[zaloguj się]
[pdf]

NIEDARMO (150) av

W pisowni rozłącznej (129), w łącznej (21).

Wszystkie samogłoski jasne (w tym w a 4 r. błędne znakowanie).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII w. s.v. darmo.

1. Nie bez przyczyny, nie bez uzasadnienia, niebezpodstawnie; non de nihilo Mącz, Cn; non ab re Mącz; non ex vano, non forte, non temere, non temerarium Cn (130): niedármoć to dziáła/ Tá myſz iż ták bárzo śmiáła: A ták ći by nie ſkakáłá/ By w cżym nádzieie nie miáłá. BierEz P4v, I2, Qv, Q4; OpecŻyw 99; RejJóz G5, G8; RejWiz 74; RejZwierz 20v; [Attyla] vyrzał áno ſie boćiani z gniazdem y z dziećmi z miáſtá precż wynaſzáią/ obacżył iż tho nie dármo/ pewnie tám głod wielki muſi być BielKron 298v, 65, 225v; RejAp 45v; RejPos 244, 302; CzechEp 11 [2 r.], 307, 411; WisznTr 10, 11 [4 r.]; PaprUp I3v; ZawJeft 8; ActReg 165; GrochKal 18; NIe dármo ſię [...] na przybyćie nagłe Páná ſwego vczniowie przeſtráſzyli/ y zátrwożyli: mnimáiąc áby duſzá iáka ábo duch do nich przyſzedł SkarKaz 204a, 204a; SkarKazSej 668a.
Szereg: »niedarmo, nie bez przyczyny« [szyk 1:1] (2): Non do nihilo quod Laches nunc me conventam expetit, Nie dármo/ Nie beś przicziny chce ſe mną mówić. Mącz 78c, 353a.
a. W funkcji zbliżonej do partykuły, zawiera dodatkową ocenę aprobującą ze strony tego, kto przytacza dany fakt lub słowa: słusznie, trafnie, właściwie (97): OpecŻyw 122v; Nye dármoć zákázuyą piſmá kácerſkyego czytáć KromRozm I N2v; KrowObr 50, 210v; Nie dármoć też Kupidá ták ſlepo máluią RejWiz 41v, 15, 41, 41v [2 r.], 113, 152 (10); RejZwierz 55, 91; OrzRozm M3, Q2v; Mącz 151b; OrzQuin G3v; SienLek 14; RejAp 43v; Było theż v nas pirwey we cżći to ćwicżenie/ zá páſy chodzić/ á nie dármo/ bo do cżynienia s kim pieſzo/ wielokroć to pomoc może. GórnDworz E2, L3, L8; RejPos 109v, 197v, 202v, 222, 294v; Niedarmoć Prorocy ná niewdźięczność żydowſką ſkárżyli: iż páná zá dobrodźieyſtwo iego nieználi BiałKat 113v, 291, 356; RejZwierc 36, 40, 44, 47, 47v (18); WujJud 62, 181v, 239; áby thák ono zepſowánie nátury długim zwycżáiem (ktory ſtárzy nie dármo zwáli drugiem przyrod[ze]niem) mogło być nápráwiono. RejPosWstaw [412]v, [412]v; BiałKaz E4v; NIe dármo ich iuż mi wierz Głowáckiemi zową/ Bo to práwie ſą ludzye á nie z ládá głową PaprPan Hv, E4, K2, L3v; SkarJedn 74, 145; Bo ácż ći to podobno nie dármo rzecżono/ Kreẃ nie wodá KochOdpr B3v; KochPs 14; SkarŻyw 243, [282], 312; CzechEp *2, 207, 323, 382; NiemObr 165; KochFr 22, 81; KochEpitCat 109; GórnRozm C3 [2 r.], E2v, F4, I4v; PaprUp C4v; Phil M4; KochCz B2v; LatHar 246; SarnStat 283, 1267, 1294; SkarKaz 81b, 242b, 455a; GosłCast 45; PaxLiz E4; KlonWor 13 [2 r.]; A wierz mi żeć bogowie/ ták cżłeká zacnego/ Nie dármo przypędzili do portu twoiego. PudłDydo A3v.
Szereg: »niedarmo a nie bez przyczyny« (1): Wżdyć mu nie dármo Pan ty ſłowá mowić racżył? To prawdá iż nie dármo á nie bez przycżyny RejPos 302.
2. Nie bez celu; non sine causa Vulg (9): RejKup i8; Ale vrząd/ który ieſt ſługá ſpráwiedliwośći/ ten gdy dla wyſtępn karze y zábija/ niegrzeſzy: bo Bożym ſługą ieſt/ [...] którému to ſrogo roskazano/ [...] áby niedármo mieczá nośił. BiałKat 56; CzechRozm 246, 248v; Bo nie dármo náwiedzał wierz mi cudze kráye/ Aby przewykł do boiu potrzebne zwycżáie. PaprPan X4; ActReg 165; Przyiechał modlić ſię do Ieruzálem. [Act 8/27]) Obácz/ iż ten zacny mąż nie dármo przyiáchał był ná odpuſt do kośćiołá Ierozolimſkiego. WujNT 430, Rom 13/4; PowodPr 44.
3. Nie bez pozytywnego skutku (6): HistRzym 38v; Nie dármo ſie ludzkiem obycżáiom przypátrowáć. RejZwierc 18v marg, 24, Aaa4v; SzarzRyt Av.
Szereg: »niedarmo abo nieprożno« (1): panna nyedarmo abo nyeprozno krztu przyyąla bo [...] obfyczyey laſką ku ſprzeczyuyenyu ſyą grzechom wzyąla PatKaz III 136.
4. Nie bez własnych zasług, w nagrodę własnych uczynków (3): SkarŻyw 26; Obáczmy nákoniec iáko ták powołáni robili [...]: nie dármo łáſki Bożey [...] biorąc. SkarKaz 519a.
Zwrot: »niedarmo używać chleba« (1): ták by tego trzebá/ Abyſmy tu nie darmo vżywáli chlebá. Prot C3.
5. Nie bezczynnie, robiąc coś (2): Kowale/ Kołodźieie/ Kácżmarze/ ći też máią nie dármo ná imieniu śiedźieć/ y inſzy wſzelácy rzemieſłnicy/ ktore ma Vrzędnik rządny gromádźić/ á ták ie chowáć coby pożytecżni byli. GostGosp 32.
Fraza: »niedarmo czas się trawi« (1): [posłowie mówili:] staraliśmy się miedzy sobą, aby nie darmo ten czas się trawił tu DiarDop 117.

Synonimy: 1. a. słusznie; 2. nieprozno.

Cf DARMO, NIEDAREMNIE

ASt