[zaloguj się]
[pdf]

OCEAN (59) sb m

ocean (15), oceanus (10), ocean a. oceanus (34); ocean FalZioł, StryjWjaz, StryjKron (4), KochPs, KochPhaen (9), KochSz, BielSen, GrabowSet, OstrEpit, RybGęśli, PowodPr, CzahTr, KlonFlis (3), SapEpit (3), SzarzRyt; oceanus HistAl, Prot, KlonŻal; ocean : oceanus BielKron (19:7).

o oraz e jasne; -å- (53), -a- (5); -å- : -a- BielKron (22:4), KochPhaen (8:1).

Fleksja
sg
N ocean, oceanus
G oceana, oceanu
D oceanowi
A ocean, oceanum
I ocean(e)m
L oceanie

sg N ocean (6), oceanus (9). ◊ G oceana (11), oceanu (4); -a FalZioł, BielKron (5); -u StryjWjaz, SapEpit; -a : -u KochPhaen (5:2). ◊ D oceanowi (1). ◊ A ocean (9), oceanum (1). ◊ I ocean(e)m (4). ◊ L oceanie (14).

Sł stp, Cn brak, Linde XVII – XVIII w.

1. Słona powłoka wodna, pokrywająca większą część kuli ziemskiej, dzielona umownie na trzy lub cztery części; niekiedy: morze [Oceanus – wielkie morze, które wszytek świat okrąża. Mącz 258d; morze wielkie – oceanus Cn] (48): Oceanus ieſt godny ku żeglowániu/ y doświádcżony ze trzech ſtron ſwiátá BielKron 455; tho zá niepodobną rzecż ná ſwiećie máią/ by miał Ocean vmárznąć BielKron 461, 461; StryjWjaz Cv; cokolwiek wodámi ſwemi Ocean záwárł/ wſzytki ná źiemi Narody temu będą hołdowáć KochPs 105; Cymbrowie narod pułnocny/ á z nimi Niemcy/ y Tigurini [...] gdy ich Ziemię Ocean potopił/ nowych oſſad po wſzyſtkim Swiecie ſzukáli StryjKron 26, 1, 11, 66; KlonŻal A3v; Nuż o rządzie domowym/ ktoby co chćiał mowić/ Albo co z dobrym wáſzym tu v was ſtánowić/ Zá Ocean álbo Niepr vćiekáć by muśiał/ Y gdzieś z Polſki dáleko zá Tátry ſie kłuſał. BielSen 12; RybGęśli C.

W przeciwstawieniu: »niebo ... ocean« (1): Iák w niebie Iowis vśiadł/ Neptun w Oceanie/ Wulkan w piekle co każe/ to ſie wſzyſtko ſtánie OstrEpit A2v.

W porównaniach (2): Iák wdźięcżnie kwiát rożány wſchod ſłońcá rozbija/ Y gdy w Ocean wchodzi/ liſteczki záwija/ Ták twa łáſká/ cżłowieká/ tu ná świećie zdobi GrabowSet Ev; PowodPr 12. Cf »jako w oceanie wielkim«.

Zwrot: »okrętem ocean proć« (1): Gdzie okrętem ſwym Hiſzpan/ Włoch Ocean porze/ Y tám ſkąd ſię wynoſzą pałáiące zorze. SapEpit A3.
Wyrażenia: »głęboki ocean« (2): W Ten cżás/ gdy z Oceanu głębokiego zorze Rumiáne ſię podnoſzą [...] Vſpokoił ſen twárdy młode moie ćiáło SapEpit A2, D2v; [ZbylDroga A4].

»ocean głuchy« (1): Wzywaymy PANA, ten w ſrogim vporze Głádźi/ vćiſza igráiące morze/ Dźiką okrutność y nieſkromne duchy: Ocean głuchy. KlonFlis B3v.

»szeroki ocean« (1): [Tryton] w ſzerokim trąbi Oceanie/ Ná ſwym Puzanie. KlonFlis B3; [ZbylDroga C3v].

»ocean wielki« (1): GDy ſzcżeśćie płuży dobrze/ W ten cżás przyiaćioł ſzczodrze. Iáko piaſku ná morzu iáko y pſcżoł w roiu/ Y iáko w Oceanie wielkim pełno zdroiu. CzahTr H4v.

Zestawienia w funkcji n-loc: »Oceanus Eous, Ocean Wschodni Eoo« = Ocean Spokojny (1:1): Azya pierwſza cżęść świátá leży ná wſchod Słońcá y nieco ku pułnocy y ku południu. Dzieli ią od wſchodu Słońcá morze wielkie Oceanus Eous. BielKron 263v, 269.

»Ocean Galijski« (1): [wysep] Tánatos na Oceanie Galiyſkim [jest położony] BielKron 461v.

»Ocean Hiberniej, Oceanus Scitykus« = Ocean Arktyczny (2): tylko Europá w ſzerz ma 225.mil Niemieckich/ to ieſt od Egeum do Oceaná Hiberniey BielKron 271, 263v.

»Indyjski Ocean« [szyk 2:1] (3): Słonecny wyſep/ tego nie może doiecháć nikt przed ſkáłámi w wodzie/ á ieſth ná Indyiſkim Oceanie. BielKron 461v, 461v [2 r.].

»(Wielkie) Morze Ocean« [szyk 7:1] (8): MAgnes ieſt kamień ktori w gorach nad Morzem roſcie/ á zwłaſzcża w Indijey v wielkiego morza Oceana. FalZioł IV 55c; Wtóra cżęsć ſwiátá ieſt Afryká álbo Libia po Grecku/ od nas ná południe leży/ ze trzech ſtron morzem wielkim Oceanem obiegłá BielKron 269v, 126, 269v, 337v, 461, 461v; KlonFlis B3v.

»Murzyński, Południ Ocean, Oceanus Atlantikus« = Ocean Atlantycki [szyk 2:3] (3:1:1): Dzieli Europę od wſchodu ſłońcá rzeká Tánáis/ od południá miedzy źiemne morze/ od pułnocy morze Angielſkie [...] od zachodu też Oceanus Atlántikus. BielKron 271, 271, 461v [2 r.].

»Ocean Niemiecki, Pułnocny« = Morze Bałtyckie [szyk 3:1] (3:1): [rzeka Dźwina] ná pułnocy w pada w morze Niemieckie Oceanum. BielKron 432, 461v; KochSz B3v; KlonFlis D.

»Pułnocny Ocean« = Morze Północne (1): [wyspy] Orkádes kthorych ieſth trzydźieśći ná pułnocnym Oceanie. BielKron 461v.

»Morze Tatarskie Ocean« = Morze Azowskie (1): Hippopodes/ nád morzem Tátárſkim Oceanem/ ći máią głowy cżłowiecże/ á nogi zadnie y przednie końſkie. BielKron 8.

Personifikacja (1): Ze ćię wychował/ prawdźiwie tym ſłynie/ Pewien w tey mierze y Oceanowi/ Sławy nieſtąpić tyśiąc Nymph krolowi. SzarzRyt D3.

2. mit. Bóstwo, ojciec wszystkich rzek i źródeł, praojciec bogów i bóstw rzecznych i nimf wodnych (1): Byłem kiedyś PROTEVS iedyny ná świecie. [...] Oceanus on wielki y Thetis nadobna. Rodźicy moi byli Prot A3.
3. W opisie gwiazdozbiorów (9): Ná kożdą noc vſtáwnie ſześć znáków záchodźi: A tylé drugiá záśię z Oceanu wſchodźi. KochPhaen 20, 15, 20, 21 [2 r.], 24 [2 r.].
Wyrażenie: »głęboki ocean« (2): A Klęczeń [gwiazdozbiór zwany inaczej Herkulesem] práwą tylko nogę po koláná Ná ten czás z głębokiégo wynióſł Oceáná. KochPhaen 21, 20.
4. Nazwa rzeki o bliżej nie określonym położeniu geograficznym (1): Alexander [...] przyiechał ku rzece ktora rzecżona ieſt Oceanus [fluvium qui oceanus nuncupatur] HistAl E2.

DDJ