Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: (NAŚLEDUJĄCY)

Następne hasło: NAŚMIAN »

NAŚMIAĆ SIĘ (51) vb pf

sie (37) się (14),

Pierwsze a jasne (w tym 2 r. błędne znakowanie), drugie pochylone (w tym 1 r. błędne znakowanie); w formach fut e jasne.

Fleksja

inf	naśmiåć się

praet
	sg		pl
3	m	naśmiåł się	m pers	naśmiåli się

conditionalis
	sg		pl
1	f	bych się naśmiåła	m an
2	m	naśmiåłbyś się	m pers
3	m	by się naśmiåł	m pers	by się naśmiåli

inf naśmiåć się (17). ◊ fut 2 sg naśmiejesz się (4). ◊ 3 sg naśmieje się (10). ◊ 3 pl naśmieją się (3). ◊ praet 3 sg m naśmiåł się (2). ◊ 3 pl m pers naśmiåli się (3). ◊ con 1 sg f bych się naśmiåła (1). ◊ 2 sg m naśmiåłbyś się (2). ◊ 3 sg m by się naśmiåł (3). ◊ 3 pl m pers by się naśmiåli (3). ◊ part praet act naśmiåwszy się (3).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVIII w.

Znaczenia

1. Wyśmiać, wyszydzić (niekiedy wyraża dosyt) (39)
- Przen (1)
2. Pf od „śmiać się” z formantem na- wyrażającym dosyt (12)

1. Wyśmiać, wyszydzić (niekiedy wyraża dosyt); illudere, irridere Mącz, Vulg; deludere, ludibrio laedere, suspendere naso Mącz; deridere Vulg, Pol Ant; cachinnare, ridere Cn (39): Dolis deludere, Zdradźyć/ Naſmiać ſie. Mącz 94a.

naśmiać się z kogo, z czego (34): BierEz B4, B4v; A to mówili kuſſątz go [Chrystusa]/ aby go moglij w ſlowie vchwacic/ aby ſie s niego naſmiáli OpecŻyw 77v, 128, 128v; WróbŻołt 58/9; RejJóz 17v; RejKup v7v; GliczKsiąż H6v; A niech ſie dotknie káżdy ktory podſtárzeie/ Ieſli ſie ſam s ſwoich ſpraw młodych nie náśmieie RejWiz 190v, 31v, 152; Leop Ps 2/4, Eccli 13/8; ále pánie dutku/ Chceſzli ſie s Soyki náſmiać/ nie mieyże ſam cżubku. RejFig Bb7v; RejZwierz 115; BibRadz Ps 58/9; Dicteria, dicis in omnes. Nikt ſie przed tobą nie może wiſiedzieć/ to yeſt/ vmieſz ſie z kożdego náſmiać. Mącz 86d, 113b, 155b, 182c, 199a, 289c; RejZwierc 73, 90v; KochPs 30; SkarŻyw 57, 188, 560; Z káżdey ſie niezbożna śmierć rzecży tu náśmieie. WisznTr 9; A gdy ſię náśmiali z niego/ wyzuli go z ſzárłatu/ y oblekli go w ſzáty iego/ y wywiedli go ná vkrzyżowánie. LatHar 712, 359; WujNT Matth 27/31; Zgubi P. Bog mocy y tyráńſtwá nieprzyiaćioł twoich/ y rády ich y rozumy powichle/ y z nich ſię náśmieie. SkarKaz 519b.

naśmiać się komu, czemu (3): Pan náśmieie ſię mu [niezbożnikowi]/ bo widzi że przyidźie dzień iego. BudBib Ps 36/13, 58/8[9]; Náśmiawſzy ſye nam/ y náſzym porządkom/ Wemkną nas w miéſzek/ iáko czynią łądkom. KochFr 4.

W połączeniach szeregowych (2): Przy dworze chłopyec then yeſt nacżyſtſſy y nawybornyeyſſy/ kthoremu trzy ſwyáty złosć wyrządzić/ zuchwálnye kogo zháńbić/ wſſetecżnye ſie s kogo náſmiáć GliczKsiąż H6v; Leop Eccli 13/8.

W charakterystycznych połączeniach: naśmiać się dworsko, łacno, po cichu (2), snadnie, trafnie, wszetecznie (2).

Zwroty: »sam w sobie naámiać się« (1): Bo y z onych drugich przemierzłych obycżáiow możeſz ſie ſam w ſobie poćichu náſmiać RejZwierc 73.

»naśmiać się do wole(j)« (2): a naſmiáwſſy ſie s niego do woleć/ poty^m go Pilátowi podali. OpecŻyw 128v, 128.

Szeregi: »naśmiać się, naszydzić się« (1): Ale ty Pánie náśmieieſz ſię z nich/ náſzydźiſz ſię ze wſzytkich narodow.[deridebis cos, subsanabis omnes gentes] BibRadz Ps 58/9.

»naśmiać się a natrząsać się« (1): A ten ktory mieſzka w niebieśiech náśmieie ſię z nich/ á Pan nátrząſáć ſię będźie z nich. LatHar 359.

»naśmiać się a urągać« = deridere, subsannare PolAnt (2): Ktory przebywa w niebioſſách/ náśmieie ſie ſnich [irridebit eos]/ á Pan vrągáć im będzie [subsannabit eos] Leop Ps 2/4; BudBib Ps 58/8[9].

»wzgardzić [kim] i naśmiać się« (1): Tedy wzgárdźiwſzy im Herod z woyſkiem ſwoim/ y náśmiawſzy ſię [Sprevit autem illum Herdoes eum exercitu suo et illusit] [...] odeſłał do Piłatá. WujNT Luc 23/11.

»naśmiać się i żarty stroić« (1): Przy ták wiele ludzi śmiał ſię z Ceſarza náśmiać/ y żarty zemnie ſtroić? SkarŻyw 188.

Przen (1):

Zwrot: »[z czego] do wolej się naśmiać« (1): Gdy ſie ſzcżęſcie z naſzey nędze do woley na ſmieie Przydzie ten cżas iż nam kiedy wżdy ſtanie ża ſzkodę RejJóz 17v.

2. Pf od „śmiać się” z formantem na- wyrażającym dosyt; cachinnare Cn (12): Rada bych dziurką patrzała Abych ſie iedno naſmiała Czo też ża poſtawa będzie Gdy ta para ſpołu będzie RejJóz D6v; Zaż nie mogą być żárty w poczciwej rozmowie, Ze ſie y náśmiać możeſz/ y wżdy wſzytko w głowie RejWiz 17v; RejZwierc 91; Polloni tollant equites pediteſque cachinnum. To ieſt/ Náśmieią ſię Polacy y iezdni y pieſzy/ Gdy ie temi báśniami hárdy rzecżnik ćieſzy. ModrzBaz 94.

naśmiać się z czego (1): FRAſzki/ á nie ináczéy/ tym kśięgóm mym dźieią: Cóż ztąd przydźie mądrym/ że ſye znich náśmieią? PudłFr [3].

naśmiać się czemu (1): A ktoby z gory pátrzał ieſt ſie náśmiać cżemu/ Temu ſwiátu márnemu błaznowi práwemu. RejWiz 104.

naśmiać się z kim (1): Przyiedzie do ciebie przyiaciel/ ázaſz nie roſkoſz gdy ſie z nim námowiſz/ náſmieieſz RejZwierc 173.

naśmiać się przy kim (1): Pewnieć ſie więc y drugi przy tobie náſmieie. RejFig Bb.

naśmiać się o czym (1): RejZwierc 165v cf »namowić się, (i) naśmiać się«.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Náśmiałbyś ſię tám w ten cżás ſtoiąc gdźie przy leśie/ Iáko żoraẃ pod Niebo Pigmeolá nieśie. KmitaSpit C2v.

W charakterystycznym połączeniu: nadobnie się naśmiać.

Zwroty: »śmiechem się naśmiać« (1): Per iocum irridere, Smięchem ſie náśmiać. Mącz 356a.

»naśmiać się do wolej« (1): Nowotnego iákiegoś/ Bogá Zydom zyáwił. Nuż przed onym Báłwánem/ co zá dudkowánie/ Náſmiałbyś ſie do woley/ pátrzáiąc tám ná nie. HistHel Bv.

Szereg: »namowić się, (i) naśmiać« (2): nadobnie ſie ieden z drugim o dziwnych obłędnoſciach y obłudnoſciach ſwiátá tego y námowili y náſmiali RejZwierc 165v, 173.

Synonimy: 1. posromocić, wyszydzić, zelżyć, zesromocić; 2. pożartować.

Formacje współrdzenne cf ŚMIAĆ SIĘ.

Cf NAŚMIANIE, NAŚMIANY