[zaloguj się]
[pdf]

CZUCIE (26) sb m

Fleksja
sg pl
N czuci(e) czuciå
G czuciå
D czuciu czuci(o)m
A czuci(e) czuciå
I czucim
L czuciu

sg N czuci(e) (8). ◊ G czuciå (7). ◊ D czuciu (2). ◊ A czuci(e) (2). ◊ I czucim (1). ◊ L czuciu (3). ◊ pl N czuciå (1). ◊ D czuci(o)m (1). ◊ A czuciå (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI i XVIII w.

1. Zdolność odbierania wrażeń zmysłowych; acrimoniae, gustus, intellectus saporum, sensus Cn (3): gdybym ia miał ſztukę lodu w ręku/ y cżułbym iż ieſt źimny/ y widziałbych iż ieſt lod: [...] A miałże bych ia więcey iego Filozowſkim wywodom wierzyć/ á niż doświadcżeniu/ widzeniu/ y cżućiu właſnemu? CzechRozm 83; Sensibilis ‒ łatwi do obaczenią doczuczią. Calep 968b.
a. Zmysł powonienia, wrażenie węchowe; odoratus, olfactus Cn (2): Bywa też zálężenie czućia ktore ſápką rzekáią SienLek 72v.
2. Świadomosć, przytomność, baczenie, rozum; sensus Mącz, Cn (4): Sensus, Smysł też baczenie/ rozum/ czucie. Mącz 382d; dopiero w on cżás niemocnego pomázowáć chcą/ kiedy iuż żadney o zdrowiu iego nádźieie niemáſz/ y cżućie w nim weſpołek z żywotem vſtawa. KuczbKat 230; ieſliby to ták miáło być [...] iżby lezus był z naſienia Iozeffowego/ ále zá táięmną ſpráwą duchá świętego/ ktory ták Iozeffowi iáko y Máryey ſmyſły/ rozum/ bacżenie/ pámięć/ cżućie odiął/ że niewiedźieli co ſie z nimi dźiáło CzechRozm 162.
Wyrażenie przyimkowe: »bez czucia« (1): Gdy pod wielkim ćiężarem ſkrzypiąc oś ſie żárłá/ Ia bez myśli/ bez czućia iużem byłá zmárłá. GórnTroas 32.
Szereg: »bez myśli, bez czucia« (1): GórnTroas 32 cf Wyrażenie przyimkowe.
3. Niespanie, bezsenność, czuwanie nocne; excubatio, insomnia, nocturna inquies, pervigilia, pervigilatio, pervigilium, vigilia, vigilantia Cn (18): OpecŻyw 5; Potem gdy przeminęłá n[oc] Sálo. zmętzony od tzućia położył ſie ná ſ[wy]m mieſcu. March2 D3; SienLek 63; A nawięcſzey ſię boi/ modlitwy/ cżućia/ poſtow/ ćichośći/ vboſtwá SkarŻyw 57; Y ſpodobáło ſię też tobie/ przebywáć [...] w głódźie, w cżućiu, w pracách wielkich/ z ſwey miłośći. ArtKanc 18.
Wyrażenia: »czucie nocne« [szyk 2 : 1] (3): Był ten święty/ w modlitwie/ [...] w nocnjm cżućiu/ y podnoſzenim myśli do Páná Bogá nieprzerobiony. SkarŻyw 471, 571; WujNT Cccccc4.

»czucie ranne« (1): Vprzediły [!] cżuciem ranym ocżi moie [Anticipaverunt vigilias oculi mei]/ To ieſt ranom wſtawał na to rozmyſlanie WróbŻołt 76/5.

Szeregi: »spanie i (a, albo) czucie« (4): Spániu też y Czuciu/ ſłuſzney miáry trzebá. SienLek 11, 2, 11 [2 r.].

»wigilije abo czucia« (1): VVIGILIE, ábo czućia nocne ná modlitwie. WujNT Cccccc4.

a. Wartowanie, stanie na warcie, straż; excubatio BartBydg, Cn; pervigilium Mącz, Cn; custodiae Mącz (5): BartBydg 53b; Pervigilium etiam, Czucie ktore ſtárzi ſwym bogom ku czći trzimawáli. Mącz 496b, 75d.
W przen (2): Vprzedzáły cżúćia [vigilias] ocży moie Leop Psal 76/5; O nędzneſz to cżucie náſze/ á nędzna ſtraſz náſzá/ ieſli nie będzye łáſki [...] thego Páná/ iż nas z łáſki ſwey obudzić nie będzye racżył RejPos 104v.
4. Smrod, odor (1):
Szereg: »czucie albo wonia« (1): O Nośie álbo niedoſtátkoch Nozdrza: o czućiu álbo woniey: tákież o zálężeniu álbo Sápce: [...] GDy komu z noſá śmierdźi/ ma wźiąć ſoku miętczánego SienLek 72v.

Synonimy: 1. obaczenie, pamięć, zmysł; 2. baczenie, rozum; 3. wijilija; a. straż; 4. wonia.

Cf CZUĆ

KN