Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: NIESTWORZON

Następne hasło: NIESTWORZYSTY »

NIESTWORZONY (33) part praet pass pf

niestworzony (29), niestworzon (1), niestworzony a. niestworzon (3).

W pisowni łącznej (27), w rozłącznej (6).

e oraz pierwsze o jasne, ◊ W formach złożonych -ony (3), -óny (3); -ony Mącz; -óny BiałKat (2); -ony : -óny KochPs (2:1). ◊ Forma niezłożona z tekstu nie oznaczającego ó.

Fleksja

sg
m	N	niestworzony, niestworz(o)n	f	N	nietworzon(a)
	A	niestworzon(e)go		A	niestworzoną
	I	niestworzonym		I	niestworzoną
	L			L	niestworzon(e)j
	V	niestworzony		V

pl
N	m pers	niestworz(e)ni
N	subst	niestworzon(e)

sg m N niestworzony (16), niestworz(o)n (1); ~ (attrib) niestworzony (2); ~ (praed) niestworzony (12), niestworz(o)n (1) RejZwierc. ◊ A niestworzon(e)go (2). ◊ I niestworzonym (1). ◊ V niestworzony (2). ◊ f N nietworzon(a) (3). ◊ A niestworzoną (1). ◊ I niestworzoną (4). ◊ L niestworzon(e)j (1). ◊ pl N m pers niestworz(e)ni (1). subst niestworzon(e) (1).

Składnia dopełnienia sprawcy: niestworzony od kogo (1)

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII w. s.v. stworzyć.

Znaczenia

Który nie został stworzony, który istnieje sam z siebie (33)

Który nie został stworzony, który istnieje sam z siebie; increatus Mącz, Calep, Cn; improcreabilis Cn (33): Naſtarſzy wſzech bytnoſci ieſt Bog, bo ieſt nieſtworzoni. BielŻyw 3; Mącz 168b; BiałKat 8v; Pytaż ktore to ſą/ od Páná Bogá nieſtworzone? BiałKaz A4; SkarJedn 279; Ciebie ia/ boże nieſtworzony/ Wyznáwáć będę KochPs 129, 184; Calep 523a; (marg) Rowny máieſtat (–) Nieſtworzony Oćiec/ nieſtworzony Syn/ nieſtworzony Duch S. LatHar 371, 90, 377 [3 r.].

W połączeniach szeregowych (2): Z tey wiary żártowáli mędrcy świátá/ ktorzy nie vrodzonym/ nieſtworzonym/ y bez pocżątku świát być powiádáli/ á zátym wiecżnym. BiałKaz D4; SkarŻyw 57.

W przeciwstawieniu: »niestworzony ... stworzony« (2): CzechRozm 51; oglądałem ćię Bogá mego w ćiele/ nieſtworzonego ſtworzonym/ nieoglądánego widomym/ niećierpiętliwego ćierpiącym. SkarŻyw 113.

W porównaniu (1): Máiętnośći ſwe y cżáſy ony wdzięcżne żywotá poććiwego thák márnie á ſproſnie iáko ine nieme bydło tráeą/ ktoreby ſie nacż lepſzego y nacż pocżćiwſzego przygodzić mogły/ gdyż cżłowiek nie ſtworzon iáko bydlę RejZwierc 62.

Wyrażenia: »dobroć niestworzona« [o Chrystusie] (1): że Pan Kryſtus dobroć nieſtworzoną [!] chćiał/ áby káżdy człowiek Krześćijáńſki/ z nyeiákiey ſtrony wiedźyał o dniu onym oſtátecznym. LeovPrzep F4v.

»mądrość niestworzona« [o mądrości bożej] [szyk 4:1] (3): teſz myą zachoual ſyn nayuyſſego boga mądroſzczyą nyeſtworzoną ſwoyą yzem zwyecznoſzczy oddalona oth grzechu PatKaz II 68, 39, 55; SiebRozmyśl C2; SkarKazSej 658a.

»niestworzona moc, możność« (1:1): ducha ſzwyątego ktory zwyecznoſzczy z oczcza nyebyeſkyego ſyą rodzy nyeſtworzoną moczą nyemayącz nygdy począthku PatKaz II 73; LubPs E3.

»światłość niestworzona« (1): Pan Kryſtus ieſt ſwiecá/ [...] ktory poraża y gáśi wſzyſtki inſze ſwiece zmyſlone y obłudne/ ſwoią ſwiátłośćią nieſtworzoną. KrowObr 88v.

»niestworzony wszystkiego tworca« = Bóg (1): A człowiek co ieſt? że ty nieſtworzóny Wſzyſtkiégo tworcá/ y pan niezmierzóny/ Raczyſz ij pomnieć? KochPs 11.

Szeregi: »niestworzony i niezmierny« (2): Iáko też nie trzey nieſtworzeni/ y nie trzey niezmierni: ále ieden nieſtworzony y ieden niezmierny. LatHar 372.

»niestworzony ani uczyniony« (1): Duch święty ieſt Bóg. [...] Nie ſtworzóny/ áni vczynióny. BiałKat c3v.

»wieczny, (a, i) niestworzony« [szyk 2:1] (3): LubPs E3; SiebRozmyśl C2; Z czego baczyć káżdy może/ co to ieſt mieć mądrość/ zwłaſzczá táką/ o ktorey tu ten mądry mowi/ wieczną onę y nie ſtworzoną SkarKazSej 658a.

Synonimy: nieuczyniony, wieczny.

Cf NIESTWORZYSTY, STWORZONY