[zaloguj się]
[pdf]

OBORA (134) sb f

Oba o oraz a jasne.

Fleksja
sg pl
N obora obory
G obory obór
A oborę obory
I oborami
L oborze oboråch

sg N obora (19). ◊ G obory (49). ◊ A oborę (4). ◊ L oborze (32). ◊ pl N obory (5). ◊ G obór (4); -ór (1), -(o)r (3). ◊ A obory (12). ◊ I oborami (1). ◊ L oboråch (8); -åch (5), -ach (3); -åch RejPos, RejZwierc (3); -ach BibRadz; -åch : -ach GostGosp (1:2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Pomieszczenie dla bydła (budynek lub ogrodzenie); stabulum Murm, BartBydg, Cn, Vulg; saeptum PolAnt, Mącz, Cn; grex PolAnt, Vulg; pecuaria Mącz, Cn; caula, ovile PolAnt; bostar, mandra Mącz (118): ZapWar 1534 nr 2410, 1546 nr 2582; Foresta, locus, ubi ferae inhabitant, obora BartBydg 60, 20; BielKom A2v; GliczKsiąż C7; RejWiz 187; IEdney pániey pokąsał/ Wilk w oborze Owce/ Woyt powieda Wilkołek/ niech mowi kto co chce. RejFig Bb3; RejZwierz 107; Mącz 207a, 286a [2 r.], 383d; RejPos 253v; NAſzy kmiećie dawáli nieznośne pobory Muśiał ná to drugi zbyć/ dwu wołu z obory. BielSat L4 [idem BielSjem]; Przywodźże do nich [do stawków] Gnoiową wodę/ która od chłopów z Obór idźie. Strum O3v; KochFr 105; BielSjem 27; Mąką żyto przedawáć do Gdańſká/ wielki pożytek: bo otręby wſzyſtkie zoſtawáią/ ktoremi dobytek ná oborze bárzo wielce będźie ſie mogł przychowywáć: iáko ćielętá/ źrzebiętá/ świnie/ gęśi/ y wſzyſtek dobytek GostGosp 110, 48 [2 r.], 52, 80, 82, 108 [2 r.] (11); KmitaSpit A3; Záwſze kwili ſąśiády/ vſtáwnie wydźiera Chude ſzkápy/ noſáte z obory wywiera. KlonWor 14, 22, 35 [2 r.]; [Obora z płota, z wroty żerdzianemi, przykryta. InwZiemKrak 1576/29].

obora czyja [w tym: pron poss (12), G sb (1)] (13): Iakom ya przesch schyna swoyego yana kothory [!] nye wyschethl schdomv mego any wzyal dw owyecz zobory slyachathnego Iana byerachy Gwalthem ZapWar 1527 nr 2533, 1503 nr 1947, 1510 nr 2072, 1512 nr 2105, 1534 nr 2410, 1543 nr 2581, 1545 nr 2632; Wſſytki kąty ich ſą rozlicznego bogáctwá nápełniony á zobory ich rozlicznich bydląt trzody wychodzą [promptuaria eorum plena, eructantia ex hoc in illud, oves eorum fetosae, abundantes in egressibus suis, boves eorum crassae Vulg Ps 144/13] RejPs 213; UstPraw E4v; BibRadz Ps 50/9; RejPos 83; KochPs 75; goſpodarz z boiáźnią bronił ſwey obory/ Záſunął w kowánych drzwiách dębowe zapory. KlonWor 24.

W połączeniach szeregowych (9): RejWiz 12; RejPos 83; Bo nie iednoć to ſą dáry Boże co ie iedno ocżymá w ſkrzyni/ w oborze álbo w komorze widzieć możemy? RejZwierc 94; Miał też ſzpiklerze dla pſzenice/ y piwnice dla win y oliwy/ á ſtaynie dla rozmáitych zwierząt/ y obory dla bydłá [ordines gregum ad caulas]. BudBib 2.Par 32/28; Vrzędnik káżdy z nowego w Ieśieni ma Inwentarz ſpiſáć wſzyſtkiego co ſie rodźi/ w gumnie/ w oborze/ w ogrodźie/ w ſádu/ ná polu/ w ſpiżárniey/ y wſzędy kędy iedno rzecż okaże GostGosp 66, 4; KlonWor 3, 25, 39.

W przeciwstawieniach: »obora ... pasza, pole (2)« (3): NAprzod Dworká rządna/ bydłá pilnie ma doględáć/ ták źimie gdy ná oborze/ iáko też kiedy ná polu bywa. GostGosp 116, 86; Poiąłem nieboraká w polu/ nie w oborze/ Ná łące popyſkáney/ ná świnim vgorze. KlonWor 19.

W porównaniach (3): Dzyelono ie [wzgardzone niepłodne białe głowy] od inſſych płodnych/ nie inácżey yáko cżynyą myedzy bydłem w oborze GliczKsiąż C5, B4; Alić to z máłym czáſem iáko gnoy w oborze/ A iáko żebráczy płaſzcz ták ſie wſzytko porze/ A iáko márne plewy wſzytko ſie rozleći/ Ze tám ledwe zoſtáną iedno márne śmieći. RejZwierc 270.

W charakterystycznych połączeniach: z obory ukraść, wyganiać, wywierać (wywrzeć) (2), wziąć; zbudować (pobudować) oborę (2); w oborze chować, ukraść, zawarcie.

Przysłowia: poiąłbych y Swinię z obory/ Gdyby dáłá pieniądze/ do moiey komory. BielSat D4 [idem] BielRozm 31.

Gdzye dobytká nie będzye/ tám obory puſte/ Gdzye dobytká doſtátek/ tám dochody huſte. BielKom B8.

Zwroty: »napełniać obory« (1): A on záwdj obiecuie hoynie wſzędj zá to nápełniáć domy/ ſtodołj/ y obory náſze [benedictus [...] fructus... iumentorum tuorum, greges armentorum tuorum et caulae ovium tuarum Vulg Deut 28/4]. RejPos 83.

»do obory gnać (a. wganiać, a. wegnać)« = stabulare pecus Mącz [szyk zmienny] (4): ya kom ya dwdzyeszthv gąszy zayąthych zeszkody nyeodbyl gwalthem kthore gnal do obori szwoyey ZapWar 1503 nr 1947, 1512 nr 2105, 1534 nr 2410; Mącz 411c.

»zająć (a. zajmować) do obory, do obory zajęty« [szyk zmienny] (3:1): yakom ya nyezayąla bydla vrodzonego andrzeya sandziego varszevskiego [...] do obory do lomyen ZapWar 1535 nr 2486; UstPraw E4v; SarnStat 1160 [2 r.].

Wyrażenie: »obora owcza« (1): ZAprawdę záprawdę wam powiedam/ Kto nie wchodźi drzwiámi do obory owcżey [non intrans per ostium in ovile ovium]/ ále wchodźi inędy/ ten ieſt złodźiey y zboycá. BibRadz Ioann 10/1.
Szeregi: »chlew i obora« [szyk 2:1] (3): ZapWar 1550 nr 2664; Zbuduyćieſz thedy miáſtá dziatkom wáſſym/ á chlewy y obory owcam y dobytkom wáſſym [et caulas et stabula ovibus] Leop Num 32/24; Mącz 26b. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»nie z domu, ani z obory« (1): Nie będę brał z domu twego ćielcá/ áni z obory twey kozłá [Non accipiam e domo tua iuvencum, de septis tuis hircos]. Abowiem wſzytki zwierzętá leſne moie ſą/ y tyſiące zwierząt páſących ſię po gorách. BibRadz Ps 50/9. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»obora abo komora« (1): Nie wierz y domowym: Bo ná ćię zmowią/ co zginie z obory/ Abo z komory. KlonFlis H4v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»mieszkanie i obora« (1): Y będzie kráiná pomorſka mieſzkániem zgodnym páſterzom y oborámi drobu [Et erit regio maritima habitacula caulae pastorum, et septa pecorum] BudBib Soph 2/6.

»obora, okoł« (1): Niechcę ia/ niechcę z twéy obory wołu/ Niechcę y kozłá z twoiégo okołu [non accipiam de domo tua vitulos neque de gregibus tuis hircos Vulg Ps 49/9] KochPs 75.

»owczarnia a obora« (1): Thedy oni bliżey przyſtępiwſſy/ rzekli: (Tylko) owczárnie náſſym owcám/ á obory bydłu [caulas ovium fabricabimus et stabula iumentorum]/ á dziatkam też náſſym miáſtá obronne pobuduiemy Leop Num 32/16.

»rola i obora« (1): Vrzędnik v rządnego Sláchćicá y v rządnego Kmiotká/ około roley y obory/ ma ſie porządku vcżyć/ gdy ma cżás wolny GostGosp 8. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»stajnia i (abo) obora« (3): ZapWar 1541 nr 2601; Murm 133; Bo ziemiá tá/ ná ktorey ieſteſmy teraz/ iáko ſtáynia ábo iáka oborá dla bydłá tylo vcżyniona była: á ludzkie mieſzkánie było/ gorne ony páłace Rayſkie/ w ktore P. rodzice náſze pierwſze wprowádził. SkarŻyw 260. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»stodoła, obora« (2): Idźcieſz potym ná podole/ Powieccie o mey ſtodole/ Tákież o puſtey oborze BielKom A4; GostGosp 48. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»obora, szopa« (1): W oborach/ w ſzopach/ y ná mieyſcach godnych do tego/ miey ſtáynie napráwne koniom/ áby po wśiach y w mieśćiech konie gośćinne nie ſtawáły GostGosp 24.

Przen (36):
a) Miejsce pobytu osób (5): Ná dobrych páſtwiſkách páść ie będę/ á ná gorách wyſokich Izráelſkich mieſzkánie ich będźie/ tám odpoczyną w oborách beſpiecznych [ibi accubabunt in pascuis bonis]/ á obfithymi páſtwiſki wypáſą ſię ná gorách Izráelſkich. BibRadz Ez 34/14.

obora czyja [pron poss] (4): [złyduchy] wierz mi ſwych figlow nie zmieſzkáią broić/ A rozlicżnie vmieią ty błazenki ſtroić/ Ktorzy chodzą puſtopás/ á do ich obory/ Bywa źimie y lecie záwżdy obłow ſpory. RejWiz 138v; RejPos 19; RejZwierc 189; Y zgromádzę ia oſtátki ſtádá moiego ze wſzech źiem do ktorychem ie roſpędził y przyprowádzę ie do obor ich/ áby ſie mnożyły/ y wiele ich było [et convertam eos ad rura sua, et crescent et multiplicabuntur Vulg Ier 23/3]. CzechRozm 117.

Zwrot: »zagnać do obory« (1): A tu ſie vcż nędzny cżłowiecże/ iáko maſz vydź onego okrutnego poborce cżártá ſproſnego [...] ktory záwżdy popiſuie głowy tych ktorzy ſą w poſłuſzeńftwie iego/ á wyciąga ie ná okrutne podátki ſwoie/ cżyháiąc ná to/ áby ie miáſto ciążey/ iáko niepoſłuſzne/ zágnał do obory ſwoiey RejPos 19.
b) O bożej owczarni (1): Y drugieć też owce mam kthore nie ſą z they obory/ á potrzebá żebych theż y ony przywiodł [Et alias oves habeo quae non sunt ex caula hac: et illas me oportet adducere]/ bo głoſu mego ſłucháć będą/ y będźie iedná owczárnia y ieden páſtyrz. BibRadz Ioann 10/16.
c) Pogardliwie o innowiercach (1): [Patrzcież zaś na pogrożki i na ich [księży rzymskich] pochwałki: „Z waszej obory będą padać sie cegiełki”. Apolog 61.]
Wyrażenie: »domowa obora« (1): ábyś tym ochotniey kopał á robił w tey winnicy Bożey/ áby oni wieprzowie dzicy/ ktorych y w domowych oborach ſnadź doſyć mamy [...] wżdy mogli być iákokolwiek pohámowáni. RejZwierc 119v.
d) Metonimicznie: zwierzęta znajdujące się w oborze, stado; bogactwo (29): Oborá pierwſzy fundáment goſpodárſtwá/ Ziemiáninowi álbo Oracżowi rządnemu. GostGosp 6; SarnStat 552, 644, 673, 695, 1278 [2 r.], 1310.

obora czyja [w tym: pron poss (10), G sb (1)] (11): OrzRozm R4v; RejPos 71, 115, 239v, 264v, 289; Azaż ſie iuż nam ſzcżęśći w oborach náſzych? w ſtodołach náſzych? y ná poloch náſzych? RejZwierc 192, 32v, 64, 192; KołakSzczęśl B3v.

W połączeniach szeregowych (17): otworzyłem gumná/ ſtáynie/ obory/ piwnice y komory ſwe bráćiey y ſąśiádom ſwym/ żywiąc á chowáiąc ie ku poſługam twym OrzRozm R4v; GrzegŚm A4v; RejPos 71v, 115, 179v, 239v, 264v, 289; [Pan] obiecał przeklinać dom iego/ pole iego/ ſtodołę/ oborę/ y wſzytko zebránie iego [maledictus fructus ventris tui et fructus terrae tuae, armenta boum tuorum et greges ovium tuarum. Vulg Deut 28/18]. RejZwierc 64, 32v, 192 [2 r.]; Tám nieprzebrána komorá/ Y piwnicá/ y oborá. Doſtánieć wam do nowégo/ W dómkách wſzyſtkiégo dobrégo KochMRot A4v; WerKaz 300; KołakSzczęśl B3v; GrabPospR L3v, L4v.

Zwroty: »z obory kraść« (1): MAło ná tym łotrowi/ iż z obory krádnie/ V kogo co w komorze y w kalećie/ zgádnie KlonWor 26.

»popustoszyć obory« (1):Zátym pyzyćiągnął [!] ná polá Dámáſzku czáſu żniwá/ á założywſzy ogień ná polách popálił wſzytki zboża ich/ á popuſthoſzył obory y ſtáda [et greges, et armenta dedit in deletionem]/ miáſtá połupił BibRadz Iudith 2/15. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»rozmnażać obory« (2): kto ſie w nim wiernie/ pobożnie/ pomiernie/ á wedle woley iego záchowywáć będzie [...] obiecuie ſie ſtrzedz y rozmnażáć obory ich/ ſtodoły ich/ gumná ich RejZwierc 32v, 192.

peryfr. »wyczyściać obory« = pozbawiać majątku (1): nábudował Kośćiołow Káplic/ Ołtharzow/ ná káżdym mieyſcu/ ſtráſząc lud wymyſły ſwymi y iáwnymi zdrádámi/ doiąc thák głupi á zniewolony lud/ y thym Cżyſcem wycżyśćiáiąc/ obory/ mieſzki/ y kálety vbogich ludkow. GrzegŚm A4v.

Szeregi: »(i) gumno, (i) obora« (2): GostGosp 20; Gumno záwſze iáko gay: oborá iáko nátknął. GostGospPon 170. [Ponadto w połączeniach szeregowych 6 r.]

»obora i stado« (1): BibRadz Iudith 2/15 cf »popustoszyć obory«. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

2. Posiadłość ziemska należąca do władcy, gdzie hodowano zwierzęta, a także przetrzymywano zajęty dobytek ruchomy (13): [bydło zajęte w szkodzie] Do obory blizſzéy z ſpáśi ma bydź zágnáné onégo Stároſtwá SarnStat 512.
Zwrot: »dać, dany, oddać do obory; dać z obory« [szyk 7:3] (6:1:2;1): Kto bydłá záiętego nieda do obory Krolewſkiey/ álbo też błędnego do trzećiego dniá/ á ono bydło Woźny ze dwiemá ſláchćicomá záſtánie: takowy ma być pozwan do Grodu/ o co winien odpowiedáć UstPraw Fv, F [5 r.], Fv; O Bydło záięté álbo błędné/ którégoby do trzech dni do obory królewſkiéy nie oddano SarnStat 513, 675, 676.
Wyrażenie: »obora krolewska (a. kasztelańska)« (8): Iakom ya yemv nye zayal stada [...] anym ych chowal woborze oth godzyny do godzyny a nye poszlalem onych do obory Crolewskyey ZapWar 1534 nr 2410; UstPraw F [2 r.], Fv; FORESTA. Oborá Królewſka, Káſzteláńſka. SarnStat 675, 513, 675, 676.
3. Szałas, namiot (1): O napięknieyſza między niewiáſtámi/ ieſliż nie wieſz/ idźże ſládem trzody/ á páś kozki twoie podle obor páſterzow [iuxta tabernaculum pastorum]. BibRadz Cant 1/7.
4. Wyrażenie: »miejska obora« = ogrodzony plac należący do miasta (2): pánowye dali polmork w myeſky oborzę [!] za thęn polmork kyędi stoy czyegelnycza. ZapKościer 1586/68v, 1586/67v.

Synonimy: 3. budka, namiot, stanie.

Cf OBORNIK

JR