[zaloguj się]
[pdf]

NIEWOLNICA (76) sb f

e, o oraz a jasne.

Fleksja
sg pl du
N niewolnica niewolnice
G niewolnice niewolnic
D niewolnicy niewolnicåm
A niewolnicę niewolnice niewolnicy
I niewolnicą niewolnicami

sg N niewolnica (21). ◊ G niewolnice (22). ◊ D niewolnicy (1). ◊ A niewolnicę (7). ◊ I niewolnicą (12). ◊ pl N niewolnice (5). ◊ G niewolnic (1). ◊ D niewolnicåm (1). ◊ A niewolnice (4). ◊ I niewolnicami (1). ◊ du A (cum nm) niewolnicy (1) BudBib Gen 32/22.

Sł stp brak, Cn notuje, Linde bez cytatu.

Kobieta pozbawiona praw osobistych, stanowiąca czyjąś własność; ancilla Vulg, PolAnt; servitium Mącz; serva, servula Cn (76): Servitium sed frequentius in plurali servitia, Niewolnicze [!] Mącz [388]d, [388]d; tákież y ono ſwięto/ ktore niewolnicze w Rzymie ſwięćiły/ pámiątką thego było/ iż niewolnicze wyrwáły były Rzym z wielkiego/ [...] niebeſpiecżeńſtwá. GórnDworz Z3; Y vmrze káżdy pierworodny w ziemi Micráimſkiey/ od pierworodnego Faráonowego ktory śiedzi ná ſtolicy iego aſz do pierworodnego niewolnice ktora v żarn/ y káżde pierworodztwo bydlęce. BudBib Ex 11/5, Gen 29/24; A niewolnicá widząc go/ záſię pocżęłá mowić ſtoiącym/ iż ten z onych ieſt BudNT Mar 14/69; CzechRozm 155v; iam ſamá coś máło Od niewolnice rozna/ przymowkom dotkliwym Y złey ſławie podległá KochOdpr Bv, B4v; ći ktorzy w złośći zátwárdzeni byli/ bárzo ſię obráżać poczęli, á zwłaſzcżá Eudoxia Ceſarzowa/ ktora byłá niewolnicá pieniędzy wielce łákoma SkarŻyw 88; KochWz 156; Niewolnicam w káżdym kráiu Zle GórnTroas 56, 58; Towárzyſzem ći ia twoy/ á nie ſłużebnicá: Wolno mi/ iáko tobie: iam nie niewolnicá ZbylPrzyg A3v.

niewolnica czyja [w tym: pron poss (10), G sb i pron (8), ai poss (2)] (20): (did) Pánná ſłużebna. (–) Iaciem ieſt wiecżna nędznicá/ Tego ſwiátá niewolnicá/ Nie wiem co mam s ſobą dzyáłáć/ A coż komu rádę dáwáć BielKom G4v; Leop Lev 25/6; HElena ſwięta byłá rodem z Angliey/ niewolnicá Konſtáncyuſá Ceſárzá/ ktory ná ten cżás pánem z Angliey był/ bacżąc iey cnotliwe záchowánie/ poiął ią zá małżonkę ſobie BielKron 154v, 119v; Y wſtał nocy oney ſam y wziął dwie żenie ſwoie/ y dwie niewolnicy ſwoie/ y iedenaśćie dzieći twoich BudBib Gen 32/22, Gen 25/12, 29/24, Ex 20/10, 17, Deut 12/12 (11); CzechEp 262; iż żony nie ſą podnożámi/ áni niewolnicámi mężów ſwych WerKaz 287; Kto móy pan/ á ia iego niewolnicą będę? GórnTroas 64. Niech będę twoim ſługą/ móy namilſzy pánie/ Y ſługi niewolnicą/ to moię ſtáránie. GosłCast 25, 25.

W połączeniach szeregowych (7): Ale będziećie mieć ná pokarm ty ſam y służebnik twoy/ niewolnicá y naiemnik twoy/ y cudzoziemiec ktory vćiebie piełgrzymuie/ Bydlę y iny dobytek twoy Leop Lev 25/6; Nie będzieſz pożądać żony bliźniego twego/ áni niewolniká iego/ áni niewolnice iego/ áni byká iego/ áni osłá iego/ ani wſzego co bliźniego twego. BudBib Ex 20/17, Gen 32/5, Ex 20/10, Deut 12/12, 18, 16/14.

W przeciwstawieniach: »niewoInica ... wolna (3), gospodyni, oblubieńca, pani, poczciwa panienka« (7): WujJudConf 66; (nagi) Appius Rzymſki pan. (‒) TEn ácż záwſze vporny był w Rzymſkim Senacie/ Ale ieſzcże tu więtſzą w nim niecnotę macie. Ze pocżćiwą panienkę chciał mieć niewolnicą/ Gdy być iáwnie niechciáłá iemu miłoſnicą. PaprPan Gg3; SkarJedn 27, 28; Abram pierwſzy Oćiec wiáry/ miał z roznych żon/ dwu roznych ſynow/ iednego z Agár niewolnice/ Izmáelá/ drugiego z wolney Sary PowodPr 13; SkarKaz 41a; SkarKazSej 673b.

W porównaniach (3): KochOdpr C4; Iáko niewolnicá/ któréy głód doymuie/ Coraz pániéy twoiéy ręki vpátruie: Tákżeć oczy náſzé obciążoné łzámi Ná páná pátrzáią KochPs 188; Bo iáko naliżſza niewolnicá/ á miedzy zgráią pánienek/ ktore około niey były/ być ſię [Paula św.] napodleyſzą zdałá/ ták ſzátą/ iáko mową/ y wſzytkim poſtępkiem. SkarŻyw 140.

W charakterystycznych połączeniach: niewolnica naliższa, zbiegła.

Zwroty: »[u kogo] być za niewolnicę« (1): Ale zdarzy tenże Bóg/ że tego Stolicę Ośiędźieſz/ v któregoś dźis zá niewolnicę. KochPam 84.

»niewolnicę dać [komu]« [szyk zmienny] (2): iż Sará Abráámowi małżonkowi ſwemu Agár nyewolnicę ku małżeńſkyey ſpráwye dáłá? KromRozm II m3v; BudBib Gen 29/24.

»za niewolnicę trzymać« (1): z których y mátká przyſzłá w twą łożnicę/ W on nieſzcżeſny cżás/ gdy zá niewolnicę/ Trzymał ią z tobą w więźieniu Krol ſrogi/ Ktoregoś potym záśiadł ſtolec drogi. GrochKal 15.

»za niewolnicę zaprzedać, zaprzedana« (1:1): á żonę iego [Gordyjana] kmiećiom v wod Silwiáńſkich ná roboty grube/ zá niewolnicę záprzedał. SkarŻyw 429, 429 marg.

Wyrażenia: »kupna niewolnica« (1): [Sors mówi do Sprawiedliwości] Ieſteś kupna niewolnicá/ A vbogich omylnicá BielKom F3v.

»z niewolnice, od niewolnice urodzony« (2:1): SErwius Tullius ſzoſty krol Rzymſki pánował lat XXXX. Ten był z niewolnice vrodzony z Okryzyey BielKron 102v, 119v; A záśie Izmáelá/ z niewolnice vrodzonego/ figurą ábo kſztałtem/ wſzytkich ćieleśnikow vkázuie NiemObr 12.

»niewoInica wieczna« [szyk 1:1] (2): Myſl zápleciona nigdy niebeſpiecżna/ Ieſt w warcholnym łbie niewolnicá wiecżna. RejZwierc 227v; Sćiérpiſz Hektorze ſrogi/ żebych ia ſłużyłá Grékóm/ y onych wieczną niewolnicą byłá? GórnTroas 54.

Szereg: »niewolnik i niewolnica« = servus et ancilla PolAnt (3): Zdobyłem ſie ná niewolniki y ná niewolnice/ miałem też czeladz domową BudBib Eccle 2/7, Iob 31/13, Ioel 2/29. [Ponadto w połączeniach szeregowych 6 r.]
W przen (12): BielKom F3v, G4v; A práwieby myſl náſzá niewolnicą byłá/ A ni nacżby dobrego iuż ſie nie godziłá. RejWiz 136v; RejZwierc 59, 227v; WujJud 66; ábowiem rozum przyrodzony ieſt záćmion/ y wola ludzka z wolney sſtálá ſie niewolnicą. WujJudConf 66; O kácerſtwo Arryáńſkie [...] Krzywdę ma goſpodyni od ćiebie niewolnice/ wiele potwarzy ná nie kłádzieſz SkarJedn 27; NiemObr 12; WujNT 662, Gal 4/30; SkarKaz 41a.
a. Kobieta całkowicie posłuszna i oddana Bogu; ancilla PolAnt [czyja; w tym: pron poss (10), ai poss (2)] (12): Y nie byłám nigdy weſołá niewolnicá twoiá/ od tego cżaſu iakom tu ieſt/ iedno wtobie Boże Abráhámow. BudBib Esth 14/17 [18], 14/16 [17]; Iżeś weyrzał ná podłość niewolnice twoiey/ y dla tego ſławić mię wſzytkie narody będą. SkarKaz 581a; A nie tylo ćię z tego vwielbiam/ coś mnie podłey niewolnicy twey vczynić raczył: ále iż wſzytkim ieſteś miłośierny od narodu do narodu/ ktorzy ſię ćiebie boią. SkarŻyw 581a.
Wyrażenia: »Chrystusowa niewolnica« (1): zoſtáwoẃáłá ſyná málucżkiego/ y Ruffinę iuſz mężá godną: ktorych ſieroſtwo/ acż ią wielce boláło/ wſzákże nád nimi płácżąc/ nie pomniáłá ſię być mátką/ chcąc być Chryſtuſową niewolnicą. SkarŻyw 140.

»niewolnica pańska« (1): Oto niewolnicá Páńſka [ancilla Domini] niech mi będzie wedle ſłowá twego. BudNT Luc 1/34[38].

»syn, potomstwo niewolnice« = filius ancillae PolAnt (4:1): ktoryś mię wyzwolił z roſlicznego vdręczenia nędznego ſlugę twego á ſyná niewolnice twoiey. RejPs 172; Záiſte Iehowo/ bom ia sługá twoy/ iam sługá twoy/ ſyn niewolnice twej/ rozwiązałeś okowy moię. BudBib Ps 115/16, Ps 85/16; KochPs 176; Dziećiſmy/ Pánie sługi twego/ y potomſtwo niewolnice twoiey: niechćiey nas opuſzćżáć [!] SkarŻyw 143.

Szereg: »niewolnicy i niewolnice« (1): Ano y ná niewolniki moie/ y ná niewolnice [servi et ancillae] moie we dni one wyleię z duchá moiego y prorokowáć będą. BudNT Act 2/18.

Synonimy: roba, służąca, służebnica.

TG