[zaloguj się]
[pdf]

OBUMRZEĆ (35) vb pf

o jasne; e prawdopodobnie jasne (tak w mrzeć).

Fleksja
inf obumrzeć
praet
sg pl
2 m -eś obumarł m pers
3 m obumarł m pers obumarli
f obumarła m an
n obumarło subst
plusq
sg pl
3 m m pers byli obumarli
n było obumarło subst
conditionalis
sg
3 m by obumarł
n by obumarło

inf obumrzeć (6). ◊ fut 1 sg obumrę (1). ◊ 2 sg obumrzesz (1). ◊ 3 sg obumrze (14). ◊ 3 pl obumrą (1). ◊ praet 2 sg m -eś obumarł (1). ◊ 3 sg m obumarł (1). f obumarła (1). [n obumarło.] ◊ 3 pl m pers obumarli (1). ◊ plusq 3 sg n było obumarło (1). ◊ 3 pl m pers byli obumarli (1). ◊ con 3 sg m by obumarł (1). n by obumarło (2). ◊ part praet act obumar(w)szy (3).

Sł stp, Cn brak, Linde XVI – XVIII w.

1. Przesiać żyć, stracić życie; mori Vulg, PolAnt (32): [Bethsabea upomina króla] áto iuż Adoniás kroluie bez twoiego wiedznia/ bo temu rozumiem gdy thy obumrzeſz [cum dormierit dominus meus rex cum patribus suis Vulg 3.Reg 1/21]/ ia y ſyn twoy Sálomon będzyem zá grzeſzniki (to ieſt niewłaſni potomkowie.) BielKron 74.

W przeciwstawieniu: »obumrzeć ... ożyć« (1): [Fenix] vcżyni ſobie gniazdo z Káſyiey/ Mirry/ Kádzidłá rożdżek/ położy ſie ná tym y obumrze/ z kośći onych y z rożmáitych rzecży wonnośći ożywie BielKron 264.

Szereg: »umilknąć i obumrzeć« (1): Ktoż ſię tedy będźie zemną ſpierał? gdyż teraz vmilknę y obumrę [quia nunc tacuero et morior]. BibRadz Iob 13/19.
W przen (17): Abowiem ieſli ciáło w tym ták ſproſnym opiłym przypadku nápoły iáko nieżywe ieſt/ coż rozumieſz o miłey á wdzięcżney duſzycy/ ieſli też tám obumrzeć nie muśi? RejZwierc 62v, 66v, 133.

obumrzeć czemu (2): Wybáwiłći nas wybáwiciel náſz z niepráwośći náſzych/ nie przeto ábychmy w nich dáley żyć mieli/ ále ábychmy obumárſzy ciáłu y ſwiátu/ poſtánowili w nim nowy żywot. RejPosWstaw [213]v; LatHar 314.

W przeciwstawieniu: »obumrzeć ... ożyć« (1):y było ná then cżás bárzo zámieſzáne páńſtwo Rzymſkie/ y iákoby nápoły było obumárło/ áż Potym było ożyło RejAp 144.

W charakterystycznym połączeniu: ciało obumrze (3).

[Fraza: »obumarło serce [w kim]«: y obumárło ſerce iego w nim [et emortuum est cor eius intrinsecus] y ſam był iáko kámień. BudBib 1.Reg 25/37 (Linde).]
Zwroty: »głodem obumrzeć« (1): A gdy nieznaydą łáſki twey nielza iedno muſſą biegáiąc ſſukáć iako głodni pſi pokármu ſobie á gdy nieznaydą muſſą ták áż ná noc głodem obumrzeć RejPs 87.

»obumrzeć w grzechu ſwoim« (2): piſmo o káżdym niewiernym powieda/ iż káżdy obumárł w grzechu ſwoim. RejAp 168, 174.

»(jakoby a. prawie) napoły obumrzeć« (3): RejAp 144; RejPos 356; A ieſli gwałt cżynią thák ſláchetnemu przyrodzeniu ciáłá ſwoiego/ á coż rozumieſz ieſliże też tám oná niewinna duſzycżká nápoły nie obumrze? RejZwierc 60v.

»do końca obumrzeć« (1): Ale ſie ocuć nędzniku á ocuć/ poki do końcá nie obumrze ten ſwowolny młodzyeniec twoy á to márne ciáło twoie RejPos 223v.

»mało obumrzeć« (1): Acż ciáło ná ten cżás máło obumrze iego [Łazarza] á iáko piſmo powiada/ iż záſnie RejAp 172v.

»marnie obumrzeć« (1): oto Pan ná cię woła miłośćiwym głoſem ſwoim/ ábyś ſie obudził/ áby y ten oſtátek owiecżek Páńſkich márnie nie obumárł RejAp 35v.

»[na co] niemal obumrzeć« (1): Bo iuſz ten wrzod [złe obyczaje] okrutnie dobre obyczáie Záráźił, że nań wſzyſcy niemal obumárli CiekPotr 4.

»śmiercią obumrzeć« (1): byli iedno do cżáſu oną pirwſzą ſmiercią w grzechoch á w złoſciach ſwoich obumárli. RejAp 174.

»w złości swej obumrzeć« (2): RejAp 174; złośćiwy/ wedle dekretow Páńſkich/ káżdy w złośći ſwey obumrzeć muśi. RejZwierc 166v.

Szereg: »zemdleć a obumrzeć« (1): Obroćże ſie moy miły brácie/ poki ieſzcże práwie nie zemdleie á práwie nie obumrze [...] to márne ćiáło twoie RejPos 223v.
a. O roślinach (11): Bo (y) drzewo ma nádzieię/ choćby ie przyćięto. Ieſzcże odrośćie á látorośl iego nie vſtánie. Choć ſię ſtárzeie w ziemi korzeń iego/ á w prochu obumrze karcż iego. BudBib Iob 14/7; SkarŻyw 368 [2 r.], 384; WujNT Ioann 12/24 [2 r.].

W przeciwstawieniach: »obumrzeć ... młodzić się, być ożywion (3), wzniść wzgorę« (5): Leop 1.Cor 15/36; BielKron 467v; KuczbKat 90; cżymże źięmnorodne Drzewá y źiołá ták godne/ Iż w tym nád cżłowieká máią/ obumárwſzy w roli/ Młodzą ſię záś látu k woli? KlonŻal C2; WujNT 1.Cor 15/36.

Szereg: »obumrzeć i sprochnieć« (1): káżde źiarno ktore w źiemię poſieią/ nie wznidźie wzgorę/ áż ono pierwey w źiemię zágrzebione obumrze y ſprochnieie BielKron 467v.
b. O krwi (1): w ten cżás w onych duſzach mieſzkáiących w onym morze [w morowym powietrzu] kreẃ poſpolicie zblednie á obumrze RejAp 132v.
2. Stracić przytomność, zemdleć (1): Mariá matuchna iego gdy to vſlyſſala/ wſſytka zarzewniwſſy ſie dlá ſilnégo ſmętku obumarła/ tak ijż przez długi cżas mowitz niemogla OpecŻyw 78v.
3. Zapaść w sen zimowy (2): piſzą o ludzyoch niepodobno ku wierze/ áby tám ludźie byli co ob vmieráią [!] ná cżás/ to ieſt ná Zimę [...] iako Záby [...] á niżli ob vmrą [!]/ nákłádą ná ſwe mieyſcá thowárow/ Pereł/ Koralow/ Serponowcom y Gruſzcżyńcom/ áby im ná ten cżás nákłádli żywnośći gdy ożywą BielKron 433v.
Zwrot: »obumrzeć jako jaskołki na zimę« (1): boimy ſie áby [starość] nam ták bárzo ſwiátá nie omierźiłá/ żebychmy iuż áni krothofile żadney/ áni dobrey myſli żadney vżyć nie mieli/ iedno ták práwie ábychmy obumrzeć mieli iáko iáſkołki ná źimę. RejZwierc 162v.

Synonim: 2. omdleć.

Formacje współrdzenne cf MRZEĆ.

Cf OBUMARCIE, OBUMARŁY

JR