Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: OBUMARCIE

Następne hasło: OBUMIERAĆ »

OBUMARŁY (24) part praet act

o prawdopodobnie jasne (tak w ob-); a jasne (w tym 2 r. błędne znakowanie).

Fleksja

sg
m	N	obumarły	f	N	obumarłå	n	N
	G	obumarł(e)go		G	obumarł(e)j		G	obumarł(e)go
	D	obumarł(e)mu		D			D	obumarł(e)m
	A	obumarły		A	obumarłą		A	obumarł(e)
	L			L			L	obumarłym

pl
N	m pers	obumarli
G		obumarłych
A	subst	obumarł(e)

sg m N obumarły (6). ◊ G obumarł(e)go (2). ◊ D obumarł(e)mu (1). ◊ A obumarły (2). ◊ f N obumarłå (3). ◊ G obumarł(e)j (1). ◊ A obumarłą (1). ◊ n G obumarł(e)go (2). ◊ D obumarł(e)mu (1). ◊ A obumarł(e) (1). ◊ L obumarłym (1). ◊ pl N m pers obumarli (1). ◊ G obumarłych (1). ◊ A subst obumarł(e) (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w. s.v. obumrzeć.

Znaczenia

Nieżywy, martwy (24)
- W przen (10)
  - a) O krwi (1)
  - b) O gałęzi (1)
- Przen (4)
  - a) Nie interesujący się, nie zajmujący się (1)
  - b) bibl. Który stracił zdolność do pełnienia przeznaczonych mu funkcji (3)

Nieżywy, martwy; immortuus, intermortuus Cn (24):

Zwroty: »jako (napoły) (a. napoły) obumarły chodzić, leżeć« [szyk zmienny] (2:2): RejAp 35, 168; Gdyż tho káżdy widzi/ iż káżdy záfráſowány cżłowiek nápoły obumárły leży. RejZwierc 155v, 87v.

»obumarłe ożywiać (a. ożywić)« (2): Pelikan/ ptak Egiptſki/ obumarłe dźieći ſwe wylaniem krwie ożywia. LatHar 387 marg, 358.

Wyrażenia: »obumarłe ciało« (4): RejZwierc 62v; Godźieneś P. Iezu Chryſte wſzelkiey cżći y chwały/ nágotowániem oleykow drogich/ obumárłemu ćiáłu ſłużących LatHar 545, 202, 546.

»wskrzeszenie, ożywienie obumarłego ciała« (2:1): Błogoſłáwieńſtwo y dźiękowánie/ niechay będźie P. Iezuſowi Chryſtuſowi/ cżęſto ſię pewnym wybránym ſwoim zniewyſłowioną [!] ich poćiechą po wſkrzeſzeniu obumárłego ćiáłá ſwego vkázuiącemu. LatHar 546, 202 [2 r.].

Szereg: »obumarły a w proch rozsypany« (1): Możeſz też/ y dla tego ſámego vżywánia Ciáłá Páná twego/ pewnieyſzy być wſkrzeſzenia y ożywienia obumárłego/ á w proch rozſypánego ćiáłá twego. LatHar 202.

W przen (10): [niewierne umarłemi Pan zowie] Słuchayże iáko ten miłośćiwy Pan y tych obumárłych zápomináć nie racży RejAp 35v, 35v, 36, Ee3v; Káżdy z [nas Lá]zarz obum[árły]. RejPos 355v marg.

Zwroty: »leżeć jako obumarły« (1): Poráźiłći ią [śmierć] dawno Pan twoy/ y leży iáko obumárła pod nogámſ iego. RejZwierc 178.

»prawie obumarłą duszę ożywić« (1): Táć mye záwżdy nádzyeyá twa łáſkáwye cyeſſyłá/ Práwye obumárłą duſſę we mnye ożywiłá/ Gdyż záwżdy obyetnicá twa mnye w pámyęći byłá [Memor esto verbi tui servo tuo, in quo mihi spem dedisti Vulg Ps 118/49]. LubPs bb.

Wyrażenie: »obumarły w grzechoch« (1): ożywie w nas oná vmárła dzyewecżká duſzycżká náſzá/ w imię s. twoie/ ktora iuż dawno ieſth obumárła w nędznych grzechoch náſzych. RejPos 258.

a) O krwi (1):

W porównaniu: ten omylny á burzliwy ſwiát piſmo ſwięte morzem záwżdy zowie. A ná to morze vpada tá bániá gniewu Páńſkiego/ iż ſie w nim sſtánie kreẃ bládá á iákoby obumárła RejAp 132v.

b) O gałęzi (1): Poległo drzewo/ y roſkorzeniony Pień/ z gruntu vſechł: w tym nieprzepłácony Kwiát ſię z gáłąſki obumárłey ziáwił GrochKal 21.

Przen (4):

a) Nie interesujący się, nie zajmujący się [w czym] (1):

W przeciwstawieniu: »biegły ... obumarły« (1): [Eufrozyna] daná ieſt nieiákiemu Agápiuſzowi/ cżłeku w rzecżách Boſkich biegłemu y wnamiętnośćiách ćieleſnych y świeckim práwie obvmárłemu SkarŻyw 14.

b) bibl. Który stracił zdolność do pełnienia przeznaczonych mu funkcji (3): Wiarą y ſámá Sará będąc niepłodną wźięłá moe ku przyięćiu naśienia [...] Przetoż z iednego (á ktemu z obumárłego) národźiło ſię potomkow ták wiele iáko gwiazd ná niebie [propter quod et ab uno orti sunt et, hac emortuo, tanquam sidera caeli in multitudinem] WujNT Hebr 11/12.

Wyrażenie: »obumarły żywot« = emortua vulva Vulg (2): [Abraham] maiąc iuſz mało nie ſto lat/ y wydząc obumarły żywot Sary ſwey: iednák wobietnycy [!] Boſkiey niezwątpił SkarŻyw 285; WujNT 1.Rom 4/19.

Synonimy: martwy, nieżywy.

Cf OBUMRZEĆ