Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: NIEDAWNO

Następne hasło: NIEDBAK »

NIEDAWNY (65) ai

W pisowni łącznej (33), w rozłącznej (32).

e jasne, a pochylone (w tym 4 r. błędne znakowanie).

Fleksja

sg
m	N	niedåwny	f	N	niedåwnå	n	N	niedåwne
	G	niedåwnego		G			G	niedåwnégo
	D			D			D	niedåwn(e)mu
	A	niedåwny		A	niedåwną		A	niedåwne
	I	niedåwnym		I			I
	L			L	niedåwn(e)j		L	niedåwnym

pl
N	subst	niedåwné
G		niedåwnych
A	subst	niedåwn(e)
I	m	niedåwn(e)mi

sg m N niedåwny (5). ◊ G niedåwnego (17); -égo (1), -(e)go (16). ◊ A niedåwny (1). ◊ I niedåwnym (2). ◊ f N niedåwnå (3). ◊ A niedåwną (1). ◊ L niedåwn(e)j (1). ◊ n N niedåwne (4); -é (1), -(e) (3). ◊ G niedåwnégo (1). ◊ D niedåwn(e)mu (1). ◊ A niedåwne (1). ◊ L niedåwnym (3). ◊ pl N subst niedåwné (1). ◊ G niedåwnych (20). ◊ A subst niedåwn(e) (3). ◊ I m niedåwn(e)mi (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI(XVIII) w. (jeden z niżej notowanych przykładów) s.v. dawny.

Znaczenia

1. Mało odległy w czasie, taki, który zdarzył się, żył w niedalekiej przeszłości (47)
- a. W stosunku do momentu mówienia lub pisania (45)
  - α. O ludziach (5)
- b. W odniesieniu do jakiegokolwiek lub określonego momentu (2)
2. Istniejący od krótkiego czasu, nowy (18)
- a. W stosunku do momentu mówienia lub pisania (17)
  - α. O urzędzie: nowo ustanowiony (1)
- b. W stosunku do jakiegokolwiek momentu; o chorobie (1)

1. Mało odległy w czasie, taki, który zdarzył się, żył w niedalekiej przeszłości; nuperus Calep, Cn; novitius Cn (47):

a. W stosunku do momentu mówienia lub pisania (45): KrowObr 133; OrzList h3; LeovPrzep B3; Niezámilcżę teſz y niedawnego áctu przed śmierćią Páná náſzego ktoryśćie z Turki mieli pod Choćimiem BiałKaz L3v, Lv; NiemObr 172, 176; Cżego mamy nie dawny przykład/ co ſię sſtáło w Chełmſkiey źiemi z iednym śláchćicem Greckiey wiáry WerGośc 225; Calep 710a; VotSzl A3.

W przeciwstawieniu: »przed czasem niedawnym ... a teraz« (1): Przed cżáſem nie dawnym z wielkąś mię chwałą przyiął/ á teraześ odemnie wſzelką pocżćiwość odiął. ArtKanc E14v.

W charakterystycznych połączeniach: niedawny(-a, -e) akt, koncylijabulum, koncylijum, niebeśpieczeństwa, postępki, przykład (2), rzeczy, spowiedź, synod, trwoga, zjednoczenie (2), złączenie.

Wyrażenia: »niedawnych czasów (a. niedawnego czasu), przed czasom niedawnym, niedawne czasy gdy ...« = niedawno [szyk 22:1] (21:1:1): Kſiążę Fredrych ſyn Erneſtow nie dawnych cżáſow w thym mieśćie Kollegium záłożył BielKron 290v, 217v, 263, 269v, 287v, 427, 445, 459v; GórnDworz Bb; BielSpr c; Acż nie dawnych cżáſow/ Concilium Konſtancienſkie dwu Papieżu oſądźiło NiemObr 62; Nie dawné czáſy/ gdy mię poczytano W liczbę fortunnych KochPieś 16; ArtKanc E14v; GórnRozm Dv, D3v, F2, F2v, M, M3v; ActReg 115; może być káżdemu po cżęśći dokumentem tá wrzáwá/ ktora niedawnego cżáſu w miłey Oycżyznie náſzey wzniećiłá ſie/ iáko tho ieſt ſzkodliwy ogień [wojna domowa] káżdey Rzecżypoſpolitey Phil O2; VotSzl C4v; PaxLiz C3.

»za niedawnych lat« (1): álbo ſámá od ſwych śił rzecz poſpolita vpáść muśi/ [...] álbo w nieprzyiaćielſkié ręce przyydźie/ iáko Gréciia zá niedawnych lat. KochWr 20.

»niedawny wiek« (1): gdy w. m. weźrzyſz w hiſtorie dawnego/ y niedawnego wieku [...] docżcieſz ſie w. m. thego/ iż do pocżćiwych ſpraw/ były po wſzelki cżás białegłowy thák chętne/ iáko męſzcżyzni GórnDworz X6v.

»niedawnego wieku« (1): StryjKron 36 cf »tak stary jako niedawny«.

Szeregi: »dawny i niedawny« (2): GórnDworz X6v; kthore [stare błędy] weſpołek z nimi [heretykami] ná dawnych Conciliach/ y ná tym Trydentſkiem niedawnym ſą oſądzone y potępione. WujJud 214v.

»tak stary jako niedawny« (1): y Nauclerus wielkiey wiáry Hiſtoryk/ Eraſmus Stella y inſzych wiele zacnych y ſławnych ták ſtárego iáko niedawnego wieku Hiſtorikow/ wiele o Gotach [...] piſało. StryjKron 36.

»(ostatni) świeży i (a) niedawny« (3): O oſtátnim świeżym y nie dawnym w Fłorencyey Grekow y Ruśi z kośćiołem Bożym z iednocżeniu SkarJedn 266, A*, 266.

α. O ludziach (5): CzechEp 323; káżdy ſobie ná pámięć przywieść może nie dawnego Papieżá Iuliuſzá ſpráwy/ ktory [...] ſam z drugimi mężnie woiował. NiemObr 168; ReszPrz 76; KochCz Bv.

Szereg:»tak stary jako też i niedawny« (1): Ieſt wiele vcżonych ludzi/ ták z onych ſtárſzych Oycow/ iáko też y z niedawnych Piſarzow/ y piſmá ś. wykłádácżow/ ktorzy ná tym ſą/ Iż [...] CzechRozm 127.

b. W odniesieniu do jakiegokolwiek lub określonego momentu (2): który ſię iákimkolwiek po niedawney zwłaſzcżá á przyſtoynie przedtym odpráwioney ſpowiedźi/ prochem grzechów powſzednich przykurzył. LatHar 111.

Wyrażenie: »niedawnego czasu« = niedawno (1): [wiedziała] że nieprzyiaćiele iego byli y niedawnego cżáſu vkámionowáć go chćieli. BiałKaz C3.

2. Istniejący od krótkiego czasu, nowy; recens Mącz (18):

a. W stosunku do momentu mówienia lub pisania (17): BielKron 289; Mącz 348b; WujJud 38v marg, L13v; Ale v nas w Polſzce/ że tho ieſt nie dawné Goſpodárſtwo/ Stáwów budowánia/ [...] tedy ieſzcze nie mogą być ták ſpoſobni Strum P3v; CzechEp 216; OrzJan 83; SarnStat 89; Niedawnać to odmiáná/ y niedługo nas też podobno dokona. PowodPr 77.

W charakterystycznych połączeniach: niedawna(-y, -e) ewanjelija (2), gospodarstwo, odmiana, spowinowacenie, wymysł, zwolenie.

Wyrażenie: »niedawnych czasów (a. niedawnego czasu), od niedawnego czasu« = od niedawna (5 : 2): Náſzy przodkowie od niedawnego cżáſu náwykli piſáć/ cżego pierwey nieumieli BielKron 337v; WujJud 1v, 116; StryjKron 244; A náoſtátek teraz nie dawnych cżáſow/ nátworzywſzy ſobie Papieżowie Rzymſcy/ iákichśi Kárdynałów/ [...] tym Kardynałom tylko/ tę moc dáli/ áby oni ſámi/ Papieża obierali NiemObr 66; OrzJan 28, 77.

α. O urzędzie: nowo ustanowiony (1): kto tu was ták niedawnemi Cenſory álbo Sędźiámi vſtáwił y ſkąd tę moc maćie/ iż ſpráwy [...] Duchá Swiętego poſądzaćie WujJud 72v.

b. W stosunku do jakiegokolwiek momentu; o chorobie (1): Też krew puſzcżona z żyłek ktore ſą prawie w ſamych vſzoch/ ieſt vżytecżne naprzeciw oknieniu niedawnemu FalZioł V 58.

Synonimy: 1. bliski, świeży; 2. nowy.

Cf DAWNY

ASt