá [...]/ corychley do exekuciey poſpieſzáć: ſłycham iednák w kąćie ſwoim/ iż ná rokoſzách prywatnych wſzyſtek poſtępek Seymu. PowodPr 77; [AktaAl 1505 nr 275; Pod tem też rakoszem przyszły jem [Węgrom] listy od Cesarza Karola, gdzie jego cesarska miłość przyrzeka jem, że chce osobą swą skoro na przyszłą wiosnę przyjć a bronić ich od Turka etc. ListyPol 1544/322].

[rokosz gdzie: ListyPol 1544/321; A Lawraſz álbo Rimunt Troidenowic [...] wſzyſtkich Pánow y Boiar Litewſkich/ y Zmodźkich obeſławſzy [...] vczynił Siem/ álbo Rokoſz ná polu Kiernowſkim StryjKron 364 (Linde).]

[W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy miejscowej: Wszytkoć dobre a wesołe poselstwa, ktore Węgrowie na tym dobraczyńskiem rakoszu usłyszawszy, już więc raczej chcą zginąć, niżliby mieli w takową niewolą przyjć. ListyPol 1544/322.]

[Zwrot: »uczynić rokosz«: StryjKron 364 (Linde) cf rokosz gdzie.]
Szeregi: »rakosz(e) i ([albo]) sjem (sejmy)« [szyk zmienny] (2): Onéy [Fortuny] rákoſze/ y Séymy ſłucháią A ludzkié rády wſpák ſye obrácáią. KochPieś 41 [idem] KochWr 16; [StryjKron 364 (Linde)].

[»zjazd abo rakosz«: Na tem zjeździe abo na tem rakoszu w Dobroczyniu to było: prosił Mnich wszech stanow węgierskich prze Bog, aby [...] wszyscy byli jednotnie krolowi Ferdynandowi ListyPol 1544/321.]

W przen (2): KochPieś 41; Fortuná w bitwách zwyćięſtwem ſzáfuie: Onéy rákoſze/ y Séymy ſłucháią: A ludzkié rády wſpák ſye obrácáią. KochWr 16.
α. W powiastce o zwierzętach (2):
Zwrot: »schodzić (a. ześć) się na rokosz« (2): zá cżym ſię pśi obeſłáli we wſzyſtkiey źiemi oney roſkázuiąc [...]/ ábj ſię wſzyſcy ſchodźili ná Rokoſz w pole ná iedno mieyſce CzahTr D3; Y zeſzli ſię [wilcy] ná Rokoſz pod ieden lás w pole CzahTr D4v.
a. Zjazd szlachty na Węgrzech, na polu zwanym Rokosz (stąd nazwa pospolita) (1): Maſz świeży przyklad w Węgrżech o Krolu Máthyaſzu/ ktorego Wuy iego ná mieyſcu Rokoſzu ná electią ze dwudźieſtą tyśięcy ludá prżyiáchawſzy/ ſzubienicę poſtáwił ná tego ktoby Máthyáſzowi contrádicował/ y ták go Krolem obrał. GórnRozm Av.
b. O rokoszu lwowskim w 1537 r. zwanym wojną kokoszą, którego uczestnicy zajmowali się głównie rabunkiem okolicznych gospodarstw (4): Będąc we Lwowie/ Rycerſtwo zieżdzáiąc ſie ná oſobne mieyſcá w polach/ potym w Klaſzthorze we Lwowie w rádę wſthępowáli/ co zowiemy Rakoſze/ [...] domagáiąc ſie tego ná Krolu/ áby ich ártykułom [...] Exekucyą vcżynił BielKron 423v, 423v marg, 475v; Dwa Bracia rodzeni [...] Piotr y Marcin Zborowſci na onim ziezdzie v Lwowa won Rokos ktori poſpolſtwo zowie kokoſza woina/ ktos bel zoſtal przi przodkach naſzich inſzi okromia tich dwu PaprUp F2.
c. [Narada wojenna:
Zwrot: »mieć rokosz [z kim]«: Potym miał Rokoſz w polu/ ná koniech z Báſzámi/ Z Sędźiakámi/ z Spáhilámi/ z Hagą/ z Czauſzámi Tám długo tráktowáli/ z kim wſcżąć naprzod woynę StryjWoln 17v.]
d. Rokowanie, układanie się (o walczących stronach) (1): [Obegnawszy Byczynę [hetman Zamojski] zaraz mężnie do miasta strzelać począł. Gdy już miasto było tak ściśnione Byczyną, prosili na rokosz. Wysłało arcyksiążę Maksymilian pana Ciołka, który traktował z panem hetmanem. KronMieszcz 55.]

[rokosz z kim: Krol potym Eupátor miał rokkoſz [!] [rex sermonem habuit] z onemi kthorzy byli w Bethſurze/ y vcżynił ſnimi przymierze Leop 2.Mach 13/22 (Linde).]

Szereg: »rokosz i przymierze« (1): Abowiem/ gdyby mieli być mordowáni heretycy/ tedyby ſię ná świát/ bez rakoſzu y przymierza/ walká wprowádźiłá. CzechEp 38.
2. Spisek, działanie mające na celu zgładzenie kogoś [czyj] (1): ktoremum [komentarzowi] dał Tituł o wolnośći Polſkiey/ y wielkiego Xięſtwá Litewſkiego/ á ſrogim zniewoleniu wiernych pod Iárzmem Tureckim/ y o Rokoſzu dziſieyſzego Ceſarzá Amuratá/ ktory po ſmierći Oycá Zelimá [...] piąciu Brátow zámordował StryjKron A3v.

Cf [RAKI]

LWil