[zaloguj się]
[pdf]

NIESPANIE (27) sb n

W pisowni łącznej (18), w rozłącznej (9).

Teksty nie oznaczają é; pierwsze e prawdopodobnie jasne (tak w nie-); a jasne.

Fleksja
sg pl
N niespani(e)
G niespaniå
D niespaniu
A niespani(e)
I niespanim, niespani(e)m
L niespaniu niespaniach

sg N niespani(e) (4). ◊ G niespaniå (7). ◊ D niespaniu (1). ◊ A niespani(e) (2). ◊ I niespanim (6), niespani(e)m (3); -im BielKron; -(e)m LatHar, SkarKazSej; -im : -(e)m SkarŻyw (5:1). ◊ L niespaniu (3). ◊ pl L niespaniach (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVII w. s.v. spać.

Znaczenia
Brak snu, bezsenność; exeubatio perpetua, nocturna inquies, insomnia Cn (27): Ieſtliby takowe nie ſpanie przychodziło Dziecięciu z niecżyſthego mleka [...] Tedy ma być mamka przemieniona FalZioł V 42, V 37v.

W połączeniach szeregowych (7): iż ſą inſze niedobre znaki k temu/ iako wielkie bolenie głowy/ nie ſpanie/ czknienie/ nie iedzenie/ mdłoſć wielka. Smierć takiemu grozi FalZioł V 4v, V 13v, 18b; SZálenie/ przygadza ſye od rozmáitych przyczyn: niegdy od ćięſzkiego pićia/ niegdy od ſtráchu/ od miłośći od myſlenia/ od nieſpánia/ od zbytniego poſtu/ od zátrzymania mieſyącow w niewiáſtách. Drugdy od trućiny: álbo gdy wśćiekły pies vije. SienLek 52, 16, 22; głod/ źimno/ nieſpánie/ y wſzyſtkę niewcżeſność nád obycżay Ludzki wytrwáią. BielSpr 67v.

Zwrot: »(u)morzyć, strapić niespaniem« [szyk zmienny] (2:1): pothym ſie vkładł/ bo był ſtrapion nieſpánim długim. BielKron 309v; Cżęſtokroć ſkoro ſpáć pocżął/ ſzátan go budził/ á mniemáiąc áby iuſz świtáło/ cáłą go noc nieſpániem morzył SkarŻyw 571; SkarKazSej 669a.
a. Czuwanie nocne; vigilia Vulg, Cn; pervigilatio, pervigilium, vigilantia Cn (15): ia ták dzierżę/ żeby drugi/ nigdy ták wielkiey pracze y nieſpánia nie podeymował/ thák wiele łez nie wylewał [...] dla ſámego telko ciáłá GórnDworz Bb5; SkarŻyw 411.

W połączeniach szeregowych (10): Wiele ich ieſt/ ktorzy poſt/ nie ſpánie/ bolenie wytrwáią/ á milcżenia ná rzecżách y namiętnośćiách wielkich nie zdzierżą. SkarŻyw 16, 14, 35, 57, 86, 117 (9); iáko ſłudzy Boży/ w ćierpliwośći wielkiey/ w vtrapieniach/ w potrzebách/ w vćiſkách; w ráźiech/ w więźieniu/ w rozruchách/ w pracách/ w nieſpániách/ w pośćiech: w czyſtośći/ w vmieiętnośći/ w nieſkwápliwośći/ w łágodnośći/ w Duchu świętym/ w miłośći nieobłudney WujNT 2.Cor 6/5.

Zwrot: »niespaniem się dręczyć« (1): zbáwićiel náſz [...] y modlitwę przez cáłą noc cżynił/ y nieſpániem ſię dręcżył. LatHar 124.
Szeregi: »niespanie i modlitwa« (1): Cierpliwość wielka wnieſpániu y w modlitiwie. SkarŻyw 31 marg. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»posty i niespanie« (1): corki ſwey nie poznał/ prze onę twarz iey/ poſty y nie ſpánim wyſuſzoną y zmienioną. SkarŻyw 15. [Ponadto w połączeniach szeregowych 7 r.]

Synonimy: bezsen, niesen; a. czucie, wijilija.

Cf SPANIE

AK