[zaloguj się]
[pdf]

NAWIEŚĆ (55) vb pf

a oraz e jasne (w tym w a 4 r. błędne znakowanie); w praet i con m -o- (1), -o- (1) KochPs (1:1); f z tekstu nie oznaczającego ó.

Fleksja
inf nawieść
praet
sg pl
1 m nawiodłem m pers
3 m nawiódł m pers nawiedli
f nawiodła m an
imperativus
sg
2 nawiedź
conditionalis
sg
3 m by nawiodł

inf nawieść (14). ◊ fut 1 sg nawiodę (6). ◊ 2 sg nawiedziesz (2). ◊ 1 pl nawiedzi(e)my (1). ◊ praet 1 sg m nawiodłem (2). ◊ 3 sg m nawiódł (15); -ó- (1), -(o)- (14). f nawiodła (2). ◊ 3 pl m pers nawiedli (4). ◊ imp 2 sg nawiedź (6). ◊ con 3 sg m by nawiodł (3); -o- (1), -(o)- (2).

Sł stp notuje, Cn s.v. przywracam kogo do ojczyzny, Linde XVII – XVIII w.

1. Sprawić, żeby ktoś lub coś przybył(o) dokądś: sprowadzić; często: wiele (z subiektywnym odczuciem wielości) (17):
a. Przybyć z kimś, przyprowadzić; kazać przybyć, wysłać, skierować, spowodować przybycie (8):

nawieść kogo (G pl a. coll.) (5): Woyćiech potym był Biſkupem/ kthory Rzecżpoſpolitą Krześćijáńſką lepiey rozſzerzył/ ludźi pokrzćił/ Kápłanów náwiodł/ Rygę Miáſto murem obtocżył/ Klaſztor Ryczerzow żáłożył BielKron 437v. Cf nawieść kogo dokąd.

nawieść kogo (A) na kogo, na co (3): Przetho navyodl na syebye y na zyemyą Thurki Pyotr Voyewoda LibLeg 6/190 Cf Zwrot.

nawieść kogo (G pl a. coll.) dokąd [w tym: na co (1)] (4): ktorzy [Jebuzejczycy] ná śmiech náwiedli ná mury ſlepych y chromych BielKron 69v; Occupare Italiam militibus, Náwieść żołnierſtwá do włóch. Mącz 258c; RejPos 157. Cf nawieść kogo dokąd skąd.

nawieść kogo (G coll.) dokąd skąd (1): opuśćili bogáte zakony á záłożyli vbogie/ y miánowali ſie fratres mendicantium/ do ktorych náwiedli z rozmáitych kráin bráciey vbogiey BielKron 183.

W polączeniach szeregowych (2): BielKron 437v; Iáko gdy błądzącego ná drogę náwiedziemy/ prágnącemu wodę iáką álbo krynicę vkażemy/ tákże choremu Doktorá gdzie mieſzka powiemy/ thonącego rátuiemy/ ſmętnego pocieſzymy/ y inych tákich wiele. RejZwierc 95.

Zwrot: »nawieść na drogę, na dobrą ścieżkę« (1:1): Ezop też z nim poſpołu wſtał: A trzymáiąc go zá rękę/ Náwiodł go ná dobrą śćieſzkę. BierEz A3; RejZwierc 95.
b. O Bogu: sprowadzić na kogoś, zesłać jako karę; adducere, ascendere facere, inducere PolAnt [kogo (1), co (8); w tym: na kogo, na co (8)] (9): Y zápaliło ſię oblicże Iehowy ná ziemię tę/ że náwiodł ná nię wſzytkie przeklęctwá nápiſáne wkſięgach tych BudBib Deut 29/27, Ier 25/13, 45/5, Ez 14/22 [2 r.]; Ná królá náwiódł cudá nieſłycháné/ Trapiąc ſámego/ y iego poddáné. KochPs 198.

nawieść skąd (2): á ze wſzech kráin iego náwiodę zátrácenie iych/ mowi Iehowá. BudBib Ier 49/32, Ier 49/36.

W porównaniu (1): Owo ia ná ćię Córze/ náwiodę ná ćię narody mnogie/ iáko náwodzi morze wáły ſwe. BudBib Ez 26/3.

W charakterystycznych połączeniach: nawieść cuda, czterzy wiatry, wszytki przeklęctwa, wszytki słowa, zatracenie, złe (2); na krola nawieść, na wszelkie ciało, na ziemię, ze czterzech kończyn nieba, ze wszech krain.

2. Sprawić, żeby coś skierowało się, było zwrócone w jakąś stronę: skierować, zwrócić, nacelować [co] (3): Albo gdy lecowego mocno nie náwiedzyeſz/ Pewnieć gdzye koło złamáć/ pewnie w lás záiedzyeſz. RejWiz 29v.
Zwroty: »[czyje] nawieść k sobie oczy« (1): Przeto Paw ku Pawicy/ ſwoy ogon roſtocży/ By iey ſwym pięknym pierzem/ nawiódł kſobie ocży. BielSat D3.

»nawieść [komu] strzelbę [na ktore miejsce]« (1): chłopiec mnimáiąc by źwirzę/ náwiodł mu ſtrzelbę ná ono mieyſce BielKron 3v.

3. Sprawić, żeby ktoś postąpił w określony sposób: doprowadzić, skłonić, przekonać, namówić; nawrócić; persuadere Vulg, Mącz; inducere Mącz, Modrz [kogo] (35): [Scypijo] ktory wſzyſtki [Rzymiany] gwałtem ná to przywiódł/ áby záſie tę ſpráwę ná ſie wźięli/ ktorą im przodkowie ich zoſtáwili nápiſáną w kſięgi/ gdy ták vcżynili iáko ie náwiodł Scipio/ ćwicżyli ſie z nowu rzecżam Rycerſkim wſzyſcy pilno według nápiſánia przodkow ich BielSpr 3v.

nawieść k(u) czemu (3): jakoby oni prze opatrzenie to swe raczej mieli dać się nawieść ku zdaniu a woli ich aniż pro bono Reipublicae. Diar 33; Leop 4.Esdr 7/61. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.

nawieść na co (25): który, też na wſzitko hnet ſie da nawieſć GlabGad M5v, N5; Mącz 424c; ModrzBaz 121v. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym, Zwroty, W przen.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: na to (3), k temu (1); a(że)by, iżeby (6), iż (2)] (8): Theż niewieſcie pogłowie ktemu nawiodł, aby w odzieniu pyſznym złotim albo iedwanym [!] niechodziły BielŻyw 29; Ten nawiodł krolá Ezechiáſzá iż [...] zakon páńſki przez Moiżeſzá dány záſię w Iudá vſtháwił. BielKron 92v, 56v, [842], 160v, 324, 428v; BiałKat 231.

Zwroty: »na swą (a. swoję) stronę nawieść« (2): á mnie tych rzecży nieprzypominay/ ktorymi mię nigdy ná ſwą ſtronę nienáwiedzieſz BielKron 246; SkarKaz 118b.

»na [którą, czyją] wiarę nawieść« [szyk zmienny] (6): náwiosł thám ná wiárę Krześćiáńſką Hermoieneſá y Filetá wieſzcżki. BielKron 141v, 143 [2 r.], 150, 181, 214.

W przen (10):
Zwrot: »nawieść na drogę ([jaką]), szlak drogi [czyjej], gościniec [jaki], ścieżki [czyje]« = in iter et viam inducere Mącz [szyk zmienny] (6:2:1:1): LubPs eev marg; Mącz 96e; GórnDworz Aa4, Ee6v; Ziaẃ mi/ Pánie/ drógi ſwoie/ Náwiedź mię ná śćiéſzki twoie KochPs 38, 129, 164, 180; LatHar 642; Zwiedźże mię z drógi zátrácenia wiecznégo/ á náwiedź mię ná drógę zbáwienia wiecznégo, SiebRozmyśl C3.
a. Wychować (2): áby dzyatki z młodosći pokąd ſie dádzą náwiesć rodzicy wypráwyáli/ á polerowáli boyáźnyą Bożą/ á ſpráwą ſtátecżną GliczKsiąż E.
Przen (1):
Szereg: »nachylić i nawieść« (1): Maſz ſyny/ ćwiczże ie/ á náchylay ich od dźiećińſtwá ich. poki rożczká młoda/ dáie ſię náchylić y náwieść gdźie potrzebá/ á vroſłą trudno ćiągnąć. SkarKaz 420a.

Synonimy: 3. nakłonić, namowić, skłonić.

Formacje współrdzenne cf WIEŚĆ.

Cf 2. NAWIEDZENIE, 2. [NAWIEDZIENIE], NAWIEDZION

RS