[zaloguj się]
[pdf]

OBYWATEL (609) sb m

obywatel (606), obywaciel (3); obywaciel LubPs (2); obywatel : obywaciel SarnStat (293:1).

o, a oraz e w przypadkach zależnych jasne (w a 8 r. błędne znakowanie); w N sg é : e SarnStat (9:4).

Fleksja
sg pl
N obywatél obywatele
G obywatela obywatelów
D obywatelowi obywatelóm, obywaciel(e)m
A obywatela obywatele, obywatelów
I obywatelem obywatelmi
L obywateloch, obywatelach
V obywatele

sg N obywatél (38). ◊ G obywatela (18). ◊ D obywatelowi (16). ◊ A obywatela (12). ◊ I obywatelem (8); -em (4), -(e)m (4). ◊ pl N obywatele (164). ◊ G obywatelów (108); -ów (50), -(o)w (58). ◊ D obywatelóm (106), [obywaciel(e)m]; ~ -óm (33), -om (32), -(o)m (41); -óm:-om SarnStat (33:32). ◊ A obywatele (74), obywatelów (10); -ów Phil; -e: -ów ModrzBaz (5:1), SarnStat (23:8); -ów (8), -(o)w (2). ◊ I obywatelmi (39). ◊ L obywateloch (2), obywatelach (1); -och : -ach SarnStat (2:1). ◊ V obywatele (13).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Mieszkaniec kraju lub terytorium, członek społeczności, w polskich tekstach prawniczych przeważnie członek narodu będący właścicielem majątku i posiadający prawa i przywileje najwyższe; incola Modrz, Calep, JanStat, Cn; habitator Vulg, PolAnt, Calep, Cn; civis Vulg, Modrz; inhabitator JanStat, Cn; terrigena, regnicola JanStat; vir loci Cn (609): MetrKor 37/2v; MurzNT 196; Leop Ier 4/7, 9/11, 44/22; Zyemiá thá do ktoreieſcie nas ſłali/ obfita ieſt [...] obywátele wielkie á mocne ma BielKron 40v, 75v, 446, 457 [2 r.]; vrząd naprzednieyſzy zwierzchnośći ten ieſt; ſtáráć ſie [...] o beſpiecżne wſzem obywátelom mieſzkánie. WujJud 3v; WujJudConf 213v; Y rzecżeſz/ Iehowo ty mowiłeś o mieyſcu tem/ że ie maſz wyćiąć/ áby w niem nie było obywátelá/ od cżłowieká áż do bydlęćia BudBib Ier 51/62, Is 33/24, Ier 2/15, Soph 2/5; zwierzchny Pan/ ma być powodem y ſtrożem pokoiu á zgody miedzy obywátelmi ModrzBaz 21v; káżdemu obywátelowi dozwalano o vrzędy prośić ModrzBaz 43, 3 [2 r.], 15v, 19v [2 r.], 21v (27); Calag 154b; ią [św. Dympnę] obywátele więcey vcżćić á ćiáło iey z kámieniá w ſrebro włożyć chćieli SkarŻyw 488, 422, 503; Z tychże też Dodoneow obywátele Rodum Inſułę opánowáli/ y wiele Portow y Krain w Aziey StryjKron 15, 26; BielSat G3; Calep 469a, 521; Pożytek też ſtąd żaden nie roſcie/ y owſzem theż ieſt przycżyną do zguby páńſtwom/ gdy Obywátele miedzy ſobą s ſtrony godnośći y pożytków ſprzecżáią ſie Phil Q4, B2 [3 r.], I4, L4, R2, R3, R4; Włádyſław Iágełło, przywileie wſzytki, y wolnośći, wſzytkim obywátelóm dáné, potwierdza. SarnStat 53; Król obiecuie obywátelóm ſzkody ná woynie podięté nágrádzáć. SarnStat 883 marg, 11, 70 marg, 156 [2 r.], 162, 171 (42); práwo ktore ták wynáyduie/ niezbożne ieſt [...] Bo Cmetonem ábo Kmiećiá vcżyniło gorzey niż niewolnikiem. A to názwiſko wyraża Ciuem ábo Colonum, obywátelá y rolniká. PowodPr 68, 44; w tym mieśćie obywátelow wſzytkich cztery ſą ſtany. SkarKaz 633b; Bo powſzechne ná pożytek wſzytkich obywátelow máią być vſtáwy. SkarKazSej 698b.

obywatel czego (266): KromRozm III Gv; LubPs hhv; Przeklinayćie źiemię Meros/ rzekł Angioł Páńſki: złorzeczćie obywátelom iey Leop Iudic 5/23, Is 42/10, Ier 23/14, 50/21, Ez 26/17; Gedeon [...] wieżę y miáſto Phánuel przewrocił y pobił obywátele ich. BielKron 50v, 15v, 90v, 101 v, 334v, 352v, 445v; KuczbKat 140; BudBib b, Lev 25/10, Ier 20/6, 21/6, Is 23/2 (8); BiałKaz Lv; Niebyliby áni mierźieni/ áni tak obćiążliwi oney kráine [!]/ ktoreyby ſię iuż obywátelmi zſtáli ModrzBaz 126v, 71, 105v, 126 [2 r.]; [Jest w koniec gór Rakuskich miejsce głębokie] iż wodá w niém wielka wzleie/ y ryb wielkich y róznych doſtátek [...] że ónychże mieyſc obywátele/ nietylko ich przełowić [...] ále kiedy ná Wioſnę ośiąka/ pozbiéráć ledwé mogą Oczko 9v; [Romualdowi] powiedziano/ iſz obywátele wśi onych w okolicy (dowiedziawſzy ſię iſz od nich precż iść chce) z ſmutku wielkiego zábić go máią SkarŻyw 572, 436; ActReg 135; Phil K4, M2; obywátele [Malty] oſobliwe nabożeńſtwo máią ku Páwłowi S. WujNT 508, 666; ODpráwiwſzy opiſánié Woiewodze y ſpół vrzędników, y obywátelów powiátowych Woiewództw: káżdego vrząd iego, będę wiliczał y Tytuły SarnStat 240; Woiewody/ Komendory/ obywátele ſtrony náſzéy y Zakonu/ którzy byli nie przyśięgli/ nowémi przyśięgámi będźie vgruntowan. SarnStat 1081, 156, 188, 349, 385, 456 (23); poſtanowienie było/ áby obywátele wſzyſtkich páńſtw ze dwudźieſtu włok [koń] ſtáwić mieli GrabPospR L3, L4 [2 r.]; SkarKazSej 702b. Cf W połączeniu z nazwą miasta, »kościoła obywatele«, »obywatel Rzeczypospolitej«, »obywatel szlacheckiego rodu«, »obywatel świata«, »obywatel [jakiej] ziemie«.

obywatel czyj [pron poss] (34): rzekłá [Saba do Salomona] O krolu ktoby nie wielbił Páná Bogá/ y twey ziemie y twych obywátelow BielKron 78, 107v, 372, 399; WujJud A5; Iáko Sternik naywięcej ma mieć ná bacżeniu ſzcżęśliwe żeglowánie/ Lekarz zdrowie chorego/ Hetman zwyćięſtwo/ ták Sprawcá Rzecżypoſpolitey ſzcżęśliwe á ſpokoyne obywátelow ſwoich żyćie ModrzBaz 22v, [16], 18v, 20, 21v, 23 (13); CHcemy/ áby káżdy Woiewodá w ſwym Woiewództwie miał moc [...] rzemieſłnikóm wſzelkim y kárczmarzóm/ pewną miárę y obyczay przedáwánia rzeczy w ich rzemieśle poſtánowić: áby obywátele náſzy y ich ludźie przedáwániem nie byli vćiſkáni. SarnStat 285, 155, 157, 350 [2 r.], 692, 694 (17).

W połączeniu z nazwą miasta, kraju, terytorium lub przymiotnikiem od tej nazwy [w tym: G n-loc (73), ai (41); obywatel + nazwa (103), nazwa + obywatel (11)] (114): Słuchayćie mię mężowie Iudſcy/ y wſſyſtcy obywáthele miáſthá Ieruzálem Leop 2.Par 20/20; Miecż (przyidźie) ná Cháldeycżyki/ mowi Pan: y ná obywátele Bábilońſkie Leop Ier 50/35, Iudic 9/23, 26, 20/15, 2.Par 20/22, 23 (13); BibRadz 1.Par 4/23; krol Maurytáńſki [...] woynę Kártágineńſkim obywátelom vłożył. BielKron 75v, 84 [2 r.]; Vſzłyſzeli ludzie y zádrżeli/ popadł ſtrách obywátele páleſztyńſkie BudBib Ex 15/14; obywátele Giweoná posłyſzeli co był vcżynil Iehoſzua Ierychowi y Háiowi BudBib Ios 9/3, I 20a marg, Ex 15/15, Ios 17/7, 11 [4 r.] (27); BudNT Act 21/39; było przeklęctwo [...] nád Izráelſkim ludem/ gdy Achánes ſyn Zary [...] táiemnie pobrał był niektore rzecży obywátelow Ierichońſkich. ModrzBaz 143v, 42v, 46; Latopiſce [...] zgodliwie ſwiádczą iſz [...] ſie tu Włoſzy z ſtáremi obywátelami Zmodźkimi [...] rozmnożyli StryjKron 81; Rozmowá [...] ſtárych obywátelow Krákowſkich/ o przemiennośći ninieyſzego wieku BielRozm 1; ActReg 39, 45 [2 r.], 46 [2 r.]; Ieſt to tedy pożytecżno Rzeczypoſpolitéy: áby iednym y iednákim Práwem/ ták Krákowiánie [...] iáko y Wielkiéy Polſki obywátele [...] ſie ſądźiły SarnStat 51; ná mieśćie Poznániu Koronie wiele należy/ á zwłaſzczá obywátelom Wielgopolſkim SarnStat 970, 8, 9, 35 [2 r.], 70 [2 r.] (56); SkarKazSej 666a, 675b. Cf »obywatele koronni, Korony«.

W połączeniach szeregowych (19): będziemy povinni takove vrzęndy adoſtoyenſtwa na potem Naprzod kv Seymv nizliſie Syem Valny pocznie, yednem liudziom obyvateliom y oſiadlem woney Ziemi, vedlie Przivileyow y statutu rozdacz. ComCrac 14; Rycérztwo téż/ Szláchtę/ Wáſſáły/ y inné obywátele/ mieſczány/ y kożdé poddáné duchowné y świetckié przerzeczonych Powiátów [...] wyſwobodzamy [Nobiles, Vasallos, Terrigenas, cives et quoslibet subditos [...] absoluimus JanStat 869] SarnStat 1091, 135, 451, 658, 891 (19).

W przeciwstawieniach: »obywatel(e) ... cudzoziemiec (6), gość, krol, postronni ludzie (osoby) (2), postronny nieprzyjaciel (2), pan (= władca) (3), przychodzień (8)« (23): śmierć [króla Zygmunta] nie tylko nas obywátele tey źiemie/ ále y poſtronne ludźi Krześćijáńſkie/ záſmućiłá. BielKron 425, 116v, 258; WujJud 21v; BudBib Lev 16/29, Ios 8/33; iedni máią być/ cżyli rozni/ ktorziby ſpráwy/ ták ſwoich obywátelow/ iáko też przychodniow y cudzoźiemcow ſądzili [suorum civium quam peregrinorum et advenarum cognoscant]? ModrzBaz 89v, 36v, 49v, 72v, 75, 89v, 91, 107; [cnota na stolicy królów usiadła] y ták od nich przyſzláchćiona/ że ſie królmi nie obywátelmi/ pány nie poddánémi tey Rzeczypoſplitéy bydź zdaćie. OrzJan 53; Ia A. przyśięgam: iż ſprawiedliwie [...] będę ſądźił [...] niemáiąc reſpektu [...] ná obywátelá álbo ná przychodnie [civis et peregrini JanStat 469] SarnStat 561, 71, 194, 244, 554, 706 (8).

W porównaniach (2): obywátele iey [ziemie] (ſą) iáko kobyłki/ (marg) Albo ſzáráńcża. (–) BudBib Is 40/22; źiemiá ieſt podnóżkiem nog iego [Pana]/ y obywátele iey/ mowi Prorok/ v niego iáko mrowki y robaczkowie SkarKaz 244b.

W charakterystycznych połączeniach: obywatel domu, miasta (5), miejsc, ostrowu (2), państw (2), powiatu, stron, wsi (2), wyspu.

Przysłowie: zgodne obywátele [...] to ſą napewnieyſze mury R.P. PowodPr 56.
Wyrażenia: »dobry obywatel« = bonus civis Modrz, JanStat [szyk 18:1] (19): Ná dobrego obywátelá należy/ żadnego zwyćięſtwá więcey ſobie nieważyć/ iedno to/ ktore zá dozwoleniem praw nábyte ModrzBaz 63v, 125v; ModrzBazBud π5v; DObry obywátel krothkoſcią ſłow oznácżony inácżey być názwan niemoże iedno dobrym mężem y Rzecżypoſpolithey potrzebnym. Phil B, B, B3 [3 r.], D2, F4, G3 (14); SarnStat 141, 412.

»ziemskiego kościoła obywatele« (1): my tego źyemſkyego koſćiołá obywátele [...] nye yeſteſmy do końcá prożni nyedoſtáthkow duſſnych y (marg) Eccleſia militans. (–) ćyeleſtnych KromRozm III B3.

»obywatele krolestwa, koronni, Korony« = regnicolae, incolae Regni JanStat [szyk 51:14] (31:26:8): Florian Vnglerius Wyſocze zacznym Korony Polskiey obywatelom. FalZiołUng V 119, V 119; ActReg 21, 168; Lódwik Król obiecuie wſzytkié obywátele króleſtwa którégobykolwiek ſtanu byli, przy wolnośćiach ich zachować. SarnStat 53; DLa ważnych przyczyn [...] Lukaſzá Stroyca/ y Ieremia Mogiłę narodu Wołoſkiégo [...] zá pozwoleniem wſzech ſtanów y Poſłów źiemſkich/ zá ſzláchćice y obywátele Korony téy prziymuiemy. SarnStat 75; Wárowáli to ſobie niektórzy obywátele Koronni Confoederáciią oſobliwą: że [...] máią w pokoiu bydź záchowáni SarnStat 114; wedle tegóż Státutu [...] kożdy Króleſtwá náſzego obywátél/ którégokolwiek ſtanu y doſtoieńſtwá ieſt/ zbiegłégo Kmiećiá będźie powinien wroćić SarnStat 935, 6, 20, 40, 61, 66 (57); Naprzod áby był [depozyt Rzeczypospolitej] znácznie y dobrze záłożony/ tedyby przyſzło ná obywátele Korony wſzytkiey Pobor tych lat zwykły vchwalić VotSzl C4v, Ev; SkarKazSej 664b, 670b.

»obywatel osiadły« = terrigena possessionatus JanStat (4): żadnégo poſtronnégo człowieká ná Stároſtwo źiemie Bełzkiey nie będźiemy przekłádáć: iedno obywátelá téyże źiemie ośiádłégo. SarnStat 1054, 702, 894, 1055.

»prosty obywatel« (1): ieſli ten/ który o ſpráwiedliwość względem występku będźie proſzon/ ieſt proſty obywátel [simplex fuerit terrigena JanStat 852] á ſpráwiedliwośćiby vcżynić niechćiał [...] tedy ſzkody [...] z máiętnośći [iego] [...] niech będą nágrodzone SarnStat 1076.

»przedni, przedniejszy obywatel« (1:1): BielKron 299v; Lecz gdźie ſię páńſtwo kilká ſet mil ſzerzy/ trudno ſię wſzytkich przednich obywátelow dokłádáć. SkarKazSej 691a.

»obywatel Rzeczypospolitej« (4): Plato roſkázuie/ obywátelá Rzecżypoſpolitey [civem suus] ſrożey karáć o złodźieyſtwo/ niż niewolniká ábo przychodniá ModrzBaz 72v; Punkt piąty. A Iż roznym obycżáiem pożytki ſwe obywátele Rzeczyp. naſzey biorą GrabPospR M, Kv, M.

»obywatelow społeczność, zebranie« = civilis communio Modrz [szyk 1:1] (1:1): Rzeczypoſpolita ieſt zebránie obywátelow/ ſpołecznośćią Práwá/ y Towárzyſtwem pożytku złączone OrzRozm B2v; ModrzBaz 2v.

»obywatel szlachcic; szlachta obywatele« = regnicola, nobiles JanStat [szyk 4:3] (4;3): zamki ſzlachćicóm obywátelóm kráiów tych/ gdźie té zamki leżą/ zléconé y dawáné bydź máią SarnStat 26; Vſtáwy Przodków náſzych [...] ná prośbę wſzyſtkiéy ſzláchty/ obywátelów [...] którzy przed námi ſtánęli [...] rozumieliſmy za rzecz potrzebną odnowić SarnStat 909, 74, 157, 921, 1060, 1216.

»obywatel szlacheckiego rodu« (1): Doſtoienſtwá ábo vrzędy Króleſtwá, ſámym obywátelóm Szlácheckiégo rodu, nie innym máią dáwáć. SarnStat 71.

»obywatel świata« (1): Rozmiſaly nád to á miey to przed ocżymá záwżdy/ że [...] nięieſteś obywátel świátá/ álie domownik boży BiałKaz C2.

»tameszny, tamteczny obywatel« [szyk 4:1] (4:1): Oczko A4v; nád Wiliyſkim brzegiem w długie trąby támeſzni obywátele y potomſtwo Włoſkie grawáło StryjKron 76, 11; tedy ie [roki] ná prośbę obywátelów támecznych náznáczamy ná Wtorek blizſzy po S. Wáwrzyńcu. SarnStat 731, 867.

»tuteczny obywatel« (3): Aczci tych Praktikow nie mogli się wiecey nad szesc osob doliczyc oprocz tutecżnych Dworskich Obywatelow y Crakowa blisko mieszkaiących Senatorów ActReg 127; tuteczni obywátele zá ſwoie zaſługi [indigenae pro suis meritis: JanStat 300] y cnoty nád przychodnie ſłuſznie máią bydź przekłádáni SarnStat 71, 909.

»uczciwy obywatel« (1): Nocne biegánia y wołánia [...] vcżćiwym obywatelom [honestum civium] pokoy y odpocżywánie przekażáią ModrzBaz 36.

»obywatel [jakiej] ziemie, krainy, kraju« = habitator terrae Vulg, PolAnt: incola terrae JanStat [szyk 74:8] (71: 6:5): [Pan Bóg nasz] wyrzućił wſſyſtkie pogány/ y Amorreyczyká obywátelá tey źiemie do ktoreyiezmy weſzli. Leop Ios 24/18, Ios 7/9, Ier 44/13; BibRadz *2, Iudic 18/30; W nim [w mieście Kartago, Dydo] prawá obywátelom wſzem onego kráiu rządnie wynálázłá BielKron 75v, 75v, 100, 113, 243v, 460v; Przeto (y ia) nie będę folgowáć więcey obywátelom tey ziemie/ mowi Iehowá. BudBib Zach 11/6, Ex 34/12, 15, Ios 9/11, Iudic 11/21; [syn marnotrawny] przyſtał (do) iednego obywátelá kráiny oney: y poſłał go do dworcow ſwych páść świnie. BudNT Luc 15/15; bo mi zá tym przyſzło ná pámięć ono/ co ieſt nápiſano. 2. Moy. 23. v. 20. 21. 22 o Aniele [...] zá ktorego pomocą/ obywátele pierwſzy oney źiemie mieli być wygłádzeni. CzechRozm 53v; ModrzBaz 4v, 15, 19, 25, 39v, 112, 126v; przyzwawſzy Symeoná y Lewiego gromił ie/ mowiąc: ſtrwożyliśćie mię y obrzydzili obywátelom ziemie tey SkarŻyw 348, 503, 557 [2 r.]; Phil C4: WujNT Luc 15/15; cżłowiek pobożny [...] ieſli w prawdźiwey pobożnośći do śmierći wytrwa/ iuż iákoby będąc obywátelem oney ſzcżęśliwey kráiny/ w tym żywoćie ma ſię iáko zá gośćia. WysKaz 6; Doſtoieńſtwá y vrzędy źiemſkie przez Królá Iego M. tylko obywátelóm Ziem/ ośiadłym/ godnym máią bydź dawáné. SarnStat 73; ći przerzeczeni wſzyſcy Pánowie á obywátele Ziemie Wołyńſkiéy ná Séymikách powiátowych [...] obieráć máią [...] Poſły SarnStat 1192, 8, 54, 69, 115, 123 (48); Krolowie náſzy tákże z ołtárzá przez kápłaná moc krolewſką y władzą/ zá zezwolenim obywátelow źiemie tey bierzą SkarKazSej 681b; VotSzl E4; [nawyſzcz przypravylyſzcze mye. do Cananeyczykow Phereſeyczikow habitatoribus terre huius they zemÿe obyvaczelem {przebyvaczelem} TomZbrudzBrul Gen 34/30, Ex 34/12].

»zły obywatel« (1): ſtráſzliwe záburzenia y roſterki miedzy Pány á złemi obywátelmi [się] zácżęły WujJud 21v.

Szeregi: »bliscy a obywatele« (1): Iozue im powiedział: ieśliſzćie tu bliſcy á obywátele tey ziemie/ nam od Bogá dáney: pokoiu zwámi cżynić niemożem SkarŻyw 503.

»obywatel abo Rzeczypospolitej członek« (1): Ale o tem trudno rozumieć/ áby miał dobrym obywátelem/ ábo Rzecżypoſpolitey cżłonkiem być [bonum civem esse]/ ktory [...] niechce áni woyny służyć/ áni ſię ná poſpolitą potrzebę cżem przykłádáć. ModrzBaz 125v.

»człowiek i obywatel« = homo et civis Vulg (3): niemáſz ni cżłowiecżká ni bydlątká w mieśćiech Iudſkich/ y ná vlicách Ierozolimſkich/ ktore ſpuſtoſzáłe ſą bez cżłowieká y bez obywátelá [sunt absque homine, et absque habitatorem] Leop Ier 33/10, Act 21/39; ModrzBazBud π5v.

»ludzie i obywatele« = regnicolae et homines, homines et incolae JanStat [szyk 2:2] (4): zá przednieyſze oſoby máią być pocżytáni oni ktorzy rozmaitemi cnotámi będąc ozdobieni/ ſtáráią śię [...] áby ſię dobrze ſąśiádom ſwym/ teyże źiemie obywátelom/ y wſzelákiego ſtanu ludźiom [de suis civibus, et omni genere hominum] záchowáli. ModrzBaz 39v; SarnStat 398, 942. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»mieszczanin i (abo, a) obywatel« (5): BibRadz I 12v; Cżemu rácżey mieſzcżánin/ ábo ktorykolwiek obywátel [incolarium quisque ac indigenarum]/ niemiałby kázáć w dom ſwoy ták wiele wina ábo piwá z kárcżmy przynieść/ iákoby iemu y cżeládźi iego było doſyć? ModrzBaz 36v, 2v; Miáſtá Krákowá mieſzczánom y obywátelom iego wſzytkim dáruiemy y odpuſzczamy do cztérech Exákciy Poborowych SarnStat 963, 976. [Ponadto w połączeniach szeregowych 7 r.]

»obywatel i miłośnik ojczyzny« (2): W tey tedy miłey zgodzie/ dobry obywátel y prawdziwy miłoſnik Oycżyzny ma ſie kocháć Phil B3, P.

»narod (i, albo) obywatele« = habitans ... gens PolAnt [szyk 2:1] (3): Wywiodſzy tedy Zydy s ſwoich kráin Sálmánázár/ przywiodł iny narod rozmáity álbo obywátele do Zydowſkich kráin BielKron 89; BudBib Soph 2/5; SarnStat 1024.

»obywatel i osiadły« (1): Podkomorzy Ziemie Krákowſkiey [...] Komorniká godnego przyśięgłégo á onych powiátów przerzeczonych obywátelá y ośiádłégo [...] ma náznáczáć SarnStat 1218. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»obywatel i poddany« = terrigena et subditus JanStat [szyk 4:1] (5): NA oſtátek/ áby poddáni y obywátele króleſtwá náſzégo [subditi et indigenae regni nostri JanPrzyw 11] [...] praw y przywileiów/ któré im dawno od przodków náſzych świętéy pámięći królów Polſkich/ y od nas ſą dáné [...] mogli vżywáć SarnStat 53, 141, 412, 491, 947. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»szlachcic i obywatel; szlachta i obywatele« = nobiles et terrigenae JanStat (3:1): NA Roki Ziemſkié y Grodzkié powiátu káżdégo/ Szláchtá y obywátele ná Roki iedné/ nie ma więcéy [...] tylko trzy pozwy wydáwáć. SarnStat 1155, kt, 1055, 1102.

»obywatele i rycerztwo« = regnicolae et nobiles JanStat (2): wſzyſcy obywátele/ y Rycérztwo króleſtwá náſzégo/ którzy bráćią/ álbo powinowáté ſwé zábiiáią/ w oyczyſté dobrá nie mogą wſtępowáć SarnStat 595, 609. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.]

»tubylec abo obywatel« (1): Gośćiom tedy á przychodniom niech wnich [w karczmach] wolno będźie przebywáć/ nietubylcom ábo obywátelom [non incolis ac indigenis] ModrzBaz 36v.

Przen (35): Leop Am 8/8; BudBib Mich 7/13; Potym y wody okraśił y nápełnił/ tworcá wſzego/ áby miáły ſwe obywátele SkarŻyw 259, 500; (marg) Czemu ſię niebieſkie miáſto zowie kośćioł ná ziemi. (–). Niebieſkim ſię zowie/ iż w niebie ma więtſzą część y lepſzą mieſzczan Twoich/ y więcey rynkow/ vlic y obywátelow ſwoich. SkarKaz 634a, 2b, 122b; SkarKazSej 681a, 701a [2 r.], 702a [3 r.]; KlonFlis B4v.
Wyrażenia: »obywatel głogu« = Jahwe (1): Záś od zacnośći ziemie/ y od zupełności iey/ też przyiázni obywátelá głogu [habitatoris rubi]/ Przyidźie ono ná głowę Iozefowę/ y ná ciemię odłącżonego (od) bráćiey iego. BudBib Deut 33/16.

»obywatel ludzki« = człowiek (1): Lecż ieſli kto ieſt táki/ coby okrom towárzyſtwá ludzkiego żyć mogł/ á nikogo niepotrzebuiąc ſamby z ſobą przeſtawał/ ten nie za obywátelá ludzkiego/ ále ábo zá beſtyią/ ábo zá iákiego Bogá/ ma być rozumian [non civis sed vel bellua, vel Deus putandus est] ModrzBaz 3.

»obywatel niebieski« [szyk 3:1] (4): obywátele niebieſcy byli ná tym/ áby záſię Apollo ſwoy vrząd przyiął. BielKron 22v; Ian ś. [...] [modlitwę] rozlicżnych obywátelow niebieſkich/ hárfy y cżáſze złote/ wonnych zápáchow (to ieſt/ iáko ſamże wyłożył/ modlitw Swiętych) pełne/ [...] opiſuie LatHar 325, 601; PowodPr 17.

»rajski obywatel« (1): POzdrawiam was przeſlicżne kwiatki niebieſkie/ o wielebni rayſcy obywátele LatHar 48.

»obywatele świata« = ludzie [szyk 2:1] (3): Wſſyſtcy obywátele okręgu ſwiátá [omnes habitatores orbis] ktorzy mieſſkáćie ná źiemi/ gdy podnieſiono będzie známię ná gorách/ vyźrzyćie/ á dzwięk trąby vſlyſſyćie Leop Is 18/3; Przeſzłych rzecży álbo minęłych/ ludzka ſtárożytność tez piſáć nie zániedbáłá [...] máiąc miłość ku potomkom ſwoim obywátelom świáthá w rozmáitych narodziech rozlicżnemi ięzyki BielKron 333v; LatHar 595.

»obywatele ziemie, ziemskie« = ludzie; habitatores terrae Vulg, PolAnt [szyk 9:2] (7:4): Wy zyemſcy obywáciele vbodzy bogáći/ Słuchaycie z vſt mych mądrośći LubPs Nv; ſtárádawne obywátele źiemie twoiey ſwiętey [...] bez ráthunku chćiałeś ſtráćić Leop Sap 12/3; BibRadz Apoc 17/2; BudBib Ier 6/12, 10/18, Soph 1/18; Wołáią duſze zábitych/ ábych ſię mśćił krwie ich nád obywátelmi źiemie [de terrae incolis]. ModrzBaz 144; NiemObr 161; LatHar 492; WujNT Apoc 13/14, 17/2.

Szereg: »obywatel i domownik« (1): [Bóg] ſrodzey [...] karze krześćiány gdy przeſtępuią mándaty właſnego ſyná Bożego [...] chwytáią ſię rzecży źiemſkich [...] y przemijáiących: Ktorymi będąc obywátelmi y domownikámi Niebieſkimi [...] báwić ſię nie mieli? PowodPr 17.

Synonimy cf OBYWACZ.

Cf OBYWACZ

DDJ