OBRAZA (52) sb f
o oraz oba a jasne (w tym w pierwszym a 2 r. błędne znakowanie).
Fleksja
|
sg |
pl |
N |
obraza |
obrazy |
G |
obrazy |
obråz |
D |
obrazie |
|
A |
obrazę |
obrazy |
I |
obrazą |
|
sg N obraza (4). ◊ G obrazy (30). ◊ D obrazie (3). ◊ A obrazę (3). ◊ I obrazą (3). ◊ pl N obrazy (4). ◊ G obråz (2). ◊ A obrazy (3).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.
Znaczenia
- 1. Obraźliwe zachowanie wobec kogoś; ubliżenie komuś, obelga, zniewaga
(25)
- 2. Uszkodzenie ciala, obrażenie
(13)
- 3. Strata, uszczerbek, szkoda (głównie w jakichś dobrach)
(8)
- 4. Żal, niechęć do kogoś, pretensja z jakiegoś powodu
(3)
- 5. Przewinienie, uchybienie, naruszenie jakichś praw, wykroczenie
(3)
1.
Obraźliwe zachowanie wobec kogoś; ubliżenie komuś, obelga, zniewaga;
offensio, vulnus Cn (25):
Powiedziałem ia áby threfnowánie/ y żárty nie były z obrázą/ á w thym ták zámykam męſzcżyzny/ iáko białegłowy GórnDworz T7v;
Otosz MM Panie sama niewinność niedopusciła mi namniey obrazy do Vmysłu a opomscie wie Pan Bog niepochybny swiadek. zem nigdy ani pomyslił ActReg 139;
JanNKar A2v;
Gdy co ślubem obiecaſz Panu Bogu twemu/ nie mieſzkayże oddáć [...] A ieſli z tym omieſzkaſz/ będźie tobie zá grzech pocżytano [...] W cżym ſię dwoiáka y wielka obrázá náyduie: iedná ſámego Bogá/ iákom teraz przywodźił: druga oſtátniey woli rodźicow PowodPr 49,
16,
48,
54.
obraza przeciwko komu (1): Iia widzę zem niefortunnym człowiekiem dow zeto w przeciwko mnie brać sobie raczysz iakoby z contemptu iakiegoś kuobrazie [!] przeciwko mnie. ActReg 173.
Wyrażenia:»obraza Boga« (
3):
Náſzá Polſká pełna ieſt bieśiad/ w ktorych ſie niezlicżone obrázy Bogá dźieią: A o nabożeńſtwie áni ſie pytáią. PowodPr 74,
18,
81.
»obraza uczciwego mniemania« (1): declaruię [...] iż illo fervore, niebył ten namnię obrazony do IM Pana Gnieznimskiego ani dozadnego z IchM drugych słow tak Vsczypliwych ktoreby obrazę vczciwego mniemania miały. nieodniosłęm [!]. ActReg 139.
»serdeczna obraza« (1): Kto roźleie kreẃ ludzką/ będźie przelana kreẃ iego. [...] Zakon przez Moyzeſzá dány/ tegoż ieſzcże oſtrzey powtarza. A Zakon nowy ieſzcże do tego ſerdecżne obrázy ku potępieniu przykłáda. A oſobliwie Bog zákázuie/ okupu pieniężnego PowodPr 67.
»szkodliwa obraza« (1): trefnowánie niema być ze ſzkodliwą obrázą: co ieſli ma być záchowano/ muśi Dworzánin/ nigdy około pocżćiwośći białychgłow nie ſzermowáć GórnDworz T8.
Szeregi: »niewdzięczność a obraza« (
1):
Y máiąc tám wylicżáć wielkie á rozlicżne dobrodźieyſtwá Boſkie ku ludowi onemu [izraelskiemu]/ przećiw tákiey niewdźięcżnośći á obráźie Páná Bogá/ wzywa [Izajasz] ná świádectwo niebá y źiemie PowodPr 18.
»obraza i pomsta« (1): Ionádáb [...] zákazał wſzyſtkiemu potomſtwu ſwemu ná wieki winá nievkuſztáć [!]. Pan Bog miaſto obrázy y pomſty/ iż dla vſtáwy ludzkiey oycowſkiey/ roſkazánie iego właſne odrzucono/ pochwalił im to poſłuſzeńſtwo PowodPr 43.
»przyczynka, obraza« (1): gdźie pan zły/ tám iuż namnieyſza przyczynká/ namnieyſza obrázá/ wnetże nawiętſzé páńſtwo pſuie y wywraca. OrzJan 31.
»roznice a obrazy« (1): ná te [rozprawy] w obycay [!] Diſputácyey abo ſwarow nie rádzę: máiąc dawne y świeże przykłády/ iż z tąd więtſze roznice á obrazy ſpolnie roſtą. PowodPr 46.
»sprośność i obraza« (1): the żárthy naybárziey chwalą/ w ktorych ieſt naymniey ſproſnośći/ y obrázy/ á naywięcey miſterſtwá GórnDworz S3v.
»obraza i szkoda« [szyk 1:1] (2): ktore [bez miary zbytki] ſię w Polſzcże ná káżdy dźień nowe pokázuią/ z wielką obrazą Máieſtatu Bożego/ y z ſzkodą nieoſzácowáną zbáwienia właſnego y cudzego WysKaz 44. Cf »bez szkody i obrazy«.
Wyrażenie przyimkowe: »bez obrazy« (
6):
á będzieli tákiem/ iáko ſie tu powiedźiáło/ zá máłą pracę przydzie ktemu/ á w rzecżach wſzelákich pánu ocży otworzy/ y prawdę ſnádnie/ á bez obrázy powie. GórnDworz Ee7;
Tędy [!] mi tą rzecz proszę racz wm mimosię puscic bez obrazy ActReg 173.
~ bez obrazy kogo (3): GórnDworz P8v; ActReg 81; Bez obrázy Páná gleyt może bydź wydány. SarnStat 156 marg.
Wyrażenie: »bez obrazy towarzyskiej« (1): dworzáninow żárt [...] ma mieć w ſobie przyſtoieńſtwo/ foremność/ á bez zbytniey ſzkody/ y obrázy towárzyſkiey/ wymyſł/ y náſtoſowánie. GórnDworz T7v.
Szereg: »bez szkody i obrazy« (1): GórnDworz T7 cf »bez obrazy towarzyskiej«. ~
2.
Uszkodzenie ciala, obrażenie;
laesio HistAl; offensio, vulnus Cn (13):
Zwroty: »nie mieć obrazy [
w czym]« (
1):
[Aleksander] kazał ſtolec bárzo dziwny ſpráwić/ á łáńcuchy zeláznemi mocnie vwięzáć/ áby ták przeſpiecżniey w nim mogł ſiedzieć. [...] nie miáł żadney obrazy w onych kratach żeláznych [Nullamque in ipsis cancellis ferreis sustinuit lesionem.] HistAl M5.
»wszelkiej obrazy uchować« (1): BOże/ ktoryś ſługę twego Abráámá z ogniá Cháldeyſkiego wywiodſzy/ po wſzytkich drogách pielgrzymowánia iego/ wſzelkiey obrázy racżył/ vchowáć: rácż też y nas ſtrzedz ſług twych. LatHar 633.
Wyrażenie: »obraza na ciele« (1): W tymże piątym przykazániu zákázuie Bog obrázy bliźniego ná ćiele iego: á naywięcey przelania krwie ábo mężoboyſtwá. PowodPr 67.
Szereg: »obraza, męzobojstwo« (1): Byſmy gniew hámowáć y w dobrey ſtraży trzymáć vmieli: áni do ták wiele obraz bliźniego/ áni do mężoboyſtwá nigdyby nie przychodźiło. SkarKaz 314b.
Wyrażenie przyimkowe: »bez obrazy, przez obrazy« (
6:
1):
Bo ſtey beſpiecznoſći będę mogł zdobrą nádzieią chodzić bez wſſey obrázy y ná mieſcá ſzkodliwe RejPs 178v,
60v;
Intacti, integrique fugerunt, Vciekli bes którey obrázi. Mącz 439d;
Ná lwá ſrogiégo bez obrázy wśiędźieſz/ Y ná ogromnym ſmoku ieźdźić będźieſz [Vulg Ps 90/13]. KochPs 139;
KochJez A2;
CzahTr Fv.
~ Szereg: »przez szkody i obrazy« (1): Theż kto ſie okładzie rutą iże mieſtcza gołego niebędzie/ Thedy taki może bazyliſzka zabić przez żadney ſzkody y obrazy. FalZioł 118c. ~
W przen (1):
Wyrażenie przyimkowe: »bez obrazy« (
1):
~ Wyrażenie: »bez dusznej obrazy« (1): Nám Kátolikom/ iáko w wiárę ták y w ſumnienie/ bez duſzney obrázy przetwarzáć ſie trudno. PowodPr 45. ~
Przen (1):
Wyrażenie przyimkowe: »bez obrazy« (
1):
~ Wyrażenie: »bez obrazy ciała« (1): [sekty] ćiáło R. P. ták obśiádły/ żeby ich bez obrázy ſámego ćiáłá/ zrázu zbydź trudno PowodPr 38. ~
3.
Strata, uszczerbek, szkoda (głównie w jakichś dobrach);
offensa JanStat [w tym: czyja (4)] (8):
obraza w czym (3): SarnStat 897, 1183; W oſtátnich Mándatach Dekálogu ſwego/ ochrania Bog obrázy bliźnich náſzych/ naprzod w oſobie/ potym w żenie ábo domownikach/ á nákoniec w máiętnośći iego PowodPr 63.
W połączeniach szeregowych (2): A gdyby ſie kiedy od żołniérzów komu w brániu żywnośći y podwód w leżeniu/ y w ćiągnieniu/ y w czymżekolwiek obrázá/ vćiſk/ y ſzkodá iáka ſtáłá: tedy iáki w tym ſpoſób y poſtępek ſobie do dochodzenia krzywd tákowych póſtánowią/ tákowy n Séymie [...] od nich przyiąć będźiem powinni. SarnStat 1183, 897.
Zwrot: »obrazę uczynić« (1): ieſliby ktorykolwiek Przełożony [...] nieſłuſznégo zátrzymáwáczá z rzeczą vłápioną [...] w obronę przyiął/ ábo w dobrách tychże iáwną ſzkodę y znáczną obrázę vczynił [manifestam offensam inttulerit JanStat 244] kaźni y klątwam kośćielnym ma bydź podległy. SarnStat 897.
Wyrażenie: »jawna obraza« (1): [jeśliby przełożony, sędzia] z krzywd y z ſzkód vczynionych y z iáwney obrázy [ac manifesta offensa JanStat 244] ſłuſznéy nagrody y doſyćuczyniénia nie vczynił tedy [...] kaźni y klątwam kośćielnym ma bydź podległy. SarnStat 897.
Szereg: »szkoda i obraza« = damnum et offensum JanStat (3): y owſzem y tych/ którzyby ku nieprzyiaćielſkiéy ſtronie chćieli przyſtáć: tedy przez źiemie ſwé niemáią przepuſczáć ku ſzkodźie y obráźie [preiudicium et offensam JanStat 896] drugiégo krom chytrośći y zdrády którymkolwiek ſpoſobem. SarnStat 1113, 897. Cf »przez szkody albo obrazy«. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
Wyrażenie przyimkowe: »bez obrazy, przez obrazy« (
2:
1):
Goſpodárſtwo ſkąpe/ ſzkodę y fráſunek záwżdy cżyni: nakład nawiętſzy/ pożytek y ſkarb mnoży/ żywność rodźi z dobrą myślą/ kędy bez obrázy bliźniego. GostGosp 154.
~ bez obrazy czego (1): dworzánin odſtáć może złego páná/ by iedno nie ná woynie/ ábo [...] pod który cżás dworzánin bez obrázy ſławy ſwey/ odiecháć niemoże GórnDworz L3.
Szereg: »przez szkody albo obrazy« (1): áby ták przerzeczony naiemnik zapuſtu álbo láſu przerzeczoné świnie álbo wieprze przez ſzkody/ álbo obrázy [absque suo damno, seu offensa JanStat 1109] iego mógł gnáć SarnStat 671. ~
4.
Żal, niechęć do kogoś, pretensja z jakiegoś powodu (3):
pewienem ią zewḿ nieponiesieſz wumyslie swym takiey obrazy przeciwko Panu Gniezninskiemu, iako caeteri, qui affectu reguntur ActReg 109.
Zwrot: »mieć [przeciw komu, do kogo] obrazę« (1:1) prze one rozruchy y ći ktorzy kiedy do kogo priwatne obrázy mieli/ zá iego [Sylle] pozwoleniem mśćili ſie nád nimi. Phil O; Abyś obrázę ktorą maſz przećiw ſynowi Swemu puścił mimo ſię. CiekPotr 89.
5.
Przewinienie, uchybienie, naruszenie jakichś praw, wykroczenie (3):
obraza przeciw czemu (1): Przećiw cżwartemu Przykazániu Boſkiemu/ ktore obrázy ſą ćiężſze. PowodPr 58 marg.
Szereg: »grzech i obraza« (1): A gdy do tego ieſzcże przyſtąpiły grzechy y obrázy nieznoſne/ niedźiw práwie iż P.Bog plag ſwoich do oſtátniego wyniſzcżenia dobywa. PowodPr 27.
W przen (1): Abowiem wſſelyáki ſie pokoy mnoży tem ktorzy náſláduią náuki twoiey/ á żadna obrázá nigdy ſie omię nieſmie pokuſić/ á ták y ia wtę nádzieię oczekáwam od ćiebie moy pánie wſpomożenia ſwego RejPs 187v.
Synonimy: 1. obelżenie, znieważenie; 2. rana; 3. szkoda; 5. grzech.
Cf OBRAŻENIE
JB