[zaloguj się]
[pdf]

OBRZYM (103) sb m

obrzym (100), olbrzym (3) KochMuza, ReszPrz, WysKaz.

o jasne.

Fleksja
sg pl
N obrzym obrzymowie, obrzymy
G obrzyma obrzym(o)w
D obrzymowi obrzym(o)m
A obrzyma obrzymy
I obrzym(e)m obrzymy, obrzymami

sg N obrzym (30). ◊ G obrzyma (7). ◊ D obrzymowi (3). ◊ A obrzyma (3). ◊ I obrzym(e)m (3). ◊ pl N obrzymowie (25), obrzymy (8); -owie HistAl, GliczKsiąż, RejWiz, GrzegRóżn Mącz (2), GórnDworz, BudBib (3), SkarŻyw (4), KlonFlis; -y LubPs, BibRadz (2), ReszPrz, SzarzRyt; -owie : -y BielKron (6:2), PaprPan (4:1). ◊ G obrzym(o)w (10). ◊ D obrzym(o)m (1). ◊ A obrzymy (7). ◊ I obrzymy (4), obrzymami (2); -y BielKron, RejPos; -ami Calep; -y : -ami PaprPan (2:1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI ‒ XVIII w.

Istota wielkiego wzrostu i niezwykłej siły; gigas HistAl, Vulg, PolAnt, Calep. Cn (103): O mocnyſz to był Anyoł/ o ſrogiſz tho był obrzym nád wſzytkimi mocarzmi ſwiátá tego/ thák iáko o nim piſmá powiádáią [Vulg Ps 17]. RejAp 85.
a. O postaciach mitologicznych; cyclops Mącz, Modrz; gigas Mącz (33): RejWiz 82; [Jupiter] vciekał z niebá przed Obrzymy z drugimi bogi áż do Egiptu BielKron 24, 20v [2 r.], 22, 22v, 24; Athlas, Niewymownie wyſoka góra w Mauritániey/ ná którey (yáko Poetowie piſzą) yeden obrzim Athlas rzeczony ſtoyi niebo rámionami ſwémi podpieráyąc. Mącz 19a; Cyclopes, Obrzimowie byli niekiedy w Siciliey o yednym oku. Mącz 76a; Gigas, Stoliman/ Wielki okrutny człowiek/ Stwolin álbo obrzim niktórzi zową ſtolin. Mącz 145c, 19a, 27a, 298b, 471a; Mogłby ich [Prudeńskich] o to Iowiſz iuż beſpiecżnie prośić/ Iżeby mu pomogli walcżyć z Obrzymámi PaprPan O2, E3v [2 r.], S3v, Cc2v, Dd4v; A pod tym przezwiſkiem [mężobójców] nierozumiałem obrzymow/ áni żadnych dźiwow ludźiom podobnych: ále źwierzętá ludzkośćią ozdobione/ rozumem władáiące ModrzBaz 142v; StryjKron 145; [o Janie Kochanowskim] Wdźięcżnieś [!] śpiewał niż on Cyklops/ obrzym bogowoyny. KlonŻal B3, B3 marg; KochMuza 26; Gigantomachia ‒ Válka miedzi obrzimamy. Calep 455a, 455a; SzarzRyt A3v, D2v.

W porównaniach (4): Tymże też vśćiem [Brdy] vyźrzyſz áno gory/ Hániebne z gárncow nioſą wodne ſory/ Ktore prowádzą z Bydgośći zdunowie/ Iák obrzymowie/ Gdy całkiem nieśli z gruntu wyważone/ Skáły Theſſálſkie KlonFlis G2v. Cf Wyrażenie.

Wyrażenie: »wielki jak obrzym« (2): ludzie leſni mieſzkáiący w onym leſie/ ktorzy byli wielćy iáko obrzymowie [quorum corpora erant maxima ut gigantum]/ w skorzánym odzieniu chodzący. HistAl K6, K6; Cyclopes álbo Gigántes/ ludzye wieley [!] iáko Obrzymowie/ ći byli w Syciliey pod gorą Etną BielKron 8v.
b. O ludziach (69): LubPs I; RejZwierz 43v; BielKron 447v; Mącz 155a; [Białobłocki mówi do nieurodziwego dworzanina, który otrzymał starostwo] záwdy ſiedząc ſpráwy odpráwuy/ á ieſliby mogło być/ ieſzcże bych wolał/ żeby z okná/ bo y twarz/ y brodę maſz po tęmu/ iż z gory/ zá obrzymá vydzieſz. GórnDworz R8v, E; (nagł) Dunikowſcy. (–) Chociażći oni wzroſty ták niewielkie máią/ Rad vyrzę ty Obrzymy ktorzy im zdołáią PaprPam O4, C2, I2, X, Y4; Słába nádźieiá woyſko nawiętſzé krolowi/ Słába nádziéiá moc obrzymowi [gigas non salvabitur in multitudine virtutis suae Vulg Ps 32/16]. KochPs 46, 27; StryjKron 135 [2 r.]; CzechEp 90; ReszPrz 66; Calep 454b; KochFrag 22.

W przeciwstawieniu: »obrzym ... karzeł, mąż« (1): [Chrystus] myal czyalo yako mąſz nye yako obrzym any yako karzeł PatKaz III 118v.

W porównaniach (10): PatKaz III 118v; Y rozſſerzył był [Judas Machabejczyk] ſlawę ludu ſwego/ á wdział ná ſie páncerz iáko Obrzym [induit se loricam sicut gigas]/ y przypáſał ſobie oręża woienne ku bithwie/ y bronił obozu miecżem ſwoim. Leop 1.Mach 3/3; RejPos 29; ArtKanc A19v; Weſelił ſię Pan Kryſtus iáko Olbrzym ku bieżeniu drogi/ ábowiem nie mieſzkał/ ále bieżał wołáiąc WysKaz 7. Cf »(jak(o)) mocny obrzym«.

W charakterystycznych połączeniach: hardy obrzym, niewściągniony, śmiały, udatny, uzbrojony; za obrzyma ujć.

Zwrot: »przerosnąć obrzyma« (1): páni mátká że niewielga byłá, Widziſz oycze, żem y ia nie przeroſł obrzymá. CiekPotr 27.
Wyrażenia: »(jak(o)) mocny obrzym« [o Chrystusie] [szyk zmienny] (6): Sſtał ſie yák oblubyenyec ten Pan wſſechmogący/ Z wyelkyemi dáry do nas záwżdy przychodzący/ Práwye yák mocny obrzym w drogę ſie przypráwił [exsultavit ut gigas ad currendam viam Vulg Ps 18/6] By ſie nam z nyebá ſwego s wſſytkim dobrem zyáwił. LubPs E3 [przekład tego samego tekstu RejPos, ArtKanc G13v]; RejPos 210v, 231, 346; PRzyſzedł iest k nam Obrzym mocny/ Meſyaſz záślubiony/ Kryſtus wiecżny Krol Izráelſki ArtKanc A12, G13v.

»wielki obrzym« (1): Herculeus, [...] Metaphoricos, Mocarz wielki obrzym. Mącz 155a.

Szereg: »gigant to jest (albo) obrzym« (3): Poſłał tedy Moiżeſz dwánaſcie kſiążąt Izráelſkich/ [...] A gdy przyſzli do Ebronu/ widzieli trzech mężów wielkich z narodu Enách/ to ieſt/ Gigántów álbo Obrzymow BielKron 40, 61v, 445v.
Przen (2): Ale ſzáthan nieprzyiaćiel chwały Bożey/ [...] pobudźił Obrzymy/ ktorzy [...] chcąc ſobie nábyć sławy/ pocżęli budowáć wieżę Babel cżwororożną z iednego Bogá Iſtnośći y Troiákiego/ kthoreyby wierzch aż do niebá doſiągł GrzegRóżn Hv, G2.
α. W Biblii o niektórych ludach, którym przypisywano ogromny wzrost; gigas Vulg, PolAnt (32): [Kain] zbudował wyelkye myáſto Enos w ktorym ſie zámnożyli obrzymowye ludzye wielcy á wyſocy/ by yákie ſochy. GliczKsiąż E2; [o Holofernesie] Vpadł mocarz choć go Tytán ſynowie nie bili/ Ani ſie nań z miaſt wyſokich obrzymi ruſzyli LubPs hh3v; Leop Prov 21/16; DAwidek był niewielki/ z oną ſwoią procą/ Gdy Obrzymá poráźił/ z iego ſrogą mocą. RejZwierz 69, 43v; BibRadz Gen 6/4, I 106a marg, 308c marg; BielKron 40v [2 r.]; RejPos 200, 215v; Obrzymowie byli ná ziemi [Gigantes fuerunt in terra] we dni ony BudBib Gen 6/4, Sap 14/6, 197b marg, Ios 12/4, 17/15; WierKróc A2; SkarŻyw 269 [2 r.], 270, 500.

W charakterystycznych połączeniach: obrzym okrutny (4), pyszny (2), srogi (3), waleczny, zbrojny (2), zuchwały; ostateczny z obrzymow.

Wyrażenia: »z (na)rodu obrzymow« (2): Leop Deut 1/28; á ten Og był z narodu Obrzymow. Było iego łoże długo chowano/ żelázne ná dziw w Rábacie w dłuż dzyewięć łokći. BielKron 42.

»obrzym mocny« (1): Z iego [Kaimowego] theż narodu wyſzli ludzye wielcy Obrzymowie mocni á walecżni/ ktorzy przeſládowáli lud Boży BielKron 4v.

Zestawienie: »Golijasz (a. Golijat) obrzym« [w tym: okrutny (2), okrutny a zbrojny (2), srogi (1)] [szyk zmienny] (7): [Bóg wybawił] dawida/ krola z ręku Saulowych/ y z ręku Goliiaſza obrzyma TarDuch D3v; RejZwierz 43v; Dawid poráził dwiemá kámyki on[e]go okrutnego Obrzymá Goliaſzá/ wybawiáiąc woyſká żydowſkye z wielkiego niebeſpyecżeńſtwá onego RejPos A4v, 2, 18v; RejZwierc 204, 265v.

Synonim: gigant, obr, stoliman, stolin, stwolin.

AS, DO