![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.55d5b47a78d5.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[Słownik Polszczyzny XVI wieku]](/static/img/spxvi-logo.9e6c364a84ff.png){kind=logo}
![[Szukaj]](/static/img/icons/magnifier-left.03d386f15d93.png){kind=icon}
| « Poprzednie hasło: ROSŁOŚĆ | Następne hasło: [ROSMAKOWANIE] » |
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.783deef3e87f.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}
ROSŁY (16) part praet act
o jasne.
comp roślejszy (4); -ejszy (2), -(e)jszy (2).
Fleksja
| sg | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| m | N | rosły | f | N | rosłå |
| G | rosł(e)go | G | |||
| A | rosłégo | A | |||
| L | roślejszym | L | |||
| pl | ||
|---|---|---|
| N | m pers | rośli |
| m an | roślejsze | |
| subst | roślejsz(e) | |
| G | rosłych, roślejszych | |
| D | rosłym | |
| A | m an | rosłé, roślejszé |
| subst | rosł(e) | |
| L | rosłych | |
sg m N rosły (2). ◊ G rosł(e)go (2). ◊ A rosłégo (2); -égo (1), -(e)go (1). ◊ [L roślejszym.] ◊ f N rosłå (1). ◊ pl N m pers rośli (1). m an (cum sb: konie) roślejsze (1). [subst roślejsz(e).] ◊ G [rosłych], roślejszych (2). ◊ D rosłym (1). ◊ A m an (cum sb: konie, chudziki ‘świnie’) rosłé, roślejszé (2); -é (1), -(e) (1). subst rosł(e) (1). ◊ L rosłych (1).
Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.
Znaczenia
- 1. Duży, wyrośnięty (13)
- 2. Dorosły, dojrzały, starszy
(3)
- α. W funkcji rzeczownika (1)
1. Duży, wyrośnięty; grandiusculus Calep; grandis, magnus Cn (13): Grandiusculus – Rosły. Calep 462a.
a. O ludziach: wysoki, postawny (3): SkarJedn 36; Wedle wzroſtu ieſt ſuknia: á máłemu rosłego páchołká ſzátá nie służy. SkarŻyw 31; że z tákiego małżeńſtwá, możeſz ſię Y domu pomnożenia, y wnukow roſleyſzych Spodziewáć. páni mátká że niewielga byłá, Widziſz oycze, żem y ia nie przeroſł obrzymá. CiekPotr 27.
b. O zwierzętach: dorodny, silnie zbudowany, odchowany (7): Swinie Niemieckie z Polſkimi pomieſzáne nalepſze do chowánia: á Niemieckie rozumieć trzebá/ Zułáwſkie/ Pomorſkie/ Weſtwálſkie/ ácż y Báwárſkie roſłe. GostGosp 120, 88; y kóń miernie roſły Lepſzy niż bárzo drobny/ y názbyt wynioſły. WyprPl B3, B3 [2 r.]; Ieſli powtóré [wdowa] zá mąż idźie, dobrá máćierzyſté z ſobą bierze. [...] Ale konie rośleyſzé, zbroie, y ſtádá, dźiatki od blizſzych krewnych. SarnStat 639; Kto dobrego vkrádnie/ Bucżáckiego ſtádá/ Mogłby niecháć lichoty y pśiego obiadá: Ale kto złego bierze/ á k temu máłego/ Pewnieby wźiął roſłego y wychowáłego. KlonWor 20.
c. O roślinach: okazały, dorodny, bujny; laetus Cn (2): Widźiałem złego w ſzczęśćiu ták wynioſłym/ Ze był Libáńſkim rowien Cedróm roſłym KochPs 54; Wieńce Cebule máią bydź po pułtoru łokćiu plećione/ dwiemá álbo trzemá rzędomá ieſli drobna/ iednym ieſli roſła Cebulá. GostGosp 76; [LustrMaz II 22].
2. Dorosły, dojrzały, starszy; adultus, grandis Cn (3): Byłá druga [kompania] w ktorey przez kilká ſet oſob ták dźieći máłych iáko y rośleyſzych/ y ſtárzy ludźie boſo idąc/ oſtre wory noſząc/ Litánije śpiewáiąc/ powrozámi ſię chluſtáiąc/ wſzyſtkie cżtery kośćioły obchodźiły. ReszList 163; [p. Turska [...] puszcza i oddawa: [...] gęsi starych pół kopy, a młodych pół kopy, kokoszy pół kopy starych, kurcząt rosłych 20, kaczek 9. InwSzlachKal 1599 nr 63; RybWios A4v].
Wyrażenie: »rosłe lata, [roślejszy wiek]« (1): GliczKsiąż E5; [Zátym [król] o Dźiatki [zmarłego Jana z Ostroroga] iął ſamże piecżowáć/ Y potrzebámi kazał opátrowáć. Dáiąc znáć że w tym y w rośleyſzym wieku/ Spuśćić ich niechce z ſwoiego opieku. RybWierszeŻałob B3v].
α. W funkcji rzeczownika (1):
Szereg: »mali i rośli« (1): A onoſmy wſzyſcy pośli/ Zá świátem máli/ y rośli. KochMRot A2v.
Synonimy: 1. duży, spory, wielki; a. wysoki; b. okazały; c. bujny; 2. dorosły, doskonały, dostały, dośpiały, doźrzały.
Cf [NIEROSŁY], ROŚĆ
AĆ