Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: NIEWOLNICZKA

Następne hasło: NIEWOLNIE »

NIEWOLNICZY (32) ai

e oraz o jasne.

Fleksja

sg
m	N	niewolniczy	f	N	niewolnicza	n	N	niewolnicz(e)
	G	niewolnicz(e)go		G	niewolniczéj		G	niewolnicz(e)go
	D	niewolnicz(e)mu		D			D	niewolnicz(e)mu
	A	niewolniczy		A	niewolniczą		A	niewolnicz(e)
	I	niewolniczym		I			I	niewolniczym
	L	niewolniczym		L	niewolniczéj		L

pl
G		niewolniczych
A	subst	niewolnicz(e)

sg m N niewolniczy (5). ◊ G niewolnicz(e)go (3). ◊ D niewolnicz(e)mu (1). ◊ A niewolniczy (3). ◊ I niewolniczym (2). ◊ L niewolniczym (1). ◊ f N niewolnicza (1). ◊ G niewolniczéj (3); -éj (2), -(e)j (1). ◊ A niewolniczą (4). ◊ L niewolniczéj (1). ◊ n N niewolnicz(e) (1). ◊ G niewolnicz(e)go (2). ◊ D niewolnicz(e)mu (1). ◊ A niewolnicz(e) (1). ◊ I niewolniczym (1). ◊ pl G niewolniczych (1). ◊ A subst niewolnicz(e) (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII (z Cn) – XVIII w.

Znaczenia

Przymiotnik od „niewolnik” ‘człowiek wzięty do niewoli lub w niewoli urodzony’ (32)

Przymiotnik od „niewolnik” ‘człowiek wzięty do niewoli lub w niewoli urodzony’; servilis Mącz, Cn (32):

1. Przymiotnik dzierżawczy: należący do niewolnika (20): Ergastularius, Rządzca, Stároſtá álbo opráwcá niewolniczy/ który nád niewolniki ma zwierſchność. Mącz 107d; Servilis, Służebniczy/ Niewolniczy. Mącz [388]d; Synthesis, Krótkie odzienie niewolnicze z grubego ſukniská vczynione/ Gunią może być zwano. Mącz 437b; OrzJan 42.

W przeciwstawieniach: »niewolniczy ... ludzi wolnych, swobodny« (2): Prot B3v; plagi bowiém/ karánia/ więźienié ćierpieć/ niewolniczy gwałt ieſt/ nie ludźi wolnych y godnych. OrzJan 68.

Wyrażenia: »niewolnicze jarzmo« (1): Iuż niewolnicze iárzmo włóż ná tę oną ſzyię/ A ia w téyże niewoli/ niech twé nogi myię. GórnTroas 51.

»kształt, postać niewolnicza(-y)« (5:3): A przećiw tobye będźye cno/ iż ſye Pan Kryſtus zniſſczył poſtáć nyewolniczą przyyąwſſy. KromRozm II r3v, r2v; A iż tenże teraz/ ze dwu kſztałtow ábo nátur/ to ieſt/ z boſtwá y cżłowiecżeńſtwá/ ábo z Bogá y cżłowieká/ ábo z kſztałtu Boſkiego y niewolnicżego/ ieſt iedynym ſynem Bożym. CzechRozm 57, 56v [2 r.]; CzechEp 317; NiemObr 106; y ták ſię nizko [Chrystus] ſpuśćił/ że dla nas náturę człowieczą y poſtáć niewolniczą przyiąć raczył: mogąc ſię bez krzywdy żadnego [!] pokázáć Bogiem y Pánem wſzech rzeczy. WujNT 688.

»ludzie niewolniczy« (1): ále rzeczy té/ któré niewolnikóm/ od páná ludźi niewolniczych bywáią dawáné/ nieprziymuiemy my zá cześć OrzJan 44.

»stan niewolniczy« (2): Nędzny ſtan niewolniczy/ nędzny ſtan ſwobodny/ Rády trzebá/ do ktorey nie ieſt káżdy godny. Prot B3v; SkarŻyw 478.

»żywot niewolniczy« (1): Káżdy bacżyć może że żywot kmiecy nie ieſt od niewolnicżego rozny [Videre licet vitam colonorum haud dissimilem vitae mancipiorum] ModrzBaz 124.

Szeregi: »kmieci i niewolniczy« (1): O iáko wielka wiárá y miłość Apoſtolſka cżłeká tego. ták wiele opuśćić Páńſtwá/ roſkoſzy/ ſławy/ dla Bogá/ á iąć ſię nędze y wzgárdy/ y zá ſtan Krolewſki/ kmieći y niewolnicży/ odmienić y przyiąć. SkarŻyw 478.

»służebniczy abo niewolniczy« (1): A tenże [Chrystus] potym był też w kſztałćie ſłużebnicżym/ ábo niewolnicżym: gdy ono iáko ieden grzeſzny niewolnik/ grzechu nie vcżyniwſzy/ áni będąc grzeſznym/ iákoby grzeſznym niewolnikiem miał być/ nośił przedśię ná ſobie grzechy wſzytkiego świátá CzechEp 317.

a. Należący do niewolnika jako część składowa jego organizmu (2): Otoż ia obie ręce dawam pánu mému/ Dawam: niechże mię karze/ wſzák to wolno iemu. Ia chcę ćiérpliwie ſtrzymáć/ chceli niech zábiie/ Ia náſtáwię z pokorą niewolniczéy ſziie. GosłCast 20, 54.

2. Przymiotnik jakościowy: właściwy, podobny niewolnikowi; taki, jak niewolnika; servilis Modrz (11): ábyſmy go [Boga] miłowáli/ á nie tak zboiazni niewolnicżey/ iáko z ſynowſkiey miłośći do niego ſię obracáiąc/ wolą iego cżynili. SkarŻyw 557.

Wyrażenia: »dzieło niewolnicze« (1): A oſmego dniá [...] żadnedo [!] dzielá niewolnicżego [opus servitutis] niebędziećie dziáláć. BudBib Num 29/35.

»niewolniczym obyczajem« (1): Serviliter, Po niewolnicku/ Niewolniczym obyczáyem/ To yeſt boyáźliwie/ pierzchliwie/ nie mężnie. Mącz [388]d.

»niewolnicza posługa, służba« (1:1): V Niemców/ y bez máłá v wſzytkich Krześćijan/ niemáſz niewolnikow. Zakon też Máchometow broni tego/ áby ktokolwiek teyże wiáry/ w licżbie niewolnikow miał być pocżytan: chybá Krześćijánie ktorych ſię oni wiárą brzydzą/ służą im niewolnicżą służbę. [Christiani quorum religionem execrantur, illis serviunt]. ModrzBaz 48v; SkarŻyw 558.

»niewolniczego przyrodzenia« (1): To mowię o ludźiach niewolnicżego przyrodzenia [homines servili ingenio praeditos] ktorzi niemogą być nicżem inſzym w powinnośći zátrzymáni/ iedno ſtráchem á karániem. ModrzBaz 37.

»niewolnicza przyzwoitość« = nieprzyzwoitość (1): Vernilitas, Niewolnicza przyzwoyitość też ſmárdowſtwo/ łotrowſtwo. Mącz 485b.

»niewolniczym sposobem« (1): [Adam] z Bogiem ſobie beſpiecżnie rozmáwiał: Bogá ſie niewolnicżym ſpoſobem nie wſtydał: áni obawał CzechRozm 88v.

W przen (3): że ćiężko Graekóm wſzyſtkim/ ludźióm mądrym/ á co więtſza wolnym/ bywſzy przedtym podawcy zacnémi praw y obyczáiów narodowi ludzkiému/ teraz poniewoli w ták ćiężkiéy niewolniczéy ćiemnośći/ żyć ſproſnie bez práwá/ y bez obyczáiów wſzelkich. OrzJan 30.

W przeciwstawieniu: »niewolniczy ... szlachetny« (1): MA ſię też dobry obywátel wyſtrzegáć/ áby nikcżemnym y nieprawdziwym w powieśći nie vkazał ſie/ ábowiem tákowy przymiot więcey należy ſercu niewolnicżemu niż ſláchetnemu. Phil F4.

Wyrażenie: »niewolnicze serce« [szyk 1:1] (2): Nie był [Stary Zakon] doſkonáły: bo był boiáżni ſłużebnicżey pełen/ á ludzie ſtráſząc/ [...] w niewolnicżym ſercu twárdym y kámiennym zoſtáwował SkarŻyw 2; Phil F4.

3. Do nabycia, do sprzedania (1): Venalis. Przedáyny/ właſny/ niewolniczy. Mącz 479d.

Synonim: 1., 2. służebniczy.

Cf NIEWOLNICKI, NIEWOLNY, NIEWOLSKI