[zaloguj się]
[pdf]

NIEUGASZONY (26) part praet pass pf

W pisowni łącznej (23), w rozłącznej (3).

e oraz a jasne; -on- (6), -ón- (2); -on- MurzNT (2), KochPs (3); -ón- KochPieś; -on- : -ón- Oczko (1:1).

Fleksja
sg
mNnieugaszony fN nN
Gnieugaszon(e)go G Gnieugaszon(e)go
Dnieugaszonemu D D
Anieugaszony Anieugaszoną A
Inieugaszonym I I
pl
N subst nieugaszoné
A subst nieugaszoné

sg m N nieugaszony (7). ◊ G nieugaszon(e)go (2). ◊ D nieugaszonemu (1). ◊ A nieugaszony (4). ◊ I nieugaszonym (5). ◊ f A nieugaszoną (1). ◊ n G nieugaszon(e)go (2). ◊ pl N subst nieugaszoné (1). ◊ A subst nieugaszoné (3); -é (1), -(e) (2).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI(XVIII) w. s.v. ugasić oraz XVI w. s.v. ugasisty.

W funkcji przymiotnika: Palący się wiecznie, taki, który nigdy nie będzie ugaszony, którego nie można zagasić; inexstinguibilis PolAnt, Vulg, Cn; inexstinctus Calep, Cn (26): Słonce ieſt oko Boże nieba y przyrodzenia okraſſa, kołecżko ciepłoſci, łyſkanie bez ſtrachu, płomień nieugaſzony BielŻyw 135; Rychłóż/ wiekuiſty pánie/ Twóy przećiw nam gniéw vſtanie? Gniew pożarowi ſrogiemu Równy nie vgáſzonemu. KochPs 119; Calep 531a; Niechay [...] nie iednam ſobie z Sodomczykámi wiekuiſtych ogniow y mąk piekłá nieugáſzonego. LatHar 609, 640.

W charakterystycznych połączeniach: nieugaszone(-y) piekło, płomień (2), pożar.

Wyrażenia: »nigdy, wiecznie nieugaszony« (1:1): ochrzći ſię tym rychley/ ábyś doſtąpić mogł odpocżnienia wiecżnego: á vchronić ſię piekielnego á nigdy nieugáſzonego ogniá. SkarŻyw 428; Tu rácżey ná mię krzyże/ boleśći/ y fráſunki dopuſzcżay/ ábyś [...] ogniem mię wiecżnie nieugáſzonym nie karał LatHar 146.

bibl. »ogień nieugaszony« = ignis inexstinguibilis PolAnt, Vulg [szyk 14:1] (15): niſzby miáł pość do piekła wogień nieugáſzony (marg) niezgaśniony (–) MurzNT Mar 9/43, Mar 9/45; BibRadz Iob 20/26; BudNT Luc 3/17; Ogiéń nie vgáſzony Przed nim [tj. przed Bogiem]/ który nie żywi/ Kto ſye kolwiek przećiwi. KochPs 146; SkarŻyw 428; LatHar 146, 670; być wrzuconym do piekłá ogniá nieugáſzonego (marg) do gehenny w ogień nieugáſzony G. (–) [w ogień nieugáſiſty Leop] WujNT Mar 9/45, Matth 3/12, Mar 9/43, Luc 3/17; y zgotował [Bog] piekło y ſrogie męki y ogień nieugáſzony grzeſzącym. SkarKaz 348a, 1b.

»ogień nieugaszony słońca« (1): Toli ieſt ogień ón nieugáſzony Złotégo ſłońcá KochPieś 11.

Przen (4):
a) Trudny do uspokojenia, do uśmierzenia; niestłumiony (2): po miáſtách wielkich nieugáſzone nieſnaſki y buntowánia miedzy ſąśiady vſpakaiał. SkarŻyw 310; CzechEp 52.
b) Ogarnięty, opanowany na zawsze [czym] (1): [św. Bonifacyjusz] pracą wielką niezwyćiężony/ y chęćią do cżći Chryſtuſowey/ w duſzách krwią iego odkupionych/ nieugáſzony. SkarŻyw 518.
c) Niezniszczalny, wiecznotrwały (1): Tu Dawidowé plemię roſkrzewię: tu ſwemu Sławę nievgáſzoną wzniécę iedynemu. KochPs 196.
a. Nie dający się zgasić, palący się tak długo, aż się sam wypali (2):
Wyrażenie: »kula nieugaszona« (2): gdy ią [naftę] zápaliwſzy/ y w wodę wrzućiwſzy ná dnie póty gore/ póki iey ſzczątek namnieyſzy sſtawa/ z czego Puſzkarze kule owy nieugáſzóné czynią Oczko 6v, [42].

Synonimy: niezagaszony, niezgasły, niezgaszony, niezgaśniony, niezgaśny.

Cf NIEUGASISTY, UGASZONY

KK