Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: OBRZĄD

Następne hasło: OBRZĄDKOWY »

OBRZĄDEK (32) sb m

obrządek (31), obrzędek (1) KrowObr.

o oraz e jasne.

Fleksja

	sg	pl
N	obrządek	obrządki
G		obrządk(o)w
D		obrządk(o)m
A	obrządek	obrządki
I	obrządki(e)m	obrządkami, obrządki
L		obrządkach

sg N obrządek (2). ◊ A obrządek (1). ◊ I obrządki(e)m (1). ◊ pl N obrządki (6). ◊ G obrządk(o)w (6). ◊ D obrządk(o)m (2). ◊ A obrządki (9). ◊ I obrządkami SkarJedn (2), obrządki (1) SkarŻyw. ◊ L obrządkach (2).

Sł stp brak, Cn s.v. obrząd, Linde bez cytatu s.v. obrząd.

Znaczenia

1. Uroczysty akt religijny przebiegający według tradycyjnego porządku; rytuał religijny (30)
2. Porządek, sposób, tryb postępowania (2)
3. [Podział, rozdysponowanie majątku]

1. Uroczysty akt religijny przebiegający według tradycyjnego porządku; rytuał religijny; castus, caerimonia, initiatio, ritus, mos solennis sacrorum Cn (30): SkarJedn 314, 318; Láćinſką kśiężą wypędzili Grekowie/ iáko y w Wołoſzech álbo w Bulgáryey vcżynili/ y kośćioły ná ſwoie obrządki obroćili. SkarŻyw 576, 114.

obrządek czego (5): mówmy teraz o Kápłáńſtwie: ieſli obrządek wezwánia ná kápłáńſtwo/ ieſt świątość álbo nié. BiałKat 361; Mniemáią głupcy/ áby ſukniá/ y bárwá/ y rozne obrządki słuſzby Bożey/ rozną wiárę cżyniły. SkarŻyw 538, 484. Cf »obrządek mszej«, »obrządek nabożeństwa«.

obrządek około czego (1): Bacż że/ cny cżytelniku/ iſz to nie ſą wymysły Papieſkie/ tákie około chrzſtu [!] obrządki/ ktorych y kośćioły wſchodne y wſzytkiego świátá Kátholikowie/ ták ſtarożytnie vżywáli/ y vżywáią. SkarŻyw 278.

W połączeniach szeregowych (2): Kiedyby był Pan Bog roſkazał/ domyſláć ſie więcey y przes rozmáite y rozlitzne Cerymonie/ znáki y obrzędki/ [...] ludzi proſtych przywodzić/ y vtzyć [...] tedybyſmy to byli mogli ſluſznie y beſpietznie tzynić/ według rozumu náſzego KrowObr 109; SkarŻyw 482; [ZebrzydOdpow e].

W charakterystycznych połączeniach: obrządek inny, jednaki, pobożny, rożny (2), zwierzchni: obrządek służby (bożej) (2), wezwania na kapłaństwo; obrządkowi dufać; obrządku nauczyć, pilnować, używać; obrządek przyjąć; obrządkiem brzydzić się; na [czyj] obrządek obrocić; o obrządek bać się (3).

Zwrot: »obrządek postanawiać« (2): ták zwierzchné iáko wnętrzné/ obrządki poſtánawiáli: zwierzchne/ áby widomymi rzeczámi ku onym niewidomym nas przywodźiły BiałKat 36, 136.

Wyrażenia: »obrządek grecki« (4): A iſz ſię o Cerymonie y obrządki Greckie bać nie trzebá/ wtey Vniey. SkarJedn 368, [A*2], 226, 373.

»obrządek kościelny« [szyk 4:2] (6): Wſzákże y Láćińſkie obrządki kośćielne/ tákże dobre/ y podomno więtſzey powagi y więtſzego ſerdecżnego á Duchownego nabożeńſtwá pełne ſą SkarJedn 385, 302, 369; Lecż my wierni Kátholicy/ máiąc tákim wyznånim/ y kośćielnymi obrządki ogrodzoną y obmurowáną/ á nigdy kácerſtwem żadnym niedobytą wiárę/ mieymy y pobożność żywotá SkarŻyw 114, 111, 388.

»łaciński obrządek« [szyk 3:1] (4): iedni [Słowianie] káplány y náucżyćiele y obrządki łáćińſkie/ drudzy Greckie przyięli. SkarJedn 226, 370, 385. Cf »łaciński obrządek mszej«.

»łaciński obrządek mszej« (1): powiáda ten Grecżyn/ iż iuż po Papieſku/ to ieſt Láćińſkimi obrządkámi Mſzey álbo Liturgiey w Cárogrodzie nimieli [!] SkarJedn 265.

»obrządek nabożeństwa« (1): Ieden vczy [Credo] być kośćiół ſpokoyny/ w iednéy Wierze/ w iednym krzćie/ w iednákim wyznawániu P.Bogá/ w iednákich obrządkách nabożeńſtwá BiałKat 126.

»zwierzchny obrządek« (4): BiałKat 36; SkarJedn 348; Duſzą y ćiáłem/ ſercem y zwierzchnym kośćielnym obrządkiem/ co y iákie ieſt to málucżkie pácholę/ ktore nam ná zbáwienie biała głowá w kośćioł dziś wnośi/ vważyć ſię godzi SkarŻyw 111, 114.

Szeregi: »cerymonije i obrządki« (6): Grekowie náſzemi ſię Láćińſkimi Cerymoniámi y obrządkámi brzydzili SkarJedn 370, [A*2], 348, 368; zakon ſtáry/ [...] nie wypráwną wielkośćią y gęſtośćią y trudnośćią Ceremonyi/ y obrządkow ſwoich nieznośne iárzmo kładł na ludzie SkarŻyw 3, 114.

»modlitwy i obrządki« (1): Cáthecheſi Myſtagogica quintá: [...] modlitwy y obrządki/ ktorych do tego cżáſu kośćioł we Mſzy vżywa/ kłádzie. SkarŻyw 278.

»nabożeństwa i obrządki« (1): A ták ſię tobie/ Narodzie Ruſki/ o twoie nabożeńſtwá y obrządki Greckie bać nic nie trzebá SkarJedn 373.

»sakramenty i obrządki« (1): Máło był pożytecżny ſtáry zakon: Bo w ſwoich ſakrámenćiech/ y obrządkách/ znáki tylo gołe miał SkarŻyw 2. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»obrządki i zwyczaje« (1): Co ſie innych rzecży to ieſt/ obrządkow kośćielnych/ y zwycżáiow nabożeńſtwá Greckiego/ [...] dotycże SkarJedn 369.

2. Porządek, sposób, tryb postępowania (2):

obrządek czego (1): A przeto tedy w téy hiſtoryéy dwoiáki obrządek wierzenia ieſt opiſány BiałKat 71.

[Wyrażenie: »obrządek prawa«: Co [...] dla pokoja lepszego dał sobie zapisać postępkiem i obrządkiem prawa majdeburskiego KsięgaSądIwk 1582 nr 21.]

Szeregi: »obrządek a jakoby statut« (1): [Pan] dał był ten obrządek/ á iáko by Státut/ ſtárym: Ieſlić złodźiéy vkrádnie wołu/ á zábije go/ [...] pięć wołów zá iednego/ á cztéry owce zá iedną zábitą wróći. BiałKat 61.

[»postępek i obrządek«: KsięgaSądIwk 1582 nr 21 cf Wyrażenie.]

3. [Podział, rozdysponowanie majątku: Gendrzey Kowal udzialal testamenth [...] utzenil miedzy swogim[i] dzietzmi starssimi obrzadek; item: starssim dzietzom po 3 zlothe trogim ProtokWoźnik 1568 nr 139.]

Synonimy cf OBRZĄD.