Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: OBMOWISKO

Następne hasło: OBMOWNICA »

OBMOWKA (16) sb f

Pierwsze o jasne, drugie pochylone.

Fleksja

	sg	pl
N		obmówki
G	obmówki	obmówek
A	obmówkę
I		obmówkami

sg G obmówki (8). ◊ A obmówkę (2). ◊ pl N obmówki (1). ◊ G obmówek (3). ◊ I obmówkami (2).

Sł stp, Cn brak, Linde XVI w. s.v. obmowa.

Znaczenia

Dem. od „obmowa” (16)
- 1. Od znacz. ‘oszczerstwo’: plotka (9)
- 2. Od znacz. ‘obrona’ (7)
- 3. [Wymawianie się, tłumaczenie się]

Dem. od „obmowa” (16):

1. Od znacz. ‘oszczerstwo’: plotka (9): BielKom Av; [Papież] wewzawſzy [!] do ſwego dworu Biſkupow/ roſkazał im/ áby ſwe kápłany vpomináli/ co by ſie miernie/ poććiwie záchowáli/ złym przykłádem dla obmowek mieyſcá niedawáli BielKron 219; Mącz 197a; Vſzu teſz y ięzyká bárzo ſtrzegł: obmowek żadnych áni cżyniąc áni przyimuiąc. SkarŻyw 292.

W połączeniu szeregowym (1): Wſzyſcy właſnych pożytkow gdzie mogą mácáią: A o Rzecżpoſpolitą máło práwie dbáią. Iákie ſą zábijánia/ obmowki/ niechući BielRozm 4.

Wyrażenia: »obmowka ludzka« [szyk 2:1] (3): choćby ktory [duchowny] nalepſzy wiodł żywot/ nie będzye bez obmowki ludzkiey BielKron 155v, 25, 68v.

»niewinny obmowki« (1): [Klaudyja] poklęknęłá proſząc boginiey Weſty/ áby iáko oná ieſt niewinna ludzkiey obmowki/ ták prawdziwie s tego mieyſcá łodzya páſem moim ſciągnioná byłá. BielKron 25.

»prożny obmowki« = wolny od pomówienia (1): [Tucyja poklęknęła mówiąc głosem ku boginiej Weście] Ieſlimći wiernie ſłużyłá/ vcżyń to przez mię iż wody do kościołá twego w przetáku donioſę/ y sſtáło ſie iey ták/ byłá prożna obmowki. BielKron 25.

2. Od znacz. ‘obrona’ (7):

Zwrot: »uczynić obmowkę« (1): kiedy go [pan swego urzędnika] ſpyta/ á Staw iáko ſye to przerwał: vczyni obmówkę: Pánie/ przepadł tu ták wielki déſzcz/ że woda od Góry do góry wſtałá: nie mogliſmy go wzbrónić Strum M.

Wyrażenia: »nadobna obmowka« (1): onę rzecż pięknemi ſłowy obmawia á iáko może zdobi/ á kędy może nadobnemi obmowkámi twemi ná wſzem go niewinnym cżyni. RejZwierc 90v.

»obmowkami obmowion« (1): czyn czo chceſz/ żartuy iáko chceſz/ przymawiay iáko chcelz/ wſzyko [!] to może być dworſkiemi obmowkámi poććiwemi zákryto y obmowiono. RejZwierc 82v.

»poćciwe obmowki« (1): RejZwierc 82v cf »obmowkami obmowion«.

»obmowkami zakryty« (1): RejZwierc 82v cf »obmowkami obmowion«.

Szeregi: »(ani) nagrodzenie (krzywdy) albo (ani) obmowka« (2): Gdyż to jest każdej krzywdy natura, że kto się o nie skarży, albo nagrodzenie jej odnosi, albo wżdy obmowkę jaką z pokazaniem, że to, co krzywdą zowie, za krzywdę tego słusznie rozumieć nie może Diar 44; DiarDop 104.

»ani odpowiedź, ani obmowka« (1): ani odpowiedzi ani obmowki żadnej nigdy wedle Pisma na obiecta nasze nigdy nie dawszy, prosto cisną-ć gwałtem DiarDop 104.

»żadne prawo ani obmowka« (1): [Legat] powiádał/ iż tu żadnego práwá áni obmowki nietrzebá bo ſie ſámi oſądzyłi [kapłani] gdy nád vſtáwę poſpolitą po ożeniáli ſie BielKron 201.

3. [Wymawianie się, tłumaczenie się:

Wyrażenie przyimkowe: »bez obmowki«: A który by w tym był doświadczon, żeby temu dość nie czynił, [...] ma dać do brackiej skrzynki kamień wosku bez wszelakiej obmówki. WilkPozn III 1565 nr 58.]

Cf OMOWKA