Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [OCZKOWE]

Następne hasło: [OCZOMGNIENIE] »

OCZNY (23) ai

o jasne.

Fleksja

sg
m	N	oczny	f	N	ocznå	n	N	oczn(e)
	G			G	oczn(e)j		G
	D			D			D	oczn(e)mu
	A	oczny		A			A	oczn(e)

pl
N	subst	oczn(e)
D		ocznym
A	subst	oczné
I	f	oczn(e)mi
L		ocznych

sg m N oczny (3). ◊ A oczny (1). ◊ f N ocznå (2). ◊ [G oczn(e)j.] ◊ n N oczn(e) (1). ◊ D oczn(e)mu (1). ◊ A oczn(e) (2).◊ pl N subst oczn(e) (1). ◊ D ocznym (1). ◊ A subst oczné (7); -é (1), -(e) (6). ◊ I f oczn(e)mi (1). ◊ L ocznych (3).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

Przymiotnik od „oko” ‘narząd wzroku’ (23)
- a. Obejmujący oko, umiejscowiony na oku lub w oku (15)
- b. Będący częścią oka (6)
- c. Pomagający oczom (2)
- d. [Pozorny; przen]

Przymiotnik od „oko” ‘narząd wzroku’; ocularius Cn (23):

a. Obejmujący oko, umiejscowiony na oku lub w oku (15): ieſt vżytecżne takie puſzcżanie krwie na rozmagite niemoczy ocżne FalZioł V 58; Zaſię gdyby było bolenie ocżne z vrodzenia/ thedy żołtek iaiecżny z hałunem á z rożanym oleykiem zmieſzawſzy: przyłoż na ocży FalZioł V 78, 188b, IV 50b, V 58v, 59, 78 [3 r.]; Glaucoma, [...] Niemoc oczna nieyáka gdy zrzenicá zbieleye. Mącz 146c; Ięczmyk oczny wrzód SienLek S[ss]2v; Oczné wſzy wygubić SienLek S[ss]3v, 68v, Ttt3.

W charakterystycznych połączeniach: oczne(-y) bolenie (3), boleści (3), cienik, łuska, niedostatek, niemoc (3), wrzod, wszy.

Wyrażenie: »bielmo oczne« (1): Ná Bielmo oczne/ y ná ięczmyk tudźieſz ná złe włoſy w oczu SienLek 69.

b. Będący częścią oka; oculus Murm (6):

Wyrażenia: »białość [= białko] oczna« (1): Też na łuſkę ktora ſie cżini na białoſciach ocżnych/ para ſthego ziela [...] tę łuſkę ſpądza. FalZioł I 127d.

»kąciki oczne« = hirquus Cn [szyk 2:1] (3): Murm 51; macżaiącz cżyſthą chuſtkę albo pioro w thym: napuſzcżay w kąciki ocżne FalZioł V 91v, V 58.

»powieka, sukienka oczna« = palpebrae Mącz (1:1): Lekarzſtwo na Cataractę/ Tho ieſt na błonkę ktora bywa miedzy ſukienkami ocżnemi. FalZioł V 78v; Mącz 274b.

c. Pomagający oczom (2): kthorego [soku] doctorowie y barwierze w rozmaitych lekarſtwiech ocżnych vżywaią. FalZioł I 148a; Ophtalmicus, Lekarz oczny/ który oczy lieczy. Mącz 265b.

d. [Pozorny; przen:

Wyrażenie: »oczna służba«: Niewolnicy ſłuchayćie pánow wedle ćiałá/ zboiáznią y ze drżeniem/ wproſtośći ſercá wáſzego/ iáko Páná. Nie wedle ocżney ſlużby [non secundum ocularem servitutem] (marg) Al: nie ná oko służąc. (–)/ iáko ludziom vgadzáiąc/ ále iáko niewolnicy Chriſtuſowi/ cżyniąc wolą Bożą zduſze. BudNT Eph 6/6 (Linde) [idem] BudBib Eph 6/6. [Cf OKO znacz. 1.g. »na oko«.]]