[zaloguj się]
[pdf]

OD (34400) praep

od (33555), ode [zawsze przed grupą spółgłoskową; w tym: ode mnie (591)] (845), [ote].

ode mnie (589), odę mnie (2) JanNKarGórn.

o jasne (w tym 5 r. błędne znakowanie); e w ode jasne.

Zawsze cum G.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia
1. Wskazuje na coś (kogoś) z czym (kim) następuje utrata kontaktu lub jego możliwości (9327):
A. W odniesieniu do zerwania kontaktu; a(b) Vulg, HistAl, PolAnt, Mącz, Modrz, Calag, JanStat, Cn; de, e(x) PolAnt, Vulg, Mącz, Cn (6939):
a. Wskazuje na osobę lub rzecz bliską, z którą nastąpiło zerwanie kontaktu w sensie zarówno fizycznym, jak i duchowym (3356):
α. Między osobami lub istotami żywotnymi (2565): ZapWar 1510 nr 2074 (4); ListRzeź w. 26; BierRaj 20v (3); BierEz B4 (10); a odſſedſſy od niego opuſcili go. OpecŻyw 75 (57); ForCnR C4; MetrKor 40/817; PatKaz II 61; Iozef zgýnął/ Symeon ſýedzý w cýemnicy/ a Beniamina odemnýe oddalicýe HistJóz C3v (2); TarDuch A3 (6); Baranek [...] gdy od matki zabłądzi by też w tyſiączu Owiecz/ tedy ią po głoſie pozna FalZioł IV 2a (4); Zony lepak od mężow zabiegłe, takież ſiny y dziewki od rodziczow [...] ku cżyſtocie y ku wſtidu przywodził. BielŻyw 29; Vboſtwa nie odgarnuy od ſiebie. BielŻyw 100 (7); GlabGad D6 (3); MiechGlab 11 (3); Gurdzinszky pan then odsthąmpyel od Zophiego y przysthal ku Cessarzowi LibLeg 9/53 (29); WróbŻołt B2 (33); RejPs 17v (40); Vwyodſchi yą od mathky, tham ſtąd yuſch bądącz wſtadlie ſchli LibMal 1543/76v (8); SeklWyzn c2; A tak y nnię [!] iuż też przydzie [...] precz vciecz od ciebie RejJóz F5v (3); SeklKat F4v (2); Odpadnięċ wnet czart odniego Gdy bedzie ſercza prawego RejKup o4v (6); HistAl Bv (11); KromRozm I E2v (4); MurzHist E3v (6); MurzNT Matth 15/8 (8); ábyſcye ſye odłączáli od káżdego brátá chodzącego nyerządnye KromRozm II g3v (4); Abowim nye myſmy ſye od nich oderwáli/ ále oni od nas. KromRozm III L4v (15); Diar 28 (7); DiarDop 103; BielKom A2 (12); GliczKsiąż B3v (7); Nye rácżże mye odmyetowáć moy Pánye od ſiebye. LubPs H2v (54); GroicPorz i2v; SeklPieś 31; KrowObr B (32); Vmrzeć ſie nyechce od przyiacioł. RejWiz 104v marg (12); rozbiegli ſie wſſyſtcy Pogáni od oblicża ich Leop 1.Mach 5/43 (72); OrzList a4v (7); Kmieć [...] wſtáć od páná ſwego záſię niemoże/ áliż wykopa [...] onę rolą UstPraw F2 (9); KochZuz A3 (2); RejFig Aa4v (8); RejZwierz 78v (3); Fárao zátwárdzony wypądza precz Moiżeſzá od ſiebie. BibRadz Ex 10 arg (125); OrzRozm H2v (4); żem go ia od oycá s pracą wielką ná tę drogę námówił. BielKron 17v; iż nigdy od ſiebie cżłowieká iáłmużny żądáiącego dármo nie puśćił BielKron 168 (185); GrzegRóżn Dv (15); KochSat A2v; KwiatKsiąż D3v (3); Una semper militiae et domi fuimus, Nigdyſmy ſie nie łączili od ſiebie Mącz 221b (49); OrzQuin D3 (13); Prot D3v; SarnUzn D (5); SienLek 1v; LeovPrzep A3v (3); RejAp BB3 (31); pánowie [...] gdy cżego dla kogo [...] nie vcżynią/ [...] pocżynáią więcz od niego ſtronić GórnDworz K7v (15); niechćiał iey [córki] od śiebie żadnemu dáć. HistRzym 8v (29); ktorzy ſłużą iemu/ á nie dwoią ſercá ſwoiego od niego/ á nie wdáią ſie w poſłuſzeńſtwo inym pánom RejPos 218v (231); RejPosWiecz2 92v; RejPosWiecz3 97 (2); BiałKat 23v (17); GrzegŚm 11 (4); HistLan C4 (2); iáko Pan Chriſtus z Kośćiołem ſwoim nigdy śie niedźieli/ ták też Zoná od Mężá/ [...] odłącżona być niemoże. KuczbKat 260 (8); ſthánąć [...] przy Pánu ſwoim/ á nie vnaſzáć ſie od niego áni ná práwo áni ná lewo RejZwierc 198 (34); BielSpr 35v (8); WujJud 35 (10); WujJudConf 126v (3); RejPosWstaw 22 (3); Y ktorzy ſię cofnęli od Iehowy/ y ktorzy nie ſzukáli Iehowy BudBib Soph 1/6 (76); HistHel C2 (4); MycPrz I [A3]v (6); Strum L4v; BiałKaz A4v (2); Odwiązaneś od żony [Alligatus es uxori]/ nie ſzukay żony. BudNT 1.Cor 7/27 (19); StryjWjaz A3v; CzechRozm A2 (43); PaprPan O (4); KarnNap B3v (3); przypomina/ że go Oćiec iego dał [...] do Dworu Scewole [...] áby pokiby mogł/ od boku onego ſtárcá nigdy nieodſtępował ModrzBaz 14 (6); Iż nie Láćinnicj od Grekow/ ále Grekowie od Láćinnikow odſtąpili SkarJedn 159 (58); KochOdpr A3v (3); KochPs 8 (12); cżyńćie co chcećie/ od mego mię Páná Iezuſa nigdy nie oddzielićie. SkarŻyw 21 (77); MWilkHist K2v (3); StryjKron 81 (13); Odchylayćieſię od tych/ ktorzy rozruchy y zgorſzenia cżynią CzechEp 102 (41); CzechEpPOrz *3v (3); KochJez B2v; NiemObr 12 (13); KochFr 33 (3); KlonŻal B3; ReszPrz 3 (7); ReszHoz 119 (3); ReszList 174 (2); WerGośc 220 (4); WerKaz 284 (2); Cży mię iuż do oſtátká myſliſz pchnąć od śiebie? WisznTr 23; Ześ mię z domu wyćiągnął [...] Od máłych dźiatek/y od teſkliwéy żony KochPieś 52; Rádzę ráćzéy pilnuyćie/kiedy owo w nocy Zoná wſtawſzy od ćiebie/ do inſzégo kroczy. PudłFr 37 (2); ArtKanc A14 (24); BielRozm 3 (4); GórnRozm I (2); KochProp 12; PaprUp C3 (3); ActReg 8 (14); Calep 959b; GostGosp 42 (2); Phil P3, GórnTroas 36; GrabowSet B2v (13); KochAp 8; OrzJan 35 (6); niechay odemnie odpędzą wſzelkie nieprzyiáćioły moie LatHar 73 (47); KołakSzczęśl C3; Y przydało mi ſię [...] [gdy] modliłem ſię w kościele żem był od ſiebie odſzedł [fieri me in stupore mentis]. (marg) żem był w záchwyceniu. (–) WujNT Act 22/17 (83); WysKaz 5 (7); JanNKarGórn G3v; Bezecni ſą/ którzy czáſu Ruſzenia woiennégo od pánów odſtawáią. SarnStat 150 (48); SiebRozmyśl F (3); KmitaSpit A2; PowodPr 15 (2); SkarKaz 6b (30); CiekPotr 18 (3); Za cżymem śię był odſtyrknął od ćiebie/ Vfáiąc ſzcżeśćiu CzahTr B3 (4); GosłCast 39 (2); PaxLiz C3; Gdźież poydę/ gdy mię od śiebie wypędźiſz? SkarKazSej 672a (10); KlonWor 6 (2); PudłDydo B2 (2); SzarzRyt C.

Przyimek „od” podwojony (4): Teſkność też owá/ ktorą miewa cżłowiek z odiechánia od miłey od ſwej/ nigdy nań nie przypádnie GórnDworz Mm4v; RejPos 314v (2).

W zwrotach typu „odwrócić słuch, wzrok, oblicze” itp. (75): Kto odwráca ſluch ſwoy od vbogiego/ [...] bog go niewyſlucha. March1 A4; BierEz A4v (2); nieodwratzáy twégo wezrzeniá odemnie/ ale wezrzy dzis na mie laſkąwie OpecŻyw 100v (5); Ani odwrocił oblicża ſwego odemnie gdym wołał do niego wyſłuchał mie. TarDuch A3v; March3 V3v; WróbŻołt 142/7; RejPos 32v (5); MurzHist D3v; GliczKsiąż P7v; LubPs D (3); Leop 2.Par 6/42 (8); Początek pychy ieſt [...] odwrocenie ſercá od ſtworzyćielá ſwego. BibRadz Eccli 10/12 (5); A gdy będzyecie ręce wáſze wznośić ku mnie/ obrocę ocży od was BielKron 94 (4); RejPos 76 (8); BudBib 3.Reg 2/17 (9); KochPs 15 (3); SkarŻyw 304 (2); PaprUp Fv; ZawJeft 20; GrabowSet C3 (2); LatHar 144 (7); SiebRozmyśl E4; SkarKaz 316a; SkarKazSej 672a.

Z elipsą określenia oznaczającego odejście, oddalenie się (15): Ale mu ſnadz zal od was/bo ſie w głowę skrobie RejJóz Bv; RejKup h6v; Iać iuż od ciebie muſzę/ porucżam cie Bogu RejWiz 176 (2); RejZwierz 19v; Heliaſz [...] vſzedł do Berſábee/ gdzye tám od ſiebie kazał chłopcu ſwemu Ionáſowi/ á ſam ſzedł ná puſzcżą. BielKron 85 (3); RejZwierc 61v (3); Precz odemnie źli KochPs 184; WerGośc 236; ArtKanc G17 (2).

od = ze środka, z wnętrza (39): OpecŻyw 35v; OpecŻywList Cv; Iezu ienżes [...] dijabły od opęthanych wyganiał. TarDuch B3 (2); MurzNT Luc 8/29 (2); KrowObr 83 (5); Duch też Páńſki wyſſedł od Saulá Leop 1.Reg 16/14 (3); BibRadz Mar 7/26 (2); RejPosWiecz3 98v; Y zágroźił mu Ieſus mówiąc. [...] wynidź z niego. A rzućiwſzy iy cżárt wpośrzod/ wyſzedł od niego BudNT Luc 4/35 (4); SkarŻyw 35 (5); Ieſus rzekł: Tknął ſię mnie ktoś. bo ia wiem że moc wyſzłá ode mnie. WujNT Luc 8/46 (13).

αα. Między osobami a zbiórowościami (396): Ludzie ſwádliwi á zwarliwi/ maią być od towárziſtwa ludzkiego odłączeni. March1 A4v; OpecŻyw 47v (2); TarDuch B8v; MiechGlab 66 (2); Wroczław od korony Polſkiej odſtał 1322 KłosAlg D4 (2); LibLeg 8/133v (2); March3 V4v; RejPs 17v; SeklKat P4v; HistAl E7v; roſtyrk y odſſczepyenye od yednoſći koſćyołá. KromRozm I B4v (17); KromRozm II b3v; KromRozm III C2 (28); Diar 23; GliczKsiąż L3; LubPs D4 (2); przeſto my zebráni ná iedno mieyſce/ ćiebie od kośćiołá Swiętego/ odcinamy y odſądzamy/ y odłątzamy. KrowObr 38v (9); Leop Num 16/9 (3); BibRadz I 5d marg (2); Cżechow od Polſki nigdy nie łącżył/ iedno weſpołek dzierżał. BielKron 340v; á gdy przez Konin ćiągnęli/ oderwáło ſie ich od woyſká trzy tyſiące w kozáctwo BielKron 372 (32); Mącz 44c (5); OrzQuin G2v (2); RejAp 67 (3); HistRzym [89] (2); RejPos 76 (28); BiałKat 261 (3); thylko ſam ſie wierći iáko kozá od ſthádá odráżona kiedy drugie wilk rozgromi. RejZwierc 90v (4); BielSpr 19; WujJud 5v (7); WujJudConf 137 (3); RejPosRozpr b3; RejPosWstaw 143v (2); BudBib 2.Esdr 13/3; MycPrz I B3v (2); BudNT Ioann 16/2 (2); To wiem iż trzebá [...] wyznáć wiárę ſwą/ y od świátá/ ábo od narodu złoſliwego odłęcżyć ſie CzechRozm 259 (4); PaprPan Bv; ModrzBaz 4v (3); Ztąd znáć iż inni Pátryárchowie od kośćioła Rzymſkiego nie byli odſtąpili. SkarJedn 245 marg (53); SkarŻyw 25 (7); StryjKron 395 (4); CzechEp 48 (10); NiemObr 151; zwodźićiele źdrádliwi/ odrywáiący ludźie od owcżárniey Bożey ReszPrz 13 (5); LatHar 129; A odwiodſzy go ná ſtronę od rzeſze/ wpuśćił pálce ſwe w vſzy iego WujNT Mar 7/33 (20); SarnStat 476 (2); SiebRozmyśl Kv; PowodPr 29 (2); SkarKaz 118b (3); SkarKazSej 682b (2).

Przyimek „od” podwojony (2): krąży záwżdy iáko Lew/ łowiąc á ſzukáiąc/ aby którą [owieczką] odłudził albo odſtráſzył od ſtádá od onego RejPos 122v.

Z elipsą określenia oznaczającego odejście (1): A wżdy mu żal od tego/ ſwiátá obłudnego. RejZwierz 125.

od = z, spośród (98): OpecŻyw 28v; wzgardzi mmi, gdy ie wyrzuci od towarzyſtwa ſwiętich. WróbŻołt R3 (3); A wyłęcż mie od złośćiwych ludzi ſpołecżnośći LubPs D4 (2); KrowObr 237v; BibRadz Gen 12/1 (2); Płákał tedy lud Zydowſki gdy ſłyſzeli/ iż Bog roſkazał áby byli od ich zgromádzenia/ to ieſt od kościołá/ wyrzuceni Moábite y Ammonite/ ábowiem ſie iuż byli z nimi pomieſzáli. BielKron 97 (5); RejAp 116; GórnDworz I6v; [za przykład Ewanielija daje] trądem záráżonego/ ktory był wyrzucon od ludzkiey ſpołecżnośći [...] a któremu bárzo o płatne ſzło/ bo był wyrzucon s ſpołecżnośći ludzkiey RejPos 45v (7); RejPosWiecz2 92; RejZwierc 37v (2); A fáłſzywi Prorocy nie w kośćiele/ ále od kośćiołá wyrzuceni ná ſtronie być muſzą. WujJud 118v (5); A ták dla tego vrzędu/ niema być kát od gromad ludzkich y od Zboru wyrzucon. ModrzBaz 96 (4); Albinenſes Heretykowie miecżem wykorzenieni od wſzytkiego Chrześćiáńſtwá. SkarŻyw 582 marg (4); WujNT 832.

~ W zwrotach typu „wskrzesić, wzbudzić, wstać od martwych”; a, ex mortuis PolAnt, Vulg (58); [Łazarz] ktorego [Jezus] wſkrzéśił (marg) z (–) od vmarłych [ex mortuis] MurzNT Ioann 12/1; Bo ieſli [...] w ſercu ſwymbyś wierzył/ żego Bog wzbudził od vmárłych/ zbáwion będzieſz. Leop Rom 10/9 (4); BibRadz Luc 24/46 (3); Trzećiégo dniá powſtał od vmárłych. BiałKat 96 (3); GrzegŚm A2; RejPosWstaw [1103]; CzechRozm A6v (11); KarnNap B2v; Von den Todten aufferwecken. Od vmárłych wzbudźić. Resuscitare a mortuis. Calag 545b; CzechEp 75 (9); NiemObr 104 (5); WujNT Luc 20/35 (14); SiebRozmyśl B; PowodPr 34; iáko niektorzy mowią iż zmartwychwſtánia od vmárłych nie máſz? SkarKaz 208a (2). ~

β. Między obiektami nieżywotnymi lub osobami traktowanymi jak nieżywotne (420): tam poń biężeli/ ij od ſlupa go odwiązali OpecŻyw 116v (9); ZapWar 1531 nr 2470 (4); TarDuch C7v; SMoła [...] iedna kthorą od okrętow oddzieraią zową ią Naualis FalZioł III 28c; włoż rożey w then ług/ á po dobrey chwili odczedz od rożey FalZioł V 65v (29); BielŻyw 81 (2); GlabGad B7v (11); MiechGlab 4; WróbŻołt 130/2; RejPos 85v (5); plothna na ſcharſtuch ſſobye od ſthuky vkroyla pol lokczya LibMal 1546/116 (7); SeklKat T4v; MurzNT Matth 5/29 (4); MurzOrt B3; KromRozm II p3; Diar 41; BielKom B5; GliczKsiąż Ev (3); KrowObr 185v (2); RejWiz 144v; On vcżynił według ſłowá iego: á oddalił muchy od Fáráoná/ od ſług/ y od ludu iego: niezoſtáłá áni iedná. Leop Ex 8/31 (21); Ezechiaſz odiął drzwi od Koſćiołá Páńſkiego BibRadz 4.Reg 18/16 (29); OrzRozm E3; Ten też odłącżył napirwey kozy od owiec BielKron 4v (16); Puchliná [...] Gdy skórá od ciáłá odſtánie. Mącz 12d; Cervicibus caput abscidit, Głowę od rámión odćiął/ álbo z rámion wyciął. Mącz 372a (40); OrzQuin P4v (3); SienLek 16v (10); RejAp BB2 (4); GórnDworz G3v (7); GrzepGeom G3 (2); nádemną ieſt miecż oſtry/ to ieſt boży ſąd/ gotowy oddzielić duſzę od ćiáłá HistRzym 94v (6); RejPos A5 (7); BiałKat 338 (2); BielSat N3v; Ty iuſz pobożny Sędźia/ pobożnie roſſądzay A plewy od pſzenice/ obácnie odpędzay GrzegŚm A2 (4); KuczbKat 270 (2); Chłop co łáiał iż go od ſubienice vcięto. RejZwierc 101 marg (6); WujJud 172 (2); WujJudConf 181; BudBib Ex 25/15 (5); źiemiá iłłowata/ co od Rydlá odpádowáć nie chce Strum M2 (6); BudNT Ioann 20/1; Izmáel ſzydźił z Izááká gdy go od pierśi zoſtáwiono. CzechRozm 148v (12); PaprPan O2; ModrzBaz 3 (4); SkarJedn 130 (6); Oczko 5 (4); od káżdego Żydowiná/ dziećię płći męſkiey ſkoroby ſię vrodziło/ zręku wydrzeć á w rzekę wrzućić SkarŻyw 478 (6); ZapKościer 1579/2 (2); MWilkHist G3v (2); StryjKron 452 marg (2); CzechEp 114 (12); KlonŻal C2v; KochEpitCat 110 (2); ReszPrz 3 (3); ReszHoz 140; BielSjem 40; KochPam 83 (2); Calep 5b (3); GostGosp 80 (3); Ty który Gréckié łodźi odpuſczaſz od brzegu GórnTroas 28 (6); LatHar +7v (2); A ieſli oko twoie gorſzy ćię/ wyłup ie/ y zárzuć od ſiebie. WujNT Matth 18/9 (18); JanNKar C3v (3); wſzyſtkié rzeczy oderwáné á od Korony przerzeczonéy odłączoné [...] pozyſkáć/ á ku przerzeczonému Króleſtwu w ſwą cáłość przywróćić SarnStat 1186 (29); SiebRozmyśl C3v (2); PowodPr 46 (2); SkarKaz 350b (2); CiekPotr 13 (2); węzeł pálców drogich/ Chcąc odpleść od ſwéy ſzyie GosłCast 60; SkarKazSej 672b (3); KlonFlis B3 (3); KlonWor 24; ZbylPrzyg B4v.

Przyimek „od” podwojony (4): RejAp 197v (2); o rzecży ſłuſzne [...] prośić będzie/ odiąwſzy od prośby od ſwey to/ coby páná obráźić mogło GórnDworz K7.

od = z, z wnętrza (12): wino koczenkowo [...] wypądza niecżyſtoſci od ſleziony y od wątroby y inſzych wnęthrznoſci FalZioł I 128d (6); Leop Bar 2/17; BielKron 161v; BielSpr 4v; CzechEp 42; iáko drogo który rzemieſłnik ma którą robotę wypuśćić od rąk/ oſzácowáć máią. SarnStat 287; SkarKaz 81b.

~ Z elipsą „wyjęty”, „zdjęty” (1): Albo gdy ciepły kąſek á práwie od ogniá/ Zaſz nie lepſzy niżli on/ co w kotle mokł do dniá. RejWiz 14v. ~

γ. Między istotami żywotnymi a obiektem nieżywotnym (371): ZapWar 1513 nr 2144 (2); BierEz E2v (2); ſromotnie z vrąganijm od onych drzwi byla wypędzona OpecŻyw 113v (7); TarDuch A3v (2); iadowici chrobaczy vciekaią od domu takiego [gdzie jest cebula]. FalZioł I 130d (2); BielŻyw 14; MiechGlab **7; obaeziwſchi tho Nyemczi odſtapyly od zamkv LibLeg 10/146 (5); RejPs 72 (2); RejJóz P6; powſtawſzy od ſtołow ſtali wſzyſcy przed nim HistAl Nv; MurzHist C2 (2); KromRozm III F5v (2); LibMal 1554/187v; Diar 96 (2); GliczKsiąż Iv; LubPs ee5v; KrowObr B2 (4); RejWiz 38v (2); Odſtąpćie od namiotow ludzi niepobożnych Leop Num 16/26 (13); UstPraw B4v (4); RejZwierz 46v; BibRadz 2.Reg 3/26 (15); OrzRozm Ev; Wypełniwſzy ty rzecży odſtąpił od ołtarza BielKron 38 (50); Repulsus foribus, pro a foribus, Odpędzony ode drzwi. Mącz 287c (21); OrzQuin Z2v (2); RejAp 25 (4); GórnDworz S6 (3); HistRzym 15v (4); RejPos 36 (15); KuczbKat 45 (2); ták iż muſieli od miáſtá odciągnąć. RejZwierc 86 (8); WujJud 18; BudBib 1.Reg 2/33 (9); Strum I (2); BudNT Mar 16/8; PaprPan C4v; ModrzBaz 73 (4); SkarJedn 133 (3); KochPs 9 (3); bo od miáſtá Hay ktore wziąć chćieli odgromieni ſą SkarŻyw 502 (18); MWilkHist B3v (3); StryjKron 26 (8); CzechEp 48; ReszList 185; WerGośc 217 (2); BielSjem 35; ArtKanc E7; KochWr 38; ZawJeft 6; żeby IchMsc się z Krolem trochę od Crakowa pomknęli ActReg 85 (6); Phil C2 (2); GórnTroas 9 (3); á to ſą [...] chłopi prośći/ poimáni od roli OrzJan 38; WyprPl C3v; LatHar 202 (3); KołakCath B4; KołakSzczęśl C3; WujNT Matth 28/8 (9); JanNKar C3v; SarnStat 159 (29); KmitaSpit A3v; PowodPr 82; SkarKaz 40a (5); VotSzl C3v; CiekPotr 37 (2); kazal ſie od brzegu/ Odbić ſie co narychley PudłDydo A4v (2).

W zwrocie „odwrócić oczy” (1): żeſmy opuſćili Páná Bogá/ żeſmy odwroćili oczy náſze od przybytku iego/ y tyłemeſmy ſye obroćili ku przybytku iego. OrzList c2v.

Z elipsą określenia oznaczającego odejście (9): Námći ſnádniey od ſwey trochy Gdy záydą iákie popłochy [...] A ſnadz ſnádniey bogacz zginie Bo go więc teſkno od ſkrzynie RejRozpr F4 (4); BielKron 218; RejAp 149v; RejZwierc 168v (2); Od ſtołu żenie każeſz / fukaſz ná páchołki KochPieś 20.

od = z, ze środka (47): BierEz E2v (2); niecháyze ſie od naſzégo dworu [te młodzieniec] precż bierze. ForCnR D2; FalZioł *3; LibLeg 11/59v; LibMal 1553/175; RejWiz 131v; Leop Ioel 3/6; ogień ie popali/ nie wybáwią duſze ſwey od gwałthownego płomieniá [de manu flammae z ręki płomienia WuBib] BibRadz Is 47/14 (2); Ociec nie tylko iey nie chciał ſłucháć/ ále wywieść ią kazał od Senátu/ áby milcżáłá. BielKron 55v; wypędzili iny narod od miáſtá Tárentu á ſámi thám oſiedli BielKron 100v (13); Mącz 287c (3); RejAp 149; pánná krom woley Oycowſkiey wnet go wypuśćiłá od onego więźienia HistRzym 5; RejPos 138; BielSat N4v; BudBib 1.Par 17/7; PaprPan Hh3; áby żaden nietrzymał vrzędu w powiećie/ iedno ktoby [...] tám nacżęśćiey mieſzkał/ á od powiátu onego ná długi cżás odieżdżáć niemuśiał ModrzBaz 75 (2); SkarŻyw 374 (3); Od bramy piekielney. Wyrwi duſzę iego Pánie. LatHar 657; SarnStat 312 (8); SkarKaz 635a.

b. Wskazuje na czynność, stan, przekonania, których ktoś zaprzestaje, przestaje uczestniczyć, brać udział (1977): ZapWar 1502 nr 1933 (2); BierRaj 16 (5); Oſłá od działu odrzucił/ Liſzcże z nowu dział porucżył BierEz K4 (4); Potym wſtawſſi od modlitwy/ przikázaniá ſie bożego ięla OpecŻyw 1v (18); ForCnR A3v; PatKaz I 10v; PatKaz III I35v (5); BartBydg 154; TarDuch A5v (2); FalZioł ‡‡2d (10); BielŻyw 80 (4); iako daleko ſie odſtrzelił żywot naſz krzeſcianſki nie tilko od nauki pana Chriſtowey BielŻywGlab nlb 13 (2); GlabGad K5v (3); MiechGlab 64; LibLeg 7/35 (7); Skłonili ſie od drogi proſtey a ſprawiedliwey WróbŻołt Ev (27); zaſluſſnem rozgniewániem ſwoiem od cziſnąćeś raczył nas od łáſki ſwoiey RejPs 88 (59); SeklWyzn b4v (5); RejJóz B5 (7); SeklKat E2 (3); A yż to każdy przekłety Głoſno mowj Dawid ſwiety Kto od tego odſtępuye Czo on zdawna rozkazuye RejKup dd3 (9); HistAl E8 (3); KromRozm I A3v (5); częm go abo duch święty od zaprzęniá/ abo duch zły ku zaprzęniu i odprzyśiężęniu ciągnął. MurzHist L3v (17); MurzNT A4 (6); MurzOrt B; KromRozm II b2v (14); KromRozm III Av (23); Diar 41 (9); DiarDop 103 (2); BielKom E; náuká ná dobre rádzi/ á od złego odwodzi GliczKsiąż I3v (7); LubPs C3 (52); A gdy pozwány nieſtanie/ tedy od oney ſpráwy iuż vpada GroicPorz o2v (21); Wyrwi twoie owietzki od tego báłwochwálſtwá okrutnego. KrowObr 118 (32); A nie da ſie mu vwieść od ſláchetney cnoty RejWiz 91 (17); Leop Deut 25/16 (42); OrzList d2v (2); UstPraw B3 (10); Przedſię od powinnośći ſwey ſie nie vnośił. Bogu y Ceſárzowi/ wſzyſtko ſpełná było RejZwierz 89v (2); odpoczynął dniá ſiodmego od káżdey ſwey ſpráwy ktorą ſpráwował. BibRadz Gen 2/2 (65); OrzRozm B2v (4); Krol Węgierſki przez poſły wſkazał áby Krol od tego vmyſłu odſtąpił BielKron 406v (91); A iednák nie wyłącża thám Syná Bożego/ y od Kroleſtwa/ y od nieśmiertelnośći GrzegRóżn D3v (19); KochSat B4; KochZg A3; KwiatKsiąż B2 (7); Senectute desipere, Dla ſtárośći od rozumu odchodźić. Mącz 368a (72); OrzQuin A4 (8); SarnUzn E4 (3); SienLek 14v (3); LeovPrzep E3v (3); iż oni nigdy nie powſtáną od złośći ſwoiey. RejAp 136v (50); y był mu ták rad/ że go y od rozumu odpoił GórnDworz S6v (27); HistRzym 6 (11); á ożywiłeś onę nędzną duſzę ſwoię/ od oney wiecżney á okrutney ſmierći RejPos 109 (227); RejPosWiecz3 97v; BiałKat c (16); BielSat E; GrzegŚm 47 (3); iáwna rzecż ieſt/ iż od omyćia Swiętego ſłuſznie ma być odrzucon ten/ który w złośćiách y w grzechách trwáć vmyślił KuczbKat 135 (9); iż ſie ták zácżtą álbo zámyſlą że y od pámięći odchodzą á omdlewáią RejZwierc 12 (49); Tákże cżynili ná on cżás Rzymiánie/ bráli chłopiętá z Miaſt/ y ze wśi od pługá/ y vcżyli Rycerſkim ſpráwam BielSpr 2 (3); WujJud 38 (14); WujJudConf 6 (17); RejPosRozpr b3v (2); RejPosWstaw [412] (8); áni będą obudzeni ode ſnu ſwego. BudBib Iob 14/12 (33); HistHel Bv; MycPrz II B[3]; BiałKaz B4v (2); BudNT przedm 68 (7); StryjWjaz A3; á niewiem by nietrudnieyſza [rzecz Żyda nawrócić] niż wilká od mordowánia owiec/ ábo kotá od chwytánia myſzy oducżyć. CzechRozm 68 (64); Nie ſie nie odchyláią od przodkow ſwych ſlawy PaprPan E3 (5); KarnNap A2 (5); ModrzBaz 2v (45); Narodzie Ruſki/ iedno od S. zgody nie biegay SkarJedn 376 (30); Oczko 18v; Calag 519a; KochPs 82 (2); miſę ſrzebrną/ pod ocży mu podrzućił/ áby go łákomſtwem od zácżętey drogi odwiodł. SkarŻyw 57 (76); Nie od roſkoſzyć poſzłá: poſzłáć od trudnośći/ Od pracéy/ od fráſunków/ od złez/ od żáłośći KochTr 21 (6); StryjKron A (10); CzechEp kt (70); CzechEpPOrz *3v (2); NiemObr 9 (39); [Szatan] áby ſtrąćiwſzy od ſpráwowánia okrętu ſztyrniká/ tym łácwiey mogł okręt kośćiołá Bożego zátopić ReszPrz 107 (13); ReszHoz 129 (3); ReszList 144 (10); WerGośc 209 (4); WerKaz 296; KochPam 87; PudłFr 42; ArtKanc B6 (12); BielRozm 33; GórnRozm Hv (7); PaprUp E3v (2); ZawJeft 18 (2); gdy by kto kogo przez gwałt od iego religiey odzyskał, ado inszey przyniewalał. ActReg 17 (8); Calep 298a (3); A gdy ſie iuż śiać godźi/ nie odrywáć ſie od śiewu GostGosp 96; Phil E2v (5); GórnTroas 10 (2); GrabowSet G (4); KochFrag 18; OrzJan 6 (7); Podziękowánie cżłowieká/ od błędow álbo grzechow iákich náwroconego LatHar 567 (21); WujNT przedm 7 (96); WysKaz 4 (4); niepoſłuſznych nie dopuſczáć [...] ále nápomináć/ áby tákowi od ſlużby Dworſkiéy byli odkazáni. SarnStat 310 (64); SiebRozmyśl B; KlonKr E3v; PowodPr 6 (6); Bo ná ták wiele ludźi heretyckich/ y odſtępnikow od wiáry y przymierza/ [...] pátrzym. SkarKaz 119b (34); VotSzl E2v; CiekPotr 17 (2); GosłCast 39 (2); SkarKazSej 661a (15); KlonWor 12 (3); SzarzRyt Av (2).

Przyimek „od” podwojony (4): bo powieda Duch ſwięty/ áby odpocżynęli od prac od ſwoich RejAp 123v (2); RejPos 122v (2).

Z elipsą określenia oznaczającego odejście (1): Bo ſwowolnikom á łákomcom [śmierć] muśi być bárzo ſtráſzna. Bo ſie iednym od nałogow bárzo niechce RejZwierc 168v.

W zwrotach typu „przestać od czego” (74): BierEz D2v; rącżkę iey podáwał/ [...] ijżby od placżu przeſtala OpecŻyw 22v (11); OpecŻywPrzedm C3; A owſſemem práwie zámilknął/ y od ſlow pożytecznych áczkolwiek mi to ſpracą przychodzi RejPs 59 (4); Pan záwżdy vpomina cżłowieká/ áby od złośći przeſtał. LubPs T6 marg (6); RejWiz 139; Niechać vſtáną ręce ich od roboty áby nie byłá dokończoná BibRadz 2.Esdr 6/9 (6); Ale gdy ſie poddał pod poſłuſzeńſthwo Pruſom Mázowieckie Kſiążę/ przeſtháli od ſzkod w Mázowſzu. BielKron 371v (8); A vicio recedere, Odſtąpić á przeſtáć od złośći. Mącz 43d (4); RejAp 10v (3); HistRzym 8v (3); chociay go gromili rozmáići ſthanowie/ przedſię on nie przeſtawał od wiáry á od wołánia ſwego. RejPos 69 (8); RejZwierc 124; RejPosWstaw [213]v; StryjKron 562; WerGośc 209; WerKaz 301; ArtKanc E15; ActReg 147; Calep 312a (2); Phil N2; WujNT 1.Petr 4/1; SarnStat 112 (7); [Czviczie nyetelko otessna czieliesnego, ale thes othesna nyewiemosczi SprChęd 40].

c. Wskazuje na niepożądane zjawisko, od którego ktoś (lub coś) się uwalnia lub zostaje uwolniony (1017):
α. W odniesieniu do stanu, cechy, dolegliwości (967): ijż ktorykoli niemotzny [...] wſtąpil w on ſtáw/ był zdrow od niemocy OpecŻyw 58v (5); ForCnR E3v; PatKaz I 13 (3); Cżłowiek ktori ma te niemocz/ á chcze iżby był wolen od tey niemoczy przez czały rok FalZioł V 93v (6); BielŻyw 81; GlabGad L3v; LibLeg 6/116 (2); WróbŻołt H3 (4); WróbŻołtGlab A2v; RejPs 17v (3); SeklWyzn f4 (3); SeklKat F2 (3); RejKup r8v (2); HistAl D7; MurzHist N2v (2); MurzNT Matth 28/14 (2); KromRozm II m2 (3); Dobrorzecżenie Páńſkye/ cżyni wſzego hoyność/ A od wſzytkich vćiſkow/ da káżdemu wolność BielKom B7; GliczKsiąż Dv (2); LubPs G4v (8); GroicPorz dv (3); Iż krew Páná Iezu Kryſtá otzyśćia nas od wſzelkiego grzechu KrowObr 76v (41); RejWiz 186v; Nád tho omey mię od nieprawośći moiey: á oczyść mię od grzechu mego. Leop Ps 50/4 (17); BibRadz *4 (23); Goski *2; Przeto dayćie ręcżniká/ ná miednicy wody: Bych vmył od nich ręce/ niechcę ſnimi zgody. BielKron 426v (24); GrzegRóżn Bv (3); KwiatKsiąż G; Mącz 190a (6); OrzQuin G4v; SienLek 93 (2); LeovPrzep C2v; RejAp 6 (2); GórnDworz V; Tá łáźniá ieſt ſpowiedź/ wktorey ſie mamy myć od wielkiey ſmrodliwośći grzechu. HistRzym 57 (3); RejPos 10 (35); RejPosWiecz2 95v; RejPosWiecz3 98v; BiałKat 36 (6); HistLan F4; KuczbKat 25 (10); á wżdy iuż był vſpráwiedliwion od onego pirwſzego pirworodnego grzechu ſwego. RejZwierc 124v; BielSpr 49v; WujJud2 (7); WujJudConf 81v (8); RejPosRozpr b4 (2); RejPosWstaw 21v (8); wroćił ſię Iorám krol lecżyć ſię w Izrehelu od ran BudBib 4.Reg 9/15 (10); MycPrz I C3; BiałKaz B3v (2); BudNT kt (5); Aby wolnym vcżynił od ſtráchu śmierći CzechRozm 204 (31); KarnNap A4v (7); źiemiá [...] niemoże być odekrwie ná niey rozlaney ocżyśćioná/ iedno przez krew tego ktory ią przelał. ModrzBaz 79 (10); SkarJedn 344 (2); KochPs 116; y żonę iego od wielkiey ſebry modlitwą vlecżył. SkarŻyw 167 (27); MWilkHist E2 (2); StryjKron 195 (2); CzechEp 9 (12); NiemObr 162; WerGośc 208; WerKaz 284; PudłFr 47; ArtKanc G12v (3); ActReg 86 (2); Calep 214b; Phil D (5); Od fráſunku ocżyśćiaſz/ wracaſz do żywotá GrabowSet K4 (5); OrzJan 127 (2); Rácż mię ocżyśćić y wolnym vcżynić od káżdego grzechu/ od wſzelkiey niepilnośći y niecżyſtośći. LatHar 28 (43); A tey corki Abráámowey ktorą oto związał ſzátan od ośminaśćie lat/ zali nie potrzebá było od związki tey rozwięzáć w dźień ſobotny? WujNT Luc 13/16 (48); WysKaz 19 (3); JanNKarGórn G4; niech mu będźie wolno dla dobréy ſławy/ [...] oczyśćić ſie od tákowégo obwinienia. SarnStat 701 (22); SiebRozmyśl E4; KlonKr C3v; KmitaSpit C6; PowodPr 56; SkarKaz 5b (11); Człek też ieſt, chciałby żebyś wolnym go vczynił Od ſłużby twey CiekPotr 44; SkarKazSej 661a (5).
αα. Wskazuje na powszechnie obowiązującą powinność, odpowiedzialność prawną, od której ktoś zostaje uwolniony, wyłączony (382): vyesz Gansino iesth vyswolonya [!] oth wsisthkich roboth stharych hy novych zamkow hy thudziesz oth wsisthkiey placzey ZapWar 1528 nr 2421 (9); OpecŻyw 179v; kto ma ſwe oſobne prauo od poſpolytego yeſt vyyąth PatKaz I 8v; PatKaz II 69v (2); PatKaz III 139v; HistJóz E3v; BielŻyw 28; ComCrac 13 (2); Tham ony ſamy oſobamy ſwymy wolny bendą od cziągnienia na woinę ConPiotr 30v; SeklKat G2; HistAl B5; A ták od tákyego przykazánya [miłości bliźniego] nas Páweł y drudzy Apoſtołowye nye wyyęli. KromRozm II k3 (3); KromRozm III K3v; Diar 80; DiarDop 119; Item/ Kthory po Mężoboyſtwie popełnionym wytrwał dźieſyęć lat/ wolny ieſt od śmierći GroicPorz mm2 (27); KrowObr 80; Wierz mi by nie ty płáty á nie dzyeſięćiny/ Nie byłoby odpuſtow od męki od winy. RejWiz 60 (4); Leop 1.Cor 7/39; UstPraw E (18); BibRadz Gen 24/8 (5); OrzRozm Pv; Sláchtę też rozwiązał od przyſiąg/ ktorymi byli obwiązáni od kſiążąt. BielKron 226v (20); Immunis, [...] Nikomu nie powinny/ wolą máyący od poſpolitych podátków. Mącz 237b (22); OrzQuin S4; SienLekAndr a2v (2); KuczbKat 220; RejZwierc 234 (3); BielSpr 51v (2); WujJud 207; CzechRozm 78; owi twż vbodzy krámárze/ [...] niechby byli od wſzelkich tákich brzemion wolni. ModrzBaz 123 (28); SkarJedn 76; Wſzytki kośćioły od ćiężárow poſpolitych woiennych y podatkowych wyzwolił SkarŻyw 357 (4); ZapKościer 1582/21 (4); ktorego tákże Papież namowami łagodnymi y rozgrzeſzenim od przyſięgi do nieſzczęſliwey woyny przywiodł. StryjKron 722 (2); NiemObr 171 (2); WerKaz 284; ActReg 40; LatHar 126; Chriſtus y duchowni od poborow wolni. WujNT 72 marg (22); od płacéy dźieśięćiny/ [...] zupełną/ y wſzeláką dáiemy wolność. SarnStat 186 (170); VotSzl Cv (3); CiekPotr 60; Wolność Chrześćijáńſka nie wyzwala z vrzędowego poſłuſzeńſtwá/ y od praw y ſtátutow kośćielnych y świeckich SkarKazSej 698a (5).
ββ. Wskazuje na dolegliwość, szkodę, na którą coś pomaga, skutkuje usuwając ją (48): Płuczą oſle [...] Teſkliwoſci kaſzlowi pomagaią/ wątroba też od wielkiey niemocy dobra. FalZioł IV 4d (3); Od Gradu abi przemynal powyada thakowa pomocz LibMal 1544/84v (2); BielKom C8; LubPs N2 marg; rozmąćiwſzy [sól] z wodą wypije/ to zá lekárſtwo ma od wielkiego gorącá BielKron 450; Trunek przećiw iádowi/ y od powietrza Morowego. SienLek 157 marg; gdy bydło zdycha/ tedy to od zarázy bydłu bárzo ſłuży: nápal iáſzczurek w gárncu ná popiół SienLek 191 (26); GórnDworz C6; Bo ácż tu krolowie ziemſcy mocą ſwiátá tego mogą wybáwić od nieprzyiacielá/ mogą pomoc od vboſtwá/ mogą pomoc do wywyſzſzenia ſtanu. Doktorowie też mogą pomoc od wrzodow/ od niemocy rozlicżnych. [...] á wſzákoż y tho ſie wſzytko dzyeie zá pomorą [!] tego Zbáwicielá. RejPos 34 (10); Oczko 28v; GostGosp 104; Iż mnie krzywdá ludzka dawno boli Boże/ Niech proſzę/ twa łáſká/ od niey mi pomoże. GrabowSet C3.
β. W odniesieniu do obiektów materialnych (50): Wſpomni żem ći też ſłużyłá/ Dom twoy od myſzy cżyśćiłá BierEz N4; iż bańki więczey cżyſcią ciało ode krwie złey ktora ieſt pod ſkorą/ nizli krew z zyły wypuſzcżona. FalZioł V 60 (10); á tak ſie żołądek wypróżni od wcżorayſzych potraw, y przychodzi lepſza chęć ku iedzeniu GlabGad G4 (10); ábych był ſercá czyſtego á iż bych od káżdego pokalania chędożył ręce moie. RejPs 107; MurzHist E2v; Examurcaria ampulla, Wychędożona bányá od drożdzy. Mącz 8c (14); SienLek 11v (4); BiałKat 36; Ieſliże ſię kto omywſzy od trupá/ záś ſię go dotyka/ coſz mu pomoże vmywánie? BudBib Eccli 34/27; BiałKaz L; BudNT 2.Tim 2/21; Oczko 6v (2); WujNT 676 (2); CzahTr K4v.
d. Wskazuje na tego, kto zostaje czegoś pozbawiony, przestaje coś mieć (589):
α. Ktoś kogoś czegoś pozbawia, zabiera (268): Iako ia przesch szini swe sliachathne Iacuba y micolaia niewszial lvpv gwalthem oth robothnego maczieia korzenia ZapWar 1517 nr 2240 (18); MetrKor 34/135 (4); OpecŻyw 22v (3); TarDuch D3v; BielŻyw 40; then vrzadnyk Czyeſmyenſky poymal slodzyeye y odebral skarb od slodzyey LibLeg 11/184v (14); WróbŻołt 16/13 (2); RejPs 67v; Thachri ſ ſklyepu od panyey kachny hakyem przeſz okno wiczyagnall LibMal 1550/153 (11); HistAl I2v; wnetem poznáł iżę iuſz pomnie/ a iż odemnie Bóg dáry ſwé niebieſkie bierze MurzHist P (9); MurzNT Matth 21/43 (2); aby ty dobra stołu krolewskiego zasię przywrocone były, ktore od stołu tego są rozszarpane przez łakome ludzi DiarDop 107; LubPs I marg (3); KrowObr 32v (2); Leop 1.Reg 15/28 (7); UstPraw B4 (2); RejZwierz 119v; Abowiem Acház pobrał niemáło z domu Páńſkiego y z domu Krolewſkiego/ y od Kſiążąt BibRadz 2.Par 28/21 (15); potáiemnie oddalał od Krześćian páńſtwa y vrzędy BielKron 157 (17); Mącz 206a (3); RejAp 40 (6); HistRzym 2v (2); RejPos 82v (10); BiałKat 18v; WujJud 181v (2); Oddalone tedy być máią od Kośćiołow Chrześćiáńſkich wſzyſtkich prożne nakłády/ vbiory/ y koſzty ktore pyſze ſłużą WujJudConf 181 v; BudBib B3v (5); MycPrz II Cv (2); BudNT przedm dv (4); kordow [...] od nich [apostołów] nie odpáſował CzechRozm 234 (11); ModrzBaz 23 (5) gdy ſzli ná zdobywanie od Turkow Bożego Grobu. SkarJedn A* (2); KochPs 77; SkarŻyw 260 (2); StryjKron 91 (6); CzechEp 205; KochWz 136; GórnRozm I2v; ActReg 40 (6); Zadney licżby nie cżynić z Vrzędnikiem/ áni z Száfárzem/ áni z Podſkárbim/ áż pieniądze odebrawſzy od niego. GostGosp 154 (6); ZapKościer 1588/82v; GrabowSet I3v (2); OrzJan 8 (4); LatHar 559; á kto nie ma/ y to co ma będźie wźięto od niego. WujNT Matth 13/12 (17); IZ wiele dóbr kośćielnych od kośćiołów y klaſztorów nie ſłuſznie ieſt álienowánych SarnStat 210 [idem 182] (32); KmitaSpit C2; PowodPr 12 (2); SkarKaz 275b; VotSzl B (2); CiekPotr 73; SkarKazSej 692b (4); KlonWor 12.

Przyimek „od” podwojony (4): ZapWar 1527 nr 2307 (2); Ale m. kroliv modlylyſmi sye bogv abi my dal zywoth azbich wſitke zyemie ſpossobyl od Thurkow od poganow LibLeg 11/44v.

β. Ktoś przestaje być właścicielem, nosicielem, pozbywa się czegoś (321): thedy odpadli odemnye wſzchyſztky grzechi. PowUrb +4v (2); OpecŻyw 5 (10); PatKaz I 15; PatKaz III 144; TarDuch C2v (4); [korzeń fijołkowy] odeymuie nie wdzięcżną wonią od cżłowieka FalZioł II 21b (9); BielŻyw 34 (4); KłosAlg D3 (7); WróbŻołt 88/34 (3); RejPs 29 (9); SeklKat Q4 (2); RejKup p8; oddáliwſzy od was tę nędzę/ kazálibyſmy wás w zbroię [...] przybráć HistAl K5v (5); MurzHist D3v (2); I natychmiáſt odſzedł trąd od niego MurzNT Luc 5/13; DiarDop 113; MrowPieś A3v; BielKom nlb 4; LubPs Ev (9); A ieſliby kto chćiał co przedáć/ álbo iákim obyczáiem ſwoie imienie od ſyebie oddálić GroicPorz 14 (3); KrowObr 84 (2); RejWiz 15v; Leop Ios 1/8 (24); UstPraw F4; RejZwierz 132v; á nie odeymę miłoſierdźia moiego od niego/ iákom ie odiął od tego ktory był przed tobą. BibRadz 1.Par 17/13 (20); OrzRozm F2; ieden drugiemu nieśmiał w ocży weyrzyć/ gdy odmiátáli od ſiebie árkabuzy y prochownice BielKron 316 (20); GrzegRóżn N2v; KwiatKsiąż F4; Mącz 6d (5); SienLek 136v; LeovPrzep E2v; RejAp 89 (5); GórnDworz H5v (2); A nie ma tego kámieniá przedáwáć od ſiebie HistRzym 69v (4); hiſtoria piſze iż były odpádły łuſki á oná ſlepotá ſtára od ocżu iego RejPos 283v (35); BiałKat 18v (4); BielSpr 43 (2); RejPosWstaw 44v (3); odrzuć od ſiebie ſráſunki około ſpráw ludzkich BudBib 4.Esdr 14/13 (11); MycPrz I C3v; BiałKat I3; BudNT Eph 4/31; CzechRozm 68 (6); PaprPan Cc3v; ModrzBaz 39 (8); SkarJedn 260; Oczko 9; SkarŻyw 2 (9); nie ieſt w náſzey mocy febry oddalić od cżłowieká gdy nim trzęśie CzechEp 45 (6); KochFr 108; ReszPrz 8 (2); ReszList 148; WerGośc 220; PudłFr 72; ArtKanc E14v (10); BielRozm 4 (2); ActReg 45; Phil D2; GórnTroas 62; Nie odkłáday lutośći/ Od nędzney duſze/ grzechy obćiążoney GrabowSet S4v (2); LatHar 145 (9); WujNT Matth 26/39 (13); JanNKarGórn G4v; LVdzkiégo narodu ſpráwy [...] prędko przechodzą/ y práwie od pámięći ludzkiéy odpádáią. SarnStat 249 (4); SiebRozmyśl Fv (3); PowodPr 82 (3); SkarKaz 80a; CiekPotr 21; Odeſzło odemnie złoto/ Lecż mię ty ſtrzeż święta cnoto. CzahTr [D2]; SkarKazSej 667a (3).
B. W odniesieniu do uniemożliwienia kontaktu (2205):
a. Wskazuje na osobę, stan, czynność stanowiące zagrożenie, przed którymi ktoś (coś) broni lub broni się, zabezpiecza, strzeże; unika ich (1341):
α. Z podmiotem żywotnym (1175): BierRaj 17 (7); Owce [...] Pſow ná ſwą pomoc prośiły: Aby to chćieli vcżynić/ Od wilkow ich záwżdy bronić. BierEz F (2); Cudzolożnice od vkamionowaniá wybawienijé. OpecŻyw 77 (14); PatKaz I 2 (16); czyalo moye zacząlo syą [...] wlaſcze boſkyey ktora myą zaſczyczyla oth pyeruorodnego grzechu PatKaz II 78 (13); PatKaz III 91 (10); ZapWar 1528 nr 2535 (3); TarDuch A4v (8); FalZioł V 35 (7); BielŻyw 131 (2); GlabGad P5; MiechGlab 71 (2); BierRozm 13; a ktemv sye tego yego Cz. M. podyal ze go on ma odewſzech krziwd yego bronicz, yeſlizebi mv ktori yego sąſſyad chcział yaką krziwde wczim vczinicz LibLeg 10/66 (9); Racży mie ſtrżedz mily panie od ręki grzeſznych ludzi/ a od ludzi złoſciwych wybaw mie. WróbŻołt 139/5 (18); Prorok przypomina pánu áby [...] wierne ſwoie bronił a wyzwalał od możnoſći ich [pysznych a upornych] RejPs 212 (59); Theſch przeſtrzekl tegoſch Cunratha aby ſzye ſtrzekl od pienyanſka [...] abowim then tho Pyenyązek lyudzye Nyewynnye radt obczianſcha LibMal 1543/70v; SeklWyzn 3v (2); RejJóz F6v; á by naz bronić á zachować raczil od tich nieprziyacieli SeklKat Tv (10); ſtrzez ſie od Filipa lekárzá/ á niepiy tego trunku kthoryć ma dáć HistAl E2v (4); KromRozm I H2v; Iſciec im iá nic dobrego nieobiecuię ani prorokuię przeſpieczeńſtwa od pomſty bożyi MurzHist H2 (2); MurzNT 206 marg; KromRozm II e2v (4); Diar 25 (18); DiarDop 101; BielKom Gv (2); GliczKsiąż D8v (6); proźbá áby pan [...] ſam racżył być od ſprzećiwnikow obrońcą możnym LubPs T5v marg (59); GroicPorz c4 (4); SeklPieś 15; KrowObr A3v (39); RejWiz 30; Leop Lev 25/19 (17); OrzList g3v; UstPraw D3; LeszczRzecz A2 (3); RejZwierz 121v; Ktory ſtrzeże vſt ſwoich y ięzyká ſwego/ then ſtrzeże od vtrapienia duſze ſwoiey. BibRadz Prov 21/23; Ktemu od śidłá ięzyká potwarnego/ y kłamſtwu poddánego/ tyś mnie był rátunkiem BibRadz Eccli 51/3 (39); Goski A11v; OrzRozm C2 (5); A áby tym beſpiécżnieyſzy byli od wężow/ nábrał s ſobą Bocianow BielKron 28 (67); GrzegRóżn J3v; KwiątKsiąż P; Mącz 18c (27); OrzQuin S2; Prot D3v; SarnUzn C8v; żeby też nas od wſzelákiey nędze vchowáć racził/ przez chwálebne przyśćie ſwoie LeovPrzep Kv (2); Vpadńcie ná nas/ á zákriycie nas przed thą oblicżonoſcią ſędziego ná máieſtacie/ á od gniewu Báránkowego RejAp 62v (22); GórnDworz H7v (3); on ćie od śmierći wybáwił/ á tyś go kazał zá to vbić? HistRzym 68v (9); Iuż cie vſtrzeże od grzechu/ od márney śmierci/ od zwirzchnośći ſzátáńſkiey RejPos 146v; á ten krol będzye iáko ten ktory ſie od wiátru kryie/ á chroni ſie od nawáłnośći RejPos 312v (66); to było Háſlo wſzyſtkich Apoſtołów Chryſtuſowych którym śię ſzczyćili od pogánów/ y fáłſzywych proroków BiałKat 68v (7); Then Zamek Xiáżę [!] Kurlandckie od Szwedá obronił KwiatOpis B3v; GrzegŚm 38 (2); HistLan Ev; KuczbKat 320 (12); Pánowie y cżłowiek poſpolity ledwo go od oney ſmierći wypłákáli. RejZwierc 34 (29); BielSpr 5v (7); łáſkę Bożą y grzechow przeſzlych odpuſzcżenie/ y od przyſzłych vchowánie y obronę mamy. WujJud 223 (4); WujJudConf 130v; RejPosWstaw [213]v (2); Ma nas ſobie zá podeyrzáne/ y ſtrzeże ſię od towárzyſtwá náſzego iákoby od iákich plugaſtw BudBib Sap 2/16 (33); HistHel A (2); MycPrz I A4 (2); WierKróc A3v; [prosili] Aby Iflánty wobronę ſwą/ od Moſkiewſkiego wźiął BiałKaz K3v (3); BudNT przedm a6v (6); Gdyż Bog/ vmie Zuzánnę wierną procż obrońce żadnego/ [...] od smierći oſwobodźić. CzechRozm 245 (30); KarnNap D4v (12); áby káżdy ſwego bronić y vżywáć mogł/ áby od krzywd y zábijánia káżdy był bezpiecżen ModrzBaz 3 (32); SkarJedn A5 (19); Strzeż mię od fortélów ludźi nieżyczliwych KochPs 206 (12); ſto kápłanow y sług Bożych żywił potáiemnie/ kryiąc ie od miecżá złey niewiáſty/ y broniąc ich od głodu. SkarŻyw 103 (42); MWilkHist G2; StryjKron 71 (9); CzechEp 30 (10); CzechEpPOrz **4; á też z łáſki Bożey Polſká záchowána/ od nieprzyiaćielſkiego miecżá/ y od domowey wnętrzney ſedycyey. NiemObr 20 (5); Y ná źiemi nikt nie ieſt beſpieczen od ćiebie. A twym ſtrzałóm trudno ſye páwézą záſłonić KochDz 108, KochSz Cv; ReszPrz 92 (2); ReszList 146 (2); WerGośc 256; BielSen 14 (2); BielSjem 33; PudłFr 5 (3); ArtKanc A12 (27); BielRozm 4; GórnRozm C2 (5); PaprUp K4v; obieczuyacz go Zastępowacz pominionego pana oſsowſkiego od wſzelakich praw albo przęnagabania ZapKościer 1587/68v; ZawJeft 40; ActReg 166; Klucżnik lećie łąk y ſpáśi/ wod/ od złodźieyſtwá/ ma ftrzedz. GostGosp 58 (4); GostGospSieb +2; O Murze ſławny kráiow Chrześćiáńſkich/ Wále potężny od mocy Pogáńſkich GrochKal 24 (2); Phil C4 (5); Z ſześći niebeſpiecżeńſtwá/ on ćię wyſwobodźi/ [...] W głodźie/ broni od śmierći/ od miecżá ná woynie GrabowSet K4 (30); KochFrag 17; OrzJan 78 (2); WyprPl C2v; Zániedbanie obrony od śmierći/ ábo rány/ kiedy kto obronić ſnádnie może LatHar 115 (79); KołakSzczęśl B3v (3); Aleć wierny ieſt Pan/ ktory was vtwierdźi y ſtrzedz będźie od złego. WujNT 2.Thess 3/3 (27); WysKaz 3; áby w niéy [Koronie] ták domowy rząd/ iáko beſpieczeńſtwo od nieprzyjaćielá było SarnStat 851 (37); SiebRozmyśl K; GrabPospR K3 (2); Z Węgry przymierze poſtanowił wieczne, Chcąc mieć od ſąśiádá włośći ſwe beſpieczne [!]. KlonKr D2; KmitaSpit A3v (2); PowodPr 5 (7); SkarKaz )(3 (11); VotSzl F (2); potrzebá rátowáć/ Krześćijan od złych Pogąn CzahTr G2 (2); GosłCast 10 (2); Bog mu wielkie dał nád Senácherybem zwyćięſtwo/ y od zguby kroleſtwo iego wybáwił. SkarKazSej 699a (14); SzarzRyt C.

W konstrukcji: bronić się komu od kogo, czego = bronić się przed kim powstrzymując go od kogo, czego (2): A wié go diabeł/ komuby ſie piérwéy bronić/ czy Tátáróm od muru/ czy Mnichóm od żony. KochAp 13.

β. Z podmiotem nieżywotnym (166): yako oley zachouaua zelazo od rdze thak grzeſzny tego ymyenya [Maryjej] wzyuayączy byuayą zachouany od ſkody potąpyenya PatKaz III 127; dzieci timi ziołi okładać zachowawa ie od złego vrzecżenia bab, y od innych ſtrachow FalZioł I 64a; Ty kamienie żyły ciała cżłowiecżego á zwłaſzcża ſercze poſilaią/ [...] od piorunu y od nieprzijacioł bronią. FalZioł IV 54b (86); Przeto ieſt cżaſzka aby koląn od vrazu broniła iakoby tarcża nieiaka GlabGad F3 (6); náuká tẃoiá beſpiecznem go będzie mogłá od káżdey przygodi vczynić gdy náń złoſćiwe będą ſidłá záſtáwiony. RejPs 139v (2); LudWieś B4v (2); MurzHist L2; KrowObr 67v (10); RejWiz 102; Leop *A3v (5); OrzRozm Dv (2); támże też od morzá dał vſypáć groble wielkie á wyſokie broniąc od ſzkod morſkich nawáłnośći BielKron 9 (8); Mącz 140c (2); á zágrzawſzy day wypić: y od morowégoć powietrza záchowywa. SienLek 156 (7); á pothym wodá wyzwoliłá ie od ſrogiey ręki Fáráonowey. RejPos 153 (3); BielSat Cv; KuczbKat 420; RejZwierc 130v (2); BielSpr 4 (2); WujJud 221; BudBib Tob 4/11 (2); Strum I4v (2); Bo ponieważ ſzáty dla potrzeby ſą wynáleźione/ żeby od źimná y od gorącá broniły [ut vel frigus atque aestum arceant] ModrzBaz 50 (4); SkarŻyw 100 (2); CzechEp 155; WerGośc 238; w ćién lipowy/ Gdźie goſpodárſkiéy głowy Od gorącégo látá Bróni liſt KochPieś 40; PudłFr 12; OrzJan 36; WyprPl C2v; LatHar [+9]; SarnStat 927; KlonKr B2v; SkarKaz 278b (3); SkarKazSej 688b.
b. Wskazuje na czynność, stan lub obiekt, do których ktoś nie dopuszcza lub nie zostaje dopuszczony (566): BierEz I4; acż nás miloſtz bożá ode złégo nie odciągá/ acż nitz ale boiázń piekielná niecháy nás wſciągá OpecŻyw [192]v (5); OpecŻywSandR nlb 3v; PatKaz III 104v; HistJóz Dv; Iezu ktorys Magdaleny od poczałowania nog twogich nie odpędził. TarDuch B4v (2); lepiey ieſth aby takie niewiaſty od puſzcżania krwie wſtrzymały ſie. FalZioł V 30 (20); BielŻyw nlb 6 (6); aby one vſta zatwarzaiąc [wargi] powſciągali cżłowieka od zbythniey mowy. GlabGad Cv (2); LibLeg 7/32v (2); WróbŻołt 118/101; RejPs 95v (5); powſciągnicie ſię/ od obżarſtwa y piańſtwa etc. od proſnych ſłow od złych żądz/ myſli y vcżynkow SeklWyzn F (7); SeklKat K2 (5); RejKupSekl a4; HistAl K4; KromRozm I D4 (2); KromRozm II ev (6); GliczKsiąż D5 (9); Vſthá záwżdy od zdrády záwſciągáne być máią. LubPs D3v marg (7); GroicPorz dd2v (3); SeklPieś 6v; KrowObr 62 (7); RejWiz 134 (3); Wśćiągni ſie od zwády/ á vmnieyſſyſz grzechow Leop Eccli 28/10 (3); BibRadz *4v (16); OrzRozm P4v (3); przeto Bog nań tę plagę przepuśćił/ iż ſie od łożá tey nocy żeńſkiego nie ſtrzymał. BielKron 70 (21); A od wina w tych leciech wielce maią być powciągani KwiatKsiąż D2 (15); Ab eius templi aditu repelusti, Odbiłeś mię od prziſtępu/ Nie dopuśćiłeś mi prziſtępić. Mącz 287c (20); KTo Oczy chore ma/ Muśi ſye ſtrzedz od rzeczy ſłonych [...] Od mocnego pićia/ od ſłońcá/ od wiátru/ od prochu/ od dymu [...] od zbytniego poſtu/ od płáczu/ od gniewu/ od czućia SienLek 63 (18); RejAp 83; GórnDworz D7 (19); HistRzym 130; ábychmy [...] grzechow ſie káiáli/ y od przyſzłych ſie powſciągáli. RejPos 113v (13); BiałKat 78v (3); GrzegŚm 32; żeby wſzeliákim obycżáiem/ y myśl/ y ręce ſwe od złośliwego zábićia ludzkiego hámował. KuczbKat 315 (8); RejZwierc 73 (7); BielSpr 59v; Iowinian Heretyk takież vcżył że nie nie ſą pożytecżne poſty/ áni wſtrzymawánie od niektorych pokármow. WujJud 196v (16); WujJudConf 189v (6); RejPosWstaw [212] (6); BudBib 2.Reg 23/17 (7); BudNT przedm b7v (4); CzechRozm 89 (21); KarnNap B4 (5); ſwoich rzecży z rozumem á miernie vżywáć/ od cudzego ſię wſtrzymáwáć ModrzBaz 39v (29); Oczko 16v; KochPs 47 (2); á nas ládá trudnoſtká od wiela dobrego zbáwiennego/ iáko leśne ptaki/ odpłoſzy. SkarŻyw 63 (19); StryjKron 122 (5); CzechEp *3v (17); NiemObr 12 (8); ReszPrz 62; WerGośc 204 (9); WerKaz 298 (2); ArtKanc H14v (5); GórnRozm F3; KochWr 30; ZawJeft 31; ActReg 162; Lasciuia – nie powcziagliwoſc od miełoſczi Calep 583b; Phil D4 (4); GrabowSet D (7); OrzJan 102 (2); LatHar +2v (11); KołakSzczęśl C; A z przewyſzennośći nowego teſtámentu nád ſtáry/ odſtraſza nas od niepoſłuſzeńſtwá. WujNT 778 (72); kwiatki iego iákobyś zbierał/ ktory y od ćiernia ręki wſtrzymáć nie możeſz? WysKaz 11 (2); SarnStat 125 (29); PowodPr 7 (4); SkarKaz 120b (9); VotSzl C3; SkarKazSej 671b (3); SapEpit A4v; KlonWor 11 (3).
c. Wskazuje na tego (to) do kogo (czego) coś nie zostaje dopuszczone (298):
α. Nie dopuszczona czynność, stan (211): aby ſie tam ſwému miłému oyttzu modlił/ záby ſmiertz okrutną ij mękę gorzką od niego oddálil. OpecŻyw 100v (4); PatKaz II 34v (7); A thy panie nieprzedłużay wſpomożenia twego odemnie TarDuch A3v (4); A gdy będzie zawieſzon na dziecięciu/ tedy oddala od nich boiazń. FalZioł IV 55b (8); BielŻyw 31 (7); nie racży zataiać odemnie przykazania twego. WróbŻołt 118/19 (4); á nierácz długo rátunku ſwego odemnie odwłoczyć. RejPs 102v (11); LibMal 1544/84v; RejJóz Gv; MurzNT 48v marg (2); KromRozm II o; LubPs L2 (7); on ſkarb ſkryty/ y koſſtowny/ ktory Pan Bog zákrył od mądrych/ y roſtropnych tego ſwiátá/ á obiáwił to málutzkim. KrowObr C (2); RejWiz 102; Leop 4.Esdr 16/8 (5); BibRadz Gen 27/45 (10); OrzRozm Q2v; przemieniáłá ſie mu w rozmáite źwierzętá drapieżne/ chcąc go odſtráſzyć od ſiebie BielKron 21v (10); KwiatKsiąż M; Averruncus, Bóg tego Imieniá/ który nieſzczęście od ludźi odpędza Mącz 20a (3); RejAp 135; HistRzym 90; RejPos 152 (7); BiałKat 73v (3); RejZwierc 18v (6); RejPosWstaw [1434]v; Bo to przykazánie/ ktore ia przykázuię tobie dziſia/ nie ieſt ſkryte od ćiebie/ áni ieſt oddalone. BudBib Deut 30/11 (6); MycPrz I [A3]v (2); BiałKaz B2 (3); CzechRozm A5v (6); Atoż iżby P. Bog od ćiebie táką kaźń oddalił ktorąś záſłużył KarnNap Dv; ModrzBaz 11 (6); SkarJedn 339 (4); niedoſtátek wielki Nas/ álbo od Aptéki/ álbo od Doktorá/ álbo od obóygá odepchnął Oczko 38 (5); Oddal od nich śmierć gotową/ Którą widzą tuż nád głową. KochPs 120 (4); SkarŻyw 294 (7); CzechEp 142 (2); NiemObr 67 (3); ReszPrz 113; ArtKanc M4 (4); ZawJeft 48; Prośimy rácż teraz/ od nas gniew hámowáć. GrabowSet C3 (3); nie wzywam ále tylko vpominam/ ábyśćie przyſzłą niewolą od śiebie odráźili OrzJan 15 (7); LatHar +3 (18); y było to ſłowo zákryte od nich: áni wiedźieli o czym mowił. WujNT Luc 18/34 (7); SarnStat 985; SiebRozmyśl B3 (2); Grzechy wáſze záhámowały wſzelkie dobre powodzenie od was. PowodPr 66 (3); SkarKaz 80a (5); VotSzl D4; GosłCast 45.
β. Nie dopuszczone zbliżenie fizyczne, kontakt umysłowy (87): Pśi [...] Wilki od trzody gonili BierEz F2 (3); TarDuch A5; BielŻyw 77; RejPs 26v (4); LibMal 1544/91 (2); LibLeg 11/168; HistAl K8v; LubPs Mv (4); KrowObr 4; RejWiz 34v; Leop 4.Esdr 16/3 (7); Zá wolą Bożą pohámowáni ſą od niektorey kráiny. BibRadz Act 16 arg (11); BielKron 73 (6); Mącz 14c (2); wielé Zacnych Mężow/ od dźiury Zámkowéy ośleṕ ná ſtrzelbę Zamkową bieżącé/ odgrażał. OrzQuin Rv; RejAp 63v; RejPos 102 (5); RejZwierc 120 (4); WujJud 181; WujJudConf 157; RejPosRozpr c2; BudBib Ps 16/9 (5); MycPrz II Cv; BiałKaz A4v; Anioł nie to dáie znáć żeby Marią Moc Boża miáłá od ludzi zákryć BudNT Ii; záſłonił ie Pan Bog ſłupem y obłokiem od woyſká Krolewſkiego SkarŻyw 481 (4); Ceſarz Grecki zámurował ſię był od Tátárow/ y Bulgárow Sławakow wywiodwſzy mur StryjKron 427 marg (2); CzechEp 324; ArtKanc G17; Owiec pilno ſtrzedz od łąk/ áby nigdy nie bywáły ná nich GostGosp 118; Phil P4; LatHar 298 (2) WujNT Ioann 12/37 (2); SarnStat 110 (3); SkarKaz 38b (2); SkarKazSej 666a.
C. Wskazuje na brak kontaktu, wolność od czegoś lub kogoś; a(b) Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz, JanStat; de, ex PolAnt (183):
a. Dotyczy osób (168): cryſtus myal matką od kozdego grzechu nyeuynną PatKaz I 13v (6); PatKaz II 70v; PatKaz III 94v (3); FalZioł II 21d; MiechGlab 22; Alye y ymyenye yego Krolyewſkey Mczi Snyathin od gwalthow y od nayazdow s walach volne bicz nyemoglo. LibLeg 11/139 (2); WróbŻołt H8; LibMal 1544/84v; RejRozpr B; mieć cziſte ſąmnienie od zlich miſly y ządzey. SeklKat N2 (2); ZapWar 1548 nr 2669 (5); HistAl L2; KromRozm I F3; niewinięnęm iá (marg) od (–) krfie tego ſprzawiedliwego MurzNT Matth 27/24 (2); KromRozm II n marg; Diar 30 (7); DiarDop 98; LubPs B3v (2); GroicPorz t4 (6); KrowObr 226v; RejWiz 62v (5); Leop 4.Esdr 5/1; BibRadz Gen 9/25 (4); BielKron 214v (3); KwiatKsiąż G3 (3); Mącz 341d (2); GórnDworz Mm7; HistRzym 100v; y ktoż tu kiedy był [...] áby mogł być wolnym od pokuſy cżártá ſproſnego RejPos 345v (4); RejPosWiecz2 91v (2); dźiatki ſye rodzą/ niewinné od grzéchu BiałKat 253v (7); RejZwierc 79 (10); RejZwiercTrzec Aaa2v; WujJud 96; BudBib 4.Esdr 11/46; MycPrz I A2v (2); Strum B5; BiałKaz K2v; BudNT Rom 6/7 (2); małżeńſtwá trzebá ſtrzec/ żeby nietylko od iákiey wády/ ále y od podeyrzenia były wolne. ModrzBaz 33 (10); SkarJedn 112; KochPs 88 (2); wolał bych cżyſtem od grzechu w piekle być: á niſzli ſktorym grzechem w niebie SkarŻyw 335 (14); KochTr 22; StryjKron A6 (5); CzechEp 368; NiemObr 22; KochFr 76; NIE może być cżłowiek wolny od przygody WisznTr 32 (2); ArtKanc L5v (3); Calep 108b; Phil H2 (3); GrabowSet K3; kápłani [...] záwſze też od małżeńſtwá wolni być máią. WujNT 194 (6); SarnStat 1178 (2); PowodPr 32 (4); SkarKaz 351a (4); CiekPotr 25; CzahTr A3v; Panienki śliczne/ prózné od wſzelkiéy przygány. GosłCast 31; PaxLiz C3v; SkarKazSej 690b (3); SzarzRyt A4v.
b. Dotyczy obiektów nieżywotnych (15): Nalepſzy woſk bywa trochę cżyrwony cżyſty od brudu FalZioł IV 28c; Leop 2.Par 14/7; ſą drugie wyſpy wielkie/ niektore puſte od ludzi BielKron 268v (2); Viduus pecudibus ager, Puſte polá od bydłá. Mącz 495c (2); BiałKaz H3 (3); ia tego o moiem przekłádzie nie mowię/ żeby iuż prożen od omyłek był BudNT przedm d2v (4); WerKaz 288; Feriae – Szwieto, dzien wolny od prącę. Calep 413b.
2. Wskazuje na punkt wyjściowy, graniczny (w znaczeniu konkretnym i przenośnym); a(b) Vulg, PolAnt, Mącz, JanStat, Cn; de, ex Vulg (2064):
A. Miejsce, strona, przedmiot, osoba, sytuacja, od których zaczyna się ruch w przestrzeni (904): Wyemy to dobrze yze kandy shedl pan czersky od granicze sokolowskyey tam yego na prawo a mikolaya visnyewskyego na lewo. ZapWar 1515 nr 2176 (12); MetrKor 34/134v; March1 A2; Potym od Iána ſwiętego ijdątz/ dróga ijch doſtoynoſci była przez podworzé Zachariáſſa OpecŻyw 31 (7); ForCnR Ev; TarDuch Bv; znak ieſt iż od wątroby tą ropa płynie FalZioł V 9; Cżirwony piaſek, ten wychodzi od nyrek y tam ſie rodzi FalZioł V 10v (11); BielŻyw 79; GlabGad B8 (5); Aż też Tatarzy Vlanſci [...] od połnoci przyſzedſzy wſzytkę ziemię z miaſtecki y ze wſiami poſiedli MiechGlab 40 (9); March3 T7; Zebrał ie od wſchodu ſlończa y od zachodu/ od połnoci y od morza. WróbŻołt 106/3 (8); LibLeg 11/132v (2); iáko łuk złámány ktory wſpák nieſie od ſiebie ſtrzelbę ſwoię. RejPs 117 (2); koſſule v poſſwyanky them zaſthawyl wewſſi od Zidowa yadacz przeſz dambrowe pyerwſſa wyeſz LibMal 1545/101v (9); RejRozpr I2; LudWieś B2v; RejJóz L6; Iużczi ta Waga niewſtanie Ani ſię od Zemie ruſſi RejKup bb8v; HistAl B3v (2); MurzHist N2v; MurzNT Luc 13/29 [2 r.]; KromRozm III L6; BielKom C4; LubPs gg6v; GroicPorz bb4 (3); KrowObr 3; Potkáli iego ſługę on iedzye od dworá RejWiz 131v (9); Skądeś do nas przyſzedł dobry młodzieńcże? On mu odpowiedział/ od ſynow Iſráełskich [!] Leop Tob 5/7; z odzienia wychodzi mol/ á od niewiáſthy nieſluſſność męſka. Leop Eccli 42/13 (33); od Thoruniá ma być wolne ſzćie Wiſłą. UstPraw E2v (2); RejFig Aa3 (2); RejZwierz 38 (3); Obroćilichmy ſie tedy od bráćiey náſzey ſynow Eſau/ [...] á vdáliſmy ſie drogą ku puſzczy Moábitow. BibRadz Deut 2/8; Potym teyże nocy wroćiwſzy ſię od pogrzebu/ vkładłem ſię przy murze BibRadz Tob 2/10 (50); OrzRozm Cv; Krenus krol vderzył od brzegá ná Greki/ y roſproſzył im okręty. BielKron 57; Od wſzytkich ſtron ſwiátá wiátry wieią powſtawſzy/ á záſię ná ſwe okręgi wrácáią ſię. BielKron 79; proſząc/ áby mogł żeglować do iego źiemie rzekámi/ zwłaſzcżá Wołgą chcąc wielkość korzenia z Indyey od Kálekutu przywieść BielKron 436 (61); Fit magna lapidatio a muris, Gęſte kámienie lecą od murów. Mącz 184b (9); OrzQuin M3v (4); powieda Apoſtoł: Iż drugi Anyoł wyſzedł od ołtarzá (marg) Anyoł z ołtarzá. (–) RejAp 126v (13); GórnDworz L5v; A wyſzedſzy niektory Rycerz z páłacu od Ceſárzá/ y pátrzył nań pilnie HistRzym 46 (5); iż widział wodę przez bok práwy od koſciołá ciekącą RejPos [105] (18); A kto też z ápteki wynidzie pewnie też cudnieyſze perfumy od niego zálátuią. RejZwierc 91 v (10); iádą od gránic ieden zá drugim z nowinámi rzadko z dobremi. BielSpr 75v (5); WujJud 135; WujJudConf 23v; KochList nlb 3 [3 r.]; podniosł ſię obłok od przebytku zborowego. BudBib Num 10/11 (13); Strum C3v (2); BudNT Luc 12/54 (2); Wjſzedłem od Oycá y przjſzedłem ná świát. CzechRozm 32 marg (8); ModrzBaz 108v (3); SkarJedn 59; Oczko [39]v; Calag 544a; KochPs 54; SkarŻyw 29 (5); KochTr 6; Bo kiedychmy od grobu ſzły Y w puł drogi práwie były. Vſtniechmy z ſamym gadáły MWilkHist I2v; Ruſzywſzy ſię od Wukry ſtánęli w rowninie StryjKron 522 (6); CzechEp 152 (4); NiemObr 112; Iáko ty: który od Tybrowéy wody Szedłeś/ Fránczyſzku/ przez rózné narody KochFr 88; KlonŻal D4v; Ná Bábę dawno cżarny Rycerz godzi/ Iedno że mu Pop od ſpáśi záchodzi. KochSz B3; Przyſzedłeś od Oycá byś nam żywot ſpráwił ArtKanc A14 (4); KmitaPsal A4v; ActReg 8 (4); Calep 164a (3); GrochKal 20; Y od morzá/ y z inąd biégł lud z káżdéy ſtrony GórnTroas 72 (2); KochCz B2v; OrzJan 66; LatHar 7 (2); KołakCath B4v; RybGęśli D; Y ſzły zá nim wielkie rzeſze od Gálileiey/ y Dekápoley/ y z Ieruſálem/ y z Iudſkiey źiemie WujNT Matth 4/25 (30); JanNKar B3v; SarnStat 128 (5); SiebRozmyśl K2v; WitosłLut A2 (2); KmitaSpit C4v; PowodPr 8 (2); gdy ſię ludźie oną nabożną drogą od gránic zwłaſzczá zábáwili SkarKaz 40b; GosłCast 4; PaxLiz B; Wtóry raz ná świát idźie ten Flis/ á iż mi był ośieroćiał pierwey niż ſię vrodźił/ y niż z Drukániey [!] od Práſy wyſzedł KlonFlis Bv (4); KlonWor 22 (2); SzarzRyt A3v.

W połączeniu z innymi przyimkami wskazuje cały odcinek ruchu lub jego kierunek: »od...(aż) do, do ... od, dokąd od« = a(b) ... (usque) ad HistAl, Vulg, PolAnt, Modrz, JanStat; de ... usque ad Vulg; ab ... in Modrz (192:25:1): ZapWar 1507 nr 1980 (12); OpecŻyw 36 (2); ForCnR B2v; PatKaz III 120; aby ſliny á wilgoti po ięzyku od płuc do vſt przichodziły GlabGad C4v (6); MiechGlab 14; MetrKor 61/35v; LibLeg 10/113v (2); bo to y oycowie náſſy głośnie wyznawáli co [...] áż to y do vſſu náſſich wiele kroć odnich przychodziło RejPs 65v; LibMal 1546/111 (2); HistAl N4; MurzHist L3; A iterim też spisek około odłożenia i upewnienia egzekucyji był przesyłan od panow do posłow et e converso. Diar 31 (2); KrowObr 106v; A Filiſtynowie wzięli Archę Bożą/ y odnieſli ią od kámieniá pomocy/ do Azothu. Leop 1.Reg 5/1 (6); á dokąd od nas poydźie? BibRadz 1.Reg 6/20 (8); Przyſtáło wiele Rycerſtwá do Alexándrá od Dáryuſá. BielKron 125v; Ziemiá dobra y obfita/ zboża doſyć ma/ ktore od nich wożą do Włoch BielKron 281 (42); Mącz 139d; GórnDworz Cc5; GrzepGeom A3 (3); HistRzym 82v; RejPos 135v (2); A iáko káznodzyeiá przepowiedáiąc ſłowo Boże. do nośi [!] ie głoſem ſwym do vſzu ludzkich/ dáley nie może/ á Duch s. od vſzu áż do ſercá/ kthore prawdziwie zápala. RejPosWiecz3 97v; BiałKat 221; BielSat D4; BielSpr 65; WujJudConf 204; Ktorego od pagorku Betorona/ áſz do polá gonili BudBib 1.Mach 3/24 (5); BudNT Act 14/16[15] (4); ktora [nauka] ludzi od Chriſtuſá do Moyżeſzá/ od ewánieliey wolnośći/ do zakonney niewoli/ od przymierza nowego/ do teſtámentu ſtárego/ prowádzi CzechRozm A6v (5); przykład Vryaſzá Heteycżyká: ktory od woyſká do Ieruzálemá będąc przyzwan/ y do domu niechćiał iść ModrzBaz 113v (11); SkarJedn 23 (2); Oczko 10 (4); SkarŻyw 165 (4); Szczęśćie záś ktore y tam y ſám látáć zwykło/ Od Ruśi do Polakow zdrádnym ſkrzydłem znikło. StryjKron 230 (13); á wierny potępion być nie może/ bo przeſzedł od śmierći do żywotá CzechEp 83 (7); Daleki przeſkok po prawdźie/ od Piotrá do Biſkupá Rzymfkiego NiemObr 49 (2); KochFr 95; ReszList 160; ArtKanc D10 (2); GórnRozm I3 (2); ZawJeft 21; ActReg 53 (3); GostGosp 14; GórnTroas 5; OrzJan 50 (3); LatHar 274; Pánie/ do kogoż od ćiebie poydźiemy? WujNT Ioann 6/68 (9); WysKaz 2; JanNKar B3 (4); Ale dla przyśiąg od Trybunału teraz piérwéy do ſądu Ziemſkiégo odsyłáią SarnStat 543; ták nie chodząc od Annaſzá do Kaiphaſzá, woli káżdy ábbrrewiáturą iśdź SarnStat 1276 (12); KlonKr D; PowodPr 3; SkarKaz 2b (2); Postánowionego tám poſyłać potrzebá. Aby od ksiąg, do ſtroiow, do zbytkow, y do małp Nie vdał ſię. CiekPotr 87 (5); CzahTr D4v; KlonFlis D (3); KlonWor 14 (3).

»od ... ku, ku ... od« = ex ... ad Mącz, PolAnt; a ... ad, a ... in PolAnt (29:5): MetrKor 37/2; Ián/ Iozeff/ ij Nikodem przodek ciała wzięli/ [...] a ku grobu [...] vpádaiątz/ od krzyża s proceſyią prowadzili OpecŻyw 157v (4); OpecŻywSandR nlb 4v; FalZioł 112b; á coż ſie to sſtáło/ Coż od ciebie iáko ptak ku gorze leciáło. RejWiz 43v; Leop 2.Reg 15/28, BibRadz Num 34/11 (3); Potym ruſzyliſmy ſie od kroleſtwá Gámbre ku południu BielKron 452 (5); Mącz 120d; Pirwey ku gorze Wiſłá wroći ſię od Morzá. Niż zgaśnie iego ſławá Prot E; RejPos 204 [2 r.]; BudNT Luc 16/30; CzechRozm 172; PaprPan E2v; KochPs 27; wiátr [...] ſrodze wiał/ przegnał wodę morſką od tych kráin ku Angliey y Hiberniey StryjKron 26 (6); zápał od dziurki/ Poydzie wzgorę ku wiátru poki sſtawa rurki. BielSjem 39; CiekPotr 72; SzarzRyt B3v.

»od ... (aż) na, na ... od« = ab... (usque) ad Vulg, PolAnt; a... in PolAnt (39:5): ZapWar 1522 nr 2287; PatKaz I 5v; á dwie lecie po ſwiecie chodził, od zachodu ſłoncza aż na ſchod. BielŻyw 164; żona tego Carza nie mogąc zimna z cirpieć [...] od ſwego męża na przekop z cżęſcią ludu z iechała. MiechGlab 31; WróbŻołt D5v; RejPs 27v (3); rodzim ſię wſziſczy w gniewie bożym ktory zpada nanas potomki od rodziczow naſich pyrwſzich SeklKat Q4; KromRozm II c2; KromRozm III A5 [2 r.]; Leop Am 8/12; Odwiedli tedy Iezuſá od Káiáfáſá ná Ratuſz BibRadz Ioann 18/28 (5); kule ty ktore poydą od nieprzyiacioł ná nas/ będę w ſzátę chwytał BielKron 202v; Od tego mieyſcá Portugalcżycy álbo Luſitani mieli ſie obroćić ná wſchod ſłońca BielKron 445v (7); Mącz [267]b; GrzepGeom K3v; HistRzym 110; RejZwierc 23 [3 r.]; BudBib Ez 10/4; CzechRozm 226v; ModrzBaz 52; StryjKron 71 (2); CzechEp 181; KochPhaen 19; Czyli znowu ná woynę od nas poiedźiećie? ZawJeft 21; LatHar 730; KołakCath C4v; KmitaSpit A3; SkarKaz 384b (2).

»od... po« (4): GlabGad C7; RejWiz 120v; Krew żyłámi od ſercá po wſzytkich członkoch idźie SienLek Vvv3; Bo [choroba.] albo od głowy per neruos póydźie/ po wſzyſtkim ćiele/ álbo w któryle kąt ćiáłá wpádnie Oczko 12v.

»od ... pod« (1): wioząc ſie w Bacie proſto od haków fzubienice Wiſniewieckiego pod mury Galatſkie StryjKron 120.

»od ... w, w ... od« = a... in Mącz, PolAnt, Vulg (13:3): FalZioł V 59; on [mózg] napełniony imi [dymami grubymi] ſpuſzcża od ſiebie wilgoti zimne w niſſze cżłonki GlabGad Hv (3); Gdy mie był Epikurus przywiodł w omylnośći/ Zem ſie máło nie vdał od cnoty we złośći. RejWiz 67v (2); BielKron 253; Mącz [269]b; OrzQuin P3; RejAp 90v; Toż ten przyſmák od głowy áż więc w pięty poydzie. RejZwierc 248v; BudNT Mar 7/17; Nie ſámá od przyiaćiół/ ni od mátki z łoná/ W opcé kráie Heléná morzem vnieśioná. KochMuza 27; KochProp 12; WujNT Mar 7/17.

»od ... za« (1): Tákże ten ktory od ſpráwiedliwoſći vdáwa ſię zá grzechem [rediens a iustitia ad peccatum] BibRadz Eccli 26/34.

W połączeniu: »od ... do« (z powtórzeniem tego samego rzeczownika X) = przez wszystkie, przez wieleX, od jednego do drugiego X obejmujących jakąś całość (85): OpecŻyw 77; then. ktory goni ſlad [...] powynyen ſąm gnacz ze wſſyamy. odewſſi dowſſy, aſz do oſthateczny wſſy. MetrKor 40/813; LibLeg 6/156v (2); zeznał yſz od cztherzech lyath chodziel od Jarmarku do Jarmarku kradnacz LibMal 1550/151 (5); ludzie niebożątká prośći/ [...] biegáią/ od Kośćiołá do Rośćielá [!] od Kkáplice [!] do Káplice/ od Ołtarzá do Ołtarzá/ od Obrázu do Obrázu KrowObr 79v (7); RejWiz 16v (2); Leop Am 8/12; BibRadz 3.Reg 22/25 (2); BielKron 262 (7); Obire domos amicorum, Od prziyacielá do prziyacielá yeźdźić. Mącz 105b; Provinciatim, Od powiátu do powiátu Mącz 328a (18); Przewroć Kroniki Polſkié od deſzczki do deſzczki/ nie naydźieſz tego w nich OrzQuin B2; SienLek 190v; GórnDworz O5; HistRzym 121; RejPos 301 (2); RejZwierc [782]v (5); gdy thedy ogień doſzedł wołom do żywego/ ięli ſkákáć biegáiąc/ w koło s pochodniámi ogniſtemi od woyſká do woyſká ze wſzyſtkich ſtron. BielSpr 38v (2); BudBib Deut 4/32 (3); Strum F2 (2); BudNT Matth 23/34; Rzemieśnicy/ ktorzi od mieyſcá do mieyſcá chodzą robiąc/ á mieſzkánia pewnego niemáią [Opifices vagi, qui certas sedes non habent] ModrzBaz 123; SkarŻyw 212 (4); StryjKron 437; CzechEp 167; KochFr 79; BielSen 13; Geniculatim, significat per genicula – Odſtawu doſtawu. Calep 450b (5); SarnStat 473 (2); SiebRozmyśl H2; SkarKazSej 693b (2).

»od jednego ... do drugiego; od tego ... do onego« (12:1): tedy biegaią od tey ſtrony do oney, tak długo/ aże ſie bieganiem ſpraczuią MiechGlab 24; GroicPorz f; KrowObr 106v; BielKron 21 (3); Mącz 349d; poſyłáli [pachołków] imieniem I.M. páná Wierſzyłá Káſzthellaná Wileńſkiego/ od iednego do drugiego dworzániná GórnDworz S5; RejPos 276; BudBib Eccli 10/8; Castellatim – Od iednego miaſteczka go drugiego [!]. Calep 170b (2); SiebRozmyśl Av.

W połączeniach typu: »dom od domu« (10): iako ieden z vbogich chodzątz dom od domus żebrál. OpecŻyw [34] (3); MetrKor 40/813; GliczKsiąż G6v; GroicPorz ee3v; KrowObr 142v; Synowie dom od domu chlebá niech proſzą KochPs 168; WujNT 1.Tim 5/13; Biega iáko pádálec/ kąt od kątá Páni ZbylPrzyg A4.

W połączeniu z rzeczownikiem w funkcji przydawki [w tym: wiatr (24); od wschodu (słońca) (15), od zachodu (słońca) (9), od połnocy (4), od południa (3)] (35): może [...] być żyw przez wody gdy ieſth wiatr od południa FalZioł IV 29d (10); Po obiedzie [wiatr] z połnoci y od wſchodu Słończa LudWieś Bv; uważali nie mniejsze niebezpieczeństwa od węgierskich krajow, ktore już Turek opanował, jako i od Podola dla wtargiwania Tatarow. Diar 43; LubPs R6v; Leop 4.Esdr 15/34 (6); BibRadz Os 12/1; Carba, Carbinus, ventus, Qui alias Aphricus dicitur, Wiátr od Affriki. Mącz 37d (6); przez bárzo dziwne widzenie gwiazdy od wſchodu Słońcá od Ieruzálem przyiácháli HistRzym 99v; KochPs 111 (3); Calep 79b (3); iż od zachodu y wſchodu zacnemi poſelſtwy vczczony Krol y pan wáſz/ wielką wam v poſtronnych powagę y mniemánie czyni. SkarKazSej 667a.

B. Miejsce, strona, od których rozciąga się jakiś obszar, płaszczyzna, droga, rzeka itp. (545): MetrKor 46/114v (2); FalZioł I 143b; Cżemu ſzyia ma w ſobie puſtoſć, iaka ieſth w gardle na przodku od iżzika [!] pocżąwſzy. GlabGad Dv; Cżtyrzy żyły na przednieyſze od ſercza pochodzą, od ktorich drugie wyraſtaią iakoby gałęzi od drzewa, po wſzytkim ciele ſie rozchodzące. GlabGad E5v (6); LibLeg 10/71v; LubPs X3v; GroicPorz iiv; Leop Ez 1/27 (2); Gránice ich od Máháánáim były wſzythko Baſán BibRadz Ios 13/30 (4); Drudzy narodowie Izráelſcy/ będą mieć ty kráiny. Stronę południą/ ktora ſie pocżyna od puſzcżey Syn bliſko Edom. Stronę zachodnią/ ktora ſie pocżyna od wielkiego morzá BielKron 43v; Pocżyna ſie Europá ze wſchodu ſłońcá od rzeki Tánáis á południá od morzá Greckiego Egeum BielKron 271v; Gorá w náſzey Europie nawiętſza y ſławnieyſza Alpes [...] ſkáły od niey idą morzem dáleko BielKron 461 (18); Sagittae pendebant ab humero. Strzały wiśiáły od rámion. Mącz 288a (4); Zyłá Wątrobna nád łokćiem/ idźie od żołądká/ od Sercá/ od Wątroby: pomaga przećiw Kurczowi/ y niemocam tych członkow od ktorych idźie SienLek 36 (6); Wiedźże od téy to Liniéy po równiéy Linią a.c. Perpendicularem GrzepGeom P3 (4); KwiatOpis A4; BudBib Ios 12/3 (4); Támże idź do ónego znáku/ odmiérz od źiemie wieléć łokći vkaże wagá. Strum C3v (4); BudNT Act 10/38 [37]; ModrzBaz 123; SkarJedn 58; Oczko 16 (2); SkarŻyw 120 [2 r.]; Ci z kuſz bełty/ ći z łukow/ ći ſię záś wręcz ſieką/ A z drugich ſię iuſz trzewá od długich drzew wleką. StryjKron 255; KochPhaen 14; A byłá tá ſuknia nie ſzyta/ od wierzchu cáło dziana. WujNT Ioann 19/23; SarnStat 1071 (2); zá nią Drwięcá bieży/ Miedzy Pruſámi płynąc od Brodnice Cżyni granice. KlonFlis Gv (2).

W połączeniu z innymi przyimkami wskazuje na cały obszar, powierzchnię itp.: »od ... (aż) do, do ... od« = a(b) ... (usque) ad Vulg, HistAl, PolAnt, Mącz, JanStat; de ... usque, a(b) ... usque Vulg (337:1): A od kolana na dol az do podeſchwy aby zadne plechowye rzeczy any panczerzowe nyebyly yedno nogavicze proſte ſzvkynenne ſkornye MetrKor 26/62; OpecŻyw [79] (2); od tąd ydzie [granica] po prawey recze do Byaley wodj. a od Byaley wodj do Nyepra rzeky a od nyepra rzeky gydzie do morza czarnego LibLeg 11/83v (10); Pyen od korzenya áż do gáłęźy. Murm 104 (5); BartBydg 158b; w puſć tego ſoku w nos [...] yż doydzie tam daleko do żiłek ktore pochodzą od mozgu do ocżu FalZioł I 13d; Znamionuie bolenie w krzyżu y we wſzytkich pacierzoch grzbietowych/ pocżąwſzy od dołu aż do wirzchu. FalZioł V 8 (8); GlabGad A5 (4); MiechGlab **4 (4); ZapWar 1536 nr 2493 (3); WróbŻołt 112/3 (2); á pewnoſć obietnic twoich ieſt ſnadz ſerſſa niż odniebá do ziemie RejPs 84v (4); niektora niewiáſtá porodziłá ſyná bárzo dziwnego/ ktori od głowy áż do pępká był ſpoſobu ludzkiego/ ále záſlę od pępká áż do nog miał podobieńſtwo rozmaitych beſtyi HistAl M8 (4); KromRozm III E2; LubPs S3v; KrowObr 19v; RejWiz 50v; Plemieniu thwoiemu dam źiemię thę od rzeki Egiptſkiey/ aſz do rzeki wielkiey Eufráten Leop Gen 15/18; Vcżynił też Morze (álbo koćieł ná vmywánie) lane/ wſſerz ná dzieſięć łokci/ od kráiu iednego do drugiego/ okrągłe w koło Leop 3.Reg 7/23 (25); áleć blizna od głowy do ſzyie/ A ledać iey táraſkiem iſcie nie zákryie. RejZwierz 30 (2); A mięſzkánie ich było od Mezá idąc áż do Sephár gory ku wſchodu ſłońcá. BibRadz Gen 10/31 (39); Goski *; OrzRozm D4v; á Iakob drábinę przez ſen widzyał do niebá od zyemie BielKron 77; Numidya od rzeki Amáluchi áż do rzeki Ampſágá. BielKron 270; W mieśćie ſą dwie wielkie drodze od zamku áż do klaſztorá/ kámieńmi kwádratowemi położone. BielKron 277v (57); A capite ad calcem, Od głowy do pięty/ to yeſt/ od początku áż do końcá. Mącz 32c; Pectus, Pierśi przednieyſzá zwłaſzczá część człowieká od ſziye áż do Brzuchá. Mącz 285d (23); Są záś drugie krſzczyce/ thy wilkiem zową/ ktoré bywáią od kolan áż do kopytá SienLek 182 (9); RejAp 191v; Linea tá co idźie od punktu c. do punktu e. ieſt Perpendicularis GrzepGeom D; Niech będźie dálekość od a. do b. którą chceſz zmierzyć GrzepGeom P3 (29); RejPos 78; BiałKat 41; KuczbKat 190; RejZwierc 197v; WujJud 118v (2); ode tlá domv áż do piętrá obił śćiány drzewem (cedrowym) BudBib 3.Reg 6/15 (26); Od Krákowá do Bálic gdzie poyrzyſz tám wſzędzie/ Káżdy ſwe vſſy wiedzie StryjWjaz B2 (2); CzechRozm 120v; SkarJedn 152 (2); Oczko 12v; Pozowie źiemię od wſchodnéy gránice/ Aż do ſłonecznéy poznéy łożnice. KochPs 74 (3); SkarŻyw 70 (6); iż począwſzy od Wiliey we dwu milach áż do Liflandſkich gránic tego domu płodna winnica hoynie ſie rozkrzewiłá. StryjKron 355 (8); CzechEp 358; KlonŻal A3v; KochPhaen 12 (2); ArtKanc E9; Calep 951a; Phil I3; ZapKościer 1588/77; od wierzchu głowy áż do ſtopy nożney/ cżłonká zdrowego w Synu Bożym nie było. LatHar 259 (10); KołakCath C4v; Wielki ieſt przećiąg od łoná Abráámowego do niżſzego piekłá. WujNT 263 (9); JanNKar E3v (6); SarnStat 131 (6); PowodPr 66; Bo od wſchodu ſłońcá do zachodu/ wielkie ieſt imię moię miedzy Pogány SkarKaz 158a; CzahTr Hv; SkarKazSej 689a.

»od ... (aż) k(u), ku ... od« = a(b) ... (usque) ad Vulg, PolAnt; a ... contra, de ... in Vulg; a(b) ...in PolAnt (32:1): Od pięty nożné aż ku wirzchu glowy niebyło wnim zdrowiá OpecŻyw [127] (3); FalZioł I 113d; Od wschodu ſłońcá k zachodu s Sionu ſwiętego/ Wyniknęłá iáſność wyelka dziwney kraſy yego LubPs N2v (3); A záś od południá z ſtrony Káryátharym/ wychodzy granicą ku morzu Leop Ios 18/15 (5); Wſtań á idz ku Południowi/ droga która od Ieruzálem bieży ku Gázie BibRadz Act 8/26 (11); BielKron 289 (3); Mącz 240b; SienLek 175v (2); WujNT Act 8/26; którégo [A] znák ieſt kréſká takƶe nád nim/ ále od lewéy ku práwéy ręce JanNKarKoch D4v (2); CzahTr Hv.

»od ... (aż) na, na ... od« = a ... usque Vulg, Mącz; ab ... usquead, de ... in Vulg (21:1): gładkié [włosy] niemál aż do vſſu/ a od vſſu nadol promienie kędzierzawé OpecŻyw C; Drugii Goſzcziniecz Praſſolni do Luczka ktori ydzie na Olieſko od dołyny Polonie MetrKor 57/115v (2); RejPs 206; Leop Ez 1/27 (2); Od tey ſkáły od záchodu Słońcá miáſto ſzło ná doł BielKron 264v (6); Mącz 79a (4); iáko Wodá ſtoi w Stáwie przy Kráiéch/ od Czołá áż ná Wiérzchowinę Strum I3; SkarJedn 225 (2); PaprUp A4; LatHar 640; WujNT Luc 17/24.

»od ... po« (3): LibLeg 10/72; MiechGlab 5; Bo od zmárzłégo morzá po brzég Adryáńſki/ Wſzytko był opánował cny naród Słowiáńſki. KochCz A3v.

»od... aż w« = a... usque in JanStat (2): Bo widzieli/ iáko drogę vſłáną y świetną od klaſztoru iego/ aſz w niebo idącą SkarŻyw 253; SarnStat 1089.

W połączeniach: » od ... (aż)do«, »od ... aż w« (z powtórzeniem tego samego rzeczownika) = wszędzie, po całej powierzchni lub jakiejś jej części (61:1): OpecŻyw 11; y poddał ią Faraonowij y wſzytek lud iey od granice do granice krom zyemie kaplańſkiey HistJóz E3; WróbŻołt ee4; RejPs 105 (2); ZapWar 551 nr 2684; KromRozm III E2; A zá to Pánye imyę thwe yuż ták ſławne będzye/ Pámyątká twa od narodu áż w narody wſſędzye LubPs dd4 (5); KrowObr 19v; RejWiz 86v; Leop Ps 76/9 (3); RejZwierz 140; Y weſzli do Koſćiołá Báálowego/ á był ich dom pełen od końcá áż do końcá. BibRadz 4.Reg 10/21 (4); vwiążą od drzewá do drzewá báwełniáną ſieć BielKron 447 (7); Mącz 10a (2); SienLek 131; Linea nie proſta ieſt/ która nie idźie ták od Punktá do Punktá/ áby ſye nie miáłá ná ſtronę wnieść. GrzepGeom C2 (5); RejPos 343v; BiałKat 73v; WujJud 239v; kiedy iuż vłożyſz wárſtę iednę od kóńcá do kóńcá Grobléy/ záſypże ią Strum H2v; Ale v tákiégo Stáwu/ który ieſt od Góry do Góry/ potrzebá Grobléy nád wodą Strum H3v (8); CzechRozm 107; roſkazał Leuitom od bramy do bramy/ zábijąć [!] lud on bołwochwalſtwem [!] zmázány. SkarŻyw 482; NiemObr 22; Interscalmium – Szerzą od kołka do kołka, wktorei poiazdami robią. Calep 554b; LatHar 61 (3); KołakSzczęśl B4v; WujNT Matth 23/34 (2); SkarKaz 39b (2); Tá mátká [...] rozſzerzyłá páńſtwo ſwe od morzá do morzá/ y ſąśiádom was ſtráſzliwe poczyniłá SkarKazSej 666a (2).

»od jednego ... do drugiego« (6): HistAl F4v; Iáko ſą Bogowie ktorzy miedzy okolicznemi narody ſą/ [...] od iedney gránice źiemie áż do drugiey. BibRadz Deut 13/7 (5).

W połączeniu z rzeczownikiem w funkcji przydawki [w tym: droga (5)] (6): wywiodł mię drogą z brony ktora patrzała ku drodze od wſchodu ſlońcá Leop Ez 42/15 (2); Gránicę też od Wſchodu powiedźćie BibRadz Num 34/10 (3); Viae vicinales. Drogi ode wśi. Mącz 492a.

C. Osoba, miejsce, stan, sytuacja, od których rozpoczyna się jakaś czynność, działalność (464): MetrKor 34/135; OpecŻyw 36v (6); Lucas then poczyna od criſtuſa a ydzye aſz do adama przeſz ſyedmdzyeſyąth y czterzy rodzaye PatKaz III 108 [2 r.]; FalZioł I 64c; BielŻyw 76 [2 r.]; Wſzakoż od tego ſluſza pocżątek vcżynić, czo ſie około nas dzieie GlabGad A5 (3); KłosAlg E4 (2); WróbŻołt 67/30; ábowiem początek ſlow twoich záwżdy ſie od prawdy poczynał RejPs 187; ComCrac 12; LudWieś B5v; Iako wſzkolach vczono dziecy. Od cum ſteteris poczinaly/ O bodze malo wſpominali. SeklKat A3v (3); RejKup h4v; á kſyężą/ mnichy/ mniſzki/ ktore pánu Bogu czyſtoſć były ſlubiły/ od ſyebye począwſſy/ poożenyał KromRozm I C; MurzNT 66v (3); KromRozm II dv (2); KromRozm III G6 (3); GliczKsiąż B3v; Pocżątek od żáłobliwego vſkárżenya/ iż Pan długo odwłocży pociechy wiernego. LubPs Fv marg (7); GroicPorz ffv; Iżaſz ſam Kryſtus iáwnie nie ſwiádtzy? Iż ſie od żydow zbáwienie zátzęło? KrowObr 24v (5); RejWiz 55v; Leop 4.Reg 10/33 (7); LeszczRzecz A4; RejZwierz 111v; Abowiem oto pocżynam karánie od miaſtá ktore ſię ozywa imieniem moim BibRadz Ier 25/29 (7); Iż wedle Krolewſkiey Przyśięgi/ Exequucya ma ſye począć od Ołtarzá. OrzRozm A (12); Papież wydał kſiążki iáwne/ chcąc błąd wykorzenić s kośćiołow/ [...] á napierwey od ſwego/ w Rzymie rzekł pocżąć BielKron 215v (14); GrzegRóżn F4 [2 r.]; KochSat B4v; KwiatKsiąż L.; Mącz 37c (8); OrzQuin E3 (9); Prot B; SarnUzn G6; Iedzenia niepoczynáć od pićia/ ále od rzeczy nietwárdych/ kwáśnych/ álbo ſłodkich SienLek 13 (6); RejAp 34v (3); orácią wſzythkę od Adámá ią pocżąwſzy rozwlecże GórnDworz Ii6v (7); GrzepGeom Nv; HistRzym 14 (2); iż ten chytry miſtrz od tego końcá nawięcey o nędznego cżłeká kuśić ſie miał RejPos 71v (15); Wykład tedy Artykułu tego/ pocżąć máią od poznánia tego ſłowá (Duch Swięty) KuczbKat 65 (7); RejZwierc 77v (7); BielSpr 12 (4); Licżćie ſobie Biſkupy od ſámego Piotrá WujJud 136 (2); RejPosRozpr c2 [2 r.]; Cwicżenie dzyátek od ſiebie rodzicy pocżynáć máią. RejPosWstaw [412] marg (2); BudBib Gen 44/12; A ná to też miéy báczność/ żebyś kazał żłób robić od cienkiégo kóńcá Strum G4v (5); WierKróc Bv; BudNT Luc 24/47; A iż też obádwá Ewánieliſtowie do iednego Iozeffá rzecż ſwą śćiągáią/ ieden na nim końcżąc/ á drugi od niego pocżynáiąc CzechRozm 153 (15); ModrzBaz 9v (5); SkarJedn 11 (6); Oczko A4 (12); y od niego [św. Wojciecha] sławá Polſka ſzerzyć ſię y wznośić/ [...] pocżęła. SkarŻyw 357 (19); MWilkHist Kv; StryjKron 270 (4); Podźmyż też y do śrzodku/ ktory pocżynam od ſpraw Apoſtolſkich/ á końcżę iy w liśćiech Páwłowych. CzechEp 308 (25); NiemObr 3 (2); KochPhaen 1; ReszPrz 28 (4); od pocżątku żywotá ſwego ſpráwy ſwoie ſobie pierwey/ á potym kápłanowi przypomináią ReszList 157; BielSjem 16; GórnRozm C3v (3); PaprUp K4v; Clavicula [...] Członek od ktorego ſzie wiąże zito Calep 205a; WyprPl C3; áby wſzelka náſzá modlitwá y ſpráwá/ od ćiebie záwżdy pocżątek bráłá LatHar 13 (8); opiſuią kośćioł iego; iáko ſię począł od Ieruzálem głownego miáſtá Zydowſkiego WujNT przedm 31 (29); WysKaz 27; Práwá Lenné [...] niemáią bydź rozumiáne/ iedno od Státutu Królá Alexándrá SarnStat 88 (13); GrabPospR L4; PowodPr 80; SkarKaz 7a (9); CiekPotr 68; Ten mowię od kogo ſię wſzcżęły te nowiny CzahTr K; Rozwodźił potym ſłowy/ á ſłowy oſtrémi/ Od cnoty rzecz prowádząc GosłCast 49; PaxLiz C2v; SkarKazSej 657a (9); Więc kłamliwi ſzálbierze od łgárſtwá ſwe dzieło Zácżynáią. KlonWor **v (2).

W połączeniu z innymi przyimkami wskazuje na cały zakres czynności, działalności: »od(e) ... (aż) do(tąd), do ... od« = a ... (usque) ad Vulg, HistAl, PolAnt; a(b) ... usque PolAnt, Vulg; de ... usque Vulg; ab ... in PolAnt (94:1): OpecŻyw 120v (2); trochę iey ma być dawano/ tho ieſth pocżąwſzy odetrzech ziarn aż do dwunaſcie FalZioł III 5b (6); WróbŻołt L7 (4); HistAl D5; MurzNT Mar 13/27; In ſummá/ wſzytkę ſpráwę [trzeba spisać] od początku áż do końcá. GroicPorz e; KrowObr 123v; Leop Ios 12/7 (6); BibRadz 1.Reg 15/7 (4); áby nie rozumiał cżłowiek dzyełá Boſkiego/ ktore vcżynił od pocżątku áż do końcá. BielKron 79v (6); KwiatKsiąż M2; Mącz 219b; przeto potrzebá ieſt/ poſtąpić od rzeczy nam wiádomych do rzeczy nam z przyrodzenia niewiádomych. OrzQuin H4 (2); SienLek 45v (3); tom ia dał zgrómádźić/ á porządnie ſpiſáć/ począwſzy od glowy/ áż do niżſzych członków SienLekAndr a3; GórnDworz L1v (2); HistRzym 110v (2); RejPos 111v (2); Aug[ustyn] ſukceſſyą biſkupów wylicza od ſ. Piotrá áż do ſwégo czáſu. BiałKat 123v marg (2); RejZwierc 1 (3); WujJud 52v (3); StryjWjaz C2v; CzechRozm 152v (4); Oczko 17 (4); Od świec/ od obrázow/ od obrządkow innych/ do bluznienia Sákrámentow/ do psowánia Boſtwá Chryſtuſowego y do záprzenia Bogá w Troycy iedynego/ błędnicy nieſzcżęſliwi przyſzli. SkarŻyw 114 (5); CzechEp 46 (7); vżywał árgumentu/ od mnieyſzey rzecży/ do więtſzey prowádząc NiemObr 101 (2); KochFr 33; ReszPrz 62; Calep 784a; WujNT przedm 41 (14); KlonKr kt.

»od ... ku« (2): SienLek 41v; Ale od tey Przedmowy [...] przyſtąpiemy iuż ku rzecży ktorą tego dowieść chce CzechEp 326.

»od ... na« (5): FalZioł V 65 (2); GroicPorz ffv [2 r.]; ktory przed dwiemá ſty lat / miłośćiwe láto Papieſkie/ od ſetnego / ná pięćdźieśiąty rok przemknął NiemObr 153.

»od... (aż) po« (3): Leop 1.Mach 2/61; iż ma być przepowiedaná pokutá w imię iego/ pocżąwſzy od Ieruzalem áż po wſzytkiemu ſwiátu. RejPos 116v (2).

D. Początkowy element jakiegoś zbioru (osoba, przedmiot) lub cecha określająca przynależność do danego zbioru (151):zmordowál wſſytki dziecij ktoreż były w Betleiem [...] od dwu lát ij niżey OpecŻyw 29; MurzNT Matth 2/16; A z ſynow MANAſſe [...] nálicżono po imieniu káżdego od dwudzieſtu lat y wyſſey/ wſſyſtkich kthorzy mogli boiować/ trzydzieśći y dwa thyſiącá/ y dwieście. Leop Num 1/34 (12); BibRadz 1.Par 23/3 (3); Zbierz lud Izráelſki [...] cokolwiek narodu męſkiego od dwudzyeſtu lat/ ludzi godnych á mocnych BielKron 39 (2); BudBib Num 1/3 (8); BudNT Matth 2/16; WujNT Matth 21/6 (2).

W połączeniu z przyimkiem »do« wskazuje na cały zbiór: »od(e) ... (aż) do« = a(b) ... (usque) ad Vulg, PolAnt, Modrz (109): LibLeg 6/191v; on patrząc v każdego od ſtarſſego aż do młodſſego nálazł kortzak w worze Beniáminowim HistJóz D2v; SeklKat Z2; Krezus máyąc wſſego doſić/ pocżąwſſy od złotá/ ſrebra/ pereł/ kamyeni drogich/ áż do inſſych ſkárbow/ [...] nyechcyał nic wyęcey dbáć GliczKsiąż Fv (5); LubPs aa; wſzytki inne rzeczy od máłá do wiela/ co by ku Gieradźie nie przyſłuſzáły/ przy Mężu tey vmárłey máią zoſtáć. GroicPorz gg3v (3); Y wygłádził Bog wſzythko ſtworzenie ktore było ná ziemi/ od cżłowieká aż do bydlęćiá Leop Gen 7/23 (14); LeszczRzecz A2; Zeſzli ſię tedy wſzyſcy ſpołu od namnieyſzego áż do nawięcżſzego BibRadz Iudith 13/15 (15); nápiſał Sálomon o káżdym drzewie przypowieść ſwoię/ pocżąwſzy od Izopu áż do Cedrowego drzewá. BielKron 79 (8); OrzQuin K2; Owa co ieſt ludzi ná ſwiecie/ tedy żadnego dobra myſl nie mierźi/ pocżąwſzy od thych ktorzy cięſzko prácuią/ áż do owych kthorzy ſą ná vſtáwicżney modlitwie/ álbo ktorzy w więzieniu ſrogim ſiedzą GórnDworz O2; Zwołay robotnikow/ a zápłáć káżdemu zapłáthę iego/ pocżąwſzy od naypoſlednieyſzych áż do pirwſzych. RejPos 59 (4); BiałKat 56; od proroká áż do offiárniká/ káżdy cżyni kłamſtwo. BudBib Ier 6/13 (18); MycPrz II C3v; BudNT Matth 20/8 (2); CzechRozm 109 (7); ModrzBaz 82; Ze iego wſzetecżeńſtwá/ [...] Od máłych áż do wielkich wſzyſcy iáwnie bronią. KochOdpr C3; KochPs 198; pocżąwſzy od Papieżá/ áſz do inſzych wſzytkich ſtanow/ wſzyſcy ſię náſycyć iego gorącemi ſłowy niemogli SkarŻyw 544 (6); MWilkHist F3v; CzechEp 228; WerGośc 203; Dwór/ od máłych do wielgich/ wſzytek ſye rádował. KochPam 83; GórnRozm I3; KołakCath B3v; WujNT Luc 11/51 (5); SkarKaz 6a; SkarKazSej 704b [2 r.]; wyedluk zaczvnku mayą splaczycz to wſzytko ot mala do wyela ZapKościer 1597/79.

W połączeniu »od ... do« z powtórzeniem tego samego rzeczownika = wszyscy, wszyscy po kolei (13): Tributim adverbium, Po wſzech cechách/ od powiátu do powiátu/ od bráctwá do bráctwá. Mącz 464b; Viritim adverbium, Od mężá do mężá álbo káżda oſobá z oſobná. Mącz 498c (10); Manipulatim – Przez roti, od roti do roti. Calep 636a (3).

3. Wskazuje na położenie czegoś w przestrzeni względem czegoś innego (1230):
A. W wypowiedziach oznaczających odległość, oddalenie jakieś przedmiotu, osoby względem czegoś czy kogoś innego; a(b) Vulg, Mącz, PolAnt, Modrz, JanStat (832):

Z towarzyszącym przysłówkiem lub przymiotnikiem i imiesłowem oznaczającym odległość [np. daleko, odległy, jednako, opodal itp.] (510): BierRaj 17v; MetrKor 34/134v; OpecŻyw 12 (3); PatKaz II 78: TarDuch A2v; iako ieſt znać w Loſoſiu, ktori bliżey morza/ ten ieſt gorſzy/ á iako daley od morza thym lepſzy/ á czo bliżey do wierzchu rzeki/ ty ſą lepſze. FalZioł IV 45b (12); GlabGad Dv (2); MiechGlab 41; KłosAlg A3v; WróbŻołt 118/155; RejPs 138 (2); LibLeg 10/153v (7); powiada ze oth Cracowa niedaleko muſchili bicz LibMal 1543/68 (4); SeklWyzn c2; SeklKat P4v (4); Choć ſam ku mnie ty/ bliżey ſtoy Bos nazemi zdalieka ſtáł Od rozkoſſy czo ſwiat miewał RejKup V; HistAl M5; dáleko to od onego/ co nam náſſy doktorowye powyádáyą y pokázuyą/ yáko dźyeń od nocy. KromRozm I 14 (3); MurzHist B4; ponyeważ ſą oddaleni od onego myeyſcá gdźye im Bog ofyárowáć kazał/ żadnych ofyar nye ofyáruyą KromRozm II 1; GliczKsiąż K3v; Iż zá wtorą gránicą od nas rozno mieſzkacie LubPs hh (8); Rozumiey liczbę/ iáko kthora Perſoná dáleko ieſt od drugiey/ między kthorymi bywa pytánie. GroicPorz ffv (2); KrowObr 134v (2); Co to zá fántázya tháka przyſzłá ná cię. Iż ták mieſzkaſz oſobno thu od ludzi ſobye RejWiz 66; nie śćigay go/ ábowiem ieſt dáleko od ćiebie [quoniam longe abest] Leop Eccli 27/22 (7); Ieſt miáſto bárzo dálekie od źiemie Filiſthyńſkiey BibRadz I 171b marg; Dawá znáć o po wołániu pogánow ktorzy ná on cżás dáleko byli od koſćiołá á zebránia wiernych pańſkich BibRadz II 57b marg (17); OrzRozm G2v (3); áby nie zápomniał roſkazánia Páńſkiego cżynić/ ktore nie ſą dáleko od ciebie BielKron 45; Moguncia ſtára/ trochę opodal od rzeki Renu byłá BielKron 284v (35); GrzegRóżn K4 [2 r.]; KwiatKsiąż C2; Exulo [...] Yeſtem dáleko od oyczizny Mącz 112d; dóm oſobliwy od drugich domów. Mącz 171c; Longe relegati a caeteris, Dáleko oddaleni od drugich. Mącz 187a; Tecta intermissa, Dáleko yeden dóm od drugiego/ rzadkie domy. Mącz 226c (76); OrzQuin Y4v [2 r.]; SarnUzn D2v; Vcżyń ſyedzenie ná gorze/ od źiemie wyſoko SienLek 3 (5); RejAp 17 (4); Owa dobry pan záwiodł go do iedney wieże/ ktora oddzielnie od koſciołá ſtałá GórnDworz T6v (15); Niechay będą dwie Linié proſté/ iednáko od siebie idącé GrzepGeom E2 (40); HistRzym 23 (3); A oni mędrkowie/ [...] z dáleká iáko Thurowie/ potrząſáiąc porożym ſwoim/ chodzili od tego. RejPos [290] (29); RejPosWiecz2 91; wſzeláką gorzkość/ gniéw/ zápálczywość/ wołánie/ bluźnienie/ niech precz będźie od was BiałKat 51 (4); GrzegŚm 3; RejZwierc 84v (2); Vff ábo rząd od vffu ma ſtać wolno/ gdy gwałtowney potrzeby niemáſz/ ieden od drugiego ná ſześći ſtop BielSpr 9v; thedy ty maſz ſkrzydło ſwoie lewe álbo rog odłożyć opodal/ od nieprzyiaćielſkiego práwego BielSpr 20v (11); tamże też złożyli Zbroje z siebie i składali porządkiem na ziemi Tuż od siebie KochMon 23; WujJud 35v; WujJudConf 177; Obycáie dalekie od koſciołá. RejPosWstaw [1434] marg (2); Daleko od niezbożnikow zbáwienie/ bo vſtaw twoich nie ſzukáli. BudBib Ps 118/155 (9); Ieſli ich záraz od Stáwu nie ma kómu przedáć/ tedy ié záśię muśi w Stáwie záwrzéć Strum N3 (2); BiałKaz B2; lud ten wárgámi mię cżći/ lecz ſerce iych dáleko ſtoi odemnie. BudNT Mar 7/6 (7); CzechRozm 78 (6); KarnNap B3v; bo ták [wieśniakiem] káżdego nieślachćicá zową/ chocżby [!] dáleko odewśi był ModrzBaz 89; y śiadłá ſwoie nie ná iákiem kraiu świátá od ludźi odłącżonem/ ále miedzy ludzkiemi narody záłożyli ModrzBaz 102; mam zá to/ że nie od powinnośći mey zdrożnego [nihil ... alienum officio meo] nieucżynię. ModrzBaz 137 (23); SkarJedn 5 (7); KochOdpr A4; Oczko 1v (2); KochPs 153; SkarŻyw 28 (8); StryjKron 36 (8); Ale ſię temu wykłádowi ták dálekiemu od rzecży [...] dźiwuię. CzechEp 154 (25); CzechEpPOrz **3; KochJez B2; NiemObr 44 (2); KochPhaen 19; ktorzy ná rożnych/ á od ſiebie bárzo odległych mieyſcách mięſzkáiąc ReszPrz 28; ReszHoz 134; ReszList 148 (3); WerGośc 259; PudłFr 43; ArtKanc Q19v [2 r.]; GórnRozm B4v (8); KochWr 41; PaprUp E3v; ActReg 129 (2); Calep 360a (2); Kędy Pan mieſzka/ á imienie ma bliſko ná drodze iedno od drugiego GostGosp 14 (2); GostGospPon 170; Boiaźń/ miłość/ chćiwość/ nienawiść/ gniew/ y ine áffekty dálekie od Sędziow być máią. Phil L marg (5); GrabowSet E4v (2); OrzJan 51 (2); LatHar 279 (3); RybGęśli C (2); WujNT Matth 8/30 (14); ieſliby ſie zábićié sſtáło dáleko od przyiaćiół zábitégo SarnStat 612 (11); PowodPr 7; SkarKaz 3b (3); áby ſedem belli z tym Pogáninem/ [...] co nadáley od siebie vczynili VotSzl B2v [2 r.]; ZapKościer 1596/85v [2 r.]; CzahTr D4v (2); KlonFlis Dv; KlonWor 80.

Z towarzyszącym określeniem miary odległości (306): OpecŻyw 10 (4); niketorzy [!] pępek dziecięczy na trzy palcze od ciała zoſtawiwſzy pierwey radzą zawiązać FalZioł V 34v (3); MiechGlab 50 (3); Thedy yvſſ theraſſ yedno syedm myl od Braczlawya owcze y Barany poddany Czeſarſczy na naſzych polyach paſzą. LibLeg 7/103 (7); wkarczmye mylyą od kaliſcha myecz vkradli LibMal 1550/156v (29); RejKup 15; GroicPorz ffv (5); Poźrzy áno dzyeciątko zlećiało z obłokow/ A ſtánęło od niego iedno kilko krokow. RejWiz 35v; Stąd odćiągnęli do miáſtá Scżytow kthore było od Ieruzálem ná ſſeść ſet ſtháieni. Leop 2.Mach 12/29; Weźmicie Arkę á podźcie z nią przed ludem przodkiem od ludzi ná dwu tyſiącu łokći BielKron 46v; przyćiągli do Káſtroterreum nád tą że rzeką od Luteciey dwá dni máłe chodu BielKron 222v; bitwy żadney niezwiedli/ bo przez rzekę Egrę od ſiebie byli BielKron 227v; A było rozdzielone woyſko ná dwoię: iedno od drugiego dáley nie było ná ciſnieniu kámieniá. BielKron 307v; wytłukli murow niemáło po pás od źiemie BielKron 314v (158); Dirimuntur oppida unius oppidi itinere, Dzień yázdy yedno od drugiego. Mącz 103a (13); OrzQuin Z4; SienLek 25v (2); GórnDworz S5v; HistRzym 38; RejPos 110v; KwiatOpis B3v (11); á thák ná ſtrzeleniu u łuku od Ceſárzá poſpolity Lud idźie. BielSpr 53v (6); BudBib 1.Reg 26/13; Strum F (8); BiałKaz C2v; ModrzBaz 103v; Pod Seną w Awiniowſkiéy káłuży/ ná dwu piędźi od śiebie/ dwie źrzódle záraz wypadáią Oczko 4 (2); potym wnocy Chrześćiánie przyſzedwſzy/ milę ie od Rzymu pogrzebli SkarŻyw 429 (6); MWilkHist I3; StryjKron 320 (11); KochJez B2v (3); Vpátruiem z dáleká/ w ten czás kiedy wáły Biją/ á my od śmierći/ tylko przez dyl máły. KochPhaen 11 (2); Iedno przez ieden plác od ſiebie ſtali. KochSz B2v; Pedogryk wchorobie mniema ze go y ten obraza co na kroku od niego stoi ActReg 139 (6); Phil D4; ZapKościer 1588/77; KochAp 12; OrzJan 12; RybGęśli B; WujNT Luc 24/13; WYMIERZENIE wieże: ná dwánaśćie łokiet w głębią od okná którym wpuſczáią SarnStat 497 (4); A tákowy Pleban z ſwym wytykániem/ iuż iedno o śćiánę od nas. PowodPr 26; CzahTr Hv (5).

Z towarzyszącym rzeczownikowi liczebnikiem porządkowym wskazującym na kolejność w przestrzeni (8): a myąſchka wkrakowye [...] tho ieſt trzeczi dom od forthy na liewey ſtronye LibMal 1547/129v (3); BielKron Mmmm2; niektórzy Doktorowie mniemáiąc żeby to drugim (od onego pierwſzego/ Niebędźieſz miał Bogow obcych) Przykazánim było KuczbKat 275; Lift 112ꝟ wtory od końcá ma w ſobie defekt CzechRozm **7v; CzechEp 182; SarnStat 601.

Bez określenia odległości; domyślnie: daleko (8): RejJóz D4; Nie naydzyeſz thák ſzcżęſnego ná świecie cżłowieká/ Coby od wſzech przypadkow miał być wolen záwżdy/ By Krogulec od gniazdá muśi boleć káżdy. RejWiz 94; niektorzy mieſzkáią w puſtyniách od ludzi/ áby ſie thák ſwiętſzemi zdáli BielKron 260; RejPos 335v; A źiemię stego Przekopu niechay wſzyſtko ſypą od wody. Strum N; pocżął námawiáć/ Heliaſz onego/ Iżeby iuż w tym mieſcie/ tám zoſtał od niego. Powiedáiąc/ iże ſam/ idzye do Iordaná HistHel D3; On to potym/ [...] pokaże: kto ieſt iego chwalcą: kto też bluźniercą: kto potáiemnie złośći broi/ á kto też w niewinnośći ſwey od tákich potwarzy ſtoi. CzechEp 55; prośimy ćię/ ábyſmy świátu temu obumárwſzy/ á od niego ſię (duchownie) zágrzebſzy/ w tobie ſámym odpocżywáli LatHar 314.

B. Wskazuje na usytuowanie czegoś lub kogoś względem jakiegoś przedmiotu: od strony; a(b) Vulg, PolAnt, Mącz, JanStat; ad Vulg, PolAnt, Modrz; de, e(x) Vulg, PolAnt; contra Vulg (398): Ná cżeladź rychło záwołał: By ode drzwi záſtąpili/ Ieleniá támo zábili. BierEz R3; OpecŻyw 72v (3); ForCnR E2; iż mięſo każdey riby ieſt na grzbiecie twarde [...] thakieſz od głowy więczey niż od ogona FalZioł IV 45c (5); BielŻyw 71; Bowiem palcze odſtawaiące od ſiebie znamionuią cżłowieka lekkiego plotkę. GlabGad P2 (3); MiechGlab 76; KłosAlg F3 (2); LibLeg 7/35v (5); WróbŻołt K7; RejPs 91; Bot vkażdego Drzewianj A od ſpodku z Diorawiony [!] RejKup cc5; HistAl C6; GliczKsiąż Iv; LubPs V6; RejWiz 34v (4); Leop Num 21/13 (4); Máiąc płoty gotowe/ od złego ſąſiádá/ Wolą áby tám Wilcy/ Kozy drapyąc wyli RejZwierz 110; BibRadz I 46b (9); obácż ieſli twoie zdrowie nie było w ręku moich [...] oto ieſt ſztuká płaſzcżá twego od dołu/ żem cię w ſwych ręku miał BielKron 67 (27); GrzegRóżn H3v; Który ſpiczáſtą głowę ma od czołá Mącz 53d; Terga hostium inpugnare, Od zadku nieprziyacieli poprzeć. Mącz 330b (22); SienLek 27 (2); RejAp 126v (2); GrzepGeom F4v (2); RejPos 78; KuczbKat 10; máiąc ná ſtronách ſtrzelbę lekką/ gęſtą/ zwłaſzcżá od tey ſtrony nawięcey/ s ktorey mocnie nálega nieprzyiaćiel BielSpr 31 (5); A ták zniżon będzieſz/ od ziemie mowić będzieſz BudBib Is 29/4 (4); Potym od ſpodku źiemią go dobrze záſuć Strum G4v (8); SkarJedn 269; á ma tá wodá ſpádáć/ tám tą ſtroną od głowy/ gdźie deſcenſy nawiętſzé czuie Oczko 16; SkarŻyw 203; StryjKron 16 (2); nákładł ſobie był w zánadrá kámyſzcżkow drobnych zá koſzulę od gołego ćiáłá WerGośc 217 (2); BielSjem 7; BielRozm 8; GórnRozm K; Calep 647b (5); áby rázem łádowáć v káżdego Szpichlerzá/ ábyś nie pátrzył áno ćię od tylu mijáią GostGosp 94; GostGospPon 170 (2); GórnTroas 43; wypuſzczáli barkę ná morze/ rzkomo chcąc od przodku zárzucáć kotwicę WujNT Act 27/30; JanNKarGórn Hv; SarnStat 583 (2); KmitaSpit B; CzahTr G4v; KlonFlis Dv (2).

W związku z nazwą obiektu geograficznego lub strony świata (307): MetrKor 37/4; Szwabowie z ſwey ziemie od morza Germanſkiego [Suevi de provincia eorum cis mare Germanicum sita], to ieſt Niemieckiego byli wywiedzieni MiechGlab 45 (14); LibLeg 10/93 (2); ZapWar 1551 nr 2684 (3); LubPs hh3v; ią iuż muſzę wzgorę/ Bo widzę od zachodu iákąś ciemną chmurę. RejWiz 146v (3); poſiedli źiemię ich [...] y wſſyſtkę ſthronę od Wſchodu słońcá [omnem orientalem plagam] Leop Ios 12/1 (28); RejFig Cc8; RejZwierz 45 (2); A przetoż thy kortyny [...] były z oboiey ſtrony z Pułnocy y od Południá krothſze iedneni łokćiem BibRadz I 46b marg (15); trzemi ścianámi zámkniony/ s połnocy/ s południá/ y od zachodu/ áby od wſchodu ſłońcá był przyſtęp wolny BielKron 33; krolá Káźimierzá s pány Polſkimi fortą od rzeki Nogatu ná zamek Malbork puśćił BielKron 391v; Tegoż roku miáſto Káźimierz podle Krákowá od ſámego rynku áż do muru/ od gor wſzytek pogorzał. BielKron 40lv (175); Mącz 38c (8); SienLek 2v; RejAp 181 (4); WIdząc wielkie złodzieyſtwo przes łotry Cygány/ Oſádzaymy ie w polách od Tátárſkiey śćiány. BielSat L4 [idem BielSjem 27] (2); KwiatOpis A4 (6); BielSpr 8 (4); BudBib Gen 12/8 (4); BudNT Apoc 21/13 (4); PaprPan Dd3v; ModrzBaz 103 (2); BielSjem 27; OrzJan 133; WujNT Apoc 21/13 (4); SarnStat 189 (3); KmitaSpit A2v.

α. Nazwa geograficzna jest punktem, względem którego wyznacza się położenie (16): Zamek Mankup ku zachodu od Kaffy leżączi MiechGlab 72; LibLeg 10/152v; I pogrzebli go [...] w Támnáthſare/ kthore leży ná gorze Effráim/ ná pułnocy od gory Gáás. Leop Ios 24/30 (3); ktora [Samaryja] leży od Ieruzálem po lewey ſtronie BibRadz I 418c marg (3); Pollencia od Málorki ná południe trzyma mieyſce. BielKron 280 (6); Mącz 209d; SarnStat 189.
a. W związku z nazwą miejscową określa bliskie położenie jakiegoś obiektu: pod (8): ZapMaz II Ł 7/71v; hy brzek then vyslkj oth dambrowkj lezączi ZapWar 1535 nr 2518; Jeden Hannuſch pucher zwerchenblothv od gvbyna LibMal 1553/176v (2); Wártá od Sirádzá wolna być ma od młynow y od iázow. UstPraw K2v; Wiſlicę im ieſzcże wźiął ze trzemi zamki od Sędomierzá BielKron 357v; Ten do Krákowſkiego kośćiołá nádał z dzieſięćin ze wśi od Cżechowá BielKron 359; ActReg 85.
4. Określa stosunki czasowe (2705):
A. Wskazuje na czas (czyj, czego, jaki), termin, zdarzenie, od którego, bezpośrednio po którym zaczyna się, ma się zaczynać jakaś czynność, stan, trwanie itp. [w tym: od początku (stworzenia) świata (103), od stworzenia (a. założenia, a. postanowienia) świata (26)]: po (cum L) w zdaniu z czasownikiem niedokonanym; a(b), abs HistAl, Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz, JanStat, Cn; ex Mącz, JanStat (1963):
a. W odniesieniu do czasu bliżej określonego (1656): acżkoli mily Iezus byl blogoſlawiony od pirwéy godziny iego náſwiętſſégo pocżęciá OpecŻyw 93v (11); PatKaz II 25 (3); PatKaz III 87v (6); TarDuch A3; FalZioł V 46 [2 r.]; á drzewiey ſniegi nie puſzcżaią ſie áż od pirwſzego dnia Maia MiechGlab *4; Od potopu polaci w ſwey ziemi mieſzkaią. MiechGlab **4 (4); LibLeg 6/158v (2); KłosAlg D3v; WróbŻołt Y2v (6); WróbŻołtGlab A4; bo y ziemiá iuż długo trwa iákoż od záłożenia twego [Boże]. RejPs 182 (7); Pierwa cżwierć [maja] mierno dżdżowa. Od pełniey trochę iaſno/ wſzakże z przechodzącemi chmurami [...] Takież ſie przez oſtytnią [!] cżwierć pokazować będzie/ iako po pełni aż do kończa. LudWieś B2 (2); SeklWyzn f4; w oycziznye swey [...] ktoreyem w poziwanyv bil s przothkj swemy oth dathi praw swych ZapWar 1546 nr 2619 (2); SeklKat X; RejKup ſ6; A iże od pirwſzey godziny dzienney wyraſtały [drzewa] z ziemie/[...] záſię po ſzoſtey godzinie [A prima siquidem hora ...A sexta vero hora; A oth pyerwszei godziny ... A Od szosthey godziny HistAl 1510 422] áż do zachodu ſlońcá ták sſtępowáły że ich ná mniey niebyło widáć z ziemie HistAl K7 (2); KromRozm I E4v; MurzHist Ov; Abowyem ſą ſpráwy á obrzędy nyektore od czáſow Apoſtolſkich po wſſyſtkim krzeſciyáńſtwye trwáyące KromRozm II h2; KromRozm III A7 (7); Od samego skoro sejmu teraźniejszego zaczęcia [...] to było naprzedniejsze u WKM staranie. Diar 83 (3); O Witayże witay/ ma miła ſtárośći/ Ciebiem ią ocżekawał/ od ſwoiey młodośći BielKom B (3); Od pyerśi mátki moiey yeſtem w opyece twey. LubPs Fv (11); GroicPorz 1; KrowObr 27 (5); A ſędzyowie cżekáią ieſzcże od záránia RejWiz 122 (3); vyźrzał cżłowieká ſlepego od národzenia Leop Ioann 9/1 (12); UstPraw G4v; RejZwierz 51 (3); iż dźień przyrodzony/ od wieczornego zmierzkánia [Żydowie] poczynáią. BibRadz I 1a marg; Y nie był obchod tákowy Wielkiey nocy w Izráelu od czaſow Sámuelá Proroká BibRadz 2.Par 35/18 (13); OrzRozm H (2); á záſię dniá nie bywa [w Islandii] od świętey Luciey/ iedno ćiemnośći á noc BielKron 294v; Krolowal [Łoktek] od koronáciey lat dwánaście. BielKron 373 (42); GrzegRóżn E3 (2); Ma być tedy od ſámego niemowleſtwa ciało ku rycerſtwu ćzwicżono KwiatKsiąż M2 (4); Usque a Romulo, Yákoſz od czáſu Romuluſowego. Mącz 509b (29); OrzQuin C (2); LeovPrzep F (9); RejAp 4 (19); GórnDworz C6v; HistRzym 44v (3); iż mu [chrześcijańskiemu człowiekowi] ſie ni w cżym inſzym więcey nie przyſtoi ćwicżyć á zábawiáć/ wnet od młodośći ſwoiey/ iedno w tym co ieſt wola Bogá Oycá náſzego. RejPos 38 (37); BiałKat 21 (6); HistLan E2; KuczbKat 20 (4); RejZwierc 3 (3); BielSpr 53v; Dawno iśćie ten Antykryſt w Rzymie śiedźi/ iákoż od Piotrá świętego WujJud 7v (10); WujJudConf 15; thák wnet od pocżątku ſwiátá mowić racżył [Bóg] ludzyom ná ſwiecie będącym przez Pátryárchy RejPosRozpr b3v; Od pierwſzego dniá mieſiącá ſiodmego pocżęli przynoſić cáłopalenia Iehowie BudBib 1.Esdr 3/6 (11); WierKróc A2; od pámięći luckiey tákie Woyſko wtych tám polách dálekich y puſtych niebywáło BiałKaz L3 (4); BudNT Hebr 9/24 (3); Ale noc y dzień/ ſłońce/ y kſiężyć [!]/ látá/ mieſiące/ y dni/ ty mogą być wiecżnymi názwáne/ iż ſie od ſtworzenia świátá nie odmieniáią CzechRozm 84 (21); PaprPan F2 (2); KarnNap A4 (2); STárodawny á ieſzcże od pocżątku wſzytkich rzecży ieſt obycżay/ że o Szkołách ma ſtaránie Rzecżypoſpolita ModrzBaz 128v; ModrzBazBud π6v; SkarJedn 84 (5); Oczko 19v (2); KochPs 103; Przetoſz v Moiżeſzá Lewitom od 25 roku báwić ſię ſluſzbą/ á od pięćdzieśiątego ſtroſzmi im być nacżynia Bożego kazano. Bo w młodośći/ wcieleſney pokuſie ćiáło gorzeie: á od lat piąćidzieśiąt ziębnieie iuſz ogień pożądliwośći SkarŻyw 249 (21); a na Koſdi Rok ma dawacz [pan Waltyn Gostomski bratu swemu] po 10m. ot Roku 1586 na Koſzdy S. marczyn aſz do wyplaczyenyą ZapKościer 1585/57v (4); StryjKron 245; CzechEp 8 (7); NiemObr 86 [2 r.]; A dla twoiéy ochoty Ieſczem tu od Soboty. Pánie nieżycz mi ſzkody/ Ieſcześ tu ode śrzody. KochFr 47 (3); Pytay ſię ná dni ſtáre/ ktore były przed tobą od dniá ktorego ſtworzył cżłowieká Pan BOG ná źiemi. ReszPrz 97 (5); ReszList 189 (2); WisznTr 14; KochPieś 11 (2); ArtKanc Q9v; BielRozm 24; GórnRozm D3; PaprUp A2 (2); ActReg 31 (6); POcżyna ſie Zimá od świętego Marćiná GostGosp 80 (3); LatHar ++7 (16); Bog Oćiec nie ma żadnego ſzábátu, bo od początku świátá wſzystko czyni y Pan Chriſtus z nim. WujNT 320 marg (28); WysKaz 21; Ták dawno od Olbráchtá o tym porządku zſtróny żebraków rádzóno, á exequutiiéy nie było, dopiéro teraz zá Zygmuntá III. SarnStat 518 (41); PowodPr 13 (3); Bo on [Chrystus] od poczęćia ſwego miał wſzytkę mądrość/ będąc ſam mądrośćią SkarKaz 45b (7); PaxLiz E2v; SkarKazSej 660b; Morſkie potwory y rozlicżne ryby: Ktore ná głębiey od pocżątku świátá Wiodą ſwe látá. KlonFlis B4v (2).

Połączenia: »od kiedy« [wprowadza zdanie przydawkowe] (1): Ale aby tu był postawion czas, od kiedy już ci iudices zasieść mają Diar 95.

»począwszy (aż) od [czego], od [czego] począwszy« (42:13): ktoré cięſſkoſcij naſs zbawiciél/ pocżawſſy od trzydzieſci lát cirpiál od iego krztu pocżąwſſy. OpecŻyw 35v (3); OpecŻywSandR nlb 2v; Ze też prze ſwiątoſć á ſlachetnoſć ięzyka thego Pocżąwſzy od pierwego koſcioła krzeſcijanſkiego: telko tym tho Słowieńſkim językiem Mſza bywa dopuſzcżona FalZiołUng V 119; Yákoż wyele tákich było yeſſcze wnet od ápoſtolſkich czáſow pocżąwſſy. KromRozm III G6; GliczKsiąż B6v (2); GroicPorz k4v; KrowObr 30; [Przemysł] przypominał im [panom radnym] przyſzłe y przeſzłe rzecży/ pocżąwſzy áż od Cżechá co zá przygody były y ſą y ieſzcże będą BielKron 320v; Ab ineunte adolescentia me observavit semper et coluit, Począwſzy od ſámego dziećinſtwá wielmi mię miłowáł [!]. Mącz 389b; Ex antelucano tempore Począwſzy od świtánia. Mącz 443c; GórnDworz L14; BiałKat 78v; SkarJedn 223; SkarŻyw 374; WujNT 9; iż wſzyſtek wiek człowieczy począwſzy od młodośći [ab adolescentia od młodości; JanStat 225] ieſt zły SarnStat 240 (5). Cf »od ... (aż(e)) do«, »od ... aż dotychmiast«, »od [czego] począwszy ... aż gdy«, »od(e) ... aż po, poty«.

»od ... (aż(e)) do, (aż) do ... od [w tym: począwszy od [czego] (25), od [czego] począwszy (4)]« = a(b) ... (usque) ad Vulg, PolAnt, Modrz, JanStat; a ... usque in, ex ... in PolAnt; ex ... ad, de ... in Modrz; de ... usque ad Vulg (274:6): ZapMaz II Ł 7/105v; Polutuy ſtworzyciela tweégo/ do téy doby od wiecżora pocżąwſſy ſie modlącégo. OpecŻyw 54 (6); MetrKor 40/812; PatKaz III 134 (3); ZapWar 1528 nr 2456 (5); TarDuch D8v; Ieſt lepſzy [śledź] tych kxiężycżow: pocżąwſzy od Sirpnia aże do Grudnia. FalZioł IV 30b (3); BielŻyw 152; MiechGlab *4 (2); KłosAlg D2 (2); March3 X; Cżaſu ſmutku Czuſz ktori ſmutek trwał od Adama aż do pana Iezuſa. WróbŻołt aa2v (2); RejPs 87v (2); [Michael de Kazimierz] nadſchedl duv wolu [...] y od zaranku aſch do godziny wnocz ſtrzegl nanye wekrzu. LibMal 1551/163 (2); Nazaiutrz nowego lata od rana był mroz y iaſno do poł dnia á od poł dnia mgła dzierżała do wiecżora. LudWieś B2v (6); SeklKat X; Boſom chodzyl wkazdy pyątek Od mieſopuſt aż do ſwiątek. RejKup g5; KromRozm I L4 (2); Diar 73; Ieſſcże od młodości ſwey do wyeku ſtárego/ Nye widzyałem ya nigdy cżłeka pobożnego/ Iżby mu z łáſki Páńſkyey cżego nye doſtáło LubPs K2; GroicPorz kv; KrowObr 21 (2); Leop 1.Reg 12/2 (10); UstPraw Dv (2); BibRadz Gen 46/34 (14); á tego dniá pośćili ludzye y dzyeći y dobytek/ od wiecżorá do drugiego wiecżorá nic nie iedząc áni pijąc BielKron 38v; byłá wielka z nieurody drogość [...] z mrozow ktore ſtały áż do Swiątek od Márcá BielKron 419 (58); GrzegRóżn N2; Mącz 10c (5); OrzQuin V4 (2); Kreẃ z flegmą pánuie Dźiećiom aż do Czternaśćie lath. Potym kreẃ z Kolerą pánuie áż do Dwudźieſtu y ośmi lath. Od tąd więc áż do Czterdzieśći y trzech/ kreẃ z Melankolią. A od tego wieku áż do śmierći Flegma z Melánkolią SienLek 42 (3); LeovPrzep kt (6); bo ſzáráńcża nie bywa żywa dáley ná ziemi iedno przez pięć mieſięcy/ od Kwietniá áż do Wrzeſniá RejAp 78v (3); GórnDworz Hh4v; Abowiém ćiéń zráná y wieczór bywa wielki od ſłońcá wſchodu go vbywa áż do południa/ á od południá go záśię przybywa áż do zachodu ſłońcá. GrzepGeom O3v; HistRzym 21v; RejPos 59v (8); BiałKat 333; BielSat D; Bo pocżąwſzy od Lutrá/ [...] áż do tego cżáſu co dźień więtſze błędy roſtą KuczbKat a2; RejZwierc A3v; WujJud 135 (2); Lecż my błogosłáwić będziem Bogá/ od niniey áż do wieká [ex nunc et usque in saeculum; od thego czáſu áż y ná wieki BibRadz] BudBib Ps 113/18 (7); Krolowáłá śmierć od Adámá áż do Moiżeſzá nad grzeſzącemi BudNT przedm b3 (5); CzechRozm 151v (6); ModrzBaz 91v (3); SkarJedn A8 (6); KochPs 128; Pocżąwſzy od podnieśienia Krzyżá S. aſz do wielkiey nocy/ co rok pośćiłá. SkarŻyw 160 (14); áták od koronácyey Lokietkowey áż do dziſieyſzych czáſow w Krákowie Krolow Polſkich koronuią. StryjKron 390 (6); NiemObr 71; ZapKościer 1584/47v; KlonŻal D2v; ArtKanc D9 (2); ActReg 59; LatHar [+12] (9); ták y w kośćiele Chrześćijáńſkim od czáſow Apoſtolſkich áż do nas chowáią śiedm czáſow ábo godzin [na modlitwy] WujNT 439 (20); PRaeſcryptia Pánnóm Zakonnym ku dochodzeniu dóbr dźiedźicznych/ niech będźie od przyięćia Reguły do dwudźieſtu lat [a professione religionis viginti annorum JanStat 214]. SarnStat 209 (19); SiebRozmyśl K; SkarKaz 81a (2); á wſzyſcy [urzędnicy] żeby nie dłużey trwali/ iedno do dwu lat/ od Seymu do Seymu VotSzl D4v; oycze moy do tych lat od młodości moiey [errata zmienia: dziecińſtwa mego] [...] byłem powolnym ći záwżdy CiekPotr 20; CzahTr kt; SkarKazSej 689b (3).

»od ... aż dotąd« = ab ... (et) usque nunc PolAnI Vulg; ab ... usque modo Vulg (5): BudBib Ez 4/14; Kápłáńſtwo: ktore záiſte teraz; W Kościele kwitnie od Chryſtuſá áż dotąd. LatHar 195; wielki vćiſk/ iáki nie był od początku świátá áż do tąd [áż do tego cżáſu Leop] WujNT Matth 24/21 (3).

»od ... aż dotychmiast« [w tym: począwszy od [czego] (1)] (4): wſzytkie narody Słowienſkie iako od potopu aż dotichmiaſt [post diluvium in hanc aetatem] w ſwoich przyrodzonich mieſtczach y kroleſtwach trwaią MiechGlab 50; WróbŻołt T8; KromRozm I N; y iáko then porządek od ſtworzenia świátá áż dotychmiaſt / [...] trwa LeovPrzep F2v.

»od [czego] począwszy ... aż gdy« (1): ktoré [ciężkości] od ſiedḿ lát pocżąwſſy cirpiál [Jezus]/ aż gdy [...] kázál grzeſſnych ſſukaiątz/ niemotzné uzdráwiaiątz OpecŻyw 35v.

»od ... k(u)« (2): bili ſie od wſchodu ſłońcá áż ku nocy BielKron 298; ArtKanc P18v.

»aż na ... od« (1): Ták y Pan yeſt oblicżnye w pośrzod ludu ſwego/ A áż ná wyeki wyecżne od dnyá dziſieyſſego. LubPs cc4v.

»od(e) ... aż po, poty« [w tym: począwszy od (1)] (2:1): bo tho ieſt rzecż poſpolita wſzytkim hordam tatarſkim iako od początku ſwego aż po dzisdzien [ab exordio et ingressu eorum in hanc diem]. MiechGlab 32; Ode dni lepak Ioháná ponurzyćielá aż poty [a diebus ... usque nunc PolAnt, Vulg; ode dni ... aż do tych miaſt Leop; od dni... áż dotąd WujBib]/ kroleſtwo niebieſkie gwałt ćierpi BudNT Matth 11/12; KochPij C3v.

W utartych wyrażeniach przyimkowych: »od tego(ż) (a. onego(ż)) czasu (a. tych czasow), od tego dnia, od tej (a. onej) godziny, od tej chwile« (zawsze w odniesieniu do sytuacji zaistniałej w przeszłości lub obecnej przedstawionej w tekście poprzedzającym lub ze zdaniem przydawkowym; odtąd od teraz; ex eo (a. illo) tempore Vulg, Mącz, PolAnt, Calep, Cn; a(b) (illa a. hac, a. hoc, a. ipso) die, (his) diebus HistAl, Vulg, PolAnt: ex illa (a. ea, a. hoc) die PolAnt, Vulg, Mącz; de die illa, ex illa hora PolAnt, Vulg; a(b) illo tempore Mącz, PolAnt; extunc Vulg, Mącz, JanStat, Cn; ab hinc Calep, JanStat, Cn; a modo Mącz, JanStat, Cn; exinde Vulg, Mącz, Cn; inde Calag, Cn; abusque, usque ab, iam tum Calep; deinceps, deinde Modrz; exhoc, ex quo Vulg; abinde JanStat; postea Mącz; postunquam Cn (311:26:10:3): Jako oth thych czaszow [porozumienia w sprawie pokoju] ma ſſya zachowacz myadzy oboyema stronama, prawo pogranyczne. MetrKor 34/133v; OpecŻyw 69v (2); PatKaz II 75; PatKaz III 100; FalZioł I 150c; gdy go wrzuczono [Lizymacha do lwów] lwowie mu nic nieucżynili [...] To widząc Alexander barzo ſie temu dziwował, á od they chwile Lizimacha barzo miłował. BielŻyw 106; A Thatharzy Przekopſci od tego cżaſu iako on wyſep poſiedli [aby ingressu insulae] po polu mieſzkaią według ſwego zwycżaiu MiechGlab 72; LibMal 1553/176v; Diar 50; LubPs aav; GroicPorz 1 (2); KrowObr 32; [...] nátychmiaſt onego ieleniá ránił og [lege: od] tegoż cżáſu [Ab ipso itaque die; odonego dnya HistAl 1510 77] mieyſce ono zową ſtrzelec. HistAl B6; KromRozm I Mv; MurzHist N4v; MurzNT Matth 22/46; LibMal 1553/176v; Diar 50; LubPs aav; GroicPorz 1 (2); KrowObr 32; Aniś ſliſzał ániś poznał/ áni od oney chwile [ex tunc; od onego czáſu WujBib] otworzono ieſt vcho twoie. Leop Is 48/8 (10); niewiáſty ſpiewáły [...]Poráźił Saul ſwoy thyſiąc/ á Dawid ſwych dźieſięć tyſięcy [...] A przetoż Saul od onego cżáſu záwżdy krzywo pátrzył ná Dawidá. BibRadz 1.Reg 18/9 (17); Przyſzedł w roſpácż Woiewodá/ obieſił ſie [...] Boleſław od tego cżáſu weſoł być nie mogł BielKron 353v (60); KwiatKsiąż N3v; A modo, Od tegó [!] czáſu/ od tey chwile. Mącz 227d; Postilla [...] adverbium est significans postea, Potym czáſie/ od tego czáſu. Mącz 315b (11); LeovPrzep E4v (2); RejAp 114 (3); GórnDworz R4 (2); Przeto mátká iego od onego dniá kthorego Alekſzy ſyn iey odſzed [!] w wielkiey żáłośći dla niego byłá HistRzym 124 (3); RejPos 29 (11); BiałKat 163v; HistLan C4 (2); BielSpr 70; Y nie byłám nigdy weſołá niewolnicá twoiá/ od tego cżáſu iakom tu ieſt/ iedno w tobie Boże Abráhámów. BudBib Esth 14/17 (6); BiałKaz K3v (3); CzechRozm I (7); PaprPan Ee2v; KarnNap B4 (3); ModrzBaz 48 (4); iáko potym poniewolnie byli [Grekowie] z kośćiołem Rzymſkim ziednocżeni/ gdy Láćinnicy Cárogrod opánowáli. OD tego cżáſu to ieſt po Leonie 9 Papieżu ieſzcże więcey w vporze ſwym y odſcżepieńſtwie twárdzieli SkarJedn 253 (2); Calag 546a; ktore widzenie/ tak ſię iey ſercá chwyćiło/ iſz od tego cżáſu/ wſzytkę myſi ſwoię do żywotá cżyſtego y ſłuſzby Bożey obracáłá. SkarŻyw 192 (22); [Tatarzy] Miáſto ſámo Kijow ſplundrowáli/ złupili/ ſpalili iż od tego czáſſu ku pierwſzey ozdobie przyść niemoże StryjKron 547; CzechEp 190; NiemObr 64; KochFr 30; KochWz 141; WisznTr 10; Abuſque [...] et est poetica vox pro usque ab. Odtąd, Od tego czaſsu. Calep 10b (3); GostGosp 80; Phil K2; GrabowSet B2v; A oni [arcykapłani] poſtánowili dáć mu [Judaszowi] trzydźieśći śrebrnikow. y od onego cżáſu [exinde Vulg Matth 26/16; od tych miaſt Leop; od onąd WujBib] pogody ſzukał ná wydanie iego [Jezusa]. LatHar 690 (4); WujNT Matth 22/46 (6); WysKaz 42; IA N. Miſtrz Wielki/ Zakonu Pánny Máriiey w Niemcach/ Kśiążę y Rádá kroleſtwá Polſkiego/ przyśięgam: iż od tey godźiny [ab hac hora et deinceps JanStat 874] będę wiernym Naiáſnieyſzemu Kśiążęćiu Pánu Káźimierzowi Krolowi SarnStat 41; obietnicá ieſt/ y sſtáłá ſie od tego czáſu [tj. uchwały o następstwie córek z braku synów]/ iako od támtego [tj. wcześniejszej uchwały o następstwie potomków męskich] [ex nunc prout extunc] tákże od támtego/ iáko od tego [extunc prout exnunc] wezmą zá Páná y Dźiedźicá y wedle práwa potomká. A potym álbo od tego czáſu [ex deinde vel abinde JanPrzyw 4] potomkowie ich [...] mieyſce pánowánia máią otrzymáć w Króleſtwie Polſkim przerzeczonym. SarnStat 882 (63); GrabPospR K3; PowodPr 24 (2); CiekPotr 63.

~ Połączenia: »od onego(ż) (a. tego) czasu (a. onych czasow), od onego dnia, od tej godziny ... (aż(e)) do [czego]« = a die usque ad Vulg, PolAnt; a modo a. ex eo die ... usque in Vulg (13:3:1): Iuż od tychmiáſt/ tzuſz od téy godziny [a modo]/ nie będę pitz ſwami [...] tzuſs tego wina [...] aże do onego dnia [usque ad diem illum Vulg Matth 26/29]/ to ieſt z mártwych wſtaniá mego OpecŻyw 93; LubPs hh5v; Nigdy ſie tákowa rzecż nie ſtháłá miedzy ludem Iſráelſkim/ od onego dnia ktorego wyſſli oycowie náſſy z Egyptu/ aż do tego cżáſu Leop Iudic 19/30 (2); BibRadz Ex 10/6; BielKron 18 (3); SienLek 42 [2 r.]; w dómum niemieſzkał od ónych czáſów: iákom ie wywiodł z Egyptu/ aż do dźiśieyſzego dniá BiałKat 138v; WujJud 239v; BudBib Eccli 40/1; Od onego cżáſu aſz do tego roku/ przez dwádzieśćiá y ośm lat/ co rok ták pośćił [św. Symeon] SkarŻyw 29 (3); SarnStat 458.

»od tego (a. onego(ż)) czasu aż dotąd, dotychmiast« = ex inde a. ex eo tempore usque nunc Vulg (3:1): Sálmánázár záłożył fundámenthy domu Páńſkiego [...] á od onegoż cżáſu áż do tych miaſt buduiemy go Leop 3.Esdr 6/20 (2); powiedał mi [opat] że mie náłasł [!] w iednym ſądzie w kolebce/ á od tego cżaſu áż do tąd gdym przyſzedł w ty ſtrony chował mie. HistRzym 37 (2).

»(już) od tego(ż) czasu, od tej (to) godziny, od onego dnia (...) (albo, i, zawżdy) na potym« = a modo et deinceps a. in posterum, ex nunc et in antea, extunc vel in futuris temporibus JanStat; a die illa et deinceps Vulg; a die illa etsupra PolAnt (17:3:1): Ia N. teras przyięty do Świętego Rzymſkiego kośćiołá zá Kárdynałá/ od tey godziny/ ná potym będę wierny błogoſláwionemu Piotrowi KrowObr 36 (3); wźiął Sámuel rożek oleiu/ y pomázał go [Dawida] miedzy bráćią iego: A od onego dniá ſpráwował porządnie Duch Boży Dawidá/ y ná potym Leop 1.Reg 16/13; BibRadz 1.Reg 30/25; StryjKron 542; iż Biſkupſtwo Chełmieńſkié do Kośćiołá Gniéźnieńſkiégo má ſie wróćić od tego czáſu y ná potym SarnStat 1096 (15).

»od tego(-ych) czasu(-ow) (aż, i) na wieki (wieczne a. wiekuiste), aż na wiek wiekom« = a modo et usque in sempiternum, ex hoc nunc et usque in seculum Vulg; ex nunc a. ex hoc tempore usque in saeculum PolAnt; a modo in perpetuum JanStat (13:1): WróbŻołt mm3v; ſwięte imię iego ktore niechay będzie miedzy wámi chwálebne iuż od tego czáſu áż ná wiek wiekom. RejPs 168 (2); A ty też wyerne Izrael vfay w Páná ſwego/ Od tych cżáſow y ná wyeki tu cżáſu káżdego. LubPs dd2 (2); áby ie vthwierdził y vmocnił w ſądzie y w ſpráwiedliwośći/ od tego cżáſu [odtąd y ... WujBib] áż ná wieki Leop Is 9/7 [przekład tego samego tekstu RejPos 15]; BibRadz Ps 115/18; RejPos 15; GrzegŚm 2; Niech będźie błogoſłáwione imię Páńskie. R. Od tego cżáſu y ná wieki wiekuiſte. LatHar 342 (2); Dla tego od tego czáſu ná wieki przerzeczeni Stároſtowie [...] nie máią [...] dárów [...] wyćiſkáć. SarnStat 547 (3).

»od tego czasu i przedtym« (1): dla téy przyczyny od tego czáſu y przed tym [exnunc et in antea JanPrzyw 9; może błąd zamiast: potym cf ten sam odpowiednik łac: y nápotym SarnStat 573; y potym SarnStat 1126] niechcemy/ áby Sędźia/ który ná Stároſtwo ſtánowión/ był w téy źiemi/ gdźie ieſt Sędźią SarnStat 558. ~

α. W określeniach daty wskazuje na punkt wyjścia przy obliczaniu następujących kolejnych lat [w tym: od narodzenia (Pana) Kryst(us)a (a. Chrystusa) (87), pańskiego (84), Bożego [szyk 17:9] (26), Syna Bożego (14),(Pana) Krystusowego (a. Chrystusowego [szyk 4:3] (7), Jezusa (1), Boga Chrystusa (1), Pana i Boga naszego (1), Pana Zbawiciela naszego (1); od narodzenia [czyjego] (w życiorysach) (4); od wcielenia: Syna Bożego (2), Pana Krystusowego (1); od porodzenia Panny Maryjej (1); od przyszcia Syna Bożego na świat (1); od Kryst(us)a (Pana) (51); od lata (a. roku) Bożego (2); od Mahometa proroka saraceńskiego (a. naszego) (2); od stworzenia: świata [szyk 28:2] (30), wszech rzeczy (7), pierwszego człowieka (1); od początku świata (8); od potopu (świata) (4); od założenia Rzymu(-a) (a. miasta rzymskiego [szyk 16:1] (17); od panowania Nemrotowego (1)] (354): lyſthowy kthori yeſth pyszan a dan wkrakowye wnyedzyelya blyszą przed swyąthym Wawrzynczem. Mączennykyem Lyatha od Narodzenya bozego Thyſſzyącz pyączſſzeth dzyewyathnaſthego MetrKor 34/135v; PatKaz I 13; FalZioł V 120; Cżaſu lepak tego gdyż ſie piſało od lata Bożego CXV. BielŻyw 133; Dan w Krakowie w dzien cżwartkowy pirwſzego dnia kxięcza [!] Lipcza. Roku od porodzenia panny Mariey we trzydzeſci pięć po tiſiączu y piąciſet. GlabGad A4 (2); y pocżęli mieſzkać przi zamku Saray około ſiedmi dzieſiąt lat przed tim rokiem ktory ieſt od roku Bożego. 1517 [ante hunc annum Christi millesimum quingentesimum decimumseptimum circiter septuaginta annis vel paulo minus]. MiechGlab 75 (4); WróbŻołtGlab A5v; poſlalyſmi then nas lyſth dokonczani pod naschą zlothą pyeczeczia Pyſſan wKyrkyeliv. od mahmetha proroka naschego Rokv Dzywyeczſetnego cztedzieſczy y ſyodmego Myeſyacza Aprilla XXV LibLeg 10/98v (2); HistAl N6; Drukowano w Krákowye v Máttheuſzá Syebeneicherá: Roku od wcyelenya Syná Bożego: 1558. GliczKsiąż Q4; LubPs kt (2); GroicPorz a3v (3); Drukowano w Pińcżowie [...] Roku od Národzenia Syná Bożego. 1560. KrowObr Vv4; Drukowano v Mátyſá Wirzbyęty. Roku od przyſcia Syná Bożego ná ſwiát. 1560. RejWiz Dd5v (3); RejZwierz kt; RejZwierz[Wirzb] A4v; BibRadz *3; Látá od ſtworzenia pirwſzego cżłowieká 230. Vrodził ſie ſyn Adámowi BielKron 3v; było temu lat od ſtworzenia świata. 6463 [cf BYŁo iuſz po ſtworzeniu światá/ tyśiąc pięćdzieśiąt y ſześć lat SkarŻyw 268] BielKron 427v (246); Anno urbis quingentesimo, Roku od záłożenia miáſtá Rzimskiego pięćſetnego. Mącz 342c (3); SienLek 1; te wſzytkie przerzeczone rzeczy/ poczęły ſye dźiać od począthku Wioſny/ Látá od Národzenia Páńſkiego 1564. áż do początku Ieśieni Roku od Národzenia Páńſkiego 1566. LeovPrzep B3 (19); Drukował Máciey Wirzbiętá/ [...] Roku od wcielenia Syná Bożego 1566. GórnDworz Mm8 (2); RejPos B2v; Vmęczón Cipryan święthy od národzenia Bogá Chryſtuſá látá 249. BiałKat 241 marg (2); KwiatOpis A3; RejZwierc 273; BudBib c4; BudBibKaw A3; BudNT przedm a6v; CzechRozm A8v; ModrzBaz kt; SkarJedn 223; á naprzod nád brzegámi Pontskiego [...] Morzá oſiedli [Sarmatowie] Roku 131. po Potopie/ A od pánowánia Nemrotowego w Babilonie Roku 25. StryjKron 91 (36); CzechEp 11v (3); CzechEpPOrz *v; KochJez kt; W Krákowie v ś Bárbáry/ 20. dniá Kwietniá. Roku od Národzenia Páná y Bogá náſzego. MDXCIII. WujNT przedm 28 (2); SiebRozmyśl A2; KlonWor 1.
β. W określeniach uściślających termin wykonania lub dziania się czegoś wskazuje na czas, od którego zaczyna się liczyć długość wyznaczonego okresu poprzedzającego ten termin; a(b) HistAl, PolAnt, Modrz, JanStat (83): ZapWar 1508 nr 2040; a zaplatha thich wſzitkich rzeczi [...] dnya pyantego od poczanczya ſeymu zobv ſthron ma bicz. MetrKor 40/811 (2); Murm 14; A tak około cżterdzieſci niedziel od pocżęcia przychodzą ti znaki na brzemienną niewiaſtę FalZioł V 161 (2); LibLeg 10/68v; HistAl N5; DZiedźic powinien vczynić Inwentarz trzydźieſtego dniá po śmierći zmárłego/ álbo trzydźieſtego dniá od tego czáſu kthorego by ſye poznał być dźiedźicem GroicPorz ee3v; UstPraw Iv; Odliczćieſz od dniá pierwſzego po Szábáćie/ [...] ſiedḿ niedźiel zupełnych. BibRadz Lev 23/15; BielKron 31 (9); DZiewiętnáſtego roku od láthośiego licząc/ będzie wielkie Złączenie zwierſchnich Plánetów LeovPrzep E3; że mężoboycá vłápiony/ poki cżterzy á dwádźieśćia godźin od vcżynienia mężoboyſtwá nieminie [intervallo horarum XXIV a patrato homicido]/ gárdłem ma być karan ModrzBaz 80; CzechEp 354 [2 r.]; LIczbę czynić z tych prowentów máią ná Séymie Wálnym/ dniá ſzóſtégo od záczęćia Séymu [cf w tydziéń po poczęćiu Séymu SarnStat 76] SarnStat 364 (9); SkarKaz 550b.

Połączenia: »(aż) do ... od, od ... (aż) do« = usque ad PolAnt ad ... a JanStat [w tym od tego czasu aż do = hinc ad JanStat (3)] (8:5): Kiedy będźie ná wielkim pálcu v lewey ręki kroſtá niewielka iáko wiká bláda/ á nieboli: vmrzeć do ſześći dni/ od początku niemocy. SienLek 23 (2); BudBib Lev 25/29; A tym/ którzy ná ten czás ſą nieośiedli/ doſtoieńſtwá y vrzędy dźierżąc/ ieſli od tego czáſu do półroká [hinc ad medium annum JanStat 302] nie vczynią ſie ośiádłémi/ doſtoieńſtwo y vrząd iemu weźmiemy. SarnStat 73 (10).

»od ... na (cum A), na (cum A)... od« [w tym: od tego czasu na = (infra) hinc ad JanStat (4)] (4:1): Ná drugi rok od wyścia z Egiptu pirwſzego mieſiącá y dniá tego [mense primo anni secundi prima die mensis Vulg Ex 40/15]/ [...] wnieſli Arkę do domu Bożego BielKron 35v; wróćić roſkażą połowicę [zagarniętych dóbr] od tego czáſu ná święto Gromnic: á oſtátek ná Wielkąnoc bliſko przyſzłą SarnStat 1069 (4).

»po (cum L) ... od« = post ... a JanStat (2): [każdy mistrz zakonu krzyżackiego będzie powinien] po ſześći Mieśiącách od wźięćia Miſtrzoſtwá przerzeczonému Naiáſnieyſzému Królowi Káźimiérzowi [...] oblicznie ſtáwić ſie SarnStat 1094; SkarKaz 275b.

»od... w(e) (cum A) w(e) (cum A) ... (począwszy) od« = a(b)...in (cum Abl) JanStat (6:6): Diar 62; SkarŻyw 270; GórnRozm D3v; tákowy [nieosiadły] będźie ſie powinien ſtáráć o ośiádłość od wźięćia vrzędu w półroku SarnStat 73; ieſli [mający beneficium] vmrze w piérwſzé trzy kśiężyce Roku/ począwſzy od Nowégo látá SarnStat 191; [rok] ma mu bydź náznáczón/ we cztérzy niedźiele [cf zá cztery niedziele UstPraw Av] od położenia y wykonánia tego pozwu [in quatuor septimanis a die positionis JanStat 378]. SarnStat 409 (9).

»w(e) (cum L)... od(e), od ... w(e) (cum L)« = in (cum Abl) ...a, infra ... a, ... a JanStat (8:2): Item czaſz a dzień y myeſczye kv bithwye ym pokładamy thw wkracowye ná dworze naſchym od thego wthorkw nayblyz prziſlego vedw nyedziel. MetrKor 26/62v; CzechRozm 165v; SkarŻyw 268; w ſzoſtym mieśiącu od pocżęćia ſwego/ dał ſię [św. Jan] pocżuć w żywoćie matki ſwey CzechEp 149; kożdy Biſkup Alſperſki [...] we trzech Mieśiącách ode dniá wźięćia liſtów [...] będźie powinien [...] oblicznie przyśdź przed bytność Máieſtatu Królewſkiégo SarnStat 1124 (6).

»od ... za (cum A) [w tym: od tego czasu ... za (1)], za (cum A)... od« = in ... a JanStat (5:2): LibLeg 11/61v; ZapWar 1550 nr 2665; tákiemu ma być Rok przełożon od położenia Powozu zá cztery niedzyele [cf we cztérzy niedźiele SarnStat 409]. UstPraw Av (2); Abowiem toż przerzecone [...] Planetow położenie/ będźie zá dźiewięć lat od látośiego Roku LeovPrzep E2v; ma dacz Pan Swechowſky 50m ot ty prziſli wyelky noczy za Rok ZapKościer 1584/43v; SarnStat 1051.

γ. Wskazuje na osobę lub wydarzenie pierwsze w kolejności, od którego zaczyna się liczenie osób kolejno następujących lub wydarzeń regularnie się powtarzających; ab Vulg (8): Et per olympiades numerabant Graeci annos suos, Grekowie látá ſwe od tych iſtych piąćy á piąćy lát. Olympiadas ráchowáli rownie yáko Rzimiánie wedle raie á ſenatorów Rzymskich. Mącz 263a (2); LeovPrzep I2v [2 r.]; Bo ták mowi S:Alexánder Pápieſz piąty od Piotrá S. SkarJedn 317; Mieczyſław [...] Monarchą Polſkim piątymnaſtym od Lechá ráchuiąc/ wybrány. StryjKron [150]; LatHar 124; WujNT Iudae 14.
δ. W określeniach długości okresu trwania stanu lub działania do momentu jego zakończenia wskazuje na czas lub zdarzenie, od którego się ten okres zaczął; exnunc, ex eo tempore PolAnt (2); a Vulg, JanStat [w tym: od onego (a. tego) czasu] (30): WYpelniwſſy miloſciwy pán Iezus dwadzieſcia dziewiętz lát od ſwego narodzeniá [...] rzekl [...] Iuż przyſſedl czas OpecŻyw 35v (2); BibRadz Ios 14/10; Sto lat [Smoleńsk] pod ſpráwą Litewſką był od tego cżáſu gdy gi Witułt pod Moſkwą wzyął. BielKron 410v (3); RejPos 28v (2); GrzegŚm 38; BudBib I 154d marg; W tákich pracach [...] lat pięćdzieśiąt y ſześć od ſwego náwrocenia [św. Symeon] przetrwał SkarŻyw 31; StryjKron 350; ActReg 76; śiedm lat żyłá z mężem ſwym [Anna prorokini] od pánieńſtwá ſwego. WujNT Luc 2/36; trzydźieśći lat od daty teráznieyſzéy zupełną/ y wſzeláką dáiemy wolność. SarnStat 186; krolował [Władysław Łokietek] lat 13. od koronácyey. KlonKr Ev.

Połączenia: »od ... na (cum A)« (1); Wiele ſláchetnych dzieiow Lechowi potomcy mieli z Niemcy [...] ktorzy trwáli od pierwſzego Lechá ná pułtorá ſtá lat BielKron 340.

»po (cum L)... od« (1): á thák po roku od oblężenia/ podáli ſie Florentynowie BielKron 208.

»od ... (aż) prze(z), prze(z) ... od« = a ... infra JanStat (6:3): UstPraw E3v; Od czáſow Ioáſowych przez dwieśćie dwádźieſćiá y cztery lathá/ Zadney popráwy nie było około Koſciołá BibRadz I 216b marg; SarnUzn D8; CzechRozm A3v; To święto Zydowie od śiodmego dniá Pázdziernika przez cáły tydzień obchodzili WujNT 337; SarnStat 156 (2); A ná toż mi to wyſzły mé wierné poſługi? Od mléká podawánia/ áż przez ten wiek długi? GosłCast 63; SkarKazSej 700b.

»w (cum A)... od« (1): W ſześćidzieſiąt dni od oblężenia miáſto wźięli Turcy BielKron 251v.

»za (cum A) ... od« (1): gdy pomocy żadney [...] nie mieli zá dzieſięć niedziel od oblężenia [obrońcy Świecia poddali się]. BielKron 370.

»za (cum I) ... od« (1): wyiąwſzy/ żeby kto iuż teraz zá piątym dożywoćiem od piérwſzéy o tym Conſtituciiéy dobrá trzymał SarnStat 367.

b. W odniesieniu do przeszłości w czasie bliżej nieokreślonym; ex Vulg (307):
W utartych wyrażeniach przyimkowych: »od dawna; od dawnych (-ego) czasow (-u), od dawnych (-ego) wiekow (-u a. -a), ode dni dawnych, od dawnych lat« = longis(simo) intervallis(-o) Mącz, Modrz; a temporibus antiquis, ex multo tempore Vulg; a diebus antiquis PolAnt (3;31:3:2:2): PatKaz II 69v; Acż ty pańſtwa od dawna ſłynęły: Wſzakże ninié prawie oſwitnęły KlerPow 4; Gdyſſ tha zyemya pokuczka zawſze od dawnych czaſzow koronye polſkiey wlaſzna y dziedziczna bila y yesth y ma bicz navyeky LibLeg 6/159 (5); Aſnać by y koſcioł chrzeſcijańſki grzeſzył/ gdy od dawnych lat/ pod obiema oſobami przijmował/ y przijmvie ciało y krew bożą. SeklWyzn Ev; LibMal 1548/ 142v; RejKupSekl a3; HistAl L4v; KromRozm I F3v; MurzHist M3v; Obyczáiow theż y Wielkierzow/ ktorych gdźie od dawnych czáſow zá práwo vżywáią/ nie káżę GroicPorz C2v (3); A Herod vyźrzawſzy Iezuſá/ rozrádował ſie bárzo/ bo go żądał od dawnego cżáſu widzieć Leop Luc 23/8; BibRadz Is 48 arg; Kto napierwey w Moſkwi álbo w Ruśi roſkázował/ otym piſmá niemáią/ lecż też nie oddawnego cżáſu iáko ini/ piſmá náwykli BielKron 427 (3); Mącz 361b; Przecż od dawnych cżáſow nie ſie ſłuſznego v nas poſtánowić nie może. RejZwierc B3 (4); WujJud 92; RejPosRozpr c3; BudBib Is 23/7; CzechRozm 183v; żaden táki ſąd od dawnego cżáſu nie był/ ná ktoremby możny choćia winny/ práwo przegrał ModrzBaz 94v; SkarŻyw 473; NiemObr 65 (3); ReszHoz 125; bo od dawnych lat/ ná káżdym Seymie o Corecturze práwá ſwego mowićie GórnRozm D4v; PaprUp E3; ábowiem Moyzeſz od dawnych wiekow [a temporibus antiquis; z ſtárádawnych cżáſow Leop] ma w káżdym mieśćie te/ ktorzy go opowiedáią w bożnicách WujNT Act 15/21; SarnStat 1002; CiekPotr 42.

»od początku (-a) (wieku), od przodku, od wszczęcia« [w tym: od wszczęcia i od początku (1)] = ab initio PolAnt, Vulg, HistAl, Mącz; a(b) principio HistAl, Vulg, PolAnt, JanStat; a capite PolAnt, Mącz; ab exordio PolAnt, Vulg; ex alto, iam inde, ab a. de integro Mącz; a quondam PolAnt (118:1:1): Kryſtus ci to był/ ktorego [...] nieopuſcili onij ktorzy go od pocżątku miłowali. OpecŻywList C2v; PatKaz II 50 v; PatKaz III 112v; KlerPow 3; KłosAlg Av; Pamiętay miły panie na zebranie twoie ktores ſobie ſpoſobił od pocżątku. WróbŻołt 73/2 (2); RejKup S; HistAl C4 (2); KromRozm I D2 (2); KromRozm II k2; KromRozm III E4v (3); Ktora [sławna moc] przy wiernym Iakobie záwżdy od pocżątku byłá. LubPs Z6v (5); KrowObr 52v (3); Bom widzyał od pocżątku záwżdy tego wiele/ Iż ſie tám rozſzyrzyło ono márne zyele RejWiz 47 (2); Pámiętałem ná ſpráwy Páńſkie: bo będę pámiętał od przodku [ab initio od początku WjBib] ná cudá twoie. Leop Ps 76/12; Ktoż zwiáſtował od wſſcżęćia [z piérwu WujBib]/ ábyſmy wiedzieli/ y od pocżąthku [z początku WujBib]/ ábyſmy rżekli: Spráwiedliwy ieſteś? Leop Is 41/26; Prorocy ktorzy byli przedemną y przed tobą od pocżątku Leop Ier 28/8 (11); OrzList cv (2); Od początku miałem ku niey [ku mądrości] przykłonne ſerce moie BibRadz Eccli 51/27 (6); OrzRozm Gv; GrzegRóżn H; Mącz 14d (4); Wſzákże y wy ſwiádkowie ieſteſcie/ ábowiem od pocżątku ieſteſcie zemną. [Przekład tego samego tekstu RejPosRozpr b4; BudNT Ioann 15/27, WujNT] RejPos 137v (2); RejPos Wiecz2 93v; WujJud 135v; iedenże ten był [kościół] záwſze od pocżątku/ w ktorym rozmáite zgorſzenia/ niezgody y ſpory bywáły WujJudConf 129; Fundował [Pan] od pocżątku Koſcioł ſwoy przez Apoſtoły/ Ewányeliſty y Proroki RejPosRozpr c3 (2); RejPosWstaw [1434] (2); BudBib Ps 77/2 (5); BudNT Ioann 15/27 (3); iż też záwżdy ſkoro odpocżątku/ iuż práwie iákoby zábiány bywał [baranek] w onych ofiárách ktore wierni Bogu oddawáli CzechRozm 24 (7); ModrzBaz 30v; SkarJedn 33 (2); CzechEp 135; Von anfang der Welt. Od pocżątku. Ab initio mundi. Calag 543a; Poznaſz iáko tá mátká kośćioł Rzymſki odpocżątku święte rodziłá y rodzi SkarŻyw A3v; CzechEp 139 (2); Tám od początku wieku tá brodá mieſzkáłá/ Y kſztałt ná wſzytki brody potómné wydáłá. KochBr 151; ArtKanc K11; co ſię tknie żywotá mego/ ktorym wiodł z młodośći od początku [z przodku Leop] miedzy narodem moim w Ieruzálem/ wiedzą wſzyścy Zydowie/ będąc mię świádomi z dawná WujNT Act 26/4; [przykazanie] ktoreſmy mieli od początku [ab initio; ſprzodku iednąc Leop]/ ábyſmy iedni drugie miłowáli WujNT 2.Ioann 5 (22); SarnStat 83 (2); Táka byłá od początku zwłaſzczá po przyiętey wierze Chryſtuſowey tá Monárchia Połſka. SkarKazSej 692a.

~ Połączenia: »od początku (aż) do [czego]« [w tym: do końca (a. skończenia) (świata) (6)] (7): iż ty obyetnice y prośbá páńſka wſſemu krzeſciyáńſtwu od początku áż do końcá śwyátá ſlużą. KromRozm II ſ2v; [jest kościół katolicki] od początku do końcá trwáyący. KromRozm III D8v; KrowObr 88v; Leop VVv; Oczko 5v; Zgromádźiem weſpoł wſzyſtkich co ich miáły látá Od pocżątku do końca/ gdy w trąbę vderzy Archánioł KołakCath C5; ktorzy[[doktorowie] od początku áż do tego dniá liſty y kśięgi piſáli przećiw haeretykom WujNT 516.

»od początku (aż) dotychmiast« (3): Ktora zgodá y yednoſć od początku áż do tych myaſt náyduye ſye wkoſćyele poſpolitym krzeſćiyáńſkim KromRozm I K2; KromRozm II f3v; KromRozm III Kv. ~

»(aż) od wiekow(-u, -a), od wiekow wieka, od (staro)wiecznych (a. wiekuistych) czasow« = od bardzo dawna, od najdawniejszych czasow; a saeculo Vulg, PolAnt; ab aevo Vulg (57:1:4): Iako mowił ieſt przez vſta ſwiętych/ ktorzy od wieką ſą proroków iego. OpecŻyw 12v; gdiz ta ziemya Pokuczka zawzdi od wiecznich czaſow [cf zawſze od dawnych czaſow LibLeg 6/159] koronie polskie wlaſna y dziedziczna bila, ieſt, y ma bicz nawieki LibLeg 6/78v; WróbŻołt 118/52; Y w nazacznieyſzym cżłowieku Zawzdy to ganią od wieku Kiedy ſzcżęſcie waży lekcze RejJóz E7v; RejKup g5 (4); Pátrzayże tu godnośći nędznego cżłowieká/ A dziwney Páńſkiey łáſki nád nim áż od wieká. RejWiz 53 (4); iż tho tám miáſto od wiekow ieſt przećiwne krolom Leop 3.Esdr 2/26 (2); iż pan Bog [...] ieſzcże od wiekow/ hneth po ſthworzeniu pirwſzego cżłowieká/ pożądał tego od wſzego narodu ludzkiego LeszczRzecz A2; RejZwierz 69v (2); BibRadz Iob 20/4 (4); Ták tá Bábylonia/ od wieká záwſze miotłą Bożą ieſt OrzQuin Z3v (2); Prot Cv; iáko ten Pan záwżdy znácży á záchowawa od wiekow wierne ſwoie. RejAp 66v (2); RejPos 72v (8); KwiatOpis [C]2; RejZwierc 11 (2); BudBib Is 63/19 (2); Ná przywileie y nawyżſze Páſterſtwo [...] wſtąpili práwem Bożym Biſkupowie Rzymſcy/ y zá to ie wſzyſtek kośćioł Kátholicki od ſtarowiecżnych cżáſow miał y ma SkarJedn A8 (2); KochPieś 10; ArtKanc A18; O ſynu móy/ wielkiégo potomku człowieká/ Dawność twoiéy zacnośći/ ieſt od wieków wieká GórnTroas 35; iáko Czech od wieku Czechem/ ták y Lách záwżdy był zwan Láchem. KochCz B2; GrabowSet T2 (2); LatHar 45 (3); Wſzyſtko vraża cokolwiek od wieku/ Pomoc przynośi y zdrowie cżłowieku. RybGęśli D; WujNT Luc 1/70; CzahTr B4.

~ Połączenie: »od (wszech) wiekow(-u, -a) (aż, i) na wieki (wieczne)« = a saeculo (usque) in saeculum Vulg, PolAnt; a saeculo usque ad saeculum PolAnt (9): Benedictus dominus deus iſrael a ſeculo in ſeculum [...] Bogoſlawion bądz pan bog Iſraełski [!] od wiekow y nawieki wieczne [od wieku do wieku Leop] WróbŻołt 40/14; RejPs 27; Bądźże błogoſłáwyonym ty ſam náſſym Pánem/ Od wſſech wyekow ná wyeki wyecżne LubPs L3; BibRadz Ps 105/48; Tenże ieſt błogoſłáwiony od wieku áż ná wieki [in saeculum PolAnt; in perpetuum Vulg 1.Par 17/27; ná wieki BibRadz, Leop, WujBib] CzechRozm 64; WisznTr 29; Ale miłośierdźie Páńſkie toć thrwa od wieká ná wieki. ArtKanc Q20 (3). ~

α. W odniesieniu do spraw boskich, nadprzyrodzonych, do pochodzenia, trwania i działania Boga, do powstania i istnienia wszechświata wskazuje na czas bez początku, nieograniczony, odwieczny, wiekuisty (84):
W utartych wyrażeniach przyimkowych: »od początku, od wszech (a. wszystkich) początkow, od początku wiekow« = ab initio, a quondam PolAnt (11:2:1): yakoſz to ſama panna marya mouy [...] Od początku uyekow [Bóg] ſpoſobyl myą ſobye panną PatKaz II 46; RejPs 165; to mamy rozumieć ze ſlowo to ieſt/ ſyn bozy ieſt od początku y zpoczątku bog SeklKat O4 (3); LubPs hh4v; BibRadz Hab 1/12; RejPos 36v (3); Gdyż Ian s. iáwnie o Synu powieda/ iż iákoż od wſzech pocżątkow był w Boſtwie ſłowem RejZwierc 10; CzechEp 343; NiemObr 126 (2).

»od (wszech) wiekow (wiecznych), od wieku(-a) (wiekow), od(e) dni(a) (wieku(-a) a. wiecznych, a. wszystkich wiekow), od wieczności« = a saeculo Vulg, PolAnt; a sempiternis saeculorum aetatibus, ab inflnita innumerabilium saeculorum multitudine Cn (38:23:7:2): pozyualam othuyekow uyecznych roſkoſzy boſtwa PatKaz II 36; a przeto była czyſta [Panna Maryja] y naſzwyątſcha od wſzech uyekow PatKaz II 37 (10); RejPs 121; ze duch ſwięty ieſt trzecią perſoną troycze ſwiętey Bog wieczny zbogiem oycem/ y z ſynem od wieku będący SeklKat P2v (3); LubPs P5; RejWiz 114 (3); ktorzy [stoicy] pokłádáli ſwiát nigdy nie być ſtworzon/ iedno od wieká wiekow być BielKron 156; RejAp 4 (5); iż nam ſzło nie o dożywocie/ ále o ſámę wiecżność/ trzebá nam też było wiecżnego krolá/ á tákiego zbáwicielá/ ktory z Bogiem Oycem od wiekow wſzytki ſpráwy niebá y zyemie ſpráwował. RejPos 36v (11); Syná/ kthory ieſt przed wſzyſtkimi wieki od Oycá vrodzon: Duchá Świętego/ ktory tákże od wieku z Oycá y z Syná pochodzi. KuczbKat 15 (2); RejZwierc 9v (2); BudBib Is 57/11; MycPrz I A4; CzechRozm 59v (2); Też odedná [lege: ode dnia] to iest od wieku [a die (marg: antequam esset dies (–)) ego ipse (marg: sum) PolAnt Is 43/13] ią on ieſtem CzechEp 271; [z Betlejem] wynidźie ten ktory będźie Pánem w Izráelu: á wyśćia iego od niekieda/ y ode dni wieká CzechEp 300 (7); Bądźże wiecżna chwałá Pánu Bogu [...] Ták iáko záwżdy byłá przedźiwnie od wiecżnośći/ Niechay będźie teraz y záwżdy ArtKanc A18v (5); ták czytáią [inne greckie egzemplarze]: Abowiem ieſzcze nie był Duch święty. Choćia Duch S. był od wieku záwſze. WujNT przedm 13 (5); Bo według nich [heretyków]/ Bog nie ieſt Oycem ſyná ſwego od wiekow, ále dopiro w ten cżás kiedy też Márya zoſtáłá mátką ſyná iego. PowodPr 34; Oycze bez początku nierodzony/ Synu od wieku y bez czáſu rodzony/ Duchu ś. [...] pochodzący od wieku bez czáſu/ iedyny Boże náſz Troyco SkarKaz 279b (5).

~ Połączenie: »od wiekow(-u) aż (i) na wieki (wieczne)« = a saeculo usque ad saeculum PolAnt (4): Wyſłucha mnye Bog moy zniży ty wſſetecżne/ Ktory trwa od wyekow áż ná wyeki wyecżne LubPs O (2); BibRadz Ps 89/2; A wedle ſpraw káżdego odpłaca prawdźiwie/ ktory w Boſtwie od wiekow, y ná wieki żywię ArtKanc Q11v. ~

B. Wskazuje na czas, moment, w ktorym się coś stało, dokonało, uczyniło. W zdaniu z czasownikiem oznaczającym czynność dokonaną jednokrotną lub o oznaczonym czasie regularnie się powtarzającą: na, o (cum L), w (cum A i L), za (cum G); a(b) Vulg, PolAnt; ex Vulg; in PolAnt (402):
a. W odniesieniu do czasu bliżej określonego (121): Od polnoci zawżdi na modlitwę wſtawala [Matka Boża] OpecŻyw 2 (2); ale ty iakoś wziął opiekę nad nami ieſſcze odpoczątku ziwota naſſego iuſz iey racz łaskawie dokonac RejPs 189v; Pocżęłá ſie bitwa od wſchodu ſlońcá [Inchoatum est ... ab ortu solis A poczala szyą ... po ranv HisAl 1510 215] á trwáła aż do zachodu HistAl F4; KromRozm III E2v (2); A iż ty były IchM namowy [...] abyśmy o obronie namawiali, nic inego nie wtrącając tedysmy to od zaczątku skoro sejmu tego WM opowiedzieli. Diar 40 (2); Abyś go ſam vſpokoił od dni nyebeſpyecżnych [a diebus malis Vulg Ps 93/13; we złe dni Leop] LubPs V3v; GroicPorz n4v; KrowObr 186; Bo ode dni oycow wáſſych odſtąpiliśćie od dobrych vſthaw moich Leop Mal 3/7 (4); A iżby ſtali káżdego záránia ku wyſławiániu y chwalieniu Páná á tákże y od wieczorá [et sic vesperi]. BibRadz 1.Par 23/30; Pothym Włádźidaw [Jagiełło] od puł poſtu/ ruſzył ſie do wielgiey Polſki BielKron 381v (6); LeovPrzep H2; RejAp 107v (3); iż on [Bóg] tę winnicę ſwoię ieſzcże od pocżątku ſwiátá ſobie vſzcżepić racżył RejPos 59v (6); BiałKat 296 [2 r.]; HistLan Fv; á od pułnocy [in mane PolAnt; mane Vulg Is 5/11] wſtawáią ná ożrzálſtwá ſwoie RejZwierc [193] (2); WujJud 137 (2); RejPosRozpr c3; BudBib Mal 3/7; CzechRozm 24 (2); SkarJedn [d10]; KochPs 141; SkarŻyw 160 (2); Ktora Intromiſsia ma ſię ſtać przes woźnego powiatu tamthego od początku Roku Bożego, gdy pisać będą 1581. Tho iest na nowe Liatho ZapKościer 1580/13v; CzechEp 119; ReszList 144; GórnRozm E; ActReg 5v; LatHar 645; Nágotuyćie dwieśćie [...] pieſzych z oſzczepámi od trzećiey godźiny [a tertia hora; o thrzećiey godzinie Leop] w noc WujNT Act 23/23 (2); SarnStat 30 (3).
W utartych wyrażeniach przyimkowych: »od tego(ż) (-ych) (a. ktorego) czasu(-ow), od onej (a. tejże) godziny, od onego(-ych) (a. tegoż) dni(a)« [Zawsze w odniesieniu do sytuacji przedstawionej w tekście poprzedzającym lub ze zdaniem przydawkowym]: w tym czasie wtedy; a(b) (illo a. illa) die(bus), ex hora illa PolAnt, Vulg; ex die illa, ex hoc, tunc Vulg; ab hora illa PolAnt; in hanc horam Miech; ex nunc JanStat (47:11:5): OpecŻyw 148; MiechGlab 60; Leop 1.Reg 30/25 (3); żeć o tym Nawyzſzy opowiedźiał ieſzcże od onych dni ktore były przed tobą BibRadz 4.Esdr 9/4; támże obádwa [starcy] wyználi o ſwoiey nierządney miłośći/ Y od tegoż czáſu [tunc PolAnt, Vulg; thedy Leop; á tedy WujBib] poſthánowili miedzy ſobą kiedy by ią ſámę záſthać mogli. BibRadz Dan 13/14; Od tego cżáſu Leſtko cżarny záłożył y nádał kośćioł S. Micháłá w Lublinie BielKron 365 (24); ále od tego cżáſu práwie ſie odkrył [Magog]/ á prawie od tego cżáſu wyiáwiłá ſie moc y ſrogość iego RejAp 170v (6); RejPos 45v (2); BielSpr 41v; RejPosWstaw [213]v; BudBib 4.Esdr 9/4; BudNT Matth 15/28 (2); SkarJedn 199; SkarŻyw 249; StryjKron 330 (2); WerGośc 224; LatHar 695 (2); Kaiphaſz [...] rzekł [...] iż nam ieſt pożyteczno żeby ieden człowiek vmárł zá lud [...] Od onego tedy dniá [arcykapłani] vmyślili áby go [Jezusa] zábili. WujNT Ioann 11 /53 (6); SarnStat 1250 (6).
b. W odniesieniu do przeszłości w czasie bliżej nieokreślonym (281):
W utartych wyrażeniach przyimkowych: »od początku, od początku stworzenia« = (ab) initio Vulg, PolAnt; ab initio creatura Vulg (17:1): Od pocżątku [Z początku Leop, WujBib dawno BudBib] poznałem ſwiadecżtwa twoie WróbŻołt 118/152; ktory [porządek apostolski] [...] z ſtárádawná/ y owſſem od początku przyyęli KromRozm III L5v; Od dawnych czáſow á od początku ták wyelkyeſmy przeſpyeczeńſtwo wźyęli [...] iż mamy moc [...] powſſechny koſcyoł wſpomágáć KromRozm III N8; LubPs cc; RejPosRozpr c2 (2); BudBib Eccli 15/14; CzechEp 315; ktoż płot tey Winnice ſkáźił/ ktoryś ták mocnie od pocżątku [z przodku Leop] z pilnojśćią poſtáwił? ArtKanc I16v; Iż Moyzeſz dla twárdośći ſercá wáſzego dopuśćił wam opuſzczáć żony wáſze: lecz od początku nie było ták. WujNT Matth 19/8; Wiárę od początku podáną mocno trzymáć mamy WujNT 833 marg (9).

»od (nie)dawnego(-ych) (a. dawniejszego) czasu(-ow), od wszystkich czasow; od (dawnych) wiekow(-a, -u); od starodawnych lat; ode dni dawności« = a diebus primis PolAnt, Vulg; a quondam, a saeculo, ex eo, ex hinc PolAnt; ab antiquis diebus, multo tempore Vulg; a temporibus JanStat (14:1;9;1;1): A tenże Zacharyaſz [...] napyfal oth dawnego czaſu przet począczyem y narodzenyem tey myley panny a rzekącz oto panna pocznye y porodzy ſyna bozego PatKaz II 59v (2); bo nyebilo vnaſſ thakovego obyczayv od stharodawnych lyath aly za naſzego bandzye zywotha LibLeg 6/191; KromRozm III N8; Nie im [ziołom] mocy nie przydaſz [...] Iedno tę co im Pan dał/ ták ieſzcże od wieku RejZwierz 107v; Oznáymiłem ći od dawnego cżáſu przed thym/ y okázałem ći niż ſię co ſtáło [extunc (marg: ex eo (–)) antequam veniret PolAnt, Vulg; zrazu: piérwéy niżli przyſzło WujBib] BibRadz Is 48/5 (2); BielKron 337v; RejPos 101 (3); WujJud 39 (2); iáko przyśiągłeś oycom náſzym cżáſow dawnych (marg) wł: ode dni dawnośći (–) BudBib Mich 7/19; łamiąc práwá poſthánowione od dawnych cżáſow [a diebus primis PolAnt, Vulg; ſtharádawná Leop; zá pierwſzych dni WujBib] BudBib 1.Mach 3/29 (4); KochDz 106; Abowiém od dawnych wieków iuż ſye temu ludźie przypátrzyli KochWr 19; WujNT Act 3/21 (3); ábo któré [przywileje] im [ludziom zasłużonym] ini Królowie y Kśiążętá [...] króleſtwá Polſkiégo od dawnych czáſów nádáli SarnStat 890 (3); KlonFlis F3.

α. W odniesieniu do spraw boskich, nadprzyrodzonych, do pochodzenia i działania Boga, do powstania wszechświata wskazuje na czas nieograniczony w wieczności (237):
W utartych wyrażeniach przyimkowych: »od początku, od poątku wszech wiekow« = ab initio, in principio Vulg, PolAnt; in initio PolAnt; ex antiquis Vulg (15:2): PatKaz I 9; aboczyem odpoczątku wſzech uyekow uybrana yeſt przybytkyem boſkyem [Panna Maryja] PatKaz II 46; pánie boże Izráelſki ták iákoś był od początku y ná wieki będzieſz. RejPs 62v; Od początku y przed wyeki yeſtem [Mądrość Boża] ſtworzoná KromRozm I M; Leop Iob 38 arg; Ale idźćie teraz do mieſcá mego [...] gdźiem był od początku [in principio PolAnt, Vulg; z przodku Leop; z pirwu WujBib] założył imię moię BibRadz Ier 7/12 (6); BudBib Eccli 24/10 (4); CzechEp 297; Co było od początku.) Abo ná początku. Tymi ſłowy [św. Jan] Ebioná y Cherintá potępia/ ktorzy mowili/ żeby Pan Chryſtus przed Márią nie był. (marg) wieczność Chriſtuſowá. (–) WujNT 817.

»od(e) (wszego(-ech)) wieku(-a, -ow) (wiecznych), od czasow wiecznych; od (wszej) wieczności« = w wieczności; a saeculis(-o) Vulg, PolAnt; extunc, ex eo tempore, in saeculum PolAnt; temporibus aeternis Vulg (214:3:3): OpecŻyw 17 (4); mogł [Bóg] vyyącz oſobnym przyuyleyem ſtego ſkazanego praua thą panną czoſz y uczynyl [...] ot wyekow wyecznych PatKaz I (11); ta myla panna od uyekow w boſthwye ſthworzona [...] y począta Troyako wboſthwie przed wſzemy uyeky. PatKaz II 25v (61); PatKaz III 87v (4); WróbŻołt 109/3; do oney wieczney chwały ktorąs ty przebranem ſwoiem od wſſech wiekow zgotowił. RejPs 102 (4); RejKup Q (2); MurzHist D4; KromRozm II q; Iż yeſzcże od wyekow ſtolicá kroleſthwá Kryſtuſowego ieſt záſádzona y poſtánowiona. LubPs V3 marg (13); KrowObr 154; RejWiz 38v (8); Leop Rom 16/25 (2); BibRadz Prov 8/22 (4); żeby [...] Ociec miał [...] iego [Syna Bożego] vrodzić z woley ſwey vmyſliwſzy wprzod/ á nie s przyrodzenia od wieku/ y przed wieki. SarnUzn H3v (2); RejAp BB5 (15); iż Bog Ociec od wiekow zácżął w Boſtwie ſwoim Syná ſwoiego/ cżego potwirdził mocnie [...] iż z nim był przed wſzytkimi wieki RejPos 151 (39); KuczbKat 15; RejZwierc 4v (6); WujJud 217v; WujJudConf 69; RejPosWstaw [213] (2); BudBib Ps 118/151 (2); wyznawamy/ prawdźiwego ſyná Bożego/ być dla tego że śię z Bogá oycá od wſzey wiecżnośći vrodźił BiałKaz G4; ieden ieſt Bog tworcá nieba y ziemie/ y Syn iego Chryſtus Iezus/ rodzony od wieku bez pocżątku. SkarŻyw 408 (2); CzechEp 261; ReszPrz 11 (3); KochPieś 9; IEzus Kryſtus náſz miły Pan. Od wiecżnośći był vłożon/ rząd tego wykupienia ArtKanc D19 (4); LatHar 428 (5); WujNT 84 (2). Cf Wyrażenie przyimkowe w funkcji przydawki.

Wyrażenie przyimkowe w funkcji przy dawki: »od (wszego) wieku(-a, -ow)« = wieczny, odwieczny, przedwieczny; antę saecula PolAnt (15): [Maryja] dáwá pokárm niebieſki/ od wiekow dáwnemu. OpecŻyw 17; rex noſter ante ſaecula [...] Ale pan Bog kthory ieſt krol naſz od wieków [Krol náſz przed wieki Leop, WujBib] ſprawił zbawienie naſze WróbŻołt 73/12; Ia Bog Sabaot od wieka Gdym ſobie Stworził Cżłowieka [...] Dałem mu kſtałt ſwey oſſoby RejKup y8v (2); Pan Bog on dziwny ſprawcá ode wſzego wieká/ [...] Wſzytki cnoty pocżćiwe racżył był w nim [w człowieku] ſpráwić RejWiz 36v; RejPos 53v; BudBib Is 63/16; SkarŻyw 320; CzechEp 220; kuśili ſię drudzy piſáć o dwoiákim rodzeniu Páná Chriſtuſowym: o iednym z BOgá oycá od wieku/ á drugim z Mátki Pánny cżyſtey wedle cżaſu NiemObr 142; ReszPrz 76; ArtKanc H15; GrabowSet Pv; Chriſtus Bog od wieku/ przez ktorego wſzytko ieſt ſtworzono WujNT 301 (2).
C. Wskazuje na długość czasu trwania czynności lub stanu [w tym: od... i dalej (4), dalej niż od (3)]. Przyimek „od” wymienny z przyimkiem „przez”; a(b) Vulg, PolAnt, JanStat; ex Vulg, PolAnt; per Modrz (239): Sok owoczu tego ziela [...] zaſtanawia biegunkę będączą od kiełka niedziel FalZioł I 21b; o tom ſie zwielką praczą od wiele lat praczował abich przy ſwey ſmierci żałoſci á płacżu doſić miał BielŻyw 6; LibLeg 7/69v; SeklWyzn 3v; RejJóz D6v (2); bo kradł beſz lyczby daly nyſz od roku LibMal 1553/173 (6); RejKup 15; KromRozm I E4v (2); MurzNT Luc 8/27; Diar 24 (4); DiarDop 98 (2); GroicPorz B3v; RejWiz 61 (3); Leop 1.Reg 25/6; Bo mi iuż od godziny łeb ſie z źimna ieży. RejFig Cc4v (2); RejZwierz 101 (2); ktory [zakon boski] od niemáłego czáſu bárzo miedzy námi zá niedbány był BibRadz *2v (3); gdyż z wielką ſtátecżnośćią od wiela lat Polakom Turcy przymierze dźierżą BielKron [3322]v (10); Mącz 163b; OrzQuin Q2v; SarnUzn B6v; SienLek 166v; LeovPrzep C (2); powiedáią iż był heretyk/ nie ſpowiedał ſie od kilká lat RejAp 93 (5); Apoſtołowie kazáli wſtać á chodzić [...] cżłowiekowi/ ktory dáley niż od cżterdzieśći lat ná nogach ſwych nie poſtał. RejPos 282 (12); KuczbKat 1; ábych to miáſto zarazem znifzcżył/ kthorem od kilká fet lat ſzcżepił á mnożył fobie RejZwierc 200 (8); naywiętſzy ſkarb [...] Wiáry Chrześćiánſkiey ktory od ſześći ſet lat y dáley przodkowie náſzy pilnie á ſtátecżnie chowáli WujJud B (3); Strum A2v; Roſkazał bo [Jezus] duchowi niecżyſtemu wynidź od cżłowieka. Bo od wiela cżáſow [Multis enim temporibus PolAnt, Vulg; przez wiele cżáſow Leop] porywał iy BudNT Luc 8/29 (4); mnie/ ktory Laſkich domowi od wielu lat [annos permultos] rad służę ModrzBaz 140; ModrzBazBud π5v (2); SkarJedn 202 (4); SkarŻyw 134 (2); StryjKron 245 (4); CzechEp 12 (3); NiemObr 163; muśiał [...] powiedźieć/ że od kilku lat ná koniu nie ieźdźił [...] chciał ſię [...] ſąśiády [...] wyświádcżyć/ iż ode dwunaśćie lat żaden go iezdżąc ná koniu nie widźiał. WerGośc 224; PaprUp E3v (2); ZapKościer 1587/78v; cosmy tez w tey ziemi Inflanckiey. [...] spokoinie od 30 lat trzymali bez prawnie y nie sprawiedliwie wzięto ActReg 41 (2); iż Elżbietá [...] ſyná w ſtárośći [...] pocżęłá: y od wiela go mieśięcy przed Meſſyaſzá [...] pocżęćiem/ w żywoćie nośiłá. LatHar 326; niewiáſtá/ ktora miáłá duchá niemocy od ośminaśćie lat [annis decem et octo: przez ośmnaśćie lath Leop]. WujNT Luc 13/11 (17); to com od kilku lat y dáléy myślił [...] zdáło mi ſie iuż dáley nie odkłádáiąc [...] wydáć JanNKar A3v; kędy ſie może pokázáć ſtárádawné [...] vżywánié, że od kilku dźieśiąt lat ono pole bez przeſtánia kto orywał, y był go w vżywániu SarnStat 474 (13); SkarKaz 241b; VotSzl B2; CzahTr I; GosłCast 58; SkarKazSej 663b (2).
W utartym wyrażeniu przyimkowym: »od (wszy(s)tkiego(-ich) a. wszech) wieku(–, -ow), od wieku wiecznego, od czasow wiecznych« = a saeculo Vulg, PolAnt (29:1:1): PatKaz II 66; RejKup g8v; A ſąd prawdy twey trwać będzye od wyeku wiecżnego [in aeternum omnia iudicia Vulg Ps 118/160; wiekuiſte Sądy Leop; ná wieki wſzytkié ſądy WujBib]. LubPs cc (3); Abowiem ieſt wſádzoná [dusza] w to ſwowolne ciáło/ Ktore iákoż od wiekow/ ták złośći náwrzáło. RejWiz 171v; Od wieku nie ieſt ſlychaná rzecż/ żeby kto otworzył ocży ſlepo národzonego. Leop Ioann 9/32; BibRadz Eccli 51/11; RejPos 200v; RejZwierc 270; BudBib Gen 6/4 (2); CzechRozm 22v; SkarJedn 24; Oczko A3 (2); KochPs 59; KochTr 19; NiemObr 87; KochFr 39; ArtKanc C6v; GrabowSet Fv (4); KołakCath C; WujNT Ioann 9/32 (3); Zeby nie vmiéráli [prosili prorocy]/ áżby oglądáli Tę poćiechę/ ná którą od wieków czekáli. SiebRozmyśl F4v; SkarKaz 243b.
W skostniałych wyrażeniach przyimkowych: »dzień ode dnia« = przez wszystkie dni (4): LubPs V5; Boć mnie dzień odedniá [de die in diem; odedniá do dniá WujBib] ſzukáią: y chcą wiedzieć drogi moię Leop Is 58/2; GDy iuż Pan Bog widzyał lud mnożyć ſie dzyeń odedniá ná ſwiecie BielKron 9v; RejPos 162; [Błogoſláwiony Pan dzień odedniá [die cotidie ná káżdy dźień WujBib] Leop Ps 67/20].

»dzień ode dnia« = przez dzień, w ciągu jednego dnia; de die in diem PolAnt, Vulg; die et die PolAnt (3): GrzegŚm 53; BudNT 2.Cor 4/16; Dla tegoć nie vſtawamy: ále choćia ſię náſz zewnętrzny człowiek pſuie: iednák ſie wnętrzny [człowiek] odnawia dźień ode dniá [dzień podle dniá Leop; ode dniá do dniá WujBib]. WujNT 2.Cor 4/16. [Zawsze przekład tego samego tekstu].

»rok od roku« [w tym: roku od roku ustawicznie (3), ustawicznie rok od roku (1)] = przez cały rok; przez lata, latami (8): Yáko cżłowyek goſpodarny gdy ſie ma wolą w dobro zápomoc/ długo pilnuye/ cżęſto nye doſypya/ vſtáwicżnye rok od roku prácuye/ á nigdy nye przeſtawa/ áni ſwyęći GliczKsiąż M8v; opuſztzam [bluźnierstwa] w ktorych rok od roku ná káżdy dzień/ nietylko Páná Iezu Kryſtuſá [...] bluznićie KrowObr 164v (5); BielKron 15; SarnStat 102.

~ W funkcji przydawkh »rok od roku« = roczny (1): Victibus annuis sufficiens praedium, Folwárk dáyąci doſtátek żyta ná wychowánie rok od roku. Mącz 500c. ~

»od czasu do czasu« = przez dobę, w ciągu doby; a tempore usque ad tempus PolAnt, Vulg (3): BielKron 96; iedzenie twoie [...] będzie ważyć dwadzieśćiá ſzeklow ná dzień/ od cżáſu do cżáſu ieść to będzieſz. BudBib Ez 4/10 (2).

»ode dnia do dnia« = przez wszystkie dni (1): Spiewayćie Iehowie [...] opowiedayćie ode dniá do dniá [de die in diem PolAnt, Vulg; dzień ode dniá Leop] zbáwienie iego. BudBib Ps 98/2.

»od dnia do dnia« = w ciągu doby; de die in diem HistAl, PolAnt (2): Drugiego potym dnia ruſzywſzy [Aleksander] zaſtępy ſwoie pocżął ſie zwrácáć ná wſtecż/ á ták ode dniá do dniá przyſzedł ku onemu weſciu między gory HistAl L3v; Káżdego ſlubu y káżdey przyſięgi około poſtu mąż iey [żonie] może dopuſćić/ może też ono wniwecz obroćić. Ktory ieſliby milcząc odedniá do dniá nie bronił iey tego/ tedy onych wſzytkich iey ſlubow y przyſiąg potwierdźił BibRadz Num 30/15.

»od godziny do godziny« = przez dobę; uno integro die, totis viginti quattuor horis, a vicesima quarta vel a duodecima hora hesterna ad eandem hodiemam Cn (12): FalZioł V 107; Iakom ya yemu nye zayal stada swyerzepycz [...] anym ych chowal woborze oth godzyny do godzyny ZapWar 1534 nr 2410; bił ie [Amalechity] Dawid od godziny do godziny [a vespere usque ad vesperam alterius diei Vulg 1.Reg 30/17] nie przeſtáiąc BielKron 68 (4); SienLek 91 (3); chceſzli Zamku dobywáć [...] nieſłábo ſie trzebá okázáć z ſtrzelbą do nich/ ále ſtrzeláć bes przeſtánia od godźiny do godźiny/ áby obegnáńcy nie mogli potwierdzáć murow BielSpr 75; CzechEp 83; Gdy obecnie mielą/ tedy ſie doświadcży/ wiele ſie zmiele od godźiny do godźiny. GostGosp 62.

»od jutra do jutra« = przez dni (1): Ták od iutrá do iutrá wlecże ſie rzecż oná RejWiz 123v.

»od (na)rodu do (na)rodu, od rodzaju do rodzaju; od narodow w narody« = przez (wszystkie) pokolenia; a generatione in generationem PolAnt, Vulg (5:3;1): zbáwienie moie ná wieki będzie/ á ſpráwiedliwość moiá od narodow w narody. RejPos 30; od rodu do rodu burzon będzie/ ná wieki wiecżne nie będą przezeń [przez kraj Edomitow] chodzić. BudBib Is 34/10; Pámiątká ich trwa od rodzáiu do rodzáiu/ á imię y ſławá ich zgłádzona nie będzie SkarŻyw A5v; w piſmie: gdźie ſtoi á generatione in generationem, od narodu do narodu: ábo od wieku do wieku CzechEp 156; WerKaz 288; LatHar 399 (3); SkarKaz 83a.

»od roku do roku« = przez rok (3): ktoreby [obrane osoby] nietylko przez ſeymowe dni/ ále záwżdy od roku do roku [toto anni tempore] śiedźieli ná ſądźiech ModrzBaz 91; NA drugié pułroká (gdyż ſłużbá ma bydź od roku do roku) máią ſie ziácháć ná tóż mieyſce/ Pan Podſkárbi y Deputaći: y ná Nowé láto znowu pieniądze żołnierzóm obliczyć ná drugié pułroká. SarnStat 363 (2).

»od roku do roku« = przez lata (1): Sákráment ſwoy ſprawuią/ náśláduiąc S. kośćiołá Bożego/ od roku do roku w przaſnym/ to ieſt/ nie w kwáśnym chlebie. SkarŻyw 456.

»od wieku (i, aż) do wieku« = przez wieki, na wieki; a saeculo (a. aeterno) in saeculum (a. aetemum) PolAnt, Vulg (4): Od wieku do wieku [od wieku BudBib] przepatruie [Bóg sprawy ludzkie]/ y nie máſz nic dziwnego przed oblicżnośćią iego. BibRadz Eccli 39/24[25]; mieſzkayćie ná ziemi/ ktorą dał Iehowá/ wam y oycom wáſzym od wieku áż do wieku [a saeculo et usque in saeculum PolAnt, Vulg; od wieku áż na wieki Leop] BudBib Ier 25/5 (2); CzechEp 156.

W połączeniu z liczebnikiem przy rzeczowniku oznaczającym miarę czasu [w tym: z rzeczownikiem lato (a. rok) (8), dzień (2)]: W funkcji przydawki (10): Triduum, Ein tzeit von dreien tagen, Czás od trech [!] dny Murm 10 (6); Biennis, czasz od dwv lyath vel czo staro iesth dwa roky BartBydg 18b; Lustrum, czasz od pyączy lyath [Cf Lustrum – Czas wichodząci na piecz liat. Calep] BartBydg 84b; Dieteris. Tempus duorum annorum, Czás o [!] dwu lat. Sic trieteris, Od trzech lat. Mącz 88c.

D. Wskazuje na czas, zdarzenie, bezpośrednio przed którym coś się stało, uczyniło [wyłącznie: od początku (-ow) świata PatKaz II (9)] lub na długość okresu czasowego liczonego wstecz od momentu przekazu do czasu zdarzenia, zaistnienia. Zawsze w połączeniu z liczebnikiem przy rzeczowniku w pl oznaczającym miarę czasu, z elipsą liczebnika, „jeden” przy rzeczowniku w sg [w tym: już od (3); od ...i dalej (5); (już) dalej (więcej a. wyższej) (a)niż(li) od (4)]; zawsze w zdaniu z czasownikiem oznaczającym czynność lub stan dokonany: przed, [ile czasu] temu; w połączeniu w funkcji przydawki: sprzed (60): od początku ſzwyata ſtworzonam yeſt pyeruey nyſzly ſyą ſtaly przepaſzezy ya yeſtem PatKaz II 25; (yſz ona [Panna Maryja] zwyecznoſzczy wboſtwye była przed początkyem ſzwyata) yakoſch to ſama panna ſzwyatczy mouyącz Otpoczątku ſzwyatha yam yeſt ſtworzona PatKaz II 29 (9); Then lyſt yeſt daley nyz od rokv pyſſan LibLeg 11/93; Na mąkach zeznał yſz yvſz od Roku poznał ſzye stem tho Iacubem thowarziſzem ſzwoyem LibMal 1553/173; Iſch spelna od dwv lyath yąl ſzye kraſcz y beſz przeſthanka kradal. LibMal 1554/184; Dawnoż ſye tá odmianá ſtáłá? (–) Od czterzech álbo pyęći á nawyęcey od ſſeſći ſet lat KromRozm I E4v (6); KromRozm III E2 (8); Diar 23; Izaſz Pan Kryſtus Syn Boży niewſtał zmartwych/ iuſz dáley/ ániſſli od pułtorá tyſiącá lat? KrowObr 105v; RejAp 87v; [ganię kiedy kto] w nogáwicy plugáwey/ á trzewiku od kilku dni vbłoconym idzie GórnDworz E8; RejZwierc 61; WujJud 1v (2); WujJudConf 81; tedim też tho [podanie na piśmie nauki o stawach] wźiął był przed się od kilku lat Strum A2v; Oto y Elżbietá [...] iuż też od ſzesći mieſięcy dźiatkámi záſzłá. CzechRozm 161 (2); że bárzo wiele ieſt ſpraw: ktore pocżąwſzy ſię ſądownie od dwudźiestu y dáley lat [abhinc viginti et amplius annos coepta]/ ieſzcże nie ſą ſkończone. ModrzBaz 138v; SkarJedn 336; SkarŻyw 520; StryjKron 245 (2); NiemObr 16; ActReg 183; IZ stąd wielką ſzkodę do Rzeczypoſpolitéy króleſtwá widźimy przychodźić: żeſmy od kilká lat [iam inde ab aliquot annis JanStat 378] pieniędzy przeſtáli bić SarnStat 409 (2); My Kátholicy w Poſzcze od śiedmi ſet lat do Chryſtuſáſmy przyſtáli y Chrześćijanmi zoſtáliſmy SkarKaz 549b (3).

W funkcji przydawki (9): RejWiz 68v; Rem repetere supra annos duos, Niektórą rzecz wyſzſzey niżli ode dwu lat począć przipomináć/ wyliczáć. Mącz 296a; HistLan B3v; Ano mu [choremu] ſyropy w gárdło leią/ ſkwárny od trzeciego dniá w żołądku mácáią RejZwierc 59v (2); a zoſtal rinthy winięn odedwu Liath iako od roku 78 ZapKościer 1580/12 (2); StryjKron 245; heretycy śmieią [...] ſtáremi od dwánaśćie ſet lat Doktormi kośćielnymi gárdźić SkarKaz 42b.

Połączenie: »od ... do« (2): Sliachetny Pąn Otta Belaw wlożel bel wprawo naſze złotych Sto polskich od liath Sześći, doroku wyzey napisanego ZapKościer 1580/9; haeretycy/ ktorzy mowią/ iż kośćioł zbłądził/ y vſtał od kilkunaśćie ſet lat/ áż do przyſzćia Lutrá y Kálwiná. WujNT 124.

E. Wskazuje na początkowy z dwu punktów wyznaczających ograniczony odcinek czasowy, między którymi coś się zdarzyło, dokonało lub ma albo nie ma się zdarzyć, dokonać. W zdaniu z czasownikiem oznaczającym czynność dokonaną, jednokrotną lub o wyznaczonym czasie regularnie się powtarzającą, lub mającą albo nie mającą się powtarzać (17):

W połączeniu: »od ... (aż(e)) do« = między ... a; a ... usque ad Vulg, JanStat; de ... usque ad Vulg (17): OD ſſoſté godziny/ aże do dziewiąté/ ciemnoſci ſtaly ſie po wſſytkiem ſwiecie OpecŻyw 148v (2); á k temu ſnieg ſpadł niemały od połdnia do ſrzod dowiecżerza LudWieś Bv (2); LubPs ddv; Dopuśćił tedy Pan ná lud Iſráelſki powietrze morowe/ od záránia aż do cżáſu náznácżonego Leop 2.Reg 24/15; Poſłał tedy Pan Bog ná lud Izráelſki plagę morową/ iż ich zmárło w Ieruzálem od ráná do wiecżorá ſiedḿdzyeſiąt tyfiąc mężów BielKron 73v; bo ćiem też tá niemoc prawie w mocnych lećiech ſye przygadza/ Od dwunaśćie lath áż do piąći y trzydźieśći. SienLek 92v; ModrzBaz 83v; Ia grzeſzny cżłowiek/ ſpowiádam ſię [...] moich wſzyſtkich grzechow/ ktorychem ſię dopuśćił od pośledniey ſpowiedźi (ábo od rozumu wźięćia) áż do dniá dźiśieyſzego. LatHar 136 (3); WujNT Matth 27/45 (2); Aby żaden nie śmiał od śiódméy do dźiewiątéy godźiny ná pułzegárzu/ do Wárſzáwy ná moſt wiéżdżáć SarnStat 17 (3).

F. Wskazuje na regularną częstotliwość czynności, zawsze w wyrażeniu przyimkowym (24):
»od czasu do czasu« = co jakiś czas (1): dlategoz dzień pewny Koronatiey [...] odczasu do czasu odkładał się ze zarazem po przysiędzę [!] Krola IM miała bydź odprawiona [koronacyja]. ActReg 21.

»ode dnia do dnia, dzień ode dnia« = na każdy dzień; każdego dnia, codziennie; in dies Murm, BartBydg (7:1): Indies. Von tag zu tag Odednyá dodnyá. [Cf In dies singulos: id est per quoslibet – Alle tag/ von tag zu tag – Na kazdi dzen Calep] Murm 14; BartBydg 245; Po kilku dni/ vpominał ſię ſrebrá Biſkup/ á on go odwłocżył odedniá do dniá [...] aſz nákoniec rozgniewány [biskup]/ ſrodze mu łáiał SkarŻyw 455; Procrastino, diem de die traho, differo. – Dzien odemnie odwłaczam. Procrastinatio – Odwłoka odednia dodnia ... rem differre quotidie Calep 852b (4); OrzJan 84.

»od gromnic do gromnic« = na każde święto Gromnic (1): a sa dwe leczyę ma począncz dawacz po pol stu ot Gromnycz do Gromnycz aſz do wyplaczenya ZapKościer 1585/61.

»od jutra do jutra« = każdego dnia (2): In posterum differre. Dźień zá dźień odkłádáć/ álbo od yutrá do yutrá odkłádáć. Mącz 314c; GosłCast 68.

»rok od roku, od roku do roku (jakiego); od [ilu] lat do [ilu] lat« = na każdy rok, corocznie; na (a. co) każde [ile] lat; quotannis Miech, PolAnt; ab anno in annum, quolibet anno JanStat; ex anno in annum PolAnt (6:3;1); rozkażał aby dwie wielkie ſwieci rok od roku przed onym obrazem gorzały, co y po dziſieyſzy dzien drudzi Carzowie chowaią w obycżáiu. MiechGlab 72; Quinquennalis, Od piący lat do piący lat/ álbo ná kożde pięc lat. Mącz 342d; Quotannis adverbium, Ná kożdy rok/ od roku do roku. Mącz 344c; In annos singulos, Od roku do roku/ rocznie. Mącz 395a; Y chodził [Samuel] rok od roku/ á obchodził Beth-el/ y Gilgal BudBib 1.Reg 7/16; CzechRozm 6v; ZapKościer 1585/57v; SarnStat 103 (3).

»od rokow do rokow« = na każde roki (1): Ow nieborak vkrżywdzony pozwawſzy/ od rokow do rokow ćiągnąć ſię [...] muśi/ á wie Bog kiedy [...] doydźie ſpráwiedliwośći. GórnRozm H3v.

»od targu do targu« = na każdym targu (1): A od tárgu do tárgu przez tydźień ma miárę bráć ná cenę/ po cżemu żyto GostGosp 46.

5. Wskazuje na źródło nabycia, na dawcę, dostarczyciela, od którego się ma, otrzymuje, bierze, doznaje; a(b), abs Miech, HistAl, PolAnt, Vulg, Mącz, Modrz, JanStat, Cn; ex PolAnt, Vulg, Mącz; de PolAnt (5445): LibLeg 11/10v; [przysięgam] prawdźiwie ſzperunki y pozwy zeznáwáć. A wźiąwſzy od iedney ſtrony ná odnieſyenie pozwu/ od przećiwney ſtrony niebráć GroicPorz g3v (4); Iż ſpełnośći iego wſzyſcyſmy wzięli, (marg) Wſzyſcy bierzemy od Paná Iezu Kryſtá ſyna Bozego. (–) KrowObr 153 marg (6); BibRadz Apoc 2/28; Per manus tradere, Ieden drugiemu podáć od przodków wźiąć á potomkóm podáć. Mącz 209a (4); Prot C2; RejPos 144; BudBib Ier 25/26; Y poſłał ſługę do kmiećiow/ [...] áby wziął od nich (marg) Wła. v kmieći. (–) z owocu winnice BudNT Mar 12/2; PaprPan Cc4; á ten żebrak ieſli odemnie nie wezmie/ ktora mu dáć y zcudzego mogę/ ieſli vmrze/ á kogo o iego zdrowie pátrzyć będą? SkarŻyw 141 (2); CzechEp 116; NiemObr 77 (2); GostGospSieb +4v; KochCz A4; OrzJan 4; WujNT Mar 12/2 (3); iákoby oni [pisarze ziemscy] od piſánia/ [...] nád zwycżay od poddánych náſzych wyćiągáli/ y pobiéráli SarnStat 817 (2); SkarKaz Oooob; KlonWor 79.
A. Na dawcę, dostarczyciela przekazującego, darującego wprost, bezpośrednio od siebie (4353):
a. Przekazywana wartość materialna oznaczona dopełnieniem bliższym wyrażonym przez rzeczownik konkretny. Dawca wyrażony przez rzeczownik osobowy (także oznaczający Boga lub inną istotę nadprzyrodzoną pojmowaną na podobieństwo człowieka) lub nieosobowy oznaczający przedmiot personifikowany (1133): Iakom ya nyevszyal ku chovanyv vyana oth slyachatney finethj ZapWar 1520 nr 2241 (24); Lew gdy ſobie żonę poymował/ Od wſzytkich źwierząt dáry brał BierEz M (2); OpecŻyw 26v (6); OpecŻywList C2; PatKaz II 70v; TarDuch D3; Wezmi [,..] ługu mocznego od mydlarza, połtori kwarty FalZioł V 101v (3); BielŻyw 48 (8); Racżyż tedy łaſkawa goſpodze od ſługi ſwego [...] przyiąć ten mały dar za wielki GlabGad A3v; A przetho [Archanes] pańſtwo od oycza nabyte [imperium a patre coeptum]: nie tilko zachował ale też rozmnożył MiechGlab 65 (5); March3 V3; WróbŻołtGlab A3v; abi Voli kthore [Waśko] od pana Woyewodi Cvpyl, panv Woyewodzye zaplaczil. LibLeg 11/137 (17); MetrKor 61/224; ComCrac 12v (2); yſch Byerala queſt stakowego zwodzenya od dzyewek y od thich kthorem ſzwodzila LibMal 1545/97 (28); RejRozpr B2; ConPiotr 33v; LudWieś ktv (2); SeklWyzn b4v; RejJóz A6 (3); SeklKat A3 (2); RejKup f2v (3); RejKupSekl a6v; Alexander wziąwſzy dań od Rzymian y od wſzytkich we Włoskiej ziemi przebywáiących/ wiózł ſie áż do morza HistAl B6 (11); MurzHist L4; MurzNT A4 (2); Diar 32 (6); DiarDop 113 (4); BielKom nlb 4 (2); gdi ni od kogo inſſego nye wybyeráyą/ áni wycyągáyą podathkow/ cżyńſow yedno od tych pánow rzemyęsnikow GliczKsiąż G7 (5); LubPs A2v (9); łże dźiedźictwo o kthore ieſtem obwinion mam od tego N. kupione GroicPorz y4v (16); KrowObr 26 (7); RejWiz 77v (2); áni weźmież od Wdowy ná záſtáwę odzienia iey [nec auferes... viduae vestimentum; áni weźmieſz... ſzáty wdowy. WujBib] Leop Deut 24/17; nápożyczayże od wſſech ſąſiadow ſwoich nacżynia prożnego nie máło. Leop 4.Reg 4/3 (20); O Syniech co chcą mieć máćierzyſte od oycá. UstPraw B3 (6); RejFig Eev; RejZwierz 42 (3); wſzytcy mężczyzny w domu iego [Abrahama]/ ták domá národzeni ſludzy/ iáko y kupni za pieniądze od cudzoźiemcow [a filio alienigenae] BibRadz Gen 17/27 (29); czemuś ty ode mnie brał Krolu pieniądze ná imienie/ wiedząc iż to ieſt przećiwko Státutowi. OrzRozm S2 (23); Bráli náſzy zá papier y zá ſukno od nich [od Nigrytów] łuki y ſtrzały. BielKron 452v (107); KwiatKsiąż Hv (2); Adoptare ab aliquo Iednego od kogo wźiąć zá ſyná. Mącz [267]a (9); OrzQuin B2v (15); Prot C4v (2); SienLek 110v (3); Abowiem kupiey ich iuż nie będzie nikt więcey kupował od nich/ kupiey złotá y ſrebrá/ y kámienia drogiego/ áni pereł RejAp 151 (4); weźmie [oszust] kápłuny od niego [od chłopa] z ręki/ á każe mu przyćiſnąć obiemá rękomá ſznur do muru GórnDworz T7 (6); GrzepGeom B3v; oná wypędzona [...] przy drodze ſiedziáłá/ áby iáłmużnę od przechodzących bráłá. HistRzym 105 (28); Iż dałcibych ia tobie miły Páine [!] wiele wołow y wiele báránow/ ále wiem iż tego odemnie wdzyęcżnie nie prziymieſz RejPos 13v (28); BiałKat 158v; BielSat B3v (3); HistLan A3v (7); KuczbKat 330 [3 r.]; Iáko gdy chudy páchołek/ [...] náprze ſie v iákiego panięciá áby od niego koń wziął álbo ſzáblę iáką pięknie opráwioną. RejZwierc 98 (18); BielSpr 44 (2); WujJud B3 (2); WujJudConf 18; Dar od ſzalonego wzięty nicći nie będzie pożytecżen/ tákże teſz y od zazdrośćiwego BudBib Eccli 20/14 (20); BudBibKaw A2v; że ſie oto ſtroſkał [Achab]/ Iż od tego Nabotá/ winnice nie doſtał. HistHel Dv (5); MycPrz I C3v (5); Strum Iv (3); StryjWjaz A2v; CzechRozm A8 (6); drugich żonam y dźiećiam (gdy ſię oni ſpráwámi poftronnemi báwili) żywność od miáſtá dawano ModrzBaz 42v (20); ModrzBazBud π6; SkarJedn 261 (2); KochOdpr A4; Oczko B; KochPs 20; SkarŻyw 31 (24); Iako Marczyn palubyczſki wybral swoye oycziſte y maczerziſte: ot brata swego ZapKościer 1586/67v (47); MWilkHist C3v (3); Podolſka ziemiá nigdy nie byłá ku Litwie/ áni iey też Polacy mieli od Litwy StryjKron 612 [idem BielKron 390v] (10); CzechEp 14 (5); KochFr 122 [2 r.]; KlonŻal Dv (2); Doſtáłoby ſie téż było [...] Albo wioſki od klaſztorá/ Albo iurgieltu od dworá. KochMRot B3v (4); ReszPrz 42; ReszHoz 127; WerGośc 205 (3); WerKaz 277 (2); WisznTr 17; BielSjem 22 (2); BielRozm 13 (2); GórnRozm I (3); król [Jagiełło] dwá mieczá od Niemców prziymuie KochProp 9 (4); Anſzpacha wſadziel [Zamojski] na Xieſtwo Pruſkie zaco od niego wzyal dwadzieſcia tiſieci Talerow. PaprUp I2v (7); zebych zaiego [pana kanclerza] przyczyną mogł tę Wies miec od Krola ActReg 81 (9); Pieniądze ma Vrzędnik odbieráć wcżás od kácżmarzow GostGosp 136 (10); Phil I3; KochCzJan A3; OrzJan 4; OstrEpit A3; LatHar 584; KołakCathOkuń A2v; KołakSzczęśl A2v; RybGęśli A3; Páweł nie brał żywnośći od Korynthian/ ktorym ſlużył w náuce y w kazániu WujNT 597 (17); O Dzieśięćinách przez Szláchtę zoránych, árendowánych, álbo od kmieći miánych. SarnStat 189; Który Prębendarz y ſługá máią mieć odźienié iedno od Zupniká w roku SarnStat 377 (108); byś W.K.M. z miłośćiwą łáſką té máłé kśiążeczki odemnie naniżſzéy ſługi ſwéy przyiąwſzy/ mnie Miłościwą Pánią bydź raczyłá SiebRozmyśl A2 (2); WitosłLut A5; GrabPospR L (6); PowodPr 44 [3 r.]; Niech y P. Bog od nas ná źiemi z náſzey máiętnośći ma ſwoię cześć [! lege: część]: y vbodzy niech máią ſwoie opátrzenie. SkarKaz 456a (5); to co oni [sąsiedzi] od nas teraz biorą zá mytá y zá drogą żywność/ to my od nich brać będziemy. VotSzl D3 (5); Wźiąłeś czterzy tyśiące od Dobrochowſkiego; A on też od ciebie wźiął dom wieczyſtym práwem. CiekPotr 34 (17); CzahTr D3v (3); SkarKazSej 678b (2); KlonFlis C (3); KlonWor 4 (4); PudłDydo B4 (2); Dobrać też z bobrem ſzubá ktorąć mátká dáłá/ Gdyż oná od ſwey mátki tákową też miáłá. ZbylPrzyg B2.

Przyimek „od” podwojony (4): LibMal 1547/133v [2 r.]; Iſz vczywy Criſtk przeſzwyſzkyem Spyewak kupyel dom ot vczywego Stanka Kuliga a ot swagra sego [!], Ktori myal wkoſczerzynye ZapKościer 1582/30v.

W połączeniu z rzeczownikiem w funkcji przydawki (69): Wáſze dáry biorę wdzięcżnie/ [...] Od wężáć mi podeźrzáne/ Boć ſą iádem pomázáne BierEz M; tym ze telko od anyola pokarmem byla zyua PatKaz III 143; RejPs 183v; Kupiecz ſyę dziwie Tráńkowi oth Koſmuſa. RejKup q6 (4); Dárow od ludzi nie práwych [Dona iniquorum; Dary niezbożnych WujBib]/ nie pochwala nawyſzſſy/ áni pátrza ná ofiáry złoſliwych Leop Eccli 34/23 (4); UstPraw D2 (3); RejZwierz 20; WyprKr 87 (2); Abowiem ia Lewitom oddałem dźiedźicznie dźieſięćiny od ſynow Izráelſkich [decimam flliorum Israel] BibRadz Num 18/24 (5); [Amazyjasz] wywiodł ludzi ná pomoc zá pieniądze od krolá Izráelſkiego ſto tyſiąc. BielKron 87 (10); Male vertit res pecuaria mihi apud vos, Nie chce mi ſie bydło od was nádáć. Mącz 486a (2); GórnDworz P [2 r.]; RejPos 20 (4); HistLan E4; RejZwierc 271v; KochMon 21; ModrzBaz 123 [2 r.]; SkarŻyw 283; Ktorym [panom koronnym] podarki częſte od Witołtá miłe bywáły StryjKron 562 (2); KochFr 81 (2); BielRozm 17; ActReg 70; GostGosp 110 (3); GostGospSieb +3; WujNT 218 (4); Mniſzki [...] ná połowicy czynſzów od Krewnych [...] przeſtawáć máią. SarnStat 208 (5); SkarKaz 119b [2 r.]; GosłCast 4 [2 r.].

α. Rzeczą przekazywaną: pismo, dokument, list itp. (159): ZapWar 1506 nr 2024; PatKaz III 133v; avſzakoſſ [pędzący woły przez granicę] ma myecz lysth szwyadomy yako vyelye kvpy od stharoſthi albo od Mythnyka, albo od pana onego myastha gdzie Iarmarki [...] byvayą LibLeg 6/117 (10); gdi glyeithu od Rozbyczkyego bili doſtali theda ym bormyſtrz [...] mowyll aby na polſkym Glyeyczye ſzyą nyewazil do polſky vkazowacz LibMal 1547/135; GroicPorz y; Leop 3.Mach 7/8 (2); Maſz W.M. odemnie liſt wierny á prawdźiwy OrzList h2; Zebracy máią mieć liſty od pánow dziedzicznych ábo od ſwych plebanow z kąd ſą UstPraw I4 (4); BibRadz 2.Esdr 2 arg; Kliweńſkie Kſiążę/ wźiąwſzy od Ceſárzá gleytowne liſty/ poſłał poſły do Krolá Fráncuſkiego BielKron 221v (10); Binas accepi literas a te, Dwoyem liſty wziął od ciebie. Mącz 25b (4); GórnDworz Aa5; Miałem do tego téż piſmá nie máło od Ludźi Zacnych GrzepGeom K4v [3 r.]; HistRzym 134; RejPos 234v (2); RejZwierc 27v (6); BielSpr 27v; BudBib 2.Mach 4/25; CzechRozm 253; [poborcy] bráliby kwity od ſtárſzych ſkárbnych/ á ſtárſzi záśię od tych/ dla okazánia ſpolney ich wiernośći ná ſeymie ModrzBaz 123v; Gdy miał iuſz on Stároſtá od Krolá odpis/ co z świętym męcżennikiem cżynić miał. SkarŻyw 75 (5); ZapKościer 1581/19v; my Polacy pozwow od Krolá/ y od iego vrżędnikow mieć niechcemy GórnRozm C4; ActReg 134; Diplomata — Wolni liſt, iaki więc miaſta od ſwich panow miewaię [!]. Calep 327a; GostGosp 24 [2 r.]; WujNT Act 22/5 (2); któré [białogłowy] zapiſy wieczności od bráćiéy ſwéy/ ábo od rodźiców ſwych/ iáko od dźiedźiców właſnych niemáią SarnStat 1168 (22); VotSzl B3 (2); Oćiec tego Młodźieńcá te dwa liſty mi dał. [...] (—) Od niego ſámegożeś ie wziął? (—) Z rąk ſwych podał ie do rąk mych. CiekPotr 69 (2); KlonWor 53.

W połączeniu z rzeczownikiem w funkcji przydawki (64): a yz nyezna Stanyslaw thak bycz w swym zapissye oth syostry Pyorunowskiey ma przisyącz ZapWar 1550 nr 2666 (3); zaſię od niego [od św. Pawła] piſanie pilnie ſobie rozważał [Seneka] BielŻyw 142; LibLeg 7/67v (3); RejKup t7v; HistAl C7v; Diar 44 (2); vkazałem też liſt Krolowi od iego namieſtniká BielKron 460v (10); OrzQuin H2v; GórnDworz C3v (2); SkarŻyw 212; NiemObr 23; Conditie Arcyxiązeciu Ie m. od P. Kanclerza ActReg 75 (5); JanNKar D2; y niech [studenci] świádectwá liſtowné od Rektorá Vniuerſitatis [testimonia literaria Rectoris universitatis JanStat 218] vkázuią SarnStat 202; áżby kwit od vkrzywdzonégo vkazał/ iż doſtáteczną ſpráwiedliwość vczynił SarnStat 432 (12); SkarKaz 418a [2 r.]; CiekPotr 59 (2).

~ Połączenie: »od ... do, do ... od« (13:3): LibLeg 9/49v; BibRadz 2.Esdr 6/17; BielKron 370v (2); Czytałem Liſt mądry y vczóny/ od Hozyuſá Kárdynałá z Trydentu do ćiebie OrzQuin D4v; BudBib 2.Esdr 6/17; Kartka od Pana Podlaskiego do PaMarszałka koronnego Leśniowolskiego. ActReg 51; List do X. Biskupa Przemylskiego [!] od Pana Marszałka Koronnego ActReg 158 (9); SarnStat 575. ~

b. Przekazywana wartość niematerialna oznaczona dopełnieniem bliższym wyrażonym przez rzeczownik abstrakcyjny lub zdanie dopełnieniowe (3220): BierRaj 21v; Głupi nie śmiey śię z mądrego/ Ale bierz rozum od niego BierEz M3v; OpecŻyw 129 (2); ForCnR C2; PatKaz I 3 (3); o ta myla panna wzyąla zwyecznoſzczy[y przed ſtworzenyem ſzwyata] oth troycze nayblogoſlawnyeyſzey troyaka doſthoynoſzcz PatKaz II 42v; w tych kaplanyech teſz yeſt mocz pozyczona od papyeza ſzwyątego PatKaz III 140 (2); BielŻyw 93 [2 r.]; GlabGad L8 (3); WróbŻołt vv; duſſá moiá/ będzie [...] wyznawáłá wzięte dobrodzieyſtwá od ćiebie páná á bogá ſwego. RejPs 43 (10); SeklWyzn b4v; RejJóz C4 (2); od tego [Boga] wſſyſtko dobre mamy iako od oycza nałaſkawſzego SeklKat N4; RejKup Dv (4); iżbyſmy też od bogá nie mieli żadney nádzieie dobroći. HistAl Gv (2); ponyeważ im [ewangelistom] Pan tę yáſność dał/ ktorą ſam od oycá myał KromRozm II gv (5); KromRozm III G6v (5); Diar 26 (3); DiarDop 116 [2 r.]; BielKom C4v (3); GliczKsiąż N7v (4); LubPs D marg (4); GroicPorz B2; tobie N. odpuſztzam grzech twoy pierworodny/ ktory maſz ſpadkiem od oycá twego Iádámá KrowObr 46v (13); RejWiz 99 (4); iż [Galatowie] ták prętko Ewángelią opuśćili/ [...] kthorą Apoſtoł nie od cżłowieká wziął/ ále od Bogá. Leop Gal 1 arg (6); OrzList f3v (7); odemnie [od Boga] ma [anioł] moc y powagę ſwoię. BibRadz I 43d marg (12); tho w nas wiárá ſpráwuie/ ktorąchmy wźięli od naywyſzſzego Kápłaná z Rzymu OrzRozm Lv (9); SOlon Mędrzec Grecki [...] od thego ieſzcże y dziś Rzymiánie práwá máią y vſtáwy. BielKron 121v (29); GrzegRóżn D3v (6); Bo to dziewka od matki za teſtáment bierze/ Ze cnotliwa niebędzie ſiedzieć przi wſzetecżney KochSat B2; KwiatKsiąż A; Mącz 149a (3); coś ſkrytégo y oſobliwégo á Krolowi ku Stanu iego potrzebnego/ czego Król/ áni ode mnie/ áni od ćiebie/ áni od żadnégo inégo człowieká/ wźiąć nie może/ mimo Kápłaná/ Królowi ku dániu náznáczónégo OrzQuin T3 (17); SarnUzn D2v (2); RejAp 4 (12); kuſzą ſie niektorzy [...] odiąć onę ſwobodę/ kthorą ma káżdy cżłowiek od Bogá/ nie iść gdy niechce w ogień. GórnDworz Bb4v (5); HistRzym 8v (5); á ſlepi/ á chromi/ y głuſzy mieli zdrowie bráć od niego [od Chrystusa] RejPos 68; Iż ieſliże dobrá bierzemy od Páná ſwego/ y cżemużbychmy też y złego nie mieli prziymowáć od niego? RejPos 264v (85); RejPosWiecz3 96; BiałKat 28v (2); BielSat N4; [Prorocy] rzecży przyſzłych widzenia od Bogá dźiwne miewáli. GrzegŚm 62 (3); HistLan B (5); KuczbKat 35 (10); RejZwierc A2v (17); BielSpr 16 (2); KochMon 31; WujJud 56 (2); WujJudConf 24 (4); RejPosWstaw 22v (2); HistHel C2v; MycPrz I B (4); Strum R2; Alie ſłowá tylo prośił [setnik]/ żeby [Jezus] rzekł, áby było zdrowe dźiećię iego co iednák otrzymał od Páná. BiałKaz C3v (2); ácż był [Chrystus] w Bożem kſztáłćie/ To ieſt/ miał wielką moc od Bogá ku cżynieniu cudow BudNT Kk3 (3); Pan náſz Iezus Chriſtus/ [...] duchá nam/ od oycá bez miáry wźiętego/ cżąſtkę taką vżycży/ iákobyſmy do prawdy zá iego powodem/ przyść mogli CzechRozm 2 (47); PaprPan A4v (5); y Rzecżpoſpolita ſpodźiewa ſię tychże owocow cnoty/ ktore od przodkow wźięłá/ od potomkow tákże wziąć. ModrzBaz [41] (12); SkarJedn 27 (27); KochPs 5 (2); Miał teſz wielką chuć od Páná Bogá do duchownych y Boſkich rzecży SkarŻyw 372 (33); StryjKron 375; iż od tego Bogá oycá wſzeláką moc y zwierzchność/ y żywot nákoniec/ y wſzytko ma/ tenże to ſyn iego miły/ Iezus Chriſtus CzechEp 270 (52); iż Pan Iezus Chriſtus/ wſzytkę ſwoię zacność/ chwałę/ zwierzchność/ moc/ wywyżſzenie/ cáłe y doſkonáłe/ od oycá ſwego niebieſkiego wźiął. NiemObr 112 (24); BY bóg duſzę zá duſzę chćiał od nas przijmowáć KochFr 70; WerKaz 296; BielSen 5; BielSenJoach 4; KochPieś 20; ArtKanc N16v (3); GórnRozm D3v; KochWr 34; PaprUp D2v (2); żem [...] Ziednáłá wam od Páná dar ſczęśćia miłégo ZawJeft 42 (4); ActReg 169; GostGosp 42; Y iákoſz ſie nie wſtydziſz że ſynom ſwym mnieyſzą władzą y powagę krolewſką zoſtawiaſz/ niżliś ią od przodkow ſwych wziął? Phil Q (3); GrabowSet E3v; OrzJan 93; ábowiem cżym iedno ieſtem/ cokolwiek mogę/ vmiem/ y cżego pobożnie/ á świątobliwie pożądam/ chcę y prágnę/ to wſzytko od ćiebie mam/ á ſam z siebie nic nie mam/ iedno grzechy LatHar 571 (12); Tego záś ſyn nie tylko imię wźiął właśćiwe Od Oycá/ lecż y ſpráwy onego podćiwe. KołakCath A4v (3); że niewiáſty z máiętnośći ſwych/ żywność y odzienie dawáły ſwym náuczycielom/ [...] nágradzáiąc [...] duchowne dobrodzieyſtwá ktore od nich bráły. WujNT 227 (31); WysKaz 40; JanNKar A4; SarnStat 855 (9); GrabPospR M3; iż Zakon Boży przyięli/ iuż nie od cżłowieká/ áni od Aniołow/ ále od ſámego ſyná Bożego PowodPr 27 (5); Nie rodzą ſię [dziatki] z mądrośćią: ále iey nábywáią od rodźicow/ y z dobrego wychowánia. SkarKaz 420a (14); VotSzl Dv [2 r.]; CiekPotr 20 (3); CzahTr H; GosłCast 15 (7); PaxLiz E2; Táką mądrość do ſpráwowánia ludzi od Bogá miał Moyzeſz SkarKazSej 660b (10); KlonFlis D2v; KlonWor *1v (3); RybWit [A2]; VMyſł ſtáteczny/ y w cnotách gruntowny Kto ma od Bogá/ żywie świętym rowny SzarzRyt C.

W połączeniu z rzeczownikiem w funkcji przydawki (44): MetrKor 46/46 (3); Oto pirwſze dobro od pana boga ktore dał koſciołowi ſwiętemu. WróbŻołt H3; tego [uznać] ktory ieſz odkupicielem/ zbawicielem/ mądrością i ſprawiedliwością a żywotem od pána Boga naſzem MurzNT A4; KrowObr 128; RejWiz 121 v marg (2); ktory ięzyk mądrzę [!] mowny/ ieſt dar od Bogá nád wſzytkie dáry. OrzRozm Q2v; BielKron 27v (3); GrzepGeom A3; á żadne lekárſtwo nie ieſth pewnieyſze iedno od niego [od Boga]. RejPos 205v (7); BielSat H2v; KwiatOpis A2; RejZwierc 254v; Nie pomogąć w potrzebie słodkobrzmiące strony, Ani ten włos, ani ta gładkość od Diony KochMon 21; BudBib 1.Reg 26/12; BudNT przedm a2; CzechRozm 47(3); PaprPan Ee; ModrzBazBud 115; SkarŻyw 392 (2); CzechEp 125; ActReg 30; GostGospPon 169; WujNT Apoc 11/11; SarnStat 855 (2); PowodPr 21 marg; VotSzl Dv; CzahTr H3v; Im dáry w człowiecze od Bogá więtſze, tym drożſzé y rzedſzé. GosłCast 3 (2).

αα. Źródło, dawca wyrażone rzeczownikiem nieżywotnym: z cum G (36): y moczi cżłowiek od tego pokarmu nabywa FalZioł III 25b; Teſz maſz pewne lekarzſtwo doſwiadcżone naprzeciw tey niemoczy, od ktorego barzo wiele dzieci zdrowie wzięli. FalZioł V 76 (5); BielŻyw 93; dobrego zawſze żądamy [...] cżego wzdy nie możem mieć iedno od dobrey rzeci á nie od złey GlabGad A4v (4); GliczKsiąż I3v; RejWiz 118v; BielKron 149; Obyczáie więcey nam przychodzą od tych rzeczy á od tych wilkośći/ kthore w człowiecze ſą SienLek 30v (6); GórnDworz Dv (4); KuczbKat 265; WujJud 258; CzechRozm 118; SkarJedn 279; iſz Aniołowie od świátłośći przechwálebney Troyce świętey/ rozumienie máią SkarŻyw 583 (2); CzechEp 256 (2); GrochKal 13; WujNT 121 (2); SarnStat 518; SkarKaz 160b.
α. Wartością przekazywaną: wiedza, nauka, rada, pouczenie, zalecenie, informacja, wiadomość itp. (1428): BierEz F3; OpecŻyw 25v; Szwyątha Brigida odpouyedz oth panny [Maryjej] wzyąla yſch bez grzechu początha PatKaz I 12v; PatKaz III 140v [3 r.]; yakom ya nyeprzyyąl swyadestwa dosthathecznego oth pana doctora hy oth hynych dobrych ludzy ZapWar 1528 nr 2458 (5); w rzecżach thrudnych od ſędziow poradę bierz FalZioł V 52 (3); MetrKor 46/47; BielŻyw 65 (2); bandzieſſ sią dowyadowal czo za Instrukczyą mayą albo kondiciye a yesly od krolya yana yną y od panow Wangierſkych yną instrukczyą tho nam theſz oſznaymyſſ LibLeg 7/104; abis go v K.m. nyeraczil dlugo zatrzimacz vſyebye bo navke ma od yego Cz. M. abi niemieſzkal LibLeg 10/66 (26); ComCrac 19; SeklWyzn 2 (2); RejJóz L2; SeklKat V4v; LibMal 1548/146v (3); HistAl A3 (6); KromRozm I Fv (3); MurzHist I3 [2 r.]; MurzNT Matth 2/22 (2); Apoſtołowye też/ od ktorycheſmy myeli poyąć prawdźiwy wykład piſmá/ y owſſem j vſtny y też ćiche á zwyczáyne podánya/ ktorych wpiſmye nyemaſz/ [...] dawno pomárli. KromRozm II f (11); KromRozm III B4v (4); Diar 30 (3); BielKom B5; Ieſli tylko kápłani máią roſkazánie y naukę od Páná kryſtuſá/ áby pod dwiemá oſobomá przyimowáli [Komunię św.]/ vkaſz gdzie ludzie prośći máią inſze roſkazánie y náukę od kryſtuſá/ áby prziymowáli pod iedną oſobą? KrowObr 200v (30); RejWiz 182; Leop 3.Esdr 6/12 (3); RejZwierz 76v; BibRadz Gen 15 arg (8); OrzRozm T4; nie mogę tego vcżynić/ bo mam zákazánie od Páná. BielKron 83 (33); GrzegRóżn M2v; Mącz 209a (4); áni o to dbaſz/ iáko kto/ to co piſzeſz/ od ćiebie prziymie. OrzQuin E (8); SarnUzn D6; co tu Ian ſwięty piſáć racży/ iż tho obiáwienie miał od Iezuſá Kriſtuſá RejAp 4v (11); by nie náuká/ á ćwicżenie kthore wziął [Alcybiades] od Sokratá. GórnDworz G4 (2); HistRzym 8v; ácż mieli pewną wiadomość od Prorokow/ iż ſie im miał národzić ten krol RejPos 34v (46); BiałKat 173v (3); BielSat C2v; GrzegŚm 49; Wdzięcżnie przyiął [ojciec] od dziewki ony iey obmowy HistLan A4 (3); on Moiżeſz nieomylny poſeł iego [Boga]/ ktory iuż máło nie głośne poſelſtwá ludowi onemu [...] przynośił od niego/ gdy im przynioſł ná kamiennych tablicach iáwną wolą á roſkazánie ſwięte iego RejZwierc 5 (5); BielSpr 42v; WujJud ktv (12); WujJudConf 29v; RejPosWstaw [1434]; BudBib 3.Reg 20/33 (3); choć on mądrym dufał/ A od nich rádę máiąc bárzo ſie oſzukał. MycPrz I A4v (4); WierKróc A2v; niech bym też od ćiebie mogł mieć wyznánie o Iezuſie Chriſtuſie ſynu Bożym CzechRozm 11; iż też oto ieſzcże świádectwá ty/ nie od obcych y poſtronnych zebráne ſą przećiw nim [Żydom]/ ále od ichże właſnych vcżyćielow CzechRozm 166v (20); PaprPan C (3); ModrzBaz 59 (3); Bo rádę dobrą ſtárſzy y od młodſzych/ gdy dobra ieſt/ przyimuie. SkarJedn 76 (8); Oczko A3; W domu tedy ich mieſzkáiąc/ cżęſte namowy miáłá od nich. SkarŻyw 125; y będąc na myśli rozerwánym/ od ſamego Páná Bogá miał náukę przez ſen SkarŻyw 471; przyſzłá Romuáldowi nowiná od mnichow z Ráwenny/ iſz iego oćiec [...] wyſtąpić chce SkarŻyw 572 (25); StryjKron A (2); CzechEp 30 (13); NiemObr 15; KochWz 137; MAtki ſwéy/ dźiatki/ pytayćie/ A v niéy ſie dowiádayćie/ Iákom ſie rządźił ná świećie/ A od niéy ſpráwę weźmiećie. KochMRot B; ReszPrz 13 (4); ReszHoz 119 (2); ReszList 174; ArtKanc 016; BielRozm 6 (2); PaprUp I4; tedym wziął zaraż wiesć od IM Pana Woiewody Bracławskiego y od Pana Starosty Cerkaskiego a naswiezszą od Pana Zamoiskiego [...] ze iuz ci Poganie przeszli Dniepr ActReg 126 (14); GostGosp 122 (3); Phil B4; GórnTroas 52; KochAp 13; OrzJan 51; LatHar 77 (6); Abowiem mam tę wiádomość o was bráćia moi/ od domownikow Chloey/ iż poſwarki ſą miedzy wámi. WujNT 1.Cor 1/11 (37); iż niektórzy ludźie ná vrzędźiéch będący/ niechćieli prziymowáć żadnych Reláciy od Woźnych SarnStat 576 (10); KmitaSpit C3v [2 r.]; SkarKaz )( 3 (3); Iać obiáwienia oſobliwego od Páná Bogá o was y o zgubie wáſzey nie mam SkarKazSej 706a (3); KlonFlis G3v; PudłDydo A3.

Połączenie: »do ... od« = ad ... a PolAnt [w tym: ze zdaniem dopełnieniowym (1)] (3): Diar 56; SLowo ktore było do Ieremiaſzá od Iehowy/ rzekąc. BudBib Ier 11/1 (2).

W połączeniu z rzeczownikiem w funkcji przydawki (133): OpecŻyw 7 (2); KlerPow 9; Nauka od tegoſz barwierza Silueſtra: gdy komu wyroſcie w zadku Emoroides FalZioł V 107v; Sprawa doſwiadczona na wſzelką zmazę oczu od miſtrza Piotra Hiſpana. Wezmi włoſkiego kopru/ werbeny/ [...] bukwicze/ Czelidonijey/ włoſkow/ [...] tych wſzithkich rowno. Stłucz ie á włoż w wino FalZioł V 114 (14); MiechGlab *5v [2 r.]; Nauka od nas Voicziechowy Starzechowkiemv a Stanisławowii Podlodowskiemv yako siie mayą sprawowacz LibLeg 11/8 (3); ComCrac 19; ConPiotr 34v; SeklWyzn c4v; RejJóz Nv; MurzNT Luc 2/1; KromRozm II c3; Diar 43 (4); Aby żyli w teyto właſney od Bogá vſtáwie. MrowPieś A4 [idem ArtKanc N11v]; BOże modlitwy mey łáſkáwye wyſłuchay/ A proźby pokorney odemnie nie wzgardzay LubPs N6v (3); KrowObr 123v (3); Leop 4.Reg 20/9; BibRadz Ex 19/8 (2); Odpowiedź od Ewángelikow. BielKron 227 marg; Vmiękcżon Włádziſław ſkárgámi od ſynow ſwych y innych pánow/ wywołał Sieciecha z źiemie BielKron 349v (13); KochSat A4v; Mącz 28d; RejAp 123v (2); iákoż ſie nie ćiſnąć [...] do tych miłośćiwych nowin y obietnic od niego? RejPos 168 (21); BiałKat 248v (2); RejZwierc 89v; BielSpr b3 (2); WujJudConf 184v [2 r.]; y wzwiedzą wſzyſtek oſtátek Iehudy/ [...] cżyie ſię ſłowo wypełni/ (ieſli) moie/ álbo iych (marg) wł: od kogo ſłowo zſtánie/ odemnie (ábo) od nich. (–) [verbum cuius stabit a me aut ab ipsis (marg) stabiliatur mei aut ipsorum (–)]. BudBib Ier 44/28; BiałKaz Bv; CzechRozm 105 (2); ModrzBaz 132; Podánie kośćielne od przodkow. SkarŻyw 456 marg (3); StryjKron 612 marg; Iáwne świádectwo od duchá Bożego: iż Meſyaſzowi [...] wſzytkie narody ſłużyć/ [...] miáły. NiemObr 117; ArtKanc N11v; ActReg 125 (2); Kmiotkowi zapowiedź káżda od Páná/ ma bydź ták ważna GostGosp 38; Phil P4v; ZapKościer 1588/77v; LatHar 8 [3 r.]; Bo ſą od Duchá S. á nie zgołá ludzkie przykazánia. WujNT 710 (4); któré świádectwa tákowé nie máią bydź ważné/ tylko od oczywiſtych świádków SarnStat 614 [idem 708] (4); PowodPr 10; Namniéy to niewádźi/ choć rádá od czeládźi. GosłCast 36.

~ Połączenia: »od ... do, do ... od« (6:4): LibLeg 7/67v (2); Ktorey rzeczy ten tho pozwany ma mieć świádectwo od obcego Sędźiego do ſwego Sędźiego przes liſt otworzyſty GroicPorz m3; Diar 21; Ale bywáłá vſtáwicżna modlitwá od kośćiołá do Bogá [od ... ku Bogu WujNT] zá nim. Leop Act 12/5; RejPos 297v (3); Do vććiwego á bácżnego Polaká od tegoż co mu ty kſięgi podawa krotkie á przyiacielſkie nápomnienie. RejZwierc 267; SkarKazSej 705a.

»od ... ku, ku... od« = ab ...ad PolAnt, Vulg (3:1): gdy ku iego K.M. proſſba bela od wſſytkiego zebrania seymu ConPiotr 33v; A iż to były IchM namowy od WM wszech ku nam, abyśmy o obronie namawiali Diar 40; BibRadz Act 12/5; WujNT Act 12/5. ~

αα. W zdaniu z czasownikiem typu: słyszeć, umieć, wiedzieć, dowiedzieć się, (na)uczyć się itp.: a(b), ex PolAnt, Vulg, Mącz (849): zaſz od thák ſzpetnego/ Możem ſłyſzeć co dobrego BierEz E4v (4); Heród [...] zmordowáł wſſytki dziecij [...] od dwu lát y niżey/ wedle cżaſu iakoż ſie wypytál od krolow [quod exquisierat a Magis Vulg, PolAnt Matth 2/16; ... ſie był ... wywiedział od ... Leop, WujNT; ... śię był... dowiedziáł od MurzNT; ... ſię był dopytał od ... BudNT; ſie był wypytał od ... WujBib]. OpecŻyw 29 (12); ForCnR C3 [4 r.]; PatKaz II 65; PatKaz III 114v (2); ZapWar 1528 nr 2458 (4); FalZioł II 3b; mowże philozophie abyſmy ſie od ciebie nicczo naucżili BielŻyw 133; MiechGlab 53; Od poſlow Wangierſkich bandzieſſ sią dowyadowal czo za Instrukczyą mayą albo kondiciye LibLeg 7/104; poky vyrzimi od waſchey Kro. mczi Czo ſzye nam za ſprawyedlywoſcz ſtanye LibLeg 11/156 (22); MetrKor 61/224v; RejPs 65v (4); ComCrac 19 (2); yſch od yuſch omyenyonego kaczmarza zony ſzyą dowyedzyala yako od syoſtry, ze then tho kaczmarzs czlowyeka schalonego ſpyenyedzi zabill LibMal 1547/134v; RejRozpr B2v (3); SeklWyzn 3v; RejJóz E2v (2); SeklKat F3 [2 r.]; Wzdy iey ſpytam oczo placze A za [lege: Aza ‘może’] czo odniey wybaczę. RejKup d4 (4); HistAl A3 (3); KromRozm I Nv (2); MurzHist Cv (5); ſpytáł [Piłat] go ieſliby dáwno [Jezus] vmárł/ A gdy śię od Setnika dowiedźiáł/ darowáł ćiało Ioſephowi MurzNT Mar 15/45 (6); Koloſenczyki podfirdza [św. Paweł] w wyerze/ ktorey ſye yuż byli z inąd á nye od nyego náuczyli KromRozm II e2v (11); KromRozm III L6 (2); Diar 26 (10); DiarDop 114 (5); BielKom B4v (5); CYcero [...] napomina go [syna] [...] áby Filozoſiey ſie od Krátipuſá vcżył/ mowyąc: będzyeſz ſie vcżył od tego naprzednyeyſſego Doktorá Krátipuſá pokąt będzyeſz chcyał GliczKsiąż M8 (7); LubPs H2v (5); GroicPorz v v; KrowObr Cv (14): á dali Bog pewnie Náucżę ſie o Bogu co od ciebye wiernie. RejWiz 110 (9); A był Andrzey [...] ieden z onych dwu/ ktorzy byli ſlyſſeli od Ianá/ y ſſli byli zá nim. Leop Ioann 1/40 (8); OrzList b4 (7); UstPraw A4v; Iże od Nikanorá złe rzecży ſłyſzano. Ktore mowił o Krolu RejZwierz 4 (4); WyprKr 121; BibRadz *7 (8); bo wiemy iuż od ćiebie/ co zá roznicá ieſt OrzRozm N (27); Wywiedz ſie od Sámſoná w cżym on táką moc ma BielKron 52 (59); GrzegRóżn I (3); KochSat B3v; ieſliżęmci nieiakie chwały przycżytał/ tedy ie tak odemnie wyrożumieway [!]/ yżeby ie wieczey za oſtrogi ku dobrym ſprawom/ [...] poczytał. KwiatKsiąż Q2 (8); Comperi ex his qui ei fuere conscii Wywiedziałem ſie od tych którzi go świádomi byli Mącz 373a (20); lubo kto od ćiebie ſye vczy/ lubo ty od kogo ſye vczyſz/ muśitá miéć między ſobą obá początek iáki/ od którégo náukę ſwą pocznietá. OrzQuin Tv (20); SarnUzn D6 [3 r.]; SienLek 194 [3 r.]; LeovPrzep b; RejAp BB6v (21); GórnDworz R3v (6); HistRzym 9v (9); GDyżechmy ſie iuż náſłucháli od wſzytkich Prorokow/ ktorzy nam iáwnie wypiſáli tego náſzego Páná RejPos 17v; Bo o przodkoch iego [zmarłego chrześcijanina]/ o ſtanie iego/ [...] iuż ſie powoli może káżdy dowiedzyeć ieden od drugiego RejPos Ooo4v (106); RejPosWiecz3 97; Słyſzałem od ćiebie opiſánie Wiáry/ rozdźiał: y wyrozumiałem/ czego do niéy potrzebá BiałKat 41 (5); BielSat Hv; HistLan A4 (2); RejZwierc 7 (11); BielSpr 27v (2); KochMon 26; WujJud 35 (10); WujJudConf 157 (2); RejRozpr b3v (4); BudBib 1.Reg 2/23 (2); HistHel B3v; MycPrz I B4; Strum B5; BiałKaz Cv (5); BudNT przedm c3v (4); ábym ia to tym lepiey od ćiebie poiąć y wyrozumieć mogł/ co ſie godźi/ á co nie godźi cżłowiekowi Chriſtiáńſkiemu CzechRozm 231 (36); Zeſcie poginąć mieli/ od bogow to wiedzyał. PaprPan Ff2v (5); Zadnemu niedopuſzcżą niiákiego rzemiosłá iáwnie robić/ áż ſię go y od Miſtrzow pirwey náucży [nisi et a magistris ... eam didicisset]/ y ſztukę vcżyni ModrzBaz 46v (11); ModrzBazBud π5 [2 r.]; SkarJedn 14 (10); Byłeś ſam w rádzie/ cżyś ſłyſzáł od kogo? KochOdpr B3; Oczko A4v [2 r.]; KochPs 71 (3); Widzenie y pieśń od Aniołá słyſzáná. SkarŻyw 509 marg (32); ZapKościer 1584/50 (5); MWilkHist H2v (3); CzechEp 11 (14); CzechEpPOrz *4v; NiemObr ktv (12); KochBr 150; KochDz 108; ále [oracz] ſię tego od oracżá vcżyć muſi. Málowáć od Málárzá: boty ſzyć od ſzewcá: budowáć od Architektá/ po morzu woźić od żeglarzá ReszPrz 101 (49); Wyrozumieliſmy też od ludźi wiáry godnych że w ſkrzynce [...] ná kożdą ſobotę ſto złotych [...] wrzucáne bywáią ReszHoz 124; ReszList 142 (2); WerGośc 204; PudłFr 44 (3); ArtKanc B3v (4); GórnRozm B2 (6); KochWr 20 (3); PaprUp H2 [3 r.]; ZawJeft 20 (2); gdy się od Wm MMPa zrozumiało [...] ze Wm nie kochał się wtei nieprzyiazni z Je m bydź. ActReg 53 (11); GostGosp 46 (7); Phil S4v; GrabowSet F3v; OrzJan 25 (2); WyprPl B4v; LatHar 381 (4); od ktorego [hetmana] możeſz ſam rozſądźiwſzy o wſzytkim tym rozeznáć/ ocz my nań [na Pawła] ſkárżymy. WujNT Act 24/8; Felix [...] wezwał Páwłá/ y ſłuchał od niego wiáry w Chriſtuſá Ieſuſá. WujNT 24/24 (45); WysKaz 31; JanNKarGórn D4; któré [prawa i dowody] gdy wyſłyſzy [sędzia] od oboiéy ſtrony/ [...] ſkazánié y vchwałę vczyni SarnStat 1073 (3); SiebRozmyśl A3v (2); SkarKaz 42a (9); CiekPotr 7 (7); CzahTr Cv (7); Nie ſłyſzelim práwie nic od młódzieńcá nego: By nas prośił o rátunk GosłCast 71 (2); PaxLiz D2; [mężowie stanowieni na urzędy] pierwey ſię náuczyli od kápłanow P. Bogá chwalić/ [...] toż dopiero ludźmi rządźić. SkarKazSej 678b.

Przyimek „od” podwojony (2): gdyż ni w kim inſzym iedno w tym/ ták iáko tu ſłyſzyſz y od Zácháriaſzá od tego ſtárcá ſwięthego/ nie należy wſzytko zbáwienie twoie. RejPos 296v.

β. Wartością przekazywaną: uprawnienie, urząd, stanowisko, władza itp. (128): yakom ya [...] myal Chelmyenskie prawo vedlug obyczaye [!] ziemye mazoveczkiey oth nayesnyeyschego kxianzaczia kxiandza Ianuscha Stharego za przyvylegiem na ktorem pravye tha vyesz Gansino iesth vysvolonya [!] oth wsisthkich roboth ZapWar 1528 nr 2421; IVno Pallas y Venus/ ty trzy zacne pánie. Máią to od Iowiſſá wieczne ſpráwowánie. Ze káżdego tzłowieká/ ná ſwiát wypráwuią. KlerWes A2; RejPs 164v; iż kápłani nye od poſpolſtwá áni od ſwyeckyego vrzędu/ poruczeńſtwo y vrząd/ [...] máyą. KromRozm III K3v (11); PRokurator ten rzeczy ſprawowáć niemoże/ [...] ieſli od Páná ſwego nie ma ſłuſzney plenipotencyey albo poruczeńſtwá GroicPorz tv; KrowObr 35 (2); RejWiz 181; OrzList g4; OrzRozm C (5); FElix Papież rodem z Rzymá/ then wzyąwſzy moc od Konſtántynopolſkich/ záklął Biſkupá Konſtántynopolſkiego Achácyuſá BielKron 161v (6); Rycérſtwo Polſkié Królá obiéra ná Króleſtwo/ ále mu włádzéy Królewſkiéy/ áni imieniá Królewſkiégo niedáie/ bo tego wſzyſtkiégo od Arcybiſkupá Król ná Koronácyéy ſwéy nábywa OrzQuin S3v (17); RejAp E8 (2); RejPos 123 (3); WujJud 135v (3); CzechRozm 107 (9); ModrzBaz 48 (4); Miáſtá y zámku nikt ſpráwowáć nie może/ ktory mocy od Páná y krolá nie weźmie SkarJedn 49 (26); SkarŻyw 394 (2); ZapKościer 1582/35; CzechEp 196 (8); NiemObr 60 (4); Ale ten naświętſzy Rzymſki y Apoſſtolſki kośćioł/ nie od Apoſtołow/ ále od ſámego Páná zbáwićielá náſzego/ przodkowánie otrzymał ReszPrz 31 (4); ArtKanc N15v; ActReg 162 [2 r.]; ſłyſzałem [...] o tym mężu/ iáko wiele złego czynił świętym twym w Ieruzálem: y tuć ma moc od Arcykápłanów wiązáć wſzytkie ktorzy wzywáią imieniá twego WujNT Act 9/14 (4); powinien ten to poſſeſſor pieniądze tákowéż ſwoié wźiąć/ á z poſseſsiiéy imienia przerzeczonégo dźiedźicowi właſnému/ ábo práwo od niego máiącému/ vſtępić SarnStat 1168 (3); SkarKazSej 681a.

W połączeniu z rzeczownikiem w funkcji przydawki (4): WujJud 107v; iſz oni mieniąc ſię posłáńcy Bożemi/ áni mocy od kościołá/ áni cudow od Bogá vkázáć nie mogą SkarŻyw 213; gdym do Dámáſzku iáchał/ z władzą y poruczeńſtwem od Arcykápłanów [principum sacerdotum; ... kxiążąt kápłáńſkich Leop] WujNT Act 26/12; SkarKazSej 674b.

γ. Wartością przekazywaną: uczucie, objaw, skutek odnoszenia się, postępowania, sąd, ocena itp. (869): ListRzeź w. 9; BierRaj 23; MetrKor 38/287; ZapWar 1521 nr 2263 (3); Szcżuká [...] Wſzytkim rybom pánowáłá/ A od nich cżeść wielką miáłá. BierEz R4v (2); dlá odkupieniá rodzaiu ludſkiégo od żydow ſmiertz ij okrutné vkrzyżowanijé prziymę [Chrystus o sobie] OpecŻyw [79] (10); ForCnR A3; PatKaz I 1v; yem kto yeſth blyſſy przeſz laſzką boga tym uyąthſze lafky byerze od boga. PatKaz II 28v (6); PatKaz III 138; TarDuch C2; o tom ſie zwielką praczą [...] praczował abich przy ſwey ſmierci żałoſci á płacżu doſić miał od przyijacioł. BielŻyw 5 (5); WróbŻołt S6v (4); wſzem lyvdziam twoym od nas ſamich y od ſinow naſzich. y od wſzych lyvdzy naſzich. [...] przes tho zadney ſzkodj. y zlich vczinkow niebedzie. LibLeg 10/97v (40); Ty naſz miły panie ktoryś wziął nad wſſe ine błogoflawienſtwo wieczne od boga oyca ſwego racz teſz vbłogoſlawić nas RejPs 30v (17); wſchakoſch yſch o ſzmyercz myeczewą yeſth vrzedu proſſil Laſką thą od panow odzyerzal yſch nye na ſchubyenyczą alye na ſczyączye onego ſſą zdali LibMal 1543/74 (2); ConPiotr 30; RejJóz G7v (3); gdi wezmiem rozgrzeſzenie tak iako tu wierzym od ſlugi koſcielnego. SeklKat Q4v (2); RejKup h5 (2); żądam być mądrego vcżennik nizli od ſproſnego chwałę mieć [quam vilis laudes habere nyszly szkaradego phaly myecz HistAl 1510 126]. HistAl Dv (5); MurzHist T2 [2 r.]; MurzNT 3v (2); KromRozm III F8 (3); Boć to jest okrutna servitus nie tylko nagrodzenia krzywdy nie mieć od IchM, ale też ani tej pociechy Diar 43 (5); DiarDop 104; GliczKsiąż B8 (2); Byerałem hoyne pocyechy od Páná moyego LubPs V3v (24); GroicPorz A4v (6); KrowObr 63v (13); RejWiz 45 (5); Oznáymuie Iob co zá ćięſzkośći ćierpiał w ſwym nieſſcżęśćiu/ y iákie przyſkorki miewał od złych ludzi. Leop Iob 30 arg (14); UstTraw C4 [2 r.]; VLixeſá zacnego/ Penelope [...] Siedḿ lat [...] cżekáłá/ Chociay wiele od ſwiátá/ dziwnych pokus miáłá RejZwierz 47v (3); Ale Machabeuſz [...] vfał [...] iż miał mieć ráthunek od Bogá. BibRadz 2.Mach 15/7 (7); OrzRozm H (3); abowiem przed tym [Morawianie] mieli zá ſwe od Zeliſłáwá BielKron 350v (42); KochSat B4v; Mącz 288c (3); OrzQuin N3 (5); A kogobyſcie inákſzego poználi/ [...] ná drodze niech nie ma od was żadnego pozdrowienia. RejAp 18v (6); w.m. więtſzą dziękę/ od białychgłow odzierżyſz/ kiedy rádniey co przydaſz/ niż vymieſz tym thák zacnym cnotam GórnDworz Y4 (2); Acżbych ćie też wybáwiłá/ wſzákbych wielkiey nieprzyiáźni od oycá nábyłá HistRzym 4v (6); iż y od niemych źwirząt y ode pſow/ y ſam áni wzwie káżdy ſkąd przypádnie wſpomożenie iego RejPos 162v (53); RejPosWiecz2 96; RejPosWiecz3 99; BiałKat 53v (5); HistLan E2; KuczbKat 200; RejZwierc 8 (9); WujJud 190; WujJudConf 48; BudBib Ruth 2/12 (3); MycPrz I Bv [2 r.]; BialKaz L3v; BudNT Rom 13/4[3] (2); StryjWjaz C3v; CzechRozm 81v (10); Acż od Tátar od Moſkwy/ miewał [król Zygmunt Pierwszy] nágrawánie/ Ale ich záwſze przemogł PaprPan Ee2v (13); ModrzBaz 27 (2); SkarJedn 52 (2); KochOdpr C; KochPs 33 (2); Zelżywość ktorá go [prymasa Anglijej] od krola podkałá/ y pobranie maiętnośći kośćielney. SkarŻyw 335 marg (33); StryjKron 195 (6); gothowi będąc wzgárdę wſzeláką y wygnánie y prześládowánie ná ſobie odnieść/ od tych/ o ktorych ſię dobre ſtáráli. CzechEp 21 (14); NiemObr 9 (8); ReszPrz 42 (2); ReszHoz 124; ReszList 147; WerGośc 204 (2); WerKaz 295; WisznTr 29; ZapKościer 1585/55v (3); KochPieś 28; Zá co od ludźi miłość odnośił nie máłą/ A od páná zá ſłużby łáſkę y chęć cáłą. PudłFr 40; ArtKanc K14v (4); BielRozm 26; GórnRozm B3v (2); Potzal bel Staniſlaw Karnkowſki [...] mowie przeciwko onei Armacie/ ale iſz niemial od drugich podpori vſiadl w pokoiu á czekal konca PaprUp H3 (7); ZawJeft 22; Powiadał mi ze nieodniosł takiey otuchy wtym od WKM. z ktoreyby kontent był ActReg 96 (12); GostGosp 92; Phil C2v (6); GórnTroas 11 (2); KochPij Cv; GrabowSet A2 (2); OrzJan 39 (4); LatHar 26 (10); wſzákoż rádę dáię/ iáko ten ktorym od Páná miłośierdźia doſtąpił WujNT 1.Cor 7/25 (24); WysKaz 22 (3); JanNKar B; zá to [za zranienie w obronie pana] żadnégo gniewu y niełáſki od ránnégo/ y przyiaćiół iego [sługa] odnośić nie ma. SarnStat 647 (23); SiebRozmyśl F; Robotnym ludźiom ktorzy máłe folgi od zwierzchnośći ſwey máią GrabPospR Mv (2); PowodPr 16 (2); Lecz prędką od Bogá obronę y pomoc odnieśli/ y włos z głowy im nie ſpadł SkarKaz 519b (18); CzahTr E2v (8); SkarKazSej 657b (2); KlonFlis F; KlonWor 50 (4); A zá tę mą vcżynność to nioſę od ciebie. Ześ mię áni pożegnał nędzney białeygłowy PudłDydo Bv; SzarzRytLeśn ktv.

Przyimek „od” podwojony (2): Maſz odemnie od oycá dobre wychowánie BielKom C4.

W połączeniu z rzeczownikiem w funkcji przydawki (270): ForCnR E3v; MiechGlab 4 (3); BierRozm 9 [2 r.]; LibLeg 11 /55v; tać ieſt droga przez ktorą ia vkażę [...] zbawienie od boga [salutare Dei]. WróbŻołt 49/23 (2); RejPs 95 (7); Bos rozliczne hoynoſći/ rozlicżnie wſzem ſprawił A ſobies iedno chwałę/ od wſzytkich żoſtawił. RejJóz A5v; HistAl A5 (2); iż każdej uczciwości od nas jesteście godni Diar 39 (3); DiarDop 106 [2 r.]; GliczKsiąż C7; LubPs G marg (3); nie omylna rzecz ieſt/ iż [krzywoprzysiężca] pomſty od Bogá nie vydźie. GroicPorz y4; KrowObr 147; RejWiz 49v; boć márne zbáwienie od cżłowieká [salus hominis; wybáwienie człowiecze WujBib]. Leop Ps 107/13 (9); UstPraw E3v; RejZwierz 69v; cżeſtom bywał/ w niebeśpiecżeńſtwách rzek/ w niebeśpiecżeńſthwách zboycow/ w niebeśpiecżeńſtwách od ſwoich przyrodnych/ w niebeśpiecżeńſthwách od poganow [periculis fluminum ... latronum ... ex genere ... ex Gentibus] BibRadz 2.Cor 11/26 (12); bo tám [u Turków] ná tákie [którzy nie chcą iść do szturmu] więtſza okrutność od páná ſwego niż od nieprzyiaćielá BielKron 250; gdy nań [na księcia Rugińskiego] był vſtáwicżny płácż od poſpolitego cżłowieká ták o podwody iáko o inne łupieſtwá BielKron 355v (25); GrzegRóżn C3v (2); RejAp 6v (10); iż káżdy cżłowiek then/ [...] godzien ieſt nietelko pochwały od ludzi/ ále y wielkiey odpłáthy od Bogá. GórnDworz Z8 (3); Vſłyſzawſzy to ſąſiedzi poznánie y wielbienie Euſtáchiuſzá od onych poſlow/ [...] dziwowáli ſie temu. HistRzym 130v (3); iżbychmy [...] vmieli [...] zwyciężyć nieprzyiacielá ſwego/ w tych rozlicżnych pokuſach náſzych od niego. RejPos 73 (31); RejPosWiecz3 99; BiałKat 168v (3); thák iż z wielką ſławą y miłoſcią od wſzech ludzi vżywieſz onych młodych cżáſow ſwoich. RejZwierc 24v; Thoć mogło być zá ſtárych ludzi iż wżdy dobrodzieyſtwá y od chudych páchołkow długo pámiętáli RejZwierc 100 (19); BielSpr 11v; WujJudConf 65; BiałKaz C3; BudNT przedm b4v (6); Marcin Cżechowic [...] Láſki/ pokoiu/ y miłoſierdzia/ od Bogá Oycá iedynego [...] y od Iezuſá Chriſtuſá [...] wiernie życży y winſzuie. CzechRozm A2 (11); Cżegoż cżekaſz widząc iuż te fortele iego [Turka]/ Y ták wielkie tym kráiom deſpekty od niego. PaprPan B (3); obacżyłby [król] też/ iáko dobrze ſą opátrzone potrzebami [zamki] ku wytrzymániu wſzelákiego gwałtu od nieprzyiaćioł [ad aliquam vim hostium] ModrzBaz 20v (5); SkarJedn 323; niegodny był od kośćiołá pomocy/ ten ktory kośćioły burzył SkarŻyw 300 (9); przisli przet prawo naſzyę zaluyąncz ſzyę swy dolegliwoſczy ot haniſza wyerbyęta ZapKościer 1584/49 (2); Sołohub ich od tego [od poddania zamku] hámował/ obiecuiąc im prętki rátunek od Krolá/ bo iuſz był przyciągnął do Mieńſká. StryjKron 738 (3); CzechEp 210 (2); KlonŻal A2v; WerGośc 203; ArtKanc H17v (3); Vchodząc niewoli od Krolá/ w padamy w niewolą v możnieyſzych. GórnRozm C2v marg (3); ZawJeft 5; GostGospSieb +3; Phil B; GrabowSet Ev; OrzJan 133; LatHar 106 (6); Bo y my ſłuſznie one [aniołów i świętych] czćimy/ y oni ſłuſznie ſię czći od nas zbraniáią. WujNT 883 (32); Iż my máiąc ná báczeniu ſtáteczną wiárę/ y wielką przychylność przećiwko Nam/ y Króleſtwu náſzému miłość/ od Wielmożnégo Ianá [per magnificum Ioannem JanStat 86] z Rytwian SarnStat 978; aby tych iego zaſług tákowych zoſtawał znák wdzięczności od nas y Rzeczypoſpo. SarnStat 1051 (7); ſkąd háńbá wielka od poſtronnych zwłaſzcżá nieprzyiaćioł/ ná nas zoſtawa. PowodPr 19 (4); Pokłon od trzech krolow. SkarKaz 160b marg (5); VotSzl C4 [2 r.]; CzahTr Bv; Láſkę Bożą otrzymaſz/ pochwałę od ludźi ZbylPrzyg B2; SzarzRytJSzarz nlb 2.

~ Połączenie: »od ... ku, ku ... od« (1:1): LibLeg 11/41v; Bom k tobye wielką niechuć/ od poddánych poznał. RejZwierz 11v. ~

δ. Wartością przekazywaną: cecha, właściwość stała lub chwilowa przekaziciela przenoszona na obiekt przejmujący ją (39): BierEz Gv; A ieſli dwa ſpołem ſpáć będą/ zágrzeie ſie ieden od drugiego. Leop Eccle 4/11 [idem] BielKron 80; Contagiosa febris, Zimnicá przirzucáyąca ſie od drugiego. Mącz 440b (2); iżby pewnie wiedźiał [chory] iż mu nie z wnątrza idźie [świerzb] ále iż go od kogo innégo doſtal SienLek 133 (2); GórnDworz F7; RejZwierc 127v.

Źródło, przekaziciel wyrażone rzeczownikiem nieżywotnym (30): BierEz S2v; ſloncze rzeczy ſmrodlyue grzeye a odnych ſmrodu nyebyerze PatKaz I 4v; PatKaz III 113; Swiecza ziele y kopr włoſki: wzrok poſilaią, á tak ty vcżynki tych rzecży namienionych/ [...] nie zgorączoſci ktorą maią od ognia/ [...] pochodzą FalZioł [*8] (2); mądroſći/ ktorej ſie pochodnia zápalona przirownawa/ od ktorey gdy wiele pochodni biorą ogień/ nie mniey oná ſwieći HistAl I4v; RejWiz 23v (5); BielKron 420v; Mącz 372b; SienLek 75v (2); RejAp 63v [3 r.]; przyść [musi dworzanin] do oney iedyney/ iſtotney/ á naiwyſzſzey [piękności Bożej]/ od kthorey wſzytki pięknośći ſwą piękność biorą GórnDworz Mm4v (4); RejZwierc 152v; BielSpr 69v; BudBib Ps 17/8[9] (2); gdy to tám tláło/ zápaliłá ſię ſkrzyniá/ á od ſkrzynie dom WerGośc 219 [idem BielKron]; PudłFr 70; gdyż od niey [od wiary] wſzythki [cnoty] ſwiátło biorą/ iáko od Słońcá Mieſiąc y wſzytki gwiazdy. Phil O2.

B. Wskazuje na dawcę, dostarczyciela przekazującego nie wprost bezpośrednio od siebie, ale przez danie możności, stworzenie warunków do nabycia, posiadania rzeczy materialnej lub do popadnięcia w stan materialnie dodatni lub ujemny. Dawcą siła wyższa; a. per Vulg, PolAnt; cum PolAnt [w tym: Bog (65), szatan (2), fortuna (a. szczęście, a. nieszczęście) (14), przedmiot konkretny lub abstrakt pojmowany metonimicznie (11)] (92): A prze to ią [rzekę] Tatarzy ſwięthym Donem zową, bowiem od niey niemałe pożywienie, z rib/ miodow/ y owoczow maią [quia iuxta illum victum ... reperiunt]. MiechGlab 25; Będą przechodzić y lwięta ricżące aby łup vchwyciły aby ſobie od boga pokarmu nabywały [ut ... quaerant a Deo escam sibi] WróbŻołt 103/21; Miły Iozeph oto nie pleć Gdy od ſzcżęſcia czo możeſz mieć RejJóz E; RejKup ſ2v (2); KromRozm II i4; KromRozm III K6v (2); BielKom E; YAko wyelki á známyęnity dar á ſkarb rodzicy w ſtadle małżeńſkim od paná bogá [...] poſiadáyą/ gdy ye pan Bog z łáſki a względu ſwego płodem opatrzy GliczKsiąż Cv (2); LubPs K2; GroicPorz B3v; Gdyż z niego [z Boga] táką miłość á tę łáſkę znamy/ Iż tu wſzytko od niego bez wſzech zaſług mamy. (marg) Láſká Páńſka ſzcżęſcie. (–) RejWiz 53v; Leop Matth 18/19; OrzList b4v; [Ewa] porodźiłá Kainá/ tedy rzekłá Otrzymáłám mężá od Páná [Acquisivi virum cum Domino (marg) per Dominum (–) PolAnt; per DeumVulg; ... przez Bogá (marg): ábo od Páná (–) WujBib] BibRadz Gen 4/1 (2); záſzedł mu [królowi Judskiemu] ná drodze Azáryaſz Prorok/ powiedáiąc mu przeto zwycięſtwo od Bogá otrzymáć/ iż ſtrzegł iego przykazánia. BielKron 83v (3); GrzegRóżn O2v; OrzQuin I; GórnDworz Gg4v; bo wſzytko co maſz/ y to coś ieſt/ wſzytko to maſz od Páná tego. RejPos 39 (4); GrzegŚm ktv; ieſli mu [człowiekowi statecznemu] co przypádnie od ſzcżęſcia/ álbo bogáctwa iákie/ álbo vpominki/ álbo dárj iákie/ álbo cożkolwiek weſołego á wedla myſli iego/ [...] ſzcżęſcie y nieſzcżęſcie przypadki s cżáſem dać mogą RejZwierc 87 (10); WujJud 94v (4); BudBib 3.Reg 2/15; BiałKaz B3v (2); CzechRozm 201v; PaprPan Dd4v; ModrzBaz 104v; ieſli [...] wſzytko co maćie mnie [Bogu] przypiſać y oddáć chcećie: wiecżnie zemną zoſtániećie: y ieſzcże [...] więtſzymi dary was vbogácę: á ieſli ſami ſię z tego co odemnie maćie/ w pychę podnieśiećie/ y ſobie dary moię przypiſzećie/ [...] odpadniećie od łáſki mey SkarŻyw 258 (6); iż Papież ma tę ſtolicę od ſzátáná/ tym tego dowodzę [...] iż to w Hiſtoryách widzę że ſztukámi cżártowſkimi przez cżárnokśięſtwo Papieże Rzymſcy ſtolice tey doſtawáli. (marg) Okazánie iż Antychriſt ma stolicę od dyabłá. (–) CzechEp 423; KochJez A4v; NiemObr 111; KochEpit A2v; WisznTr 25; KochPieś 36; NIéma nic [jeden pan] od fortuny/ wſzytko od godnośći PudłFr 63 (3); ArtKanc M11 (4); Coż záſię ieſt niepobożnieyſzego/ iáko káżdemu ták ſie s ſwoich dárow wynośić y chełpić/ iákoby ich od Páná Bogá nie wziął. Phil I2; SkarKaz 39b; CzahTr B3; GosłCast 37 (2); Rozmyślćie iákie od tey mátki/ od korony y Rzeczypoſpo: tey/ dobrodźieyſtwá y vpominki maćie. [...] Oná wam wiáry ś. Kátholickiey/ [...] dochowáłá/ [...] kápłany wam/ y biſkupy/ y duchowne páſterze wáſze dáie SkarKazSej 665b (5).

Przyimek „od” podwojony (2): wſzákoż then Pan [...] przepuſzcża ty ziemſkie mocarze iż im tákich myſli ich dopomagáią/ á wywyzſzáią możnośći ich: ácż to cżáſem bywa z wielkim vpadkiem ich [mocarzy]/ gdyż to y od niego [od Boga] od ſámego rychley ie potkáć może RejPos 34.

W połączeniu z rzeczownikiem w funkcji przydawki (10): BibRadz 2.Mach 15/16; pocżćiwie vżyway tych dárow od niego [od Boga] RejPos 82v (4); Bo mię było ſtrách nędze (od) Bogá ponieważ bych iey znieść niemogł. BudBib Iob 31/23; Ą przeto Pánie tobie/ zá thę żywność od ćiebie/ chwałá bądź ná niebie. ArtKanc T12; Niedoſtátek y vboſtwo od Páná Bogá w domu niezbożnego cżłowieká KołakSzczęśl kt; PowodPr 44; dał wam P.Bog bogáctwá y doſtátki wſzelákie. á drugie podobno nie od Bogá/ ále z vćiſku poddánych/ z lichwy/ y wydźieránia/ y nieſpráwiedliwośći zebráne SkarKazSej 675a.

C. Wskazuje na tego od kogo, z czyjego dzieła coś się przejmuje drogą naśladownictwa bez jego udziału, woli, wiedzy; a HistAl, Modrz (178): Then [Solon] Atenſkim panom wyborne vſtanowił prawa (ktoreż potim rzymianie odnich wziąwſzi imi ſie ſprawowowali [!] BielŻyw 5 (2); LibLeg 8/133 [2 r.]; HistAl D7v; Kto chce o niey [o mądrości] co ſłyſzeć/ weyrzy w piſmo ſwięte/ Ktore ieſt od krześćian/ y od żydow wzyęte BielKom B4v; GroicPorz a3v; O tzárownicy niebogoboyni/ od kogożeśćie ſie tego náutzyli? Izali nie od pogánow/ ktorych ieſztze turcy y do dziſiejſzego dniá/ naſláduią. KrowObr 72; Kádzenie Papieżnicy wzięli od Pogánow/ potym od Zydow. KrowObr Ssv (25); ktorą [wiarę] święty Woyćiech/ y święty Stániſław/ Polakom zoſtáwili/ od Apoſtołow wźiętą. OrzList e; BibRadz I 303a marg; OrzRozm T4; ten narod [Tatarzy] potym wzyął obrzeſzkę od Hizmaelá ſyná Abrámowego przez Máchometá BielKron 9; Ty rzecży Láktáncyus dawny Doktor vcżony Krześćiáńſki piſał w ſwoiey oſtátniey kapitule/ wybieráiąc od Sybil y od żydowſkich Prorokow. BielKron 136v (17); KwiatKsiąż H2v; niemowiątko od [!] czechów wzięte słowo. Mącz 118d (3); v których [mędrców] ieſliże co dobrégo znaydźiemy/ bierzmy to od nich iáko dáry Bożé/ ku pożytku ſwemu OrzQuin O4 (2); SienLek Vuu2v [2 r.]; iáko pſzcżołá latáiąc to tám to ſám z rozmáitych kwiatkow miod zbiera/ thák theż y moy Dworzánin od co naylepſzych miſtrzow/ [...] co naychwálebnieyſze ſztuki/ niechay krádnie. GórnDworz E6v (4); BiałKat 121 (3); KuczbKat 50 (2); Tych wſzyſtkich náuk [...] dźiś Turcy náwykli od Rzymian y od Greków BielSpr 16v (6); WujJud A7 (4); BudNT przedm b8v (2); ModrzBaz 143; SkarJedn 239 (3); że ći co wychodzą z wánny/ [...] chłodną wodą obléwáć ſye każą: co od owych máią/ co z łáźniéy wychodząc/ tym ſye potwiérdzáią. Oczko 28v; Tenże Zophronius [...] táką teſz Hiſtoryą nápiſał/ wziętą od Leoncyuſzá Apámeeńſkiego cżłeká nabożnego y prawdziwego. SkarŻyw 102 (5); CzechEp 362; NiemObr 55 (2); ReszPrz 19; GórnRozm L3v [2 r.]; LatHar 9 marg (5); WujNT 115 (2); JanNKar B3v (5); Z ktorą nácią [z Niemcami] iż y my Polacy pod iednymże Niebieſkim záćiągiem mieſzkamy: tedy iáko ſekt y złych obycżáiow/ ták y tákowego opilſtwá dobrzeſmy od nich przechwyćili/ y ledwa w nich nieprzerownáli. PowodPr 73; A te przezwiſká od Niemcow ſą wźięte/ w Polſkich fliſow porządek przyięte. KlonFlis Fv.
a. Wskazuje na obiekt, z którego losu, postępowania, zachowania się bierze się wskazówki natury moralnej lub praktycznej, wzór do naśladowania lub przestrogę; a(b) PolAnt, Mącz, Modrz (66): WróbŻołt O6v; Weźmimy wzor á formę od pogánow/ ktorzy nye znáyąc prawdziwego Bogá/ záwſſe zá dzyatki nowonarodzone nyeco ofiárowáli bogom ſwym GliczKsiąż C7v (2); KrowObr 107 (4); Biorąc przyczynę od málucżkich dźiateczek ktore mu przynoſzono/ nápomina ie [Chrystus uczniów] ku pokorze. BibRadz Luc 18 arg (7); gdzie Medy/ gdzie Perſe/ gdzie Grekowie/ gdzie Rzymſkie páńſtwá/ gdzie Aſſyry/ ktorzy ći wſzytcy mienili ſie być Pány wſzego ſwiáthá/ iáko thy dziś/ á wſzytki pálec Boży zágáſił/ vcżże ſie od nich/ á pámiętay żeś cżłowiek BielKron 254v (2); Effingere a parentibus mores et formas, Od rodzicow wziąć obyczáye y wſzyſtkę poſtáć. Mącz 127d (2); A za od ſławnych mężów nie możeſz bráć wzoru? Co przed tym zá Oyczyznt [!] gárdłá ſwe ważyli Prot D2; A thu ſie vcż [...] poſtępkow ſwoich s thego ſwiętego á Pánu Bogu wdzyęcżnego cżłowieká y z małżonką iego. Napirwey vcż ſie od nich/ [...] záchowywáć w pocżćiwośći ſtanu y żywotá ſwoiego RejPos 297 (2); GrzegŚm 48 marg; Lecż pewnie do trzećich kur nigdy nie pijáią. Mogli by narodowie od nich bráć przykłády RejZwierc 242 (2); CzechRozm 212v [2 r.]; ModrzBaz 98 (3); ReszPrz 42 marg (2); ZawJeft 39; JanNKar Dv.

W połączeniu z rzeczownikiem w funkcji przydawki (1): Sámem żelázem oracz rolą porże/ ále żeby mu lemieſz ſzedł dobrże/ śiłá mu prżypraw do tego potrżebá: ták y do fábuły/ śiłá ſię prżyczynić muśi/ iżby ſię to wyráźiło/ ku czemu ieſt fábułá wymyśłona [!]. (marg) Simile od oraczow. (–) GórnRozm N marg.

α. Obiekt wyrażony rzeczownikiem nieosobowym użytym dla ilustracji przekazywanych treści: z(e) cum G; a(b) PolAnt, Vulg (32): BierEz H2; MurzNT Mar 13/28; O leniwcże/ idz do mrowki/ obacżayze śćieſſki iey/ á vcż ſie (od niey) mądrośći Leop Prov 6/6; gdyżeſćie wy [Izraelici] ſą ludźie twárdego kárku. (marg) To ieſt zli/ odporni y krnąbrni/ á to podobieńſtwo ieſt wźięte od wołow/ kthorzy ná ſie iarzmá włożyć nie dopuſzczáią. (–) BibRadz I 106a marg (4); BudNT Hebr 5/8; ModrzBaz 45; Aby ſię od zácżętego podobieńſtwá/ wźiętego od budowánia y fundámentu nie odſtępowáło CzechEp 289 (2); Mać pan Chriſtus w piſmie świętym rozne tytuły/ ktore od podobieńſtwá rzecży ćieleſnych źiemſkich/ duch Boży bierze/ y pánu Chriſtuſowi przywłaſzcża/ iáko zowiąc go páſtyrzem/ Dozorcą/ Miſtrzem Náucżyćielem rć. NiemObr 43 (2); ReszPrz 101 (3); záćmi ſię ſłońce/ y kśiężyc nie da iáſnośći ſwoiey y gwiazdy niebieſkie będą ſpádáć [...] A tedyć vyrzą ſyná człowieczego przychodzącego w obłokách [...] od figi vczćie ſię podobieńſtwá. Gdy ſię iuż gáłąſká iey odmładza/ y wypuſzcza liśćie: poznawaćie iż blizko ieſt láto. [...] także y wy gdy obaczyćie iż ſię to dźiać będźie/ znayćieſz żeć iuż blizko ieſt we drzwiách [syn człowieczy]. WujNT Mar 13/28 (2); Sámá namędrſza miſtrzyni náturá/ Vcży rzemięſłá dowcipnego gburá/ [...] Cieśla ſię vcży od ptakow gdy w Máiu Buduią w gáiu. KlonFlis E3 (5).

W połączeniu z rzeczownikiem w funkcji przydawki (7): gdyżeſmy o pcżołach gadkę pocżęli pobacżimy ſzyrzey odnich naukę, bowiem one nie na wſzelki kwiat padaią BielŻywGlab nlb 11; WujJud 177 (2); CzechRozm 52 [2 r.]; Gdyż to nie może być/ żeby kto tym dwiemá pánom/ iednemu w niewolą/ á drugiemu ná wolność wiodąmv/ Moiżeſzowi á Chriſtuſowi vſluſzyć mogł: (marg) Od praw ziemskich podobienstwo. (–) CzechEp 33 marg; Podobieńſtwo od ziárná gorczycznego. WujNT 249.

D. Wskazuje na tego, od którego ktoś chce lub nie chce być odbiorcą jakiejś wartości. W zdaniu z czasownikiem typu: chcieć, żądać, prosić, oczekiwać, spodziewać się; bać się, lękać się lub innym wyrazem od takiego czasownika utworzonym; a(b) Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz, JanStat; super PolAnt (786): Gdyć co dáią pátrzay ktoć da/ A cżego od ćiebie żąda. BierEz Nv (2); OpecŻyw 67; FalZioł V 52v; BielŻyw 54 (4); RejPs 49 (3); LibLeg 11/58v (2); A iż wſſego obfituie Nic od nas niepotrzebuie RejRozpr B3; HistAl C3 (2); MurzHist T4v; KromRozm II b2 [2 r.]; Ząday odemnye [Postula a me Vulg, PolAnt Ps 2/8; żąday v mnie Leop]/ á ya tobye dąm narody w dźyedźictwo twoye KromRozm III E2 [idem RejPos 16v, SkarJedn, LatHar]; LubPs A5v (2); KrowObr 62v; RejWiz 50v (2); Leop 2.Par l/7 (2); Okázuie [św. Paweł] cżego chce od nich [od Koryntian]. A cżego ſię od niego nádźiewáć máią. BibRadz 1.Cor 4 arg (5); Goski A2v (3); co od niego [od króla]/ álbo od vrzędu iego Krolewſkiego Polſká oczekáwáć ma: owa co zá powinność Krolewſka w Polſzce ieſt? OrzRozm M (3); BielKron 25v (4); GrzegRóżn H4v [2 r.]; Mącz 340b (2); OrzQuin M4 (2); RejAp 42; thak że cożkolwiek żądał od nich [cf cożkolwiek v ktorego żądał HistRzym 61v] wſzyſtko odzierżał. HistRzym 61 (3); bo ſłuchay cżego Pan od nas potrzebuié RejPos 179 (17); Cżego prośim od Páná Boga w tey wtorey prośbie. KuczbKat 390 marg (2); A bliźniemu ſwemu ábyś ták wiernie życżył wſzytkiego iákobyś też wiernie życżył ſobie od niego. RejZwierc 196 (4); WujJudConf 54v; RejPosRozpr b4; BudBib 2.Reg 19/38 (2); HistHel D3v; BiałKaz C4; CzechRozm 14; SkarJedn 26; SkarŻyw 202 (4); StryjKron 616; y od nich [od zmarłych] niewiedźieć cżego żebrzą CzechEp 83 (3); NiemObr 100 (4); CZego chceſz od nas pánie/ zá twé hoyné dáry? [...] Kośćiół ćię nie ogárnie/ [...] Złotá téż/ wiém/ nie prágnieſz KochPieś 71; KochSob 68; ArtKanc M18; PaprUp Fv; OrzJan 80 (2); LatHar 360; WujNT Matth 14/7 (6); Tedy ieſliby która ſtroná od ſądu żądáłá/ [si aliqua partium, ab Iudicio postularet JanStat 491] może [...] ná ſtronę z ſwémi Adwokatámi [...] dla porády odſtępić. SarnStat 546.

Dawca wyrażony rzeczownikiem nieżywotnym (1): Bo to mieli zá rzecż nie przyſtoyną y nie ſłuſzną prośić cżego od dára/ á nie rácżey od tego ktory dar dáie. CzechRozm 14.

a. Darem pożądanym wartość materialna też jakikolwiek przedmiot konkretny oznaczony dopełnieniem wyrażonym przez rzeczownik konkretny lub zdaniem dopełnieniowym o odcieniu optatywnym albo imperatywnym (130): Lepieyćiem w doſtatku być/ Co zbędzie opcym zoſtáwić: Niżliby o ſie nic niedbał/ Od przyiaćiół potrzeb żebrał. BierEz G (2); OpecŻyw 49v; ZapWar 1531 nr 2469; FalZioł V 53; Gdy Filip krol Macedonſki Atteny obiegł [...] żądał od Attenianow aby mu dzieſięć mędrczow wydali BielŻyw 60 (3); WróbŻołt 103/27; LibLeg 11/44 (3); RejPs 74v (2); KromRozm III M5v (3); Diar 26 (2); Yeſliſz thedy m⟨a⟩ł⟨ż⟩onkowye [...] chcą płod myeć/ niechay go od Bogá ſſukáyą/ á nye od bab GliczKsiąż C4v; LubPs D3 (4); GroicPorz Cv (5); KrowObr 141v; RejWiz 52v; kładli go [chromego] więc ná káżdy dzień v drzwi koſćielnych/ [...] áby proſił iáłmużny od tych co wchodzili do koſćiołá. Leop Act 3/2 (2); OrzList b3; RejZwierz 24v; iáko dżdże vpadáiące ná źiołá/ ktorych ſię nikt nie nádźiewa od cżłowieká/ áni ich pożąda od ſynow ludzkich. BibRadz Mich 5/7 (3); OrzRozm T4; Vpominał ſie Krol Polſki ſwoich kráin od miſtrzá Pruſkiego [...] ktore mu poſiedli Pruſowie niespráwiedliwie BielKron 373v (9); KwiatKsiąż K4; RejAp 45; Wiem że złotá chceſz odemnie HistRzym 24v (11); gdyż on [Bóg] nigdy złotá áni żadnych vpominkow/ áni też iákichkolwiek pokármow ſam nie potrzebuie od ciebie RejPos 181 (10); KuczbKat 405 [2 r.]; WujJudConf 105v; BudBib 2.Mach 7/11; BiałKaz M2v; CzechRozm A4v; ModrzBaz 95 (2); KochPs 156 [2 r.]; Ieden mu iábłek pięknych dárowáć przynioſł/ ſpodziewáiąc ſię zá nie pieniędzy iákich od niego. SkarŻyw 413 (4); StryjKron 130 (2); CzechEp 81 (3); ZapKościer 1584/45v; ReszHoz 116 (4); WerGośc 231; BielSjem 6; Phil F3; OrzJan 87; LatHar 665; WujNT Luc 6/34 (4); Dzieći gdy im mátká vmrze, mácierzyzny od oycá niemáią ſie vpominać. SarnStat 587 [idem 630] (16); VotSzl A2v; Dźiś mi idą iſkry z cżołá. Pátrząc z ręku od innego/ Chlebá żem iuż pozbył ſwego. CzahTr H4; SkarKazSej 689a.
α. Darem pożądanym list, dokument itp. (6): literas a me non expectabis, Nie nádzieway ſie ode mnie liſtów Mącz 379b; SAulus [...] przyſzedſzy do Kſiążęciá kápłáńſkiego/ prośił od niego/ áby mu były dány liſthy do miáſthá Dámáſzku RejPos 282v; GórnRozm G2; ActReg 61; SarnStat 800 (2).
b. Pożądana, spodziewana (z nadzieją lub obawą) wartość niematerialna oznaczona dopełnieniem wyrażonym przez rzeczownik abstrakcyjny lub zdaniem dopełnieniowym o odcieniu optatywnym albo imperatywnym (545): cni ſludzy cnotliwey pányey/ odemnye żądáli yżbych Polſkim piſmem nieco wybiyał. March1 Av; BielŻyw 159; KlerWes A; LibLeg 7/103 (8); RejPs 38v (3); RejKup k2 (2); RejKupSekl a6v; MurzHist A3 (2); KromRozm III O4; GliczKsiąż A2; [Bóg] dawa wſzythki dobrá [...] ktorych iſtotnie od niego prośić y ocżekáwáć mamy. LubPs Z2v (2); GroicPorz A3 (5); iż Bog zákazał od vmárłych prawdy ſzukáć KrowObr 75v (3); RejWiz 60 (2); Leop Deut 18/16; OrzList b4v; LeszczRzecz A2; RejZwierz A3; BibRadz *3 (4); nie chciał powiedzyeć nic/ boiąc ſie od nich cżego złego zá powiedzenie prawdy BielKron 57v (4); KwiatKsiąż A3v (3); OrzQuin Dv (5); RejAp 141 (2); Niewiem by cżego więcey [...] dworzáninowi trzebá/ iáko wymowy/ y przyrodzoney y nábytey: przyrodzoney tey od Bogá żędáć trzebá/ á nábytey vcżyć ſie muśi GórnDworz F8 (7); HistRzym 15v (3); RejPos 34 (5); RejZwierc 188v (2); WujJud 182v; RejPosRozpr b4; od tego który ſobą ruſzyć nie może ząda rękam ſwjm dowćipu. BudBib Sap 13/19 (2); o żywocie wiecżnym/ ktorego od Bogá niekłamliwego ocżekawamy CzechRozm A6 (3); PaprPan A3; powodzenia od Bogá wſzechmocnego prośić y cżekáć [mamy] ModrzBaz 69 (5); SkarJedn 254; KochOdpr C3v; Choroby od Páná Bogá prośił. SkarŻyw 332 marg (7); ZapKościer 1579/3v (7); CzechEp *3v (3); NiemObr 43 (2); KochFr 86; KlonŻal A2; ReszPrz 68 (4); BielSjem 12; ActReg 76 (4); Phil K4; OrzJan 7 (5); LatHar 722; KołakCathOkuń A2v; Náuczyćielu/ chcemy od ćiebie známię (marg) cudo. (–) widźieć. WujNT Matth 12/38 (8); JanNKar D3; iż ten/ którému krzywda ieſt vczyniona/ ma żądać ſpráwiedliwośći od páná onych ſług SarnStat 650 (8); PowodPr 45; y miałbych od tych prawdy ſzukáć co wczorá náſtáli a iutro zginą SkarKaz 275b (3); VotSzl A2v; Ieſli kto z was potrzebuie mądrośći/ niech iey prośi od Páná Bogá: [...] á daná mu będzie. SkarKazSej 657 (4).

Dawca wyrażony rzeczownikiem nieżywotnym (3): Abowim wſſyſtki ſtolice od nyey [od ustawy] ſpráwyedliwoſci oczekawáyą KromRozm III P2v; niemogącz [...] ſámá s ſiebie poznáć prawdy/ muśi [dusza] wſzythkiego z rąk od ſmyſłow pátrzáć GórnDworz L12; CzechEp 84.

α. Darem pożądanym wiedza, nauka, rada, zalecenie, wiadomość itp. (112): W ten dzień dobrze abys rady ſzukal: od tego kto ieſt w prawie vcżony. FalZioł V 52; gdziebiſmi bily yeſcze czekały od niego odpowiedzy yeno yz wielky glod bil LibLeg 11/78 (3); RejPs 180v; RejKup p8; HistAl D3v; KromRozm I Bv; KrowObr 132v (2); Leop Tob 4/19; BibRadz Hab 2 arg (2); Norymberg Práwá żebrze od Wenetow. OrzRozm T4 marg (3); żądał známienia tego Ezechiel od Bogá/ ieſli będzye zdrow. BielKron 89v (7); Mącz 504a; ći [...] omylácże zdádzą ſie ſobie być bárzo mądrzy/ á iż iuż ni od kogo áni náuki nie potrzebuią. RejAp 43v (5); OrzQuin F4; RejPos 147 (6); BiałKat 308v; BielSat [I4]v; RejZwierc 131 (3); WujJud 214; RejPosWstaw 21v; BudNT Luc 11/16; CzechRozm 4v; ModrzBaz [16] (2); SkarŻyw 13 (3); CzechEp 53 (4); do ktorego [cesarza Konstantyna] ſię też oni mili Oycowie/ [...] vćiekli/ [...] proſząc od niego rozſądku/ y roſtrzygnienia NiemObr 58; ReszPrz 69; BielSjem 14; Ieſliże ty konceptu nie zrozumiéſz ſwégo/ Odemnie nań nie czekay wykłádu żadnégo. PudłFr 26; KochWr 26; álbo náuki iákiéy od nieuká grubégo ſpodźiéwáć ſie będziemy? OrzJan 22 (2); WujNT Luc 11/16 (3); A gdźieby téż więc iáka wątpliwość vroſłá/ [...] máią per literas informáciiéy od nas prośić. SarnStat 272; SiebRozmyśl K3; SkarKaz 155a.

W połączeniu z czasownikiem typu: pytać (się), wypytywać (się) wywiadować się [w tym: bez dopełnienia w żadnej postaci (4)] (45): [Maryja] pytá od anioła obycżaiu pocżeciá obietzanego OpecŻyw 8v; FalZioł 142c; Wypytaway ſie s pilnoſcią od oycá twoiego/ A on tobie powie ſpráwy wieku minęłego/ Wywiáduy ſie od ſtárſzych twych co ſie dzyało z nimi LubPs gg4; od innych co ſye s tym rozumieią/ dobrzeli nápiſano/ pytay GroicPorz B3v; iż Sędźia pyta od Swiádkow/ mieyſtcá/ czáſu/ godziny/ kiedy ſye tá ſpráwá dźiałá o ktorey świádczy GroicPorz x3v (3); Leop Lev 19/31; pytałem ſię od niego [quaerebam ab eo PolAnt, Vulg; pytałem ſie v niego WujBib] prawdy o tych wſzytkich rzeczach BibRadz Dan 7/16 (2); GrzegRóżn L3 [2 r.]; HistRzym 26 (5); náleźli go [Jezusa] w koſciele w poſrzodku Doktorow ſiedzączego/ ſłucháiąc ich á pytáiąc ſie od nich. RejPos 38 (6); ieden od drugiego w mili ſie o nowinach pytáią. RejZwierc 185v; BudBib I 99v marg (2); HistHel D2; CzechRozm 85v; ModrzBaz 31v; SkarŻyw A5; StryjKron 149; CzechEp 191; CzechEpPOrz **3v; ReszPrz 11; Phil I3; WujNT Ioann 4/52; SarnStat 159 (6); PowodPr 9; SkarKaz 416 (2).

β. Darem pożądanym urząd, stanowisko, zaszczyt (7): KrowObr 27; z mądremy ſprawę miey/ iakich vrzędow/ albo doſtoienſtw od nich ząday Goski A3; iż oni zwolennicy [...] iáko ludzye cieleſni/ [...] tedy ſie nádzyewáli iákich zwirzchnośći ábo vrzędow od niego [od Jezusa]. RejPos 311v (4); OrzJan 21.
γ. Pożądane, spodziewane (z nadzieją lub obawą) uczucie, objaw, skutek odnoszenia się, postępowania, sąd, ocena itp. (272): Od złego/ dobrodzieyſtwá nie cżekay. BierEz H4 (2); OpecŻyw 36 (3); ForCnR C2; PatKaz I 18v; MetrKor 46/117v; TarDuch D2v; FalZioł V 52v; Iako ſie ti z rodzici ſwymi obchodziſz tego ſie też od ſinow ſwych nadzieway BielŻyw 39 (3); [Król] chował pokoy y myr dobry s Czarzem Tatarſkiim. Nadzyewayancz ſzya theſz, odnyego przyazny y pokoyw. LibLeg 7/8v (3); WróbŻołt L7v (2); abowiem tobiechmy ſamemu z grzeſſyli od ciebieſz ſamego miłoſierdzia ſſukamy RejPs 63 (11); SeklKat D3 (2); HistAl Ev (2); MurzHist B2; KromRozm II k; KromRozm III B4 (5); Diar 22 (7); GliczKsiąż O3v; LubPs E2 (3); GroicPorz bb3; KrowObr 113 (5); RejWiz 51v; Ná káżdy cżás chwal Páná Bogá: á proś od niego żeby drogi twoie ſpráwował Leop Tob 4/20 (9); OrzList c2v; RejZwierz 132; Y żądáli od niego [Nahasa] wſzyſcy mieſzczánie z Iábes/ Vczyń przymierze z námi BibRadz 1.Reg 11/1 (7); Perſeus [...] żądał też pomocy od boginiey Pállady BielKron 21 (13); A me insidias metuunt Obawáyą ſie o demnie [!] nieyákiey zdrády. Mącz 220b (3); SienLek a4v; á wſzákoż [anieli] od nas żadney chwały áni chłuby tu nie potrzebuią RejAp 55v (9); GórnDworz X7v; HistRzym 113; iż też zá ty dobrodzyeyſtwá ſwoie chce od nas [Bóg] poſłuſzeńſtwá á wierney wiáry á ſtałośći náſzey RejPos 343v (39); BiałKat 213v [2 r.]; KuczbKat 360 (5); Nie mnimayże áby tu Pan tego od ciebie potrzebował/ ábyś záwżdy ſmętney á ponurey poſtáwy vżywał RejZwierc 139v (8); WujJud 18v; WujJudConf 202v (2); RejPosWstaw [412]v (2); BudBib b (2); Páwłowe winſzowánie/ łáſki/ pokoiu/ y miłoſierdźia/ ktorego naprzod od BOgá winſzuie/ á potym też y od Iezuſá CzechRozm 202 (3); PaprPan Gg3v; ktorzi ná oſtátecżnem ſtopniu żywotá ſwego ſą/ ći chwały y sławy od Bogá cżekáć máią/ nie od ludźi. ModrzBaz [38] (6); SkarJedn 114 (9); KochPs 139; iużem ſie ſtał ná wſzytkim dobrey myśli/ y żadney ſię niebeśpiecżnośći od brátá nieboię. SkarŻyw 348 (13); ZapKościer 1580/4v (8); Przeto Krol Balduinus od Papieżá y od Ceſárzá/ y od inſzych Pánow Chrzeſćiáńſkich żądał pomocy. StryjKron 290 (4); gdy ſtrách woienny záſzumi/ gdy gwałt chorob powietrza morowego przylęże/ [...] gdy grády przypádną: tedy ſie ná ten cżás do Bogá vćiekáią/ od Bogá rátunku żądáią/ Bogá áby dopomogł wzywáią. CzechEp 87 (7); NiemObr 45 (4); KochFr 68; PudłFr 30 (3); cżemuſz ſię lękamy od złych vrągánia/ klątew, krzykow hániebnych y kácerzowánia? ArtKanc I20 (5); KmitaPsal A4v; PaprUp F4; ZawJeft 22 (2); acz zda się ze ich nie iest zto [...] abys wm iakiego periculum od nich się nadziewac miał ActReg 83 (3); Amurates/ wyciągnąwſzy z woyſkiem ſwym/ prośił od Bogá pomſty nád Włádyſławem. Phil O4; Niebóy ſie krzywdy/ y gwałtu odemnie. KochFrag 45; OrzJan 21 (2); LatHar 3 (2); Iać iáko zá tę y zá inne prace moie zapłáty y dzięki od ludźi dobrych y pobożnych nie żądam: ták ſię też potwarzy y niewdźięczności od złych y vpornych nie lękam WujNT przedm 27 (10); WysKaz 40; SarnStat 648 (3); SiebRozmyśl [A2]v; PowodPr 86; SkarKaz 273b (5); CzahTr K; PaxLiz A2; SkarKazSej 664b; KlonFlis H4v; Z Wſtydem poczęty człowiek/ vrodzony Z boleścią/ [...] Y od tákiego (Boże nieſkończony/ [...]) żądaſz iákmiarz chćiwie Być miłowány/ y chceſz być chwalony. SzarzRyt Av (3).

Dawca wyrażony rzeczownikiem nieżywotnym (1): ieſli ſię nieućiecże [...] do praw poſpolitych/ áby od nich pomocy prośił/ á rozeznánia wątpliwey ſpráwy. ModrzBaz 63.

6. Wskazuje na źródło powstania, pochodzenia, istnienia; w połączeniu z czasownikiem typu: pochodzić, powstawać, iść (a. pojść, a. wyjść), wszcząć się, uróść, być, mieć (a. wziąć) początek itp.; niekiedy z elipsą czasownika. Przyimek „od” wymienny z przyimkiem „z(e)” cum G; a(b) Miech, HistAl, Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz; ex Miech, Mącz, Modrz, Vulg, Calep; de Murm, Vulg, PolAnt (1998):
A. W sensie genetycznym na pochodzenie, wywodzenie się, rodowód (1365):
a. Na przodka, na pień macierzysty (699):
α. Człowieka, rodu, narodu itp. (686): PatKaz I 9 (3); PatKaz II 43 v; gdi [...] mąż będzie pożywał korzenia thego ziela niemało/ thedy ſyny będzie miewał/ ale gdy go trochę z ie [!]/ tedy ſie dziewki od niego będą rodzić. FalZioł I 127a; BielŻyw 78 (4); trzeba wiedzieć iż Słowaci poſli od Iwana [Slaui ex Iauan procreati sunt.] MiechGlab 41; WróbŻołt 43/5 (2); Wſpámiętaycie ná Xerſeſa krolá bárzo mocnego/ od kthoregoſmy [Dariusz] pocżąthek wzięli HistAl F5v; Iż od oycá dobrego/ zły ſyn ſie vradza BielKom B4v (2); GliczKsiąż E2; LubPs O3 (2); Pień Tu rozumiey/ tę Perſonę od kthorey krewni poſzli. GroicPorz ffv; Stryczni bráćiá álbo śioſtry/ ktorzy ſye rodzą odedwu Brátow. Ciotczoni brácia álbo śioſtry/ ktorzy ſye rodzą odedwu Syoſtr. GroicPorz ff2v (19); KrowObr A3; A ſynowie Effráimowi według rodzin ſwoich/ ći byli: Suthala/ od ktorego familia Sutháláitow: Becher/ od ktorego ſámiliá Becherytow: Techen/ od ktorego fámilia Techenitow. Leop Num 26/35 (24); Sádok był z ſynow Aaronowych od Eleázárá/ á Achimelech od Ithámárá z ktorego poſzedł Heli. BibRadz I 173c marg (23); Drudzy mnimáli duſze od duſz ſie rodzić iáko ciáło od ciáłá. BielKron 127v; Porządek Ceſárzow z Rákuſkiego domu/ ktorzy pocżątek wźięli od Rudolfa. BielKron 289v (102); Genarcha, Pierwſzi ociec ktorego pokolenia/ od którego wſziſtek rodzay ydzie. Mącz 143c (12); RejAp 82 [6 r.]; GórnDworz F4v; Ty kto to dziećię prziymieſz wiedz żeć ieſth od brátá y od ſioſtry národzone HistRzym 32 (8); RejPos 18v (4); RejZwierc 125v; Adámá [...] Od ktoregoſmy ſię wſzyſcy pocżęli BudBib 4.Esdr 6/55 (49); CzechRozm 156 [2 r.]; PaprPan ktv (3); ModrzBazStryj π2v; SkarŻyw 268 (7); Angelczykowie też y Scotowie práwie z Baſni iáwnych początki ſwoie wywodzą/ od Albiny Królewny Syriyſkiey/ ktora z trzydzieśćią y dwiemá Sioſtr ſwoich/ [...] rozmnożyły Angelſkie Kroleſtwo. StryjKron 61; przedſię oni [Węgrzy] nie od Atile [...] Ale áż od Hunnora y Magera [...] ſynow Nemrota Babilońſkiego/ [...] od ktorych vſtáwiczną genealogią y ſucceſſią/ [...] Króle y Xiążętá ſwoie wywodzą. StryjKron 62 (29); Agnati – Powinnowaczy z przodkow od oicza pochodząci. Calep 44a; KochCzech B2 (2); O dzieciach, któré ode dwu zón poſzły iáko máią bydz wiánowáné SarnStat 589 (2); WitosłLut A2; SkarKazSej 690 marg [2 r.].

O ciąży: z czasownikiem „począć”, orzecznikiem „być ciężka” od [kogo] (także w użyciu metonimicznym): z cum G; a(b) Miech, HistAl; de Vulg (15:1): PatKaz II 85; MiechGlab 29; krolu Filipie/ nie od cżłowieká ále od bogá żoná twoiá pocżęłá HistAl A5 (3); Od tegom pocżęłá [de viro concepi Vulg, PolAnt Gen 38/25; stegom (z tego WujBib) męża poczęła Leop] co to iego rzecży. BielKron 20 (10); mnimam żeś iuż ćięſzká odemnie HistRzym 77.

W połączeniu z rzeczownikiem w funkcji przydawki przeważnie w określeniu stopnia i rodzaju pokrewieństwa (106): Więc ſobie żonę obiorę/ Od cney mátki rządną corę. BierEz Q3; Murm 168; SOcrates mędrzec Attenſki od Kamiennika oycza [...] Archelauſow vcżen był BielŻyw 44; iże bráćia y sioſtry/ ktorzy ſą iednego Oycá y iedney Mátki/ [...] bliſzſzy ſą ku wſzelkiemu ſpadkowi nád bráćią y śioſtry od iedney Matki/ á od innego Oycá: álbo od iednego Oycá/ á inney Mátki GroicPorz gg; Páśierb/ Syn mey żony od pierwſzego mężá/ álbo Syn mego Mężá od pierwſzey żony. Páśierbicá/ dźiewká mey żony od innego Mężá. GroicPorz gg4v (10); BibRadz Num 1/32; SAmſon z narodu Dán od oycá Mánue á mátki Anáni ſyn BielKron 51v; Dawidowi ſynowye zacnieyſzy: Ammon od żony Achinoe... Ietrán z Egle żony/ Thámár corá z Mácháá BielKron 74v (62); Mącz 211b (2); GórnDworz Q4v; HistRzym 7; BudBib Ez 38/4; CzechRozm 103v [3 r.]; [Libon] ktory też do Litwy narod Włoſki Morzem/ [...] záprowádźił/ [...] (áczkolwiek [Litwini] ná doſić ſławnym y vczćiwym od mężnych Gotow y Gepidow wywodzie przeſtáć mogą) StryjKron 59 (4); PaprUp B3 (2); ActReg 31; Amitini dicuntur ii, quorum alter ex fratre, alter ex sorore est genitus – Dziatki odbrata ſzioſtry. Calep 61b (4); GrochKal 14; SarnStat 237 (5); Iáko też y ſynowie Aaronowi ná dowod powołánia ſwego kápłáńſkiego/ [...] pochodzenie tylo y rodzay od niego pokázowáli. Y kto rodzáiu od Aaroná vkázáć nie mogł: zrzucony był z kápłáńſtwá. SkarKaz 417b (4); GosłCast 14.

αα. W odniesieniu do Osób Trójcy Świętej (246): [Maryja] iaſniéy boga oyttza/ ij od niego narodzonégo ſyna/ ij pochodzącégo od obu/ ducha ſwiętégo widzi OpecŻyw 187 (3); SeklWyzn Bv [2 r.]; Chriſtus Ieſus ieſt wtora wtroyczy perſona/ prawdziwy z bogiem oycem bog/ y ſyn iego [...] od niego ſię rodzączy SeklKat O2 (8); MurzNT Ioann 17/8; KromRozm II g [2 r.]; KrowObr 47 [2 r.]; GrzegRóżn K2 (5); SarnUzn A4v (5); RejAp 32v (4); iż ten pocieſzyciel [Duch Św.] przydzye do was/ ktory z dawna od Oycá pochodzi. RejPos 137v (11); BiałKat a4 (12); KuczbKat 15; BiałKaz G4v; BudNT Ioann 15/26; Bog nie ma od nikogo pocżątku CzechRozm 19 (10); gdzie Zbor wtory mowi od oycá pochodzącego/ áby ſię rozumiáło y od ſyná/ y iż ſpolne ieſt oycu z ſynem Duchá S. iáko od iednego pocżątku pochodzenie. SkarJedn 176 (86); gdyſz on [Bóg] Syná zowie tego/ który zniego ieſt/ á Duchá S. ktory od obudwu ieſt SkarŻyw 456 (8); CzechEp 226 (9); NiemObr 103 (5); ReszPrz 87 [2 r.]; ArtKanc J6v (4); GrabowSet X3; Syn záſię przedwiecżnie ieſt z ſámego Oycá vrodzony [...] Duch S. záſię/ áni rodźi/ áni vrodzonym ieſt/ ále od obudwu [od Ojca i od Syna] pochodzącym LatHar 380 (9); WujNT Ioann 6/46 (11); SiebRozmyśl E3v; Iż Syn rodźi ſię przed wieki od Oycá/ nie Oćiec od Syná. iż Duch ś. pochodźi od Oycá y od Syná. á od Duchá ś. nie pochodźi áni Oćiec/ áni Syn. SkarKaz 276a (14).

W połączeniu z rzeczownikiem w funkcji przydawki (28): BiałKat b2v [3 r.]; SkarJedn 280 (11); Duch S. ſam ſię zowie od Oycá/ y od Syná/ Duchem prawdy/ Duchem Bożym/ Duchem Chryſtuſowym. SkarŻyw 456 (11); żeby [św. Jan] rodzenie ſlowá Bogá/ od perſony Bogá oycá tą mową oznaymiáć miał CzechEp 144 (3).

β. Zwierzęcia, rośliny (11): iż by ſye mu [Jakubowi] od trzody iednákiey bárwy owiec/ rozney bárwy owce mnożyły GroicPorz mmv; Wilk/ to yeſt niepożytecżne gáłęźi á odnoſzki ode pniá ſie puſzczáyące. Mącz 420a (5); RejAp 166.

O ciąży: z czasownikiem „począć” (1): Mam tu z Grecyey kobyły/ Nigdy tákowe nie były: Bo od koni pocżynáią/ Ktorzy w Babilonie rzáią. BierEz G2v.

W połączeniu z rzeczownikiem w funkcji przydawki (3): Ale zá pierworodne od Krowy/ Owce/ y Kozy [primogenitum bovis ... primogenitum ovis ... primogenitum caprae PolAnt, Vulg; ... z wołow, z owiec, z koz Leop; ... krowiego ... owczego ... koziego BudBib, WujBib] nie będźieſz brał okupu BibRadz Num 18/17; Hinnulus, Zrzébię od koniá y od oſlice. Mącz 156b.

γ. Pojęcia, derywatu (2): Denominativum apud Grammaticos quod a nomine deducitur, Co od tey częśći mowy ymienia pochodźy. Mącz 249d; JanNKar F4v.
b. Na etymologię nazwy, imienia, przydomka, przysłowia, wyrazu itp. (584): yednego anyola naſzlya chethnyeyſchego [stworzył Bóg] y nauyſſey y poſtauyl a dal mu ymyą od ſzwyatloſcy lucyfer PatKaz II 23; PatKaz III 93v (3); WEgorz ieſt rzecżon od węża/ przeto iże k niemu podobien ieſt. FalZioł I 29d (10); SCipio Senator Rzymſki od zwycięſtwa Africſkiego panſtwa nazwan był Affricſki, bo był ziemię Affrikę ſwym rozumem przemogł. BielŻyw 115 (4); [zęby] trzonowe łąmią á iakoby mielą [pokarm], przeto ie połatinie zową Molares od melcia, po polſku trzonowe od trzenia albo ſcierania. GlabGad C3v (3); Od których Siedmi grodów y po dziſieyſzy dzien zową Siedmigrocſką ziemią MiechGlab 59 (11); Nouatiani ktorzy od czyſtoſći Catharos ſye nazywáli. KromRozm I C4v (3); MurzNT 8v (2); KromRozm II fv (2); KromRozm III F8 (10); dla tego iż go [rzemiosła] trochę byli zákusili będą theż partolić/ od cżego zowyemy ye tym ſlowem Pártácżámi. GliczKsiąż N2v (2); GroicPorz f3 (3); KrowObr 15 (13); Leop Eph 2/11; Ten był [Nemrot] mocnym Myſliwcem przed pánem/ á od niego to ieſt przy ſłowie wźięte [Idcirco dicitur]/ iáko Nemrot mocny Myſliwiec przed pánem. BibRadz Gen 10/9 (4); OrzRozm D2v (2); od tego miáſtá Fares byli rzecżeni krolowie Egipſcy Fáráonowie. BielKron 8v; Vlixes [...] Itakus/ rzecżony/ od tego wyſpu/ iż tám po oycu pánował. [...] Gdy przypłynął [...] do Hiſzpániey/ tám záłożył miáſto od ſwego imieniá Vliſiboná BielKron 25v; Fenix [...] założył miáſto Sydon od ryb/ bo tham zową tym imieniem rybę. BielKron 49; Tyberyus Sylwius ośḿ lat [panował]/ od thego rzeká Tyber wezwána iż w niey vtonął/ bo ią przed tym zwano Albulá. BielKron 61; IVlianus Ceſarz/ rzecżony Apoſtátá/ od przemienienia wiáry Krześćiáńſkiey BielKron 157; ten Károlus rzecżony wielki/ od wielkich á známienitych vcżynkow BielKron 170; LEſtko białły/ od włos białłych rzecżony BielKron 357 (214); Polak od pola rzeczon/ poſpolite głoſy KochSat A4; KwiatKsiąż N3; Fabius et Fabianus, Nomina Romanorum, Od tey yárziny [faba] wezwáne. Mącz 113a; wezwáni peripatetici od przechadzki/ yż chodząc w Lyceo diſputowáli y vczili ſie. Mącz 291c (24); OrzQuin B3v (6); Bo to ſłowo Iſtność ciągnie ſie od tego ſłowá Ieſth. SarnUzn B8v (2); SienLek 50 (3); iż od onego Nerwy Ceſárzá złego Rzymſkiego y dziś złego á zuchwáłego cżęſtokroć Nerwą zowiemy. RejAp 142v; GórnDworz F4v (2); HistRzym 7; RejPos 18v; RejPosWiecz2 92 (4); BiałKat 243v; KuczbKat 250; Był Centurio, od ſtá ludźi rzecżony Setnik BielSpr 29 (13); Doktorowie wzyęli imię od vcżenia. RejPosRozpr c2 (4); RejPosWstaw [1432]v; Ten ieſt obyczay v hebreow/ iż kſięgi/ albo od pierwſzego ſłowá/ álbo od tego ktory ie piſał nazywáią. BudBib I 1 marg (11); Błażen/ od ktorego słowá y teraz mowimy po błażać. BudNT przedm b7v (4); CzechRozm 4v (17); PaprPan Ddv; KarnNap Cv (3); ModrzBaz 28v (9); SkarJedn 224; owych [wód cieplicznych] [...] w Węgrzéch/ co ié od gorącá zbytniego Purgatorium/á iákoby czyścem zowią Oczko 10v; Heretyctwo z Grecká od wybieránia nazwáne ieſt/ bo wnim káżdy ſobie to obiera/ co mu ſię lepſzego być zda. SkarŻyw 337 (10); Sławakámi ich záś zowią/ od sławy/ y od sławney/ á przeważney dzielnośći rycerſkiey/ álbo Słowakámi od słowá/ iſz w wypełnieniu słowá/ [...] sſtali byli. StryjKron 110; ktorą kráinę dziś Poleſie/ álbo Podláſze/ od przyległośći láſow zową/ álbo też Podláſze/ iákoby pod Láchámi Polakom krainę przyległą Ruſacy przezwáli. StryjKron 205 (48); CzechEp 4 (8); NiemObr 39; KlonŻal B3v marg; Iedność nie od iednego ieſt rzecżoná/ ále od wielu głow/ y ludźi/ iednáko o rzecżách rozumieiących. ReszPrz 100; ArtKanc A4v; KochProp 13; Czyli nas od wiáry Látſkiéy/ to ieſt Lácinſkiéy/ [...] [Rusini] Láchy zową/ á to wedle etymologiéy: bo iáko od Czeſkiéy Czech/ od Włoſkiéy Włoch/ták od Látſkiéy wiary/ Lách wiedźion być może KochCz B2 (12); Pomázał mię oleiem [...] ábym od pomázánia był názwány pomázáńcem á od Chryſtuſá/ Chrześcijáninem. LatHar 560 (11); Bo iáko Cracouienſes po Polſku zowiemy nie Krákowienſy/ ále od Krákowá Krákowiány/ y Vilnenſes, nie Wilnenſy/ ále od Wilná/ Wilniány: ták Corynthios od Korynthu Korynthiány/ Epheſios od Ephezu Epheziány/ ábo Ephezány/ Coloſſenſes od Koloſſu/ Koloſſány/ (iáko od Káliſzá/ Káliſzány/ á nie Káliſſyenſy) Theſſalonicenſes od Theſſáloniki/ Theſſáloniczány/ Philippenſes od miáſtá Philipowá Philipowiány: á nie Philipenſy WujNT przedm 23 (57); WysKaz 40; Szláchćic, nie śláchćic: z Niemieckiégo bowiém idźie/ von der Schlacht/ od boiu. JanNKar H4 (20); SarnStat 1273; SkarKazSej 665b; KlonFlis A3 (3); KlonWor 31 (4); PudłDydo A2v.
c. Na pochodzenie, wywodzenie się z miejsca, miejscowości, strony świata itp. (82):
α. Człowieka (77): obezrzy dobrze piſmo wſſytko/ ijżci od Galilee żádny prorok nie powſtál [quia a Galilaea propheta non surgit Vulg Ioann 7/52 ... od Gálileiey ... Leop; ... z Gálileiey ... WuNT]. OpecŻyw 76; tegoſmy náleźli/ Iezuſá ſyná Iozeſowego z Názáret. Y rzekł mu Nátánáel: Od Názáreth [A Nazareth; z Názáret(u) WujNT, WujBib] może co dobrego być? Leop Ioann 1/46; BudBib Ioann 1/44; SkarŻyw 41; WujNT Ioann 21/2.

W połączeniu z nazwą geograficzną w funkcji przydawki (72): yakom ya nyezabyl wyeprza byalego [...] Slachethnemv pyotrowy oth mosthv ZapWar 1512 nr 1903 (5); Totz ieſt Kriſtus Iezus prorok od Nazaret Galileyſkié ziemie. OpecŻyw 72 (3); BielŻyw 79; LibLeg 11/43v; tedi teſſch tam bil niektory Mazewſki od Coczſka ſz ſziemye Lubelſki LibMal 1543/68v (9); gdy więc záśiał lud Iſráelſki/ cżynili wtárcżkę Mádyan y Amálech/ y inſſe narody od wſchodu słońcá [ceterique orientalium nationum; i inné wſchodnie narody WujBib] Leop Iudic 6/3; corká krolá od Południa/ prziydzie do krolá od Pulnocy [regis austri; ... z Południa ad regem aquilonis ... Północnégo WujBib] iednáć prziyaćielſtwo Leop Dan 11/26 (12); BibRadz Iudic 6/33 (16); Poſlali Zydowie od Ieruzalem/ Iana 1. [Iudaei ab Ierosolymis Vulg Ioann 1/19; Zydowie z Ieruzálem Leop, WujNT, WujBib] Goski A16; Rádlicá doktor w lekárſtwie/ rodem od Káliſzá/ ná bilkupſtwo wybran BielKron 378 (8); Mącz 89c; RejAp 82v (3); RejPos 35 (3); BudBib Gen 36/37; BudNT Luc 23/51; ModrzBaz 104; StryjKron 61 (2); KochPieś 40; KochWr 16; WujNT Apoc 16/12; Y przetoż wiele Pogan y Rzymian y ludźi od końcá świátá/ do onego kośćiołá chodźiło SkarKaz 40b.

β. Zwierzęcia, rzeczy; zawsze w połączeniu z rzeczownikiem w funkcji przydawki (5): Leop Ier 15/12; Brzemię Zwierząt od Południá [animalium merdiei (marg) Aegypti, quae est ad meridiem Israel (–)] BibRadz Is 30/6 (2); WujNT Gal 4/24; frymárku Blizánowſkiégo Thykádłowa/ rć. wśi od Stároſtwá Káliſkiégo zá wśi w Mázowſzu/ [...] ápprobowáć nie możemy SarnStat 92.
B. Wskazuje na tego, z czyjej woli, mocy, dzięki komu coś zaistniało, stało się jest. Zawsze w połączeniu z rzeczownikiem osobowym [w tym: Bog (a. Chrystus) lub równoznacznym (213)] (411): OpecŻyw 74 (4); bo kozda czvdnoſzcz duſze rozvmney pochodzy od boga spelnoſzczy laſky PatKaz I 1 (2); PatKaz III 93 (2); FalZioł +2 (2); BielŻyw 75 (4); iako też y dobroć wielka od cżwieka [!] pochodzić może. GlabGad L8v (2); KłosAlg Av; WróbŻołt 61/6; RejPs 88 marg (4); ony yego [poddani cesarza tureckiego posłańca króla Polskiego] pitaly od kogo a ſzczego powſtawayą takowe sbiteczne rzeczi. ny odkogo ynſchego powſtawayą yeno od tich Tatar dla tey prziczini czy livdzie vkraynny na obie stronie pokoyv niemiewayą. LibLeg 11/89v; RejJóz M5; SeklKat O (3); KromRozm I A2 (4); Twoić byli a mnieś ié dáł/ [...] Terás poznali/ iże wſzyſtki rzeczy ktoreś mi dáł/ od ciebie ſą MurzNT Ioann 17/7; ponyeważ od bogá ſámego mądroſć y wſſyſtko dobre KromRozm II ſ4 (7); iżby tá władza y zwirzchnoſć z vſtáwy ludzkyey/ á nye od páná Kryſtuſá ani z podánya ápoſtolſkyego byłá. KromRozm III 08v (7); Diar 71; MrowPieś A4v; GliczKsiąż C5v (3); LubPs D3v; GroicPorz pp4; ſam tylko Pan Bog ieſt zrzodło wſzego dobrego/ od tego ſámego płynie wſzyſthko dobre KrowObr 153; konietznie nie od Kryſtuſá Syná Bożego [msza urosła]/ áni od Apoſtołow iego/ ále od Papieżá Rzymſkiego KrowObr 195 (30); Bo gdyż wiemy iż Pan Bog ieſt pocżątkyem wſzego/ To theż pewna iż wſzytko pochodzi od nyego. A gdyż ná wſzem pewny ieſt/ [...] Iuż też nic niepewnego nye idzye od niego. (marg) Wſzythki przypadki od Bogá. (–) RejWiz 128 (4); Leop Ps 16/2 (3); Zá mnie w Polſzcze káżdy vrząd/ álbo od Krolá Polſkiego/ álbo Rzymſkiego Pápieżá ſzedł OrzList hv (2); RejZwierz 123; ktory [Bog] [...] ſtworzył [...] niebo y źiemię/ y wſzytki ty rzecży ktore ná nich ſą/ od ktorego wſzytki rzecży pochodzą/ bez ktorego żadna rzecż nie ieſt BibRadz I 6v; A wſzák wam Moiżeſz podał obrzezánie (nie iżby było od Moiżeſzá/ ale iż było od oycow [ex Moyse; z Moiżeſza ... ex patribus; z oycow BudNT] BibRadz Ioann 7/22 (16); OrzRozm D3v (4); BielKron 4v (11); A záſię [św. Paweł] powieda też że od niego [od Boga Ojca] ábo z niego ieſt wſzytko GrzegRóżn L2 (4); Exorta sunt haec omnia a te, Ty wſziſtki rzeczy od ciebie ſie wſzczęły/ Vrosły. Mącz [269]a (4); OrzQuin G2v (2); Prot D4; SienLek 139; Swowolna moc nie od Bogá. RejAp 105v marg (7); GórnDworz Y4 (4); HistRzym 36 (2); Y możność zyemſka od Páná. RejPos 34 marg (20); żywot/ y śmierć/ vboſtwo y poczciwy żywot/ od Bogá ſą. BiałKat 28v (7); o wſzyſtkich Świątośćiách/ od kogoby ony ſwoy pocżątek miały/ toż też przy Bierzmowániu pokázáć potrzebá KuczbKat 150 (2); RejZwierc 34v (3); BielSpr 11v; Nowokrzcżeńci od Lutrá powſtáli WujJud 215 marg (7); WujJudConf 27v (4); RejPosWstaw [212]v (2); BudBib 2.Esdr 6/16 (4); BiałKaz Bv (3); BudNT Ioann 9/16 (3); CzechRozm 19 (13); PaprPan Ffv (2); słuſznie Socrates [...] powieda/ że y Filozofowie y Krolowie od Bogá ſą: nie przeto żeby drudzy ludzie nie od Bogá/ ktory ieſt wſzytkich rzecży przycżyną y źrzodłem ModrzBaz 129 (8); SkarJedn 28 (12); SkarŻyw 13 (5); StryjKron 94 (2); Iáko twierdźi ſtára przypowieść: od złośnikow wychodźi złość. CzechEp [3] (9); NiemObr 64 (7); KochFr 54 (2); ReszPrz 38 (5); WisznTr 22 (2); ArtKanc B14 (7); GórnRozm Fv; ſkad te zlerzeczi vnas pochodzą [...] odciebie [od króla] ſamego: a od twoich Vrzednikow PaprUp F; ZawJeft 27; ActReg 4 (3); GostGosp 122; GrabowSet Xv; LatHar 7 (4); KołakCath C4v [2 r.]; KołakSzczęśl A2 (3); iż wiele chorob/ ktore ſie zdádzą być przyrodzone/ pochodzą od ſzátáná z Bozkiego dopuſzczenia WujNT 252; Ieſli ieſt z Bogá. [Act 5/39]) Tymći ſpoſobem trwáłość/ rozſzerzenie y rozmnożenie kośćiołá powſzechnego/ iáśnie pokaźnie iż on ieſt od Bogá. WujNT 417 (30); WysKaz 7 (2); JanNKar C2v [2 r.]; o iákąkolwiek ſummę pieniędzy/ álbo krzywdę dźiedźiczną/ álbo która od oſoby pochodźi [pro ... iniuria haereditaria et personali JanStat 491] SarnStat 720 (3); KmitaSpit B2; PowodPr 47 (2); SkarKaz 353b (9); GosłCast 19 (2); A ktora ieſt pierwſza y záſłużeńſza mátká/ iáko oyczyzná [...] wſzytko co maćie od niey ieſt? (marg) Komorá dobr náſzych oyczyzná. (–) SkarKazSej 665b; iż żaden ſąd pewnieyſzy być nie może/ iáko ten ktory od człowieká przeświętego z ſumnienia niepokalánego pochodźi. SkarKazSej 700b (8); SzarzRyt B4.

W połączeniu z rzeczownikiem w funkcji przydawki (45): Przeto Rzymianie vſlyſſąli o ſkarbie koſcielnym/ a vzrząli takowé tzuda od niego [od Jezusa]/ przydą ij wezmą naſſe miaſto OpecŻyw 69; OpecŻywList C2v; Láſkáwe ſą wſſytki drogi záwżdy Páná tego/ Bo ná nich yeſt miłoſierdzye y prawdá od nyego [eius Vulg Ps 24/10] LubPs G; KrowObr B3; RejZwierz 100v; BibRadz Gen 19/24 (2); OrzRozm D3v marg; BielKron 221v (2); GrzegRóżn B3 (3); nie podoba ſye wam nie od nas/ co wam zdrowie á zbáwienie przynośi OrzQuin V4v; RejAp 96v [2 r.]; GórnDworz Mmv; RejPos 131v (4); Inſzy pokoy od Páná á inſzy od ſwiátá. RejZwierc 132v marg (9); BielSpr 38v; WujJud 102; Przetoż od grzeſznych á nieſpráwiedliwych ludźi/ niemogą ſie/ by też nalepſze vcżynki podobáć. WujJudConf 102 (3); CzechRozm 40; SkarJedn 36 (2); SkarŻyw 213 (2); WisznTr 32; Calep 337a; WujNT 1.Cor 1/30; Dla tegoż tenże Iákub ś. mądrość od Bogá opiſuie/ iż ieſt pełná miłośierdźia y vczynkow dobrych. SkarKazSej 662a.

a. Na właściciela lub użytkownika jako źródło pochodzenia rzeczy materialnej (7): W tym ługu ia czy [lege: jacy ‘tylko’] ſwe koſzule prać/ ale koſzul od pań ſpodnich: nie prać/ bo ſą niecżyſte albo koſzul od ludzi kroſtawych FalZioł V 65; Drugie woyſko biło [!] od miaſt/ kthore Kſiążętá przywodzili ku przyſiędze BielKron 226; iż káżdy zacny dar tym ważnieyſzy ieſt/ ym więtſzy á godnieyſzy ieſt ten/ od ktorego pochodźi. KuczbKat 115; BiałKaz K; BudNT Mar 7/11; WujNT Mar 7/11.
C. Wskazuje na źródło, z którego bez jego woli i udziału coś pochodzi, powstaje, jest. Zawsze w połączeniu z rzeczownikiem nieosobowym żywotnym lub nieżywotnym (150):
a. Źródło wyrażone rzeczownikiem konkretnym (112): PatKaz I 2v; Kąſanie ieſt od ognia/ ſlodkoſć od powietrza. FalZioł [*7] (11); Bowiem promienie od rzeci widzianey pochodzące, nie iedno ſtayno w chodzą w oko. GlabGad B6; KłosAlg A2v; od martwego członka żadna żywa ſpráwá nye pochodźi. KromRozm III D3v; RejWiz 145 (3); BibRadz Num 18/27; [Turcy] Winá nie piją/ iż od niego wſzytki złe rzecży pocżąthkiem bywáią/ to ieſt/ zwády y niecżyſtośći. BielKron 259v; Mącz 286a; o Szczkawce: tákże wrácániu/ ktore niedoſtátki od żołądká pochodzą. SienLek 91 (11); Iáko ten ćiéń co od laſki ieſt ná źiemi/ ma ſye náprzećiwko laſce/ ták téż ćiéń co ieſt od Wieże ná źiemi/ ma ſye náprzećiwko Wieży GrzepGeom D3v (13); RejPos 29; WujJudConf 121v; ModrzBaz 100; Oczko 12v [5 r.]; y ko⟨ś⟩ćioł ſię od mniſkiego ſtanu pocżął. SkarŻyw 535; ReszPrz 103 [2 r.]; KołakSzczęśl A2; JanNKar C3v.

W połączeniu z rzeczownikiem w funkcji przydawki (28): FalZioł *7; GlabGad B6v; Cienie od gor [Umbras montium; Cienie gór WujBib] widziſz iákoby głowy ludzkie/ á tym ſie omylaſz. Leop Iudic 9/36 (2); Scoria, Szlák/ ſzimowiny/ brudy álbo żużel od kruſzcá. Mącz 373d (2); RejAp 114v; ćiéń od wieże byłby ná iednym ćiéniu co od laſki. GrzepGeom O4v (14); gdy [czart] ná cię poydzie pokuſámi tymi przednieyſzymi ſwiátá tego/ od bogáctwá y od doſtátkow/ á od żywnośći iego/ y od inych dziwnych niepodobnych rzecży ſwiátá tego RejPos 73 (5); BudBib Deut 33/15; WitosłLut A5v.

α. Na organizm żywy (tu też należą rośliny) jako źródło pochodzenia substancji przez niego wytwarzanej (25): A to ſą ty [rzeczy potrzebne ku baczeniu], Naprzod od iakiego człowieka ieſth vrina/ ieſtli od Mięſzcżyzny/ albo od białey głowy FalZioł V 1v; LibMal 1544/89v [2 r.]; Gallinaceus, Co od kur yeſt. Ut ovum gallinaceum, Kokoſze yáye. Mącz 142b (2).

W połączeniu z rzeczownikiem w funkcji przydawki (18): Timus ſlony: gdy go kto ije/ á będzie miał iad w ſobie od iaſzcżorki/ vſmierza iad y boleſć. FalZioł IV 40c; zaſię wezmi łayno od białego pieſka/ mirri á zetrzy na proch FalZioł V 94; Wezmi ſzpiku z koſci Końſkiey [...] A potym maż mieſtcze bolącze gdzie ieſt paraliż. Iedno to wiedz że mężom ma być [szpik] od konia, A niewiaſtam [szpik] od koniowey. FalZioł V 113 (8); wyſzedł [Anektanabus] s páłacu przed miáſto ná puſte mieſtcá/ rwąc tám ziołá tarł ie á brał ſok od nich [et tulit succum illarum; y bral moscz onych zyol HistAl 1510 36] HistAl A4v (2); BibRadz Lev 7/24; Mącz 193c (4); ieſliby koźie mleko być niemogło/ thedy może krowie być: á wſzákże od iedney tylko/ á niemieſzáne. SienLek 52v (2); ArtKanc E9v.

β. Źródło, z którego coś pochodzi w wyniku czynności z tym źródłem związanej (1): Mucus lucernarum, Plugáwſtwo od vcieránia noſá ſwiec Mącz 235b.
b. Źródło wyrażone rzeczownikiem abstrakcyjnym (38): PatKaz III 152v; Vczynek tedy od moczy pochodzi/ mocz zaſię od bytnoſci. Bytnoſć ze cżterzech żywiołow pochodzi: [...] A od thakiego przyrodzonego ſlożenia żiwiołow: mocz rozlicżna wychodzi ku wſpomożeniu żywota ludzkiego FalZioł [*7] (5); abychmy mogli tak ſprawic myſli naſſe aby od nich godne a przyſtoine blogoſlawienſtwo pochodzilo ſwiętemu boſtwu twemu RejPs 201; SeklWyzn c2v; A odtey ządliwoſcy yne grzechy pochodzą vczinkowe SeklKat Q4; KromRozm III G3v marg (2); LubPs aa3v marg; KrowObr 134v; Biegłość w práwiech [...] á morali philoſophia, to ieſt/ od mądrośći obyczáiow wcżyna ſię: iako od przirodzoney Philoſophiey kunſt lecżenia. KwiatKsiąż I4v; Mącz 324d; SienLek 42; GórnDworz G2v; RejZwierc 22 [2 r.]; WujJudConf 31; Ktora tedy sławá od dobrego vcżynku/ á owſzem od ſámey cnoty pochodźi/ tá niema być gániona ModrzBaz 59; Oczko 18v; CzechEp 258; ZawJeft 25; Phil D2; LatHar 262; Korynthiánie mniemáli/ żeby moc Sákrámentu krztu S. pochodziłá od dobroći krzćićielow WujNT 579.

W połączeniu z rzeczownikiem w funkcji przydawki (9): BielŻyw 145; Bo y bogáctwá/ y wſzytki przypadki od fortuny/ możeć y złemi y dobremi názwáć RejZwierc 71 (3); BudBib Deut 33/14 (5).

D. Wskazuje na źródło pochodzenia zjawisk odbieranych zmysłami: słuchowych, wzrokowych, smakowych. [W tym w połączeniu z rzeczownikiem konkretnym (54), z abstrakcyjnym użytym metonimicznie (1)] (55): od mleka thego [wielbłądzicy] nie pochodzi czuchnienie iako zinſzich mlek. FalZioł IV 7c; Iako farba iaſna á biała cżyni gwałt wzrokowi, iż bywa w ocżu blaſk, iakoż ſie to przydawa od ſłoncza albo od ſniegu GlabGad B7; GliczKsiąż B8; Abowiem brudna cnotá/ bárzo ſławę pſuie/ Nie cudna wonia od niey/ y wzwiátr zálátuie. RejZwierz 136 (2); BibRadz Eccli 33/7; SienLek 136v (2); gdy iuż głoſy brzmią od tych zwirząt wołáiących RejAp 50 (7); gdy luná bije ná wſze ſthrony od nadobney ſklenice/ iáko od kryſztału/ w ktorey piękne á przeźrocżyſte wino ſtoi RejZwierc [121]v; BudNT 2.Petr 1/17; KochPs 97; WerGośc 264 [2 r.]; Iáko iáſność od ſłońcá pochodzi/ y ieſt záwſze z ſłońcem WujNT 753; SkarKaz 484b.

W połączeniu z rzeczownikiem w funkcji przydawki (31): FalZioł V 63v; RejKup Ccv; Bláſk od złotá nie ćmi mu pocżćiwego wzroku RejWiz 7v; Bombus, Dźwięk/ álbo ſzum od pſzczół/ álbo/ od trąb. Mącz 26a; Nidor, Smák/ ſwąd od piecziſtych ſmáżonych ná róśćie pieczonych rzeczy. Mącz 246d (7); RejAp 58 (2); iákobyś [...] nie puſzcżał dármo głoſu mimo vſzy iáko od trąby álbo od ſurmy/ w ktorey ſłow áni textu żadnego nie máſz. RejZwierc 90v (5); gdzie im [Rzymianom] bárzo ná przekáźie wſzyſthko było/ od Słoncá y od zbroie bláſk BielSpr 44; HistHel C3v; StryjKron 230 (3); Bombus Sonus tubarum raucus. – Huk od trąbij, albo trabienie. Calep 134b (6); GrabowSet V3v; wſzczął ſię ieden głos od wſzytkich [vox facta una est omnium; ... iednoſtayny głos wſzyſtkich Leop] iákoby przez dwie godzinie wołáiących WujNT Act 19/34.

E. Wskazuje na grupę, gromadę, z której ktoś lub coś pochodzi jako ze wspólnoty (17): RejRozm 401; miáſto ktorych [kapłanów] przyięliśćie złodźieie/ á zboyce od Szwáycárow duſz wáſzych OrzRozm Cv (2); wzyęli towárzyſtwo s Pogány iedząc z nimi y pijąc y żony od nich poymuiąc/ báłwánom ich ſłużąc. BielKron 49; RejZwierc 251v; MycPrz II B4v; Bo od nich [zachodnich chrześcijan] Pan Bog Ceſarzá y Páná takiego wzbudzi/ ktory nas [...] ziednocży. SkarJedn 403 (2); SarnStat 1072 (2).

W połączeniu z rzeczownikiem w funkcji przydawki (7): UstPraw K3; iż we wſzytkiey ziemi iego [faraona] iednego dniá kazał [Bóg] to wſzytko Anyołom pobić coby ſie iedno było napirwey z mátki ſwey vrodziło/ ták od dzieći iáko od bydląth. RejPos 56; Ták y nam doſyć ná tym/ iż rodzay od Apoſtołow y ich potomkow ktorzy cudá czynili vkázuiemy SkarKaz 241a (4).

7. Wskazuje na osobę, grupę osób lab instytucję, z ramienia której ktoś występuje wykonując określone czynności; od [kogo] ‘imieniem kogo, w imieniu czyim, z woli, z łaski czyjej, z polecenia, z upoważnienia, z rozkazu czyjego, w zastępstwie kogo; a Vulg, PolAnt, Modrz, JanStat; ab Vulg, PolAnt, Modrz; ex PolAnt; pro PolAnt (913): Iako ya tho vyem ysze malgorzetha nyemyala Ranczycz pokoyv oth syostri anny y oth dzyeczy katharzyny. ZapWar 1507 nr 1972 (4); Ayaſbaſcha y ynſze Baſſche poſdrowy poszel od nasz a bandzye ych szandal ymyenyem naſzym, aby szyą przyczynyly do Ceſzarza o rychlą y dobrą wrzeczyach naſzych odprawa LibLeg 7/9v; powiesz [...] zesmi czie posialy do Czessarza Thur: wſprawach a bedziesz go ządal od nas yzbicz przes zyemie swoye bespyeczne przeyechanie vczinil LibLeg 11/33v; Czosz powyedzial od pana swego y czos na pysmye dal temv krol yego M. dobrze wirozvmial. LibLeg 11/48v; wſzitko czo ſſlowem kv waſſchey Kro. mczi odnaſch naſſch ſluga [...] bendzye mowycz abi waſſcha Kro. m. raczył yemv we wſzitkyem wyerzicz. LibLeg 11/165v (66); MetrKor 38/503; poſłałemći ſwoy dział/ Ktoryć odemnie Ezop dał. BierEz C3v; ijż od boga oyttza panna náſwiętſſá/ przez aniola byla pytána OpecŻyw 103v; iuż oto ſpelnilo ſie ieſt wſſytko/ tzo rzecżono ieſt o tobie od pana przez anioła. OpecŻyw 184v (6); ForCnR B2 (3); PatKaz I 2; a takyeſz yoachym yey wſzytko pouyedzyal czo mu anyol mouyl od boga. PatKaz II 64v (7); tym ze telko od anyola pokarmem byla zyua, ktory pokarm yey od byſkupa wklaſtorze dauano ten [...] rozdauala PatKaz III 143 (2); ocyec twoi przykazał nam [...] iż bychmy tobye to od niego powiedzýeli HistJóz E4; Tedy ſie z przygodi trafił Demoſtenes, a tak oney niewiaſty broniącz rzecż od niey mowił BielŻyw 60 (8); gdy Natan prorok od bogá oznaymił mu ſrogoſć gniewu páńſkiego RejPs 76; ComCrac 13v (6); LibMal 1543/68 (2); LudWieś ktv; Otworz otworz ieſt kto tam w dom u [!] v wieżnego Trzeba mi ſie z nim widzieć od Krola ſamego RejJóz K5v; Bo my czebie niechczemy znać Bys miał odnas rzeć ſprawować. RejKup z8v (4); HistAl C8v; KromRozm III M3; posłano po posły i tam im od KIM słownie przez pana Kanclerza powiedziano na ten sens Diar 49 (12); [ktoż jest] Coby od nas rzecż mowić chcyał iżby w cżym pomogł nam LubPs S5v; iże Prokurator zá pracą ſwoię/ ktorą podeymuie w ſpráwowániu rzeczy od kogo/ ſłuſznie ma mieć zapłátę GroicPorz e4; gdy vźrzał cżáſu iednego tych Pánow kthorych Grekowie ná Seymy wálne od śiedmi Miaſth ſyłáli GroicPorz kk3 (5); A ná oſtátku piſánia ſwego Timoteuſzá pozdrawia od Eubuluſá/ [...] y od wſzyſthkiey Bráciey/ kthorzy ná ten tzás w Rzymie byli. KrowObr 21v; kthorzy [są] od Papieżá ná brodach/ y ná głowach/ y ná rękach nácechowáni KrowObr 118v (8); Bo Timálphes pácholę z niebá przybieżáło/ A od Merkuryuſzá pilnie mię żądáło. RejWiz 147; Synu cżłowiecży/ [...] y vſlyſſyſz z vſt moich ſlowo/ y zwiáſthuieſz im odemnie. Leop Ez 3/17 (3); UstPraw C3v (2); CHłop niegdy od gromády pilnie coś ſpráwował RejFig Ee3v; RejZwierz 17 (3); A ták to odemnie powieſz Izráelczykom/ Iż ia Pan/ wywiodę was z tey ćięſzkośći Egyptſkiey BibRadz Ex 6/6; Ty ſam ſpráwuy rzeez od ludu [pro populo] do Bogá/ á rzeczy trudne odnoś do niego. BibRadz Ex 18/19; A to ſię wſzytko ſtáło áby ſię ſpełnilo tho co ieſt powiedziano od Páná przez Proroka ták mowiącego. BibRadz Matth 1/21 (20); Ktory gdy od Krolá mowić powſtánie/ naprzod iáko wryty pień ná źiemię pátrzy OrzRozm Q4 (3); zá żywotá ſwego náznácżył [Nerwa] ná Ceſárſtwo Tráiánuſá/ ktory ná ten cżás od niego był w Niemcech ná poſługach BielKron 148v; Iechał tedy on poſeł Wenecki z roſkazania Wenetow/ do Angeluſá [...] proſząc go od Wenetow áby námowił Skanderbegá/ podnieść zbroię przećiw okrutnemu Máchometowi BielKron 253; Potym gdy [z Barbarą] przyiecháli/ przes kráſomowce ktore zowiemy oratory/ [...] byłá przyiętá y przywitaná od krolá y od wſzytkich/ tákież od Kollegiatow ná kleparzu/ y od mieſzcżan Krákowſkich. BielKron 408v; [Ihor] poráżon y zabit [...] ſyná zoſtáwił máłego Swátoſłáwá. Przeto Olhá mátká ſpráwowałá od niego Rzecżpoſpolitą BielKron 427v (136); GrzegRóżn Gv (2); Veneri dicito multam meis verbis salutem, Kłaniay ſie odemnie/ Pozdrów/ czołem vderz moyim ymieniem. Mącz 236b (7); OrzQuin X4v (4); y muſzą wyznáć/ że ten ktory tu mowi y then od kogo mowi ſpolnie á iáko ieden w iednośći wſzytko to mowi SarnUzn C8v; Iáko y Prorok od Páná ná drugim mieyſcu mowi do wiernych Páńſkich RejAp 62; Słuchaymyſz co dáley tu Anyoł Ianowi ſwiętemu od Páná roſkázuie RejAp 191v (21); Powiedz práwi Kſiążęciu odemnie/ iż kokoſz ſiedzi ná iáycach. GórnDworz Q6 (2); HistRzym 90; A poſli do niego poſły od onego nędznego więźniá od niewinney duſzycżki ſwoiey/ [...] Poſliſz od niey pokorne prośby/ vſkromiwſzy nędzne ſumnienie twoie/ do Páná ſwego. RejPos 10; áby wſzyſcy wołáli od wſzego zebránia á od wſzego koſciołá á od wſzego zboru iego/ do Bogá Oycza ſwoiego niebieſkiego/ áby go nie dopuſzcżał na pokuſy RejPos 213 (63); RejZwierc 9v (5); BielSpr 38v; WujJud 107; WujJudConf 215; BudBib 2.Reg 24/4 (5); BiałKaz I2v; BudNT Mar 1/5 (2); Od wſzytkiey Sláchty w obec Krolá pozdrawiáiąc StryjWjaz Cv; Tákże też y Saul znácżnie potym był pokáran/ gdy naprzod Duch Boży dobry od niego odſtąpił/ á duch go zły od Páná oſiadł CzechRozm 246 (14); ModrzBaz 95v; Poniewaſz Pryncypał/ á prokurator od pryncypałá mowiąc/ iedná rzecż ieſt SkarJedn 57 (5); obiecowáć od Krolá dáry wielkie pocżęli. SkarŻyw 76 (10); iż Olger [!] ſyn Gediminow wtey wtorey wypráwie do Brandenburſkiégo Margrábſtwá był wodzem y Hetmánem od Oyca nád Litwą. StryjKron 406; przywitał ią [księżną Barbarę] naprzod Ian Laſki Arcybiſkup Gnieznienſki od Krolá y od Senatu/ potym ią pozdrawiał Láćiniką Orátią Ian Staphileus StryjKron 727 (7); ZapKościer 1582/34 (79); będąc iego poſłáńcem: y od niego cżyniąc to/ co cżynił CzechEp 265; A toż z niego obacżymy: iż też on wſzytko imieniem iedynego Bogá oycá mowił/ vcżył/ prorokował: cżłowieká Meſyaſzá obiecuiąc ludowi od Bogá CzechEp 285 (7); NiemObr 29; WerGośc 237; By Kátryná z Beatą w poſelſtwie iecháły: Doległośći od wſzech nas náſze powiedziały BielSjem 12; á ná oſtátek y żony ſię náyduią takie/ ktore prżyśięgáią/ iż tego co mąż od nich ſpráwował v práwá/ nigdy mu ſpráwowáć nie poruczáły. GórnRozm Hv (2); PaprUp C2; Potym Pan Kanclerz odPanow Rad mowił. ActReg 32 (22); Miárá záwżdy iednáka ma bydź/ ták przy Pánie iáko przy Rewizorze/ ktoryby od Páná był. GostGosp 48 (2); Phil C (2); GórnTroas 21; OrzJan 37 (3); LatHar 376; Pozdrawia ie/ y od tych co przy nim byli. WujNT 573 (13); któré [12 groszy] ſam Prokurator zápłáći nie iego ſtroná/ to ieſt nie on od którégo rzecz ſpráwuie. SarnStat 570; Tákże gdy od kmiećiá pan pozywa, tedy dokłádáią, cum aſsiſtentia domini fui. SarnStat 1276 (20): GrabPospR M2; KmitaSpit Bv; PowodPr 21; y obiecowałem mu od ciebie Iezu Chryſte mocną rękę twoię nád nim/ y powodzenie wſzytkiego coby pocżął. SkarKaz )( 2v; Maſz tám dobrego ſprawcę/ ktory od ćiebie nie tylo przepraſza: ále y długi twoie płáći SkarKaz 551b (7); Winſzuy odemnie sieſtrze CiekPotr 44; Ia od was wſzytkich do P. Bogá wołam SkarKazSej 658b (7); Bo Aduocatus ábo Patronus ieſt/ ktory od nas v práwá mowi ábo przy nas ſtoi. KlonFlis H3; Mnie teſz ktobie wyſłáli Wieśniacy [...] Bych vcżynił od nich twey Miłośći Pokłon niſki według doſtoynośći RybWit Cv.

W połączeniach: »(sam) od siebie (a. od siebie (samego)« = w swoim własnym imieniu, z własnej woli; a me ipso PolAnt, Vulg (82): Słowa ktorem iá mowił wám/ ſamciem ijch od ſiebie niemowil/ ale ocietz we mnie będący OpecŻyw 96 (5); MetrKor 39/501; Obyeczowal then tho Skinder od ſziebye y od Thowarziſchow ſwich stho y dwye zlotich na yego wyprawą nalozicz LibMal 1548/142; LibLeg 11/39v (2); rąnczy za Męnza swego [...] y sama oth siebye pokoy vrodzoney Iagnięscze Lesczynskiey ZapWar 1549 nr 2662 (2); KromRozm I M; Nye od ſyebyeć będźye mowił/ ále co vſlyſſy to powye/ á przepowye wam przyſzłe rzeczy. KromRozm II gv; Diar 57; A ſamże to od ſiebie mowiſz/ cżylić drudzy o mnie powiedáli? BibRadz Ioann 18/34 (3); Aaron [...] ofiárował od ſiebie Cielcá ná obiátę paloną. BielKron 38v (3); RejPos 129 (2); Woléy ſwéy nieczynił: Sam od śiebie niemówił BiałKat 86; BudNT Ioann 5/30 (8); CzechRozm 123v; ModrzBaz 99v; Niebędzie mowił (Duch S.) ſam od śiebie to ieſt nie bezemnie/ y nie bez moiej/ j oycowſkiey woley. SkarJedn 280; KochOdpr A3v; Ceſarz chcąc ie oſzukáć/ poſłał do nich niektore zdrayce do więzienia: aby ich ſami od śiebie nie od krolá namową do tego zmiękcżyli/ aby Chrześćiáńſką wiárę porzućili SkarŻyw 131; obiecuiąc iemu pokoi wieczny ſama od siebie, i przyiacioł swych ZapKościer 1579/1v (24); Boć y do Sodomy nie zſtąpił/ bez woli oycowſkiey: áni dżdżył ſam od śiebie/ ále od Páná zá vżycżoną iemu władzą od oycá. CzechEp 196 (6); NiemObr 105 (3); GórnRozm Hv; GrochKal 11; KochFrag 30; LatHar 731; á nie przyſzedłem ſam od śiebie: ále ieſt prawdźiwy ktory mię poſłał WujNT Ioann 7/28 (8); GrabPospR M2v.

»sam od swej głowy« = z własnej pobudki (1): á ono ſámi od ſwey głowy y áffektow ſwoich/ zdrowym y należytym kroleſtwu rádom ſeymowym przeſzkody y zamieſzki/ iákie mogą/ czynią SkarKazSej 694a.

W połączeniu z rzeczownikiem w funkcji przydawki (186): Choćia kto żáłuie iedną żáłobą od wiela oſob/ tedy iedno pámiętne ma być dano. UstPraw C; RejZwierz 133v (2); BibRadz Ez 26 arg (2); BielKron 55v (9); RejPos 78v; SkarŻyw 211 (2); ActReg 6 (2); vczynił do Królá od nich przemowę. SarnStat 1266 (2); PaxLiz E2v; SkarKazSej 694a.

W połączeniach z rzeczownikiem: »poseł, posłaniec, plenipotent, komisarz, basza, legat, wojt; poselstwo, zlecenie od [kogo]« (120:3:2:1:1:1:1;29:1): PatKaz II 64v; MetrKor 38/321; MiechGlab **4v; Posselſtwo przes Abrama Staroste Czernowieczkiego od woyewodi wołoskiego za lyſthem wierzączim LibLeg 10/151 nagł (24); a ſprauywſzy anyol poſelſtwo ku blogoslauyoney annye oth boga, takyeſz yoachyma nauyedzyl PatKaz II 64; HistAl F5v (2); MurzHist E3v; KromRozm III L6; Czego się my warując jako posłańcy od rycerstwa koronnego a braci swej oświadczamy się, iż na to nie zezwalamy Diar 60 (3); BielKom C7v; RejWiz 189 (2); OD Spártanow v Krolá Pirruſá poſeł był RejZwierz 8v (3); BibRadz Is 6/8; Merkuriuſz był poſeł od bogow/ ktorego ſłáli z rozgą BielKron 20v; Eumedus poſelſtwo ſpráwował od Alexándrá w ty ſłowá: Iż dziwuie ſie Alexánder twoiey niedbáłośći á leniwośći BielKron 125; áż przyſzli poſłowie od woyſká wſzytkiego/ ktorzy z krolem pierwey nieco mowiwſzy/ potym rádzie ſrogie poſelſtwo imieniem woyſká wſzytkiego powiedzieli BielKron 307 (45); Cum ad eos Imperatorum mandata perferret, Gdy v nich poſelſtwo Ceſárskie ſpráwował. Gdy był posłem v nich od Ceſárzá. Mącz 123d (3); RejAp 31 (2); RejPos 119v (10); A iáko Prorocy cżáſu ſwego gdy mieli poſelſtwá do ludu od Bogá/ Pokornymi y ćichymi byli GrzegŚm 66; Sumnienie práwie ieſt to Woyt od Bogá/ Aby powſciągał kiedy wełbie trwogá. RejZwierc 223v; BudBib Ez 30/9; MycPrz I C3v; Kiedy też ćiągnąc do Dámáſzku zwładzą y z zleceniem od árcyoffiárnikow. [...] vyrzałem z niebá [...] oświecáiące mię świátło BudNT Act 26/12; CzechRozm 8 (2); ták kto ſię od Bogá poſłem cżyni/ muśi też znák iaki y dowodny credens mieć. SkarJedn 46 (4); KochOdpr B3v; SkarŻyw 479; ktory bel Plenipotentem od teyze Malgorzathy ZapKościer 1581/25v (2); StryjKron 763 (17); ArtKanc A3v; ZawJeft 11 (2); ActReg 49 (8); SarnStat 13 (6); SiebRozmyśl F2v (3); GrabPospR N2; SkarKaz 241a; GosłCast 21; SkarKazSej 679b (2).

»poseł od [czego]« (4): A co więcey/ ocży ſáme/ iáko pewni od ſercá poſłowie/ śiłá ſpráwić mogą. GórnDworz Cc4; RejPos 10v (3).

W połączeniu z rzeczownikiem wskazuje na osobę zastąpioną symbolem: ‘wyobrażający kogoś’ (2): kiedy [cesarz] iedzie ná którą woynę/ podadzą mu [temu, który uważa się za proroka] dwá kęſy chlebá/ ieden od nieprzyiaćioł/ á drugi od Ceſárzá/ ony obá kęſy włoży ſobie ná wierzch głowy/ idzie przez kośćioł/ ktory kęs chlebá ſpádnie/ ta ſtroná przegra BielKron 260v.

8. Wskazuje na wykonawcę czynności lub sprawcę jakiegoś stanu, zjawiska albo wrażenia: przez (w niektórych wypadkach, jeśli chodzi np. o Boga, możliwa interpretacja: z woli); a Murm, HistAl, Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz, JanStat, Cn; ab Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz, Cn; per Vulg, PolAnt (7438):
A. Wskazuje na wykonawcę, sprawcę wyrażonego rzeczownikiem żywotnym lub nazwą instytucji przez którą działa, także przez nazwę specjalną, np. strona w procesie sądowym itp.; niekiedy „od” w powiązaniu z wyrazem użytym metonimicznie lub z przenośnią na oznaczenie osoby działającej [w tym: w odniesieniu do ludzi, Boga, czarta, istot nadprzyrodzonych (6938), w odniesieniu do zwierząt (132)] (7070): aby sią od poddanych ye°m, poddanym V. C M. krzywdy zadne nyedzialy. LibLeg 7/32v; opowiadayacz nam schkodj swe ktore sye mv ſthali w pansthwie yego od Tatharow LibLeg 10/58; pokornie proſsche abi v k m. roſkazal zebi my od thego Syenka wſithko wroczono bilo LibLeg 10/63v (48); BierEz Hv (4); ij zewlekli go ijże ſtál nág iako ſie vrodzil od matki. OpecŻyw 125 (3); I[e]zu ktorys [...] rany twoie od apoſtoła zwolennika Tomaſza racżył dać dotknąć, ſmi. ſie nad nimi. TarDuch C8v (6); FalZioł IV 26b; Potim ſie Alexander do Babiloniej wezbrał, á tam od ſwey ſioſtri otrut był, bo był od Boga wziął odpowiedz że miał od ſwych ſginąć BielŻyw 162 (4); Ieſtliżem ia wraczał źle tym ktorzy mi złym oddawali (dobroći moie) niechći ſluſznie vpadnę od nieprżyacioł mych WróbŻołt 7/5 (3); RejPs 68v (2); SeklWyzn g4v; Bo to ſzpetna przygoda zginąć od zwierżęcia RejJóz M5 (5); ZapWar 1548 nr 2667 (2); HistAl A5 (5); MurzNT Matth 17/12 (2); Czego z wielką żałością używamy, co się to nam dzieje od IchM Panow Duchownych. Diar 40 (5); Abowiem ieśliże na początku tego sejmu, a nie za daniem od nas k temu przyczyny taką niełaskę nową na sobie odnieść byśmy mieli, trudno byśmy mieli mieć jaką nadzieję abyśmy tu sprawy swe koronne [...] odprawić mieli. DiarDop 119 (2); Ty ſuknye ktoremi opatrzaſz ſyná ſwego/ od molow pobucżnyeyą y zedrzeć ſie mogą GliczKsiąż F4; Wyſławyenye ſrogośći/ ktora ſie od złych nieprzyiacioł dzyeie nád miáſtem Bożim/ to ieſth nád koſciołem. LubPs S2v marg (9); KrowObr 70 (2); RejWiz 187v; y poználi że ſie od Páná Bogá ſtálá tá ſpráwá. Leop 2.Esdr 6/16; Dziękuiemy Bogu záwżdy zá was wſzyſthki/ [...] Wiedząc bráćia mili/ że od Bogá ieſt wybránie wáſſe Leop 1.Thess 1/4 (12); OrzList e3v (2); Ale wolę bez winnośći od wáſzych rąk zginąć/ Niż przed Bogyem/ y przed ludźmi niecnotliwą ſłynąć. KochZuz A3; RejZwierz 86; y od wężow poginęli. BibRadz 1.Cor 10/9 (9); OrzRozm K3v; Akrizius miał cudną dzyewkę rzecżoną Dánáen/ ktorą ociec dał zamurowáć ná wyſokiey wieży/ [...] ábowiem wieſzcżkowie mu powiedáli iż od iey ſyná miał zginąć. BielKron 21; Tegoż roku ogień wyſzedł podle kościołá S. Anny/ nie wiedzyeć od kogo BielKron 419 (27); Tibi a me nulla est orta iniuria, Nie ſtáłáć ſie ode mnie żadna krziwdá. Mącz 268d; SarnUzn E3 (2); SienLek 68v; RejAp 189 (2); GórnDworz Cc2v; HistRzym 57; Ieſli nie wierzyſz Pánu/ proś iákiego znáku ábo ná ziemi ábo ná niebie ábo ná głębokośći morſkiey/ ábyś był iſt od Páná o wyſłuchániu ſwoim. RejPos 46; Iż iſtotnie thák ſie theż káżdemu sſtánie z was od Bogá Oycá niebieſkiego/ ieſli tákiey ſrogośći będziecie vżywáć nád brácią ſwoią RejPos 249 (13); BiałKat 386v; BielSat Gv; KuczbKat 30; RejZwierc 37v (2); WujJud 1v (2); RejPosRozpr b4v (2); BudBib 1.Par 16/30 (4); HistHel C4; Swoy czáſem gorſzy bywa na ſwego właſnego/ Ciężey ćirpieć przychodźi á niż od obcego. MycPrz I B2v; iſz dał wſzyſtkiemu ſtworzeniu żywot/ od niego wſzyſtko żywię BiałKaz E2; BudNT przedm b7 (3); Prawdá to iż wiárá Chriſtyáńſka iednego tylko ſámego ieſzcże y prawdziwego Bogá wyznawa: [...] ktory ſam przez ſię ieſt Bogiem: á nie tego coby ábo od kogo inſzego tákim zoſtał/ ábo coby z wielu złożony był. CzechRozm 13; Bo tám trzebá ná co innego pátrzyć/ niſz ná ſámę drogę ábo ſlad niechceli kto od Orłá ſzkody od Wężá vkąſzenia/ od Rozboynikow Okrętu rozbićia odnieść CzechRozm 131; ktory zábity ieſt od domu ſądowego/ to ieſt od vrzędu CzechRozm 166 (14); PaprPan A4 (2); ModrzBaz 12v (14); Biie ten koń [trojański] y kąſze: ſpalćie go rácżey/ Ieſli ſami od niego zgorzeć niechcećie. KochOdpr D2; KochPs 109 (2); SkarŻyw 26 (17); Stało się podziękowanie od Opatrznego Grzegorza Yeżewſkiego [...] Utćiwemu Pawlowi Karweikowi ZapKościer 1579/2 (7); Otoſcie mi práktykowali ſmierć podiąć od tego Koniá/ á on iuſz iáko widźićie zdechł StryjKron 121 (7); CzechEp 13 (18); NiemObr 11 (3); Ano y Ammon ſyn Dawidow/ iáko ſproſnie zginął od brátá rodzonego? WerKaz 296; Stráćiliśmy nadrożſzy dar niewinność y świątość/ w Ráiu od rodźicow náſzych przez Szátáńſką chytrość ArtKanc L7v (3); GórnRozm C (5); KmitaPsal A3v; PaprUp F (2); ActReg 22 (15); GostGosp 150; GórnTroas 26 (3); OrzJan 130; Iáko Dawidá z procą/ tákbym ćię wypráwił. Ato ón nie ſzedł zbroyno/ áni z hárkábuzy/ Przedśię polégł od niego ón Goliath duży. WyprPl A3v; LatHar 679 (8); WujNT 72 (24); SarnStat 232 (13); SiebRozmyśl H4v; Nie długo czekáć, ledwie co lat minie. Gdy zdrádna Moſkwá, od Polánow zginie KlonKr A (3); choć ich po trzy kroć ſto tyśiąc poległo. Od Stefaná Polſkiego/ ktorego Bog wzbudźił KmitaSpit A2 (3); y blizny [...] odnioſł od tych ktorzy go miłowáć mieli. PowodPr 44 (3); SkarKaz 311a (2); A o zgodę o miłość z pilnośćią ſię ſtáráć. W ktoryby cżás rátowáć cny krwie Krześćijáńſkiey. Ktora ſię znácżnie leie od ręki Pogáńſkiey. CzahTr E2; KlonWor 29 (2).

W powtórzeniach odnoszących się do tej samej osoby (7): y poky ſzye nam nyezaplacza thi ſkodi wyelkye y then wlaſni dług naſch od kvpcza od Iwaſka Borzoboathego LibLeg 11/155; RejAp 96v (2); RejPos 350 (3).

W połączeniu: »od siebie« (3): Rzekł wąż/ przetoć ia pokoy mam/ iż od śiebie ſzkodno kąſam BierEz 03v; SkarJedn 113; Swieccy krolowie gdy od śiebie vrzędy ſtáwią/ dáią im moc na zapłátę dobrym y złym/ aby ſądząc kto czego godźien/ dobrym pochwałę y podwyżſzenie/ á złym karanie dawáli. SkarKaz 206b.

W połączeniu z rzeczownikiem w funkcji przydawki (453): Szkodi wloſczy Chmielnyczkyey od Tatarow LibLeg 11/97 nagł (21); Ciężſza krzywdá od ſwego. BierEz L4v (2); Otom k tobie przyiſſla/ abych ſie weſelila twemu vcieſſeniu od boga OpecŻyw 10v; iutro vſlyſſą vſtawicżné od żydow wolanijé/ vkrzyżuy OpecŻyw 78v (5); Iezuſa milégo od Iudáſſa przedanijé OpecŻywSandR nlb 3v; PatKaz II 37 (4); PatKaz III 105; Murm 80; HistJóz E4; Vermina, morzenye od glisth BartBydg 168; Iezu ktorys od opętanego/ od pijanicze łaianie ſkromnie cierpiał. TarDuch B4v (4); Vkąſzenie od pcżoły/ albo od oſſy lecży. FalZioł +4f; Rana od ſmoku morzkiego FalZioł V 33b (14); BielŻyw 46 (3); A chczącz aby niemieli nagabania od poſthronnego ludu przemieniwſzy ſobie miano nazwali ſie Czakle MiechGlab 58 (2); tys zaſzczyćił głowę moię czaſu walki. To ieſt, cżáſu przeſladowania od żydow y od poganow. WróbŻołt ſſ7 (4); gdy był wniebeſpieczeńſtwie żywotá ſwego od ſprzećiwnikow ſwoich. RejPs 80 (5); ComCrac 13; RejJóz E6; LibMal 1547/133 (3); Bierzmowanie nic ynego niebyło iedno dziecięcia od rodziczow [...] paſterzowy/ albo biſkupowy offiarowanie SeklKat Zv (4); HistAl C7 (2); KromRozm I N2v; MurzHist L3; KromRozm III P4v; Witanie Krola Iego Miłości od posłow Diar 20 (9); ukazują też uciski wielkie od stanu miejsckiego w przedawaniu wszytkich rzeczy nam potrzebnych. DiarDop 106 (6); y nye vydą theż karánya od páná Bogá GliczKsiąż D7v (3); [obaczymy] Záłobę ná vtrapienie od ludzi złych. LubPs B2v marg (12); GroicPorz av (6); RejWiz 33v; Pſalm Dawidow. 17. Opiſuie przeſládowánie Chryſtowe od Zydow Leop Ps 17 arg (6); UstPraw D4 (6); KochZuz A5; ſkąd oto wzruſzyło ſię wielkie rozgniewánie od Páná zaſtępow. BibRadz Zach 7/12 (11); OrzRozm R2v; niechciał ieść áż s przypędzenia od tey niewiáſty/ ktora mu dáłá chlebá BielKron 68; bał ſie Ianá dzyewiątego Papieżá o to/ iż był przycżyną iego więzyenia od Niemcow BielKron 172v; bo był od Papieżá w klątwie o zgwałcenie kościołow. BielKron 180; Witułt boiąc ſię oblężenia od woyſká Pruſkiego y Iágiełłowego wyćiągnął s Trok BielKron 380 (78); Mącz 284a; OrzQuin S2; LeovPrzep B2v; Słyſzyſz tu nędzniku ſłyſzyſz/ iż powołánie inſze nie ma być iedno od ſámego Páná. RejAp 88 (6); GórnDworz Vv (3); przecżeś námię to wielkie poniżenie/ á od wſzytkich wzgárdzenie dopuśćił HistRzym 45v (3): RejPos 32v (22); Bo rozumiéſz/ iż maſz chlébá od Chryſtuſá tákże y winá podánié BiałKat 291; BielSat C2v (2); KuczbKat 220; BielSpr 47v (2); O przeźrzeniu Bożym/ y o wybierániu świętych od niego. WujJud B5 (6); WujJudConf 237 (2); MycPrz II Cv; BiałKaz H3v (2); CzechRozm 47 (4); PaprPan A3v (2); ModrzBaz 113 (4); tákie przeſkadzánia od Grekow máiąc/ Grob Boży vtráćili SkarJedn 255 (6); KochOdpr B4; Oczko 3; Wykład piſmá od ſtárſzych y duchowne iego táiemnice SkarŻyw 363; bacżąc vćiśnienie wielkie kośćiołow od Arryanow SkarŻyw 391 (25); Srogie zburzenie Kijowá od Połowcow. StryjKron 235 marg (6); CzechEp 22 (7); y náuki ſwoiey zacność y vtwierdzenie/ nie od Piotrá/ ále od Bogá y od Chriſtuſá vkázował NiemObr 42 (5); ZapKościer 1584/49v (4); Wſzędzie moc twa wiecżny Pánie/ [...] od twoiey ręki Nioſę ſwe męki WisznTr 27; BielSen 14; ArtKanc C16v (3); iż gdźie takie od vrżedu ieſt pożywánie/ nie trzebá tám nic inſzego/ iedno prżełożyć krżywdę ſwoię GórnRozm F4v; PaprUp B3v (3); ZawJeft 22; ActReg 40 (4); Vrzędnik ma pilno ſtrzedz wyorywánia gránic od ſąśiad/ á ſwey ma pilnowáć/ y wſzędy ią ſłuſzną wiedźieć GostGosp 8 (2); Phil S4; GórnTroas 58; Ná ſławie/ od wſzelkiego ſtanu ludzi/ rozlicżne obelżenie. LatHar 671 (8); Wyznánie prawdy nie od ládá kogo ieſt Pánu Bogu wdzięczne. WujNT 135 (14); Otoż to prawda/ [...] że tá złośći grzeſznego od Bogá nie pámięć/ ſtey miáry idźie/ iż iuż Pan Bog tákowemu odpuśćił winę WysKaz 24; W czym áby trudność y przenágábánié żadné nie było od Poborców náſzych SarnStat 963 (44); SiebRozmyśl I3v; WitosłLut A4v; GrabPospR M4; Duchowieńſtwá w Polſzce od świeckich vćiśnienie. PowodPr 59 marg (6); Kościelne ſpuſtoſzenie od heretykow. SkarKaz 119b marg (7); VotSzl B2v; gdyſz mam znáki od ręku pogáńſkich ná ćiele mym CzahTr przedm A3; SkarKazSej 666a marg (5); KlonWor 30 (3).

W składni dopełnienia sprawcy (6194): ListRzeź w. 35 (5); BierRaj 17v (2); BierEz Q4v (4); Tedy Heród widzątz żeby oklamán był od krolow rozgniewał ſie OpecŻyw 29; Muſi to dziecię bytz od diabla opętané a na nás naprawioné. OpecŻyw 33v; bo ſtworzyciél od ſwégo ſtworzeniá/ przedán albo kupion bytz niemoże. OpecŻyw 84 (54); OpecŻywList C (2); ForCnR D2 (2); kthory koſzczyol blądzycz nyemoze bo od ducha ſzwyątego uewſzytkyey prawdzye byua rządzon PatKaz I 8 (10); anna byegyem poſpolytem [...] począla panną maryą od boga obyeczana ſzwyatu PatKaz II 65 (46); yſz pyerua eua nyeuyaſta myala bycz od złego ducha nauyedzona kuſzona y ſzwyedzyoną PatKaz III 90v (21); y nálazl Iozef łáſkę przed pánem ſwym y ſłużył mu/ od ktorego przełożony rządzýł wſſytek dom HistJóz A3 (3); MetrKor 46/46v (3); Iezu ktorys od Piłatha pytany żadnym Słowem nie chciał Fałſzywych ſkarg oddalić. TarDuch C3v (22); naſienie iego [drzewka] zbytnie pożywane od ludzi/ cżyni bolenie głowy FalZioł I 16c; Itheż tenże plaſtr prziłożony na mieſcze vkhąſzone od pſa: iad wyciąga FalZioł I 80a (45); Ia Grzegorz Orłowski, vozny Varssewski oth vrzendu (vars) zamku Varssewskiego przidany [...] tho seznawam ZapWar 1550 nr 2664; tam ze yesth obrazon pan y pany alie niewie othkogo. ZapWar 1558 nr 2686 (11); gdibych od oſła vderzon był nigdybych ſie znim oto nie ſądził BielŻyw 46; tam ſie iemu ſniło żeby miał być poiman od Piratow BielŻyw 80 (31); BielŻywGlab nlb 9 (4); Maſz mądroſci napiſane Od mądrych ludzi wybrane V Floriana praſſowane BielŻywUng [172]; GlabGad A2v; Gallia od Iuhrow ſpuſtoſzona. MiechGlab *8v; tamże Woiewoda z ſwoimi iako w male bedączi zwyciężon od mnoſtwa Tatarſkiego MiechGlab 7; bowiem od Litwy poimany ſiedział długo w więźieniu w kownie. MiechGlab 30 (16); KlerWes A2v; WróbŻołt H2v (14); WróbŻołtGlab A5 (3); Iam yeſth Czarz wyelkii nyeſwicziezoni, od pana boga, powiſſoni LibLeg 10/60 (46); y nieodeydę ich áż też będą nágrodzony od nich mnie krzywdy moie. RejPs 26; Y będą też odemnie ták vdręczeni áż muſſą vpáſć przed nogi moie RejPs 26; Abowiem zdami ſie iż gniew twoy iáko ſrogie ſtrzały tkwi wemnie á porzuconem ieſt odmocney ręki twoiey. RejPs 57 (56); ComCrac 12 (5); LibMal 1543/73v (11); ConPiotr 30 (3); LudWieś B3v; ktory [kościół] na prawdziwym ſłowie bożym ieſt zbudowan/ y ſwiątoſciami od Chriſtuſa vſtawionymi/ y danymi/ potwirdzon y vmocnion. SeklWyzn Bv (17); Mnimam bymwzgardzona była Iuż tak od wſzytkiego ſwiata RejJóz F3; Dzywnie na wſzem od boga obdarzon obficie RejJóz P4v (11); Niewſziſtkim dozwolono ieſt kazać ſlowo boże iedno tim ktorzy ſą odkoſciola wybrany SeklKat Vv (19); RejKup e6v (13); Niewiem od kogo z Lacinſkego albo z Niemieckego Iezjku prżełożene RejKupSekl a5v (2); miánowan ieſt od rodzicow Alexander HistAl A7; ábowiem po ſmierći moiey kroleſtwá moie będą od ciebie rządzone HistAl B (43); Dobreć yeſt czytánye/ ále nye podeźrzánych kſyąg / ále od koſćyołá S. przyyętych. KromRozm I N3 (25); MurzHist B (24); A tedyć śię wypełniło co ieſt rzeczóno od Hieręmjáſza proroka MurzNT Matth 2/17; Iá potrzebuie abych był od ciebie ochrcżón MurzNT Matth 3 arg (25); Abowim náyduye ſye nye máło rzeczy/ [...] á od żadnego Ewányeliſty áni Apoſtołá nye ſą opiſáne KromRozm II f3v; Iż wſſyſtkye ſwe vczynki czynili/ iżeby byli widzeni od ludźi. KromRozm II yv (35); ktorzy ták nád metropolity/ jáko nád biſkupy y kápłany władzą máyą/ od Conciliy powſſechnych dáną. KromRozm III L7v (61); jakoby się ty sprawy sądowe jeszcze od ojca KJM zatrzymane [...] odprawić mogły Diar 91 (35); DiarDop 99 (7); Bo ty ſamá cieſzyſz záſmucone/ Od ſwyátá y ludzi opuſzcżone BielKron G5v (4); GliczKsiąż C4v (6); A iákie ieſth cięſzkie iárzmo od cżártá ná nyewierniki włożone. LubPs P5v marg; Bo choćby y nabárzyey od nas był rozgnyewan/ Iednak yeſt tu nam grzeſſnym łáſkáwye okazan LubPs X4v (65); Ludzkie práwo ieſt/ ktore od Ludźi bywa poſtánowione GroicPorz a2; Na oſtátek ſpyta/ ieſli iuż o tę rzecz o ktorą był od ſtrony obwinion/ ma mieć iákie vćierpienie. GroicPorz 23 (43); SeklPieś 31; offiárá náſzá [...] áby byłá od ciebie dziſia przyięta KrowObr 170 (177); RejWiz A5 (26); pothym był kuſzon od diabłá. Leop Luc 4/2; y nádziewał ſie że miał vyźrzeć iáki dzyw od niego vcżyniony. Leop Luc 23/8 (106); odſtęp od Stádnickiego náſzego/ Neſtorze/ klęty od Pinczowſkiego Zboru człowiecze. OrzList h4 (17); UstPraw A (10); LeszczRzecz A2 (3); NIewiem ieſli pomnicie/ ná coſcie ſtworzeni/ Y od kogo ná mieyſcá/ ná thy wyſádzeni. RejZwierz 109 (6); WyprKr 1 (5); iż ſtárego zakonu kſięgi Zydowſkie [...] od Zydow ſą pofáłſzowáne y popſowáne BibRadz I *4v; á thámći ieſt Arábia/ od niektorych názwana Etiopią BibRadz I 2a marg (160); BibRadzBaz ktv; że Kápłan ſądźi wſzyſtek Swiecki ſtan/ á od Swieckiego ſtanu ſądzony być niechce. OrzRozm C4 (31); A gdy tám [Wulkan] od Małpy był wychowan/ náucżył ſie miſterney roboty kowálſkiey BielKron 23v; Możeć to być powieść zmyſloną od Poetow/ ále w ſobie ma wielkie przykłády BielKron 49; áby mowił iż tho byłá corá od iego niewolnice vrodzoná. BielKron 119v; był ránion niewiedzyeć od kogo BielKron 157 (759); gdźie klątwá nie tylko ludźiam/ ále y Aniołom od Páwłá ieſt położoná GrzegRóżn I4v (27); Któré [państwo] od Przodków wáſzych pięknie záłożóné: Prze wáſz roſtérk domowy mdleie roſtárgnióné. KochZuz A2; á náuki tym porzątkiem mąmy ſię kuśić poymować/ ktorym od ich autorow ſą wydane. KwiatKsiąż L (19); Abdicatus, Który zá żywota od oycá wydziedźiczón yeſt. Mącz 85b; Derosus muribus, Obgryziony od myſzy. Mącz 357c (83); Rzeczpoſpolita kożda/ między ludźmi bywa rządzóná/ álbo od iednégo/ którégo ón zowie Królem: álbo od wſzyſtkich/ któré zowie Poſpólſtwem: álbo od niéktórych/ któré zowie z Poſpólſtwá wybráné OrzQuin O2v (48); Prot B (2); SarnUzn C2v (3); Naydźieſz téż tu y Końſkie Lékárſtwá/ od tego Lékárzá zebráné SienLek a4v (6); LeovPrzep a4 (5); RejAp AA4 (88); GórnDworz C (19); bárzo ſie bał cżekáiąc godźiny rychłoliby był roſtárgan od lwá. HistRzym [118] (31); á ſroga przymowká/ ná ty ktorym ſą niſzſze ſtany od Páná Bogá porucżony. RejPos 14; IZ ten proſty wykład ſłow Páńſkich/ od proſtych też á nie vcżonych ludzi ieſt vcżynion RejPos 156 (377); RejPosWiecz3 96 (3); BiałKat d4v (37); BielSat C2v; Zamek od Moſkwy złupiony/ y do gruntu wypalonj. KwiatOpis C3v (4); GrzegŚm Av (10); HistLan Bv (5); Ale ty rzecży/ nietylko od inſzych Conciliy nam podáne/ ále też oſobliwie przez Tridentſkie Święte Zebránie ſą vſtáwione KuczbKat 150 (27); Ieſli też nań przypádną iákie poſtráchy/ iuż iáko kozá od wilká przepłoſzona záwżdy ſie trwożyć muśi RejZwierc 138 (43); Iáko ieſt Ludzkie przyrodzenie złożone od Boga z ćiáłá á z Ducha BielSpr b3v (14); Boże, pomoż mi przeciw Parisowi złemu, Od ktoregom ukrzywdzon, nie dawszy przyczyny KochMon 31; ánáthemá: to ieſt/ ten Heretykiem przeklętym od Kośćiołá odrzuconym niechay będźie. WujJud 40; y to cżynią co im od ſtárſzych ieſt porucżono. WujJud 145v; Tákże Páweł ś. Biſkupom od śiebie poſtánowionym/ [...] każe pod ſobą inſze kápłany álbo presbitery ordinowáć WujJud 155v (114); iż tá Swiątość od niewiaſt nie ma być ſpráwowaná WujJudConf 169v (74); ſłudzy nowego Teſtámentu [...] názwáni ſą od piſárzow Koſcielnych Kápłany. RejPosRozpr c2v (16); Co nam doſtátecżnie ieſt wyłożono od Páwłá s. RejPosWstaw 22 (26); á przeklęty od páná ktho wzruſza mátkę ku gniewu. BudBib Eccli 3/17[18] (41); HistHel D3v; MycPrz I Bv (6); WierKróc A2v (3); y żywotá twego gránicá od Páná ieſt zámierzona BiałKaz Cv (12); Kśięgi ſtare Konſtáncyiſkie od głupiego piſarza piſane. BudNT przedm b5v marg (40); Potym Krol klęknie przed Arcybiſkupem od Biſkupow k niemu przyprowádzony StryjWjaz D4v (4); Tedy ten wſzyſtek dowod/ iáko fałſzywy/ choć rzkomo miſternie/ bo nie ládá od głowy/ vrobiony/ vpaść muśi. CzechRozm 13v; żeby przeklęctwem y opácżnym zmyſłem od Bogá pokárány nie był CzechRozm 65v (215); AGiropil proſtak był á wżdy ſie rad wádził/ Ale go potym márnie ten zły zwycżay zdrádził/ Bo od żony vtopion/ ále Birułtowie/ Nie dádzą nigdy żonam przewodzić ná ſobie. PaprPan T4 (14); y ieſteś rozgrzeſzon od Kápłaná KarnNap D2v (5); Day Boże áby tá náſzá pracá z táką chęćią od káżdego dobrego byłá przyiętá/ z iáką ſię iym ode mnie offiáruie ModrzBaz 1v; áby byłá woyná ſzcżęśliwa/ ma być wiedźioná od tych ludźi ktorzi ſię z Bogiem poiednáli. ModrzBaz 104v (110); ModrzBazBud π6 (5); ModrzBazStryj π2v; imię Boga zaſtępow od ſamjchże Chrześćian zbluznione ieſt SkarJedn A2; Ieſt bárzo znácżna rzecż ták od Greckich iáko y Láćinſkieh Hiſtorykow nápiſana SkarJedn 134; ktorzy od Heretykow Ceſarzow [...] dla Kátolickiey prawdy z ziemie wywołáni/ ná wygnániu po márli [!] SkarJedn 396 (113); że żadne lékarſtwo ſnać od ludźi czynioné/ pewnym/ chorobam / prędſzym á beſpiecznieyſzym rátunkiem [niżli cieplice] być niemoże Oczko 1v (14); Leżę iáko zábity [...] Od ćiebie/ y od świátá wzgardzony. KochPs 131 (7); Niech ſłucha przeſtrogi [...] kápłanow Bożych/ porządnie od kośćiołá dánych SkarŻyw 28; á gdy był ſrogo od oycá bity/ vmyſłu niemienił SkarŻyw 298; bo był od nich wielce miłowány SkarŻyw 543 (318); będąc cżęstokroć napominany od Sliachetney Elżbiety Slawkowskiey ZapKościer 1581/23 (28); Iamći ieſt on obiecány Wam od Bogá náznácżony. MWilkHist F2v (2); Kijow podan Swantopolkowi od Krolá Boleſławá Polſkiego. StryjKron 170 marg; Erneſtus Miſtrz Liſlandſki od Litwy ieſt zábity StryjKron 300; ále od wielkośći Moſkwy przemożeni/ do Miáſtá pierzchnęli StryjKron 657; od chłopa ſiekierą zábity poległ StryjKron 772 (145); tego rzec nie może/ żeby kiedy odemnie miał być obrażon y znieważon/ ábo nie vcżcżon CzechEp 11; dawſzy mu wſzytkę moc y zwierzchność/ nie tylko ná demną/ ále y nád wſzytkimi rzecżámi od śiebie ſtworzonymi. CzechEp 74; Lecż ſłuchaymy trzećiego świádectwá zgodnie od dwu świádkow wyrażonego. CzechEp 188; á trzy z pierwſzych rogow od obliczá iego to iest prze zeń wyrwáne ſą CzechEp 371 (247); w cżymem cżęſtokroć od W. M. był vpominan y námawian CzechEpPOrz *2 (8); ktorych [męczennikow] kreẃ okrutnie/ od przećiwnikow prawdy wylana/ Bogá ku pomśćie [...] wyzywa. NiemObr 4; ktore [ustawy] były vrádzone od Apoſtołow/ y ſtárſzych NiemObr 77 (87); KochFr 38 (2); KlonŻal C2; KochDz 106; KochPhaen 4 (3); KochWz 136; ktory [Kościół] tylko ſam tak ieſt od ſámego Bogá vprzywileiowány/ iż błądźić nie może. ReszPrz 9 (11); w niedoſtátku chorobą ſą od Páná BOgá náwiedzeni ReszHoz 119 (6); ReszList 144 (13); A cóż potym/ kiedy od Chrześćijan nie ieſt przyięty/ áni od vrzędu świeckiego ápprobowány. WerGośc 266 (8); WerKaz 276 (5); BielSen 14 (2); BielSenJoach 3; BielSjem 19 (3); PudłFr 40 (3); ArtKanc A3 (32); BielRozm 19; ále práwi byłem proſzon ná bieśiádę od tegoż/ y potemeſmy ſię zwádźili GórnRozm Hv (12); KmitaPsal A2v; KochProp 5 (4); Kto tedy wiárę zdawná od wſzyſtkich przyiętą wzruſza/ [...] fundámentów rzeczy poſpolitéy wzruſza. KochWr 25 (3); przes zdradę od Ruſij oſzukan y porazon z zalu vmarl PaprUp B2v (21); Pewné/ prawdźiwé rzeczy/ odemnie widźiáné Przynoſzę. ZawJeft 12 (9); bo Pacta dawno od Cesarza zgwałcone. ActReg 7; niektore rzeczy były tam od nich mowione przeciwko niemu ActReg 51 (41); Holographum – Teſtament właſną reka od teſtamentarza napiſani. Calep 486a (5); GostGosp 2 (2); GostGospSieb +2 (5); GrochKal 16 (4); Nie cżym inſzym bowiem kwitną Rzecżypoſpolite/ iáko thym/ gdy práwom zupełne bywa od káżdego oddawáne poſłuſzeńſtwo Phil D3 (32); O dałby to Bóg wieczny/ by téż Cálchás ſkazał Mnie ná śmierć/ y bydź tego potrzebę vkazał: Zebych od właſnéy ręki mieczem byłá ſkłotá GórnTroas 61 (10); obżárſtwo od wſzech vlubione GrabowSet H2 (11); KochAp 11; KochFrag 43 (2); OrzJan 6 (13); OstrEpit A2v (3); náznácżoną od Kápłaná pokutę odpráwiſz LatHar 112; tytuł záraz/ trzemá ięzykámi/ nád głową Páńſką poſtáwiono/ ná znák poznánia/ y wyſławiánia Páná náſzego/ od wſzyſtkich ięzykow LatHar 319 (163); KołakCath A3v (3); KołakSzczęśl A3v (7); RybGęśli D3 (2); Bo widźieli/ iż po wydániu Bibliey Polſkiey od Kátholikow w Krákowie/ wnet náſtáłá Biblia Brzeſka od Kálwiniſtow przełożona WujNT przedm 1; Ná wyſpie Melićie Páweł od zmije zákąſzony / nic nie był obráżon. WujNT 505; Potym był widźian więcey niżli od piąći ſet bráćiey weſpołek WujNT 1.Cor 15/6 (453); WysKaz I4 (7); Słuſznie y przyſtoynie oſoby W. M. zá to odemnie máią bydź vważoné JanNKar Bv (6); Nádáremné ſą práwá któré od wſzytkich nie bywáią chowáné SarnStat 49; Wyrzucony od Rektorá, ma bydz wygnány z Krákowá. SarnStat 204 (360); SiebRozmyśl A (3); GrabPospR K2v (3); POPIEL WTOry/ tákiſz też/ od Myſzy ziedźiony: Ze Stryie ná cżći potruł z namowy złey Zony. KlonKr A2v (12); KlonKrGum Av (3); KmitaSpit A2 (2); wypráwili ſie/ chcąc Azyą od Sárácenow pośiędźioną rátowáć. PowodPr 57 (19); Bo dowodźili onymi cudámi/ iż od práwego Bogá poſłáni byli SkarKaz 417a (57); Gdyż inſzemi prowenty y máiętnośćiámi hoynie ſą od Rzeczypoſpolitey opátrzeni. VotSzl D2 (16); CiekPotr 19 (3); Zacż ia z wiernymi twemi w twoim zborze świętym/ Niechay będę od ćiebie moy pánie przyiętym. CzahTr C3 (11); Złość/ co widźim niewidną/ ſłyſząc nieſłycháną/ Ma bydź od nas zdáléká záwſze omiiáną GosłCast 35 (24); PaxLiz D3v; ktory [ptak] ſwoią krwią ptaſzętá od wężá záráżone ożywia. SkarKazSej 670a (29); KlonFlis A3v (6); SkorWinsz A3; SapEpit A3 (4); Karmią bękárty/ od żon zmamieni mężowie. KlonWor 61 (9); PudłDydo B3v; RybWit B3v; Biega iáko pádálec/ [...] Abo iáko od łowcá poſtrzelona łáni. ZbylPrzyg A4; SzarzRyt A2v (7).

W powtórzeniach odnoszących się do tej samej osoby (6): OpecŻyw 131 [4 r.]; y tu od nieo od ſámego iáwnie im o tym powiedano było RejPos 67 (2).

W powiązaniu z czasownikiem zwrotnym w znaczeniu strony biernej (51): Przyſſyanga theſz yſz by ſzyą dobrze od pana Voyewody, y oth rad yego y Boyarow vczinyla LibLeg 7/11 (5); PatKaz III 97; A nagrodzy ſie wam to/ odemnię ſowito. RejJóz Cv; Virziſs Cżarcże yż odemnie Tak ſię twa czupryna zemnie RejKup bb8v; KromRozm III E3v; Przetośmy ku WKM to przynosili, żałościwie się skarżąc, że to wszytko od IchM się nie wypełnia Diar 69; Sámá ſie ty od ſiebye miłuieſz/ Gdy od práwych drog nie odſtępuieſz. BielKom E; GliczKsiąż L4v; LubPs F4 (2); Iż kto mu ſtale dufa/ záwżdy dobro iego/ Hoynie ſie roſkorzeni od niego ſámego. RejWiz 55 (2); Leop Nah 1/5; OrzRozm Q; BielKron [3322]v; GrzegRóżn F4; RejAp C6v; RejPos 305 (2); ktora [powinność krześcijańska] ſie wedle przykazánia Bożego od wiernych ludźi w każdym ſtanie y powołániu cżyni. WujJudConf 145; Od Iehowy kroki cżłowiecże proſtuią ſię/ y drodze iego życży. BudBib Ps 36/23; Záraz ſię też y nádziewáiąc/ żeby mu ſię pieniądze dáły od Páwłá BudNT Act 24/26; CzechRozm A6v; rozumieiąc iż ſię rozwiązáć to może od ludzi/ co ſię od ſamego Bogá wiąże. SkarJedn 343 (5); nowa ſię nań od tychże nieprzyiáćioł Heretykow woyná y niepogodá wzburzyłá. SkarŻyw 391 (3); na co ſię iuż od kogo inſzego nieco nápiſáło. CzechEp 12 (3); Złemu ſie to belo potem od Wegrow nagrodziło PaprUp C2v; Lecz/ co ſye iuż raz Pánu odemnie ślubiło/ PRáwo niebieſkié vczy áby ſye pełniło. ZawJeft 33; OrzJan 123; LatHar +4v (5); Mężobóyſtwá [...] w króleſtwie náſzym w korzeniły ſie od vpornych SarnStat 605; PowodPr 37 (2); SkarKazSej 701a (2).

B. Wskazuje na wykonawcę, sprawcę wyrażonego rzeczownikiem, nieżywotnym: przez co; a Vulg, HistAl, PolAnt; de, ex, prae, propter PolAnt; ab Modrz (368): FalZioł IV 28c (6); GlabGad D2v (4); WróbŻołt 67/3; Diar 95; BielKron E8; Práwye yák ſuche ćirnye od ognyá ſpłonęli. LubPs aa3v; Leop Iudic 15/14 (3); Mącz 167c (2); HistRzym 57; BudBib Iudic 16/9 (2); ktorzy ſie nie od Chriſtuſá tákimi ſtawáią/ ále od krztu y krzyżmá ktorym w dziecińſtwie cżárowáni bywaią. CzechRozm 13v; Oczko 4 (2); KochPs 96; y zginą iáko śnieg od Słoncá y woſk od ogniá/ nieprzyiaćiele iego SkarŻyw 560; MWilkHist C2; Kiedy ty chceſz/ wſzytek świát powodźią zátonie/ A kiedy chceſz/ od ognia/ iáko pióro wſpłonie. KochFr 126; PudłFr 72; LatHar 589; WujNT Ap 8/11; PowodPr 55 (2); Sniég piérwſzy przypalony ſpromiéniá iáſnégo Twarzy ſłońcá nieſtrzyma y táie od niego. GosłCast 57.

W powtórzeniu odnoszącym się do tej samej rzeczy (2): A sſtáłá ſie trzecia cżęść wod onych gorzka iáko piołun/ á wiele ludzi vmárło od wod od onych/ ábowiem ſie bárzo gorzkie sſtáły były RejAp 73v.

W połączeniu z rzeczownikiem w funkcji przydawki (27): Też ſpriſzcżenie od ognia goij FalZioł I 69b; Też na ſpalenie od ognia albo od vkropu, ieſt dobre lekarſtwo FalZioł I 99d; gdyż vznaią być zarażenie od złego powietrza, natychmiaſt daią drijakiew z winem pić FalZioł V 69v (16); BielŻyw 56; Ma to robacztwo [pszczoły, osy, muchy] w ſobie nie iaką błonkę ktorey ruſzanie zwłaſzcża od wiatru cżyni takowy zwięk GlabGad D (3); BielKron 294v; Mącz 56d; á to będźieſz miał białą máść práwą/ ná wſzelką ſpárzelinę/ y iákiekolwiek zápalenié/ bądź od ſłońcá/ wiátru/ álbo ogniá SienLek 135v; RejAp 40v; RejPos 101v; LatHar 251; WujNT 435.

W składni dopełnienia sprawcy (164): OpecŻyw 70; ForCnR Dv (2); Wódka kthorą ſpędziſz zmazy od ſlończa vczynione FalZioł II 18d (10); tam od zimnicze był na drodze morzon BielŻyw 77; Powiadał [Plato] że trzy rzecżi duſza iego żałowała. Bogacża ſzcżodrego ku vboſtwu prziſzłego. Mądrego od mądroſci opuſzcżonego. Cżci godnego w złą ſławę przyſzłego. BielŻyw 85 (3); nowe ziarno ieſzcże ma w ſobie wiele wilgoti y wodnoſci od ſłoncza nie ſtrawioney GlabGad G7v (4); March2 Dv; Abowyem nie ináczey iáko dym od wiátru roznieſiony/ ták prętko niſſczeią dni moię RejPs 148 (5); HistAl A6 (3); MurzHist K3; MurzNT 63v marg; Noc od gwyazd oſwyecona náukę nam dawa LubPs E2v; Day ábych zátłumion nie był od káżdey złośći niezdrożney LubPs ee3 (8); RejWiz 127v; kápłan y prorok nie vmieli nic dla pijańſthwá/ zátopieni ſą od winá/ błądzili w piyáńſtwie Leop Is 28/7; A ſpráwiedliwy cżłowiek/ będzieli od ſmierći záchwycon/ w ochłodzeniu. Leop BBB3 (13); ſlepi ludźie/ [...] od ſumnienia właſnego ſkátowáni y zamordowáni OrzList h; Iákoż o tym rozumiem/ gdy dobrym ćwicżeniem/ Obdárzon ieſt od ſzcżęſcia/ zgodzi ſie z bacżeniem. RejZwierz 82; áby pożárta byłá śmiertelność od żywota. BibRadz 2.Cor 5/4 (8); ſpuśćiłá ſie z moſtu w Wiſłę/ y záduſzoná od wody. BielKron 341 (2); KwiatKsiąż B3; Fulguratum, Co od pyorunu zábitego álbo opalonego yeſt. Mącz 139a; Mieyſce w domu które od słońca bywa wſzędzie ogrzewáne nie od ogniá. Mącz 154a (17); RejAp 21 (4); ále nákoniecz rozum zwyciężony od chćiwośći cieleſney GórnDworz Ff4v (2); HistRzym 111; A złośćiwy záwżdy wywrocon będzie iáko drzewo od wichru wykręczone RejPos 127v (7); GrzegŚm 52; A nákoniec liſtem od wiátru wzruſzonym vſtráſzeni będziecie. RejZwierc 256 (9); WujJud 210v; BudBib Iob 6/16; HistHel B2; Nie byway zwyćiężon od złego/ ále zwyćiężay w dobrem złe. BudNT Rom 12/21 (3); A przedſię vmárſzy nie miał być od śmierći zátrzymány CzechRozm 179v (2); Co cżęſtokroć widamy w ludźioch od ſzcżęśćia wynieśionych ModrzBaz 67 (8); Widział pałac piękny zápalony od ogniá/ ták iſz ze wſzytkich okien płomień wypadał SkarŻyw 461; StryjKron 72 (2); nie dopuſzcżáiąc tego áby od nikcżemnych myśli miáłá być poimána CzechEp 134 (3); NiemObr 84 (2); KochPhaen 12; WerGośc 241; PudłFr 41; ZawJeft 5; Fluctuo – Odwalow burzliwich ieſtem noſzony. Calep 425a (4); GrabowSet I2 (2); LatHar 141 (2); W ſtárym zakonie Pan Chriſtus nie dopuſzcza/ áby dar był więtſzy niżli ołtarz: ále v nas ołtarz od dárow bywa poświęcony. WujNT 98; Abowiem przecz wolność moiá ma być ſądzona od ſumnienia cudzego WujNT 1.Cor 10/29 (16); W tym żywocie ludźie wielkimi pracami odpocżynienia y beſpiecżeńſtwá ſzukáią/ lecż od złych żądz zwiedźieni nie náyduią WysKaz 10 (3); Sośnia od wiátru powálona mowi. KlonFlis B2; SzarzRyt Av.

W powiązaniu z czasownikiem zwrotnym w znaczeniu strony biernej (20): FalZioł IV 54a; Cżemu wſzytkie ſmyſły ſą w głowie. Od. Bowiem tam ieſt ſtolec mozgowy od ktorego wſzytkie ſmyſły rządzą ſie, przeto aby tim pilniey były ſprawowane, poſtawioni ſą blizu niego GlabGad B4 (2); WróbŻołt 4/8; kto ſye máźi dotyka/ vmáże ſye od nyey [bibl. Eccli 13/1]. KromRozm I N3; GliczKsiąż B4; ktorzy ludzie táką wodę pili/ záráźili ſie od niey. BielKron 366 (3); Dilabitur vestis condita situ corrumpitur, Káźy ſie ſzátá od pleśni Mącz 180c (4); y vpije ſię ziemiá ich krwie/ á piaſek ich od łoiu vtłuśći ſię. BudBib Is 34/7 (4); y to mieyſce gdzieby śiedział Látinin [...] hebluią/ álbo wymywaią/ aby ſię tak od niego nie ſplugáwili. BudNT przedm bv; SkarŻyw 291; CzechEpPOrz **3.

a. Wskazuje na narzędzie sprawcze; a HistAl, Vulg, PolAnt, in Vulg, PolAnt (119): BierEz L4 (2); Iezu ktorys nadroſſze oblicże thwoie j ciało od bicżow iako trędowate miał TarDuch C5; LibMal 1543/73; chceſz ábyſmy ná thym mieyſću od miecżow ſpolnie pomárli? HistAl L8v; LubPs Sv; wſſyſthcy twoi ná polu od miecżá popadáią. Leop 4.Esdr 15/57 (16); Bo y Salomon piſze/ iż to dawno ſłynie/ Ze ich więcey z obżárſtwá/ niż od miecżá zginie. RejZwierz 136; y dáleko ich więcey pomárło od kámienia grádowego [in lapidibus grandinis] á niżli ich pobili mieczem ſynowie Izráelſcy. BibRadz Ios 10/11 (10); Kto nośi kámienie/ vráźi ſie od nich BielKron 81v; ktoby tho bráterſthwo złamał álbo przeciw iemu był/ bogday od ſzáble ták zginął álbo ſie wniwecż obroćił/ iáko tá wodá. BielKron 400v (7); Mącz 340a; Iż kto miecżá vżywa od miecżá zginie. RejAp 109 (2); RejZwierc 194; y poległo wſzytko wojſko Syſáry od oſtrza miecżá/ niezoſtáło do iednego. BudBib Iudic 4/16 (9); BudNT Matth 26/52; CzechRozm 166 (2); Ták wiedz iże ten Włodek mężnie ſzáblą włada/ Y nie iedná pogáńſka od niey głowá ſpada. PaprPan H4v (2); y ten wſzytek około ſzykowánia woyſká poſtępek máło ieſt pożytecżny zá náſzego wieku/ dla dźiał/ od których wiele tyśięcy ludźi ginie. ModrzBaz 113 (3); SkarŻyw 503 (2); StryjKron 682 (2); Iż więcey ludźi od pijańſtwá/ niż od miecżá ginie. WerGośc 226; Sławni mężowie legli/ iák zboże od koſy GórnTroas 17; OrzJan 28; LatHar 694; Abowiem to ieſt kazń naywiętſza pod ſłońcem/ y kſztałt iákiś wiecznego potępienia/ y od tego miecza duchownego vmieráią wſzyścy/ ktorzy kośćiołá nie ſą poſłuſzni. WujNT 589 (2); SarnStat 971; CzahTr H (2); PudłDydo B5; Wolał od ſtrzał zginąć poháńcá zdrádnego/ Niż tył ſwoy pokázáć ſprośnie oczom iego. SzarzRyt C2.

W połączeniu z rzeczownikiem w funkcji przydawki (12): FalZioł *5v (2); Plagá álbo raz od bicża cżyni śiność/ ále raz od ięzyká/ łamie kośći. Leop Eccli 28/21 (4); ráná krwáwa od kijá/ teyże wági iáko y od mieczá UstPraw D4 (3); iż bogowie przepowiedáli śmierć Filipowi od wozá/ dla cżego wozow ſie chronił BielKron 123v; á onym ſokiem niech ſobie koniec pomáże mężczyzná/ á niewiáſtá kráie/ gdy máią dárćie od kámieniá. SienLek 106; chćiałeś też iáko niewinny báránek/ z obćiążeniem od krzyża/ ná ofiárę być prowádzony LatHar 278.

W składni dopełnienia sprawcy (20): OpecŻyw 46 (2); Adamas ieſt thákowey twárdoſći/ iż áni od żelaza áni od kámienia nie może być ſtłucżon HistAl G3v; Ieſli by od onego żelázá namniey niebył obráżon/ iuż ſye sſtawał wolnym iáko niewinny. GroicPorz z4; byli Tárgáni/ śćináni/ bitzowani/ [...] od mietzá ſtráceni KrowObr 60; okręty oto ácż wielkie ſą/ y od wiátrów wielkich bywáią pędzeni: á wżdam od máłego wioſlá obrácáne/ tám gdzieby moc ſprawce chćiáłá Leop Iac 3/4 (2); Krzyzacy [...] od Tátárow potárći iáko od grádu zboże BielKron 360v; Mącz 118c (3); poráżeni od wielkośći ſtrzał BielSpr 5v; Strum K2v; BudNT 2.Tim 2/26 (2); Bobych ſnadź łatwiey wytrwał od miecżá zránienie/. Niżli nieprzyiaćielſkie żárty, vrągánie ArtKanc Q9; GórnTroas 57; Iáko figurá ná liśćie wyráżona/ nie ieſt áni mnieyſza áni więtſza/ iedna iáko pieczęć od ktorey ieſt wyráżona WujNT 753 (2).

α. Wskazuje na kogo lub co, kto lub co pośrednio jest „narzędziem” czyimś dla osiągnięcia zamierzonego celu; ab Vulg (11): Y ſpuśćił ná nie Pan Bog węże ogniſte/ od ktorych márli prętko ſkoro vkąśił ktory. BielKron 42; Sſtráſzył Pan Bog on lud Filiſtyńſki od Ionátáná iż pocżęli vciekáć. BielKron 64v; A teraz od nowego Sábelliuſzá/ y podobnych iemu/ chce ſzátan tę obiáwioną prawdę z gruntu obalić. GrzegRóżn G; KlonŻal C.

W składni dopełnienia sprawcy (7): RejAp 81 (2); A od tych trzech plag pobita ieſt trzećia część ludźi/ od ogniá y od dymu y od śiárki WujNT Apoc 9/18; GosłCast 66.

9. Wskazuje na przyczynę, powód zaistnienia określonego stanu, sytuacji, wrażenia itp.: z powodu, dla, wskutek, z(e), z przyczyny, pod wpływem; a, prae Vulg, PolAnt, Modrz, Cn; in Vulg, PolAnt, Modrz; ex PolAnt, Cn; de, propter PolAnt; ab Vulg; ad Modrz (1079); oth chtorey rany nye Moszye rakam wladacz ZapWar 1507 nr 2032; Oni gdy to vſłyſzeli/ Od boiáźni áż wezdrzeli BierEz F; On wąż ſyná kmiećiowego: Gdy z nim igrał on go vkąśił/ Iż od iádu vmrzeć muśił BierEz L3 (6): A zatym náſwietſſá panna/ [...] ijż od ſilnégo ſmutku/ omdláwſſy na ziemię padła OpecŻyw 88v; Iezus mily [...] od boleſci ij zimna wielmi drżál OpecŻyw 107v; aż dlá wielkiégo vdręcżeniá/ ij od wielkié mdloſci niemogl ſtátz na nogach OpecŻyw 109v; bo ſerce twé zmienilo ſie bylo od wielkié boleſci OpecŻyw 146v (52); PatKaz II 55v; HistJóz Cv; TarDuch A4v (2); A gdy ſie iuż Sęp ſtarzeie/ tedy mu ſie wirzchni nos pod ſpod ſkrzywi iż żadney rzecżi weń wziąć nie może/ á tak że ſam od głodu zdycha FalZioł IV 27a; dobre ieſt [popiół z głowy mula] naprzeciw każdey thruciznie, a zwłaſzcza gdy kto od grzybow niemoże. FalZioł IV 37v; NA wioſnę ſie wſzytki rzecży odnawiaią/ bo od gorączoſci á wilkoſci czaſu: ziemia ſie otwarza. FalZioł V 53v; Ty wſzythki rzecży zmieſzay [...] potym wyymi z wody á vgnieć w ręku v ognia z oliwą/ aby trochę było miękko od tey oliwy. FalZioł V 114v (91); Słyſząc to iego matka y zlęknąwſzy ſie thego od hanby wielkiey á teſknoſci ſama ſie zabiła. BielŻyw 133 (5); Cżemu od wielkiego chychotania boli wnątrze zwłaſzcża wirzchnie. GlabGad Fv; iako poſpolicie mowią, zdychał prawi od ſmiechu. GlabGad Fv; Bowiem wſzelka zagniłoſć ma w ſobie nieiaką gorzſkoſć, ktora po iedzeniu zoſtawa w ięziku, á thak wſzelkie picie ktore na ięzik przidzie od niey zda ſie gorzſkie. GlabGad I5v; Wzroſt pochyły przedſię, nie od ſtaroſci ale z przyrodzenia znamionuie cżłowieka dowcipnego, taiemnego GlabGad M5 (33); March2 D4 (3); oſtatek Ruſi [...] tam y ſam ſie tułaiącz od głodu poginęli MiechGlab 4 (6); BierRozm 12; Im więcey mros zimnem ſćiſka/ tym więcey nági od zimna piska. March3 X; tam drżeli od boiaźni/ gdzie boiazni nie było. WróbŻołt 13/5 (16); ſtrugámi łzy płynąć muſſą od troſki z oczu moich. RejPs 185v (4); RejRozpr G4; LudWieś B3v; A od wielkiey radoſći prawie ledwie dyſzę RejJóz K2v; A nie daycie nam na ſtaroſc pozdychać od głodu RejJóz L8v (5); LibLeg 11/156v (3); dzyączyą hannuſſa [...] zepchnąl ze wſchodu [...] na dol thak yſch od vrazu thego dnya trzeczyego zmarlo LibMal 1547/132v (2); SeklKat K2; RejKup I (4); A ták gdy Macedonowie y Perſowie mieyſce ono gdzie ſmok leżał przechodzili/ tylko od ſamego wzroku iego padáli vmárli. HistAl K8v; Pałac iey był niewymownie koſztowny á ſzcżyt iego od złotá y od pereł iaſnął. HistAl L6v (6); MurzNT 13v (2); Od myſlenia áż mi w vſzu piſzcży BielKom G; Zás od łáćiny nigdi też nye omdleye/ boć [...] nye wyelkich też áni trudnych názbyt łáćin piſſą. GliczKsiąż I8v; Od płácżum ocży moye w ták wyelkim bolu myał LubPs T3v; Koláná me od wyelkyego poſtu omdlewáły LubPs Zv; Ten w pámyątce wyecżney będzye ſpráwyedliwym/ A od złych poſłuchow nye będzye ſtráſſliwym LubPs Z5 (16); gdy mieyſtce od vderzenia ſpuchnie GroicPorz k3v; KrowObr 71; Potym około ſiedli rozni Muzykowie/ Aż od wielkiego brzęku coś ſie dzyało w głowie. RejWiz 25; Bo iáko pan ma być zdrow á w nim piwko kiſa/ Y od tegoć więc drży łeb y ſzupryná łyſa. RejWiz 66v; Ledwe iż k ſobye przyſzedł od wielkiego ſtráchu RejWiz 71 (16); ſmrodliwi będąc od nędze y mizeryey. Leop Iob 30/3; rycżałem práwie od żalu ſercá mego. Leop Ps 37/9; Ozdobćie mię kwiećiem/ oſypćie mię iábłki/ boć od miłośći mdleię. Leop Cant 2/5; y roſwiećiłá ſie źiemiá od chwały iego. Leop Apoc 18/1 (47); OrzList d4v; RejFig Bb7v (2); RejZwierz 81v; á łoże moię mokre ieſt od łez. BibRadz Ps 6/7; Zaćmiło ſię oko moie od popędliwoſći BibRadz Ps 6/8; Wſzytká tedy oná wielkość ſiedźiáłá ná onym plácu Kośćielnym/ drżąc od źimna ktore náſtawáło. BibRadz 3.Esdr 9/6 (34); OrzRozm C2; vpłácże ſie od dymu BielKron 26; A ołtarz powiedał vpáść od cięſzkośći/ iż nań wiele nákłádzyono. BielKron 83; Przyſzłá krolowa do Achiaſzá/ ktory iuż nie mogł widzyeć od ſtárośći BielKron 83; Záſmućił ſie krol od gniewu/ niechciał ieść przy ſtole. BielKron 85v (78); KwiatKsiąż N2; Marcere vino, Od opilſtwá gnuśnym być. Mącz 209c; Pudefio, Záſrómáć ſie/ Záczerwienieć ſie od wſtidu Mącz 329c (147); OrzQuin Aa2v (2); Prot B4; SarnUzn Cv; Aleć też y drugim ludźiem od zwyczáiu przyrodzenie fye mieni/ Iáko częſto w náuczonych: tácyćiem nie bárzo o ludźi dbáią/ ábowiem oná chćiwość ktorą maią ku poznániu rzeczy wyſokich/ wſzyſtkę inną im krotochwilę odeymuie SienLek 30; SZálenie/ przygadza ſye od rozmáitych przyczyn: niegdy od ćięſzkiego pićia/ niegdy od ſtráchu/ od miłośći od myſlenia/ od nieſpánia SienLek 52; Ieſliby fye theż przydáło iżby co w gárdle komu vwięzło/ ma nagle nogi wráźić w źimną wodę/ tedy od wezdrgnienia/ ku gorze wyráźi co mu vwięzło/ bądź rybia kość álbo co innego. SienLek 82; Gdy koń biegunkę ma/ thedy od niéy mdleie SienLek 172v (78); LeovPrzep A2; RejAp 57v (5); GórnDworz A2 (6); HistRzym 8 (7); trzáſkáwice pádáły ná ſwiát/ ták iż ludzye máło nie zdycháli od ſtráchu RejPos 274v (8); BiałKat 173v; BielSat L3v (2); A drudzy záſię dobrze nie zdechli od ſmiechu HistLan F2; áż ziemia drży/ á ſerce ſie od rádośći trzęſie. RejZwierc 26 (22); BielSpr 44 (2); KochMon 32; WujJud 111; tedy wzdycháli ſynowie Izráelowi od niewoli BudBib Ex 2/23; gdy będzie dobrey myſli Amnon od winá/ [...] biyćie Amnoná á zábiyćie iy BudBib 2.Reg 13/28; Skorá moiá ſzcżerniáłá ná mnie/ á kośći moie od znoiu wypiekły ſię. BudBib Iob 30/30 (29); Aż od wielkiey boleśći/ duſze w nim niesſtáło. HistHel B2v (2); BudNT Matth 11/7 (4); StryjWjaz B2; CzechRozm 183 (2); Bo chorzeie y wątleie ták ćiáło iáko y myśl od niedoſtátku pokármu. ModrzBaz [38]v; To też trzebá pilnie opátrzyć/ áby od proznowánia nie znikcżemnieli vbodzy ModrzBaz [38]v; Dobrzi á pobożni ludźie od ſmętku y od płácżu wiedną [!]. ModrzBaz 64 (18); kwaśna wodá/ á ięzyk od niey ćierpniąc czuie ſmak hałunowy Oczko 4v; od ſmrodu omdléwáli y márli. Oczko 26 (6); Calag 545a (2); Wzrokem ſtráćił od płáczu KochPs 42 (2); pierwey ſtoiąc ſię modlił/ potym gdy ſtać od poſtu nie mogł/ śiedząc SkarŻyw 29; Práwie omglewał od teſknośći SkarŻyw 335 (15); vpádłá od ſwéyże buynośći/ Zniwá niedoczekawſzy KochTr 12 (3); MWilkHist C4 (2); á Piecinig iáko chłop cięſzki od ſwoiego popędliwego ſtoſſu iſz chybił Ruśiná/ potknąwſzy ſie padł o ziemię StryjKron 135; Aż od ſtrzał záchmurzył ſie Słonecny woz iáſny StryjKron 255; Gedimin od onego poſtrzelenia nátychmiaſt duſzę wyduchnął StryjKron 411 (14); KlonŻal A2v (9); KochMRot C2v; Biádá wam ktorzy wſtáiećie ráno ná opilſtwo/ y ná to ábyśćie pili áż do wiecżorá/ ábyśćie gorzeli od winá. WerGośc 212 (11); WisznTr 13 (2); BielSjem 26 (2); Potym od melodiéy áż poſną na ſtole KochPieś 21 (4); Y oracz vbogi śpiewa/ Choć od pracéy áż omdlewa. KochSob 65; PudłFr 50 (2); ArtKanc N2; śmierć że nas nie minie/ wie to káżdy/ [...] á gdy komu powiedzą że iutro ma vmrżeć/ omdleie drugi od ſtráchu/ odiydźie chęć do iedzenia/ ſęn nie prżiydźie ná oczy. GórnRozm D4; Pierwey drugi niż do lat prżiydźie/ od pijańſtwá od wſzeteczeńſtwá da gárdło. GórnRozm L3 (5); PaprUp K2v; á niech dłużéy w wątpliwośći Fráſunkóm ćiężkim ſerce niehołduie/ Od których żywot człowieczy ſye pſuie. ZawJeft 8 (3); Complaudo – Radu ię [!] ſzie, od radoſzczij rękamij klaskąm. Calep 227b; Mephitis – Błoto ſmierdzące, a oſobliwie od ſiarki. Calep 654a (25); Gnoiow ná śćiány nie miotáć w ſtáyniach/ [...] bo od tego śćiány gniją GostGosp 16 (5); Bićié/ ogiéń/ y wſzytko to od czego boli Wyćiśnie/ iż powiedźieć muśiſz poniewoli Naywiętſzé taiemnice GórnTroas 42; Mogiłá záraz wſzytkę kwápliwie pożárłá/ Iáko ſkoro od mordu/ ona pánná vmárłá. GórnTroas 74 (5); Záprawdę iáko ſlońce świátłość ſwoię tráći/ gdy zá chmurę zaidźie/ ták rozum ludzki od zbytków tępieie. KochPij C2v; Pokoiu/ dźień moy/ nie ma/ od ćięſzkośći/ [...] Pánie/ zdeym pętá/ co ſerce tárgáią. GrabowSet K3 (4); Bowiém od wielkiégo ſtráchu/ Wypadł oknem nádoł z gmáchu. KochFrag 19 (2); OrzJan 41 (2); LatHar 138 (4); KołakCath B2v; KołakSzczęśl B3v; nálazł ie ſpiące od ſmutku. WujNT Luc 22/45; Smok ten ieſtći ſzátan/ rydzy ábo czerwony ode krwie świętych męczennikow WujNT 866 (16); Y owſzem vćiekaymy iáko z wody przed tonącymi/ ponieważ oni/ [...] rychley ciebie pogrążą z ſobą beſpiecżnego/ niż ſię ſámi wynorzą od ratunku twoiego WysKaz 12 (4); SarnStat 546 (3); y zepchnęli ćię z onégo wſchodu/ [...] y roztrąćiłeś ſie niewinny báránku Pánie Iezu Kryſte/ od onégo ſrogiégo vpádnienia ná źiemię. SiebRozmyśl C (6); WitosłLut A3v (2); KmitaSpit C4v; PowodPr 12 (4); Wody morſkie wyſoko ſię podnioſą/ [...] ſzumem y nawáłnośćiámi ták bárzo ludźie potrwożą/ iż od tego ſchnąć będą SkarKaz 5a (3); CiekPotr 23 (3); od krwie źimnéy członki drętwieć ięły GosłCast 73 (4); PaxLiz B4 (2); oblężono Betulią/ lud od głodu y prágnienia vmiera SkarKazSej 669a; Ná głowie włoſy od ſtráchu mi ſtoią. KlonFlis H3v (5); Od wſydu twarz cżerwona; potym bywa bláda KlonWor 3 (9); PudłDydo B2; Iák ſie ſzyiá nie vrwie od tych krezow ZbylPrzyg A2.

W połączeniu z rzeczownikiem w funkcji przydawki (68): Modzele álbo twárdoſć náręcze od roboty. Murm 64; ſinoſć od ſtłucżenia rozpądza. FalZioł ‡‡c; Maſc barzo dobra na vſchłoſc członkow od vranienia/ albo od iakiego kolwiek inſzego vrażenia. FalZioł V 109v (15); KłosAlg A3; WróbŻołt 43/17; LibLeg 10/92; GliczKsiąż C2v; KrowObr 84v; RejWiz 148; Leop 4.Esdr 15/49 (4); BielKron 388 (3); Gravitas capitis, Cięſzkość głowy od bolu. Mącz 149c; Livor, Siność/ Dęgi od bicia. Mącz 196a (9); Ale ſzaleńſtwá od czarney żołći/ to ieſt od Melánkoliey/ ty ſą známioná SienLek 53v (16); BudBib Ex 2/23; Oczko 12v (3); SkarŻyw 14 marg (2); WisznTr 33; Rancor ‒ Brzitki zapach odzagnoienia. Calep 894b (4); OrzJan 47; proſzę ćię/ prze twé ták gwałtowne vpádnienié ná ziemię/ od onégo ſrogiégo policzku SiebRozmyśl B4v; Máiąc rupie od piwá ktorem ſię był zálał/ Ták bárzo że we błoćie hániebnie ſię walał. CzahTr K4v.

a. Przyimek „od” w konstrukcji: wziąć kijem, udawić, zabić, [kogo] od [kogo] = uczynić coś ze względu na kogo, na co (4): Thobiaſz zlęknął ſie bárzo/ bo ſłychał dawno iż od tey dzyewecżki Sary vdawił dyabeł ſiedḿ młodzyeńcow/ káżdego z nich pirwſzey nocy ná pokłádaniu/ ktorykolwiek z nią brał ſlub. BielKron 97v; [Otto] Syem ná duchowne vcżynił/ ná ktorym nálezyono Ianá Papieżá tego ſtolcá niegodnego być dla iego ſproſnych á niewſtydliwych obycżáiow/ [...] Obácżywſzy to Papież vciekł w gory/ gdzye tám [...] nie mogły ſie w nim niewſtydliwe kuſy zátaić/ chłop go zabił rohátyną od żony. BielKron 174; iáko niektorego cżáſu w Poznániu wziął okrutnie kijem/ od cudzey żony. GórnDworz N4v; PudłFr 51.
10. Wskazuje na element odniesienia, wzorzec porównania; a(b) HistAl, PolAnt, Mącz, Modrz (695):
a. Z wyrazem oznaczającym porównanie, różnicę, podobieństwo [w tym: (daleko, mało, barzo, nic nie) rożny (rozno) (372), rozność (roznica) (72)] (656): FalZioł I 79d (5); Cżim ſie dzieli vcżony od nieucżonych, odpowiedział [Arystoteles], iako żywy od martwych. BielŻyw 89 (9); BielŻywGlab nlb 10; GlabGad B2 (6); Ięzik też ich [Turków] tak rozny od Tatarow iako Polſki od Cżechow/ albo Hiſpanſki od Włochow [non differt loquaela Thartarus et Thurcus, nisi modice, velut exemplariter diceretur, sicut Italus et Hyspanus, vel Polonus et Bohemus]. MiechGlab 65; Otoż masz państwa wielmożne Od niewolej nic nie różne BierRozm 15; KłosAlg A2v; LibLeg 7/35 (3); RejPs 118; RejRozpr B4v; wſzytkochmy rodzeni [bracia] Chociay ieden od drugiego twarzą trochę mieni RejJóz M3 (2); SeklKat Nv (7); RejKup y5 (4); gdyż oſthátnie rzecży zwykły mieć roznoſć od pirwſzych. HistAl F5; iż iákokolwiek możem rozeznáć dobre od złego [quod inter bonum et malum potuimus discernere; Isz badzym mogly vsznacz yakolwye myędzy szlemy ydobremy rzeczamy HistAl 1510 354] HistAl I4v; KromRozm I G (5); MurzNT 101 marg (2); MurzOrt B (5); wedle tych przypadkow/ ktore z iſtnoſci nye ćyeleſtney pochodzą [...] ktore w boſtwye nye ſą ine od iſtnoſci/ ále ſámá iſtnoſć. KromRozm II r3 (7); Y teraz zá náſſych czáſow co kácerſtw roznych ieſt od ſyebye w Nyemcach KromRozm III C2 (13); Diar 29 (2); DiarDop 101 [2 r.]; BielKom B3; GliczKsiąż E3 (4); Ale ten narod Sodomſki á tá zła winnicá/ Dáleka ieſt ták rzec mogę od nas ich roznicá LubPs gg5v (7); GroicPorz B4 (2); będęć wykłádał táiemnice ſlowá Bożego/ iż rozeznas prawdę od nieprawdy/ kośćioł ſwięty od kośćioła złoſliwego/ ſlugi prawdziwe P. Kryſtuſowe od ſlug Antykryſtuſowych: Syny Boże od Synow Dijabelſkich. KrowObr 47; iż vſtáwy Boże/ á vſtáwy ludzkie/ ták ſą dálekie/ y rozne od ſiebie/ iá⟨k⟩o ieſth niebo od ziemie? KrowObr 227 (16); vcż ſie káżdy ſtanu pomiernego/ Cnoty/ ſławy pocżćiwey/ vmyſłu wiernego. Gdyżechmy tym od inych źwirząt rozeznáni RejWiz 17v (19); RejZwierz 133 (3); ábowiem rozny ieſt żywot iego od inych y inákſze poſtępki iego [quoniam dissimilis aliis vita illius et immutatae viae eius]. BibRadz Sap 2/15 (9); Goski *2v; bo wiemy iuż [...] co zá roznicá ieſt od innych Krolow Krolá Polſkiego OrzRozm N (12); będźie odmienienie ſpráwiedliwych od nie ſpráwiedliwych/ nieſpráwiedliwi wiecżną śmierćią pomrą. Spráwiedliwi będą żyć BielKron 467v (11); GrzegRóżn Nv (10); KwiatKsiąż Gv (2); Parallelus, latine aequaliter distans mutuus vel invicem comparatus, W rózney różnicy od ſiebie będący. Mącz 277a; A te totus diversus est, Dáleko rożny yeſt od ciebie/ dáleko ynáczey o tym dzierży niżlity Mącz 487d (18); OrzQuin A3 (10); SarnUzn C2v (3); SienLek 61; á cżyni to [szczęści niewiernikom] Pan do cżáſu probuiąc wiernych od niewiernych. RejAp 40; Abowiem by też tho [wzgorszenie na ziemi] nie było/ á gdzieżby znáć wierne od niewiernych/ ſtałe od nieſtałych RejAp 63v (12); bo we Wloſzech nic nie rozny piątek/ od ſoboty GórnDworz T3v (21); GrzepGeom L4v; Y coż ieſth to miły Pánie zá cżłowiek/ iżeś go ták vwielbił/ á máłoś go coś poniżył od Anyołow. RejPos 3v (44); Kędy tego zgodnégo/ y ſtárożytnego wykłádu nie przymuią/ od niégo róznie wykłádáią: tám Kośćiołá prawdźiwégo Bożégo niemáſz. BiałKat 118v (12); GrzegŚm 67; A táiſta Prośbá/ ieſt rozna od Prośby przeſzłey. (marg) Tá Prośbá iáko śie od przeſzłey dzieli. (‒) KuczbKat 430 (11); Ale dáleko ći dwá [dobry i zły] rozno od ſiebie w tey roſkoſzy vżywániu chodzą. RejZwierc 142; wżdj ſie z inſzym rozmowić możeſz á dopytáć ſie prawdy od nieprawdy. RejZwierc 259v (28); ták wy [konfesjoniści] też wzgárdźiwſzy Kośćioł y Kápłaná/ [...] oſobne od Kośćioła Powſzechnego Ołtarze y ofiáry wymyślaćie. WujJud 9v (12); WujJudConf 254 [2 r.]; RejPosRozpr c2 (2); RejPosWstaw [1432]v (5); Lecż naſz ięzyk dáleko ma inſzy á rozny ſpoſob mowienia od Lacinſkiego BudBib Cv (8); WierKróc B; BudNT Hh6v; ále z Ewánieliey cudá prawdźiwe od falſzywych máią być poznawáne CzechRozm 189 (29); Puśćmy teraz ná ſtronę one roznośći pánow od poddanych/ śláchćicow od chłopow [distinctiones illas dominorum ac subditorum nobilium ac plebeiorum]: boć to wymysły cżłowiecże. ModrzBaz 143 (21); SkarJedn A8 (8); KochDryas A2; KochOdpr Bv; Oczko 11v (8); Syn nie iney nátury od Oycá/ ále teyże y tenże Bog SkarŻyw 597 (16); StryjKron A; y źwierzętom y ludźiom dał [Bóg] naśienie mieć w ſobie/ áby ſobie rzecż podobną rodźili. Ryby ryby/ bydło bydło/ ludźie też ludźi/ á nie rzecż od rodzáiu y od nátury ſwey przećiwną CzechEp 293 (21); Sámá prawdá náucży cżłeká pobożnego/ Iák tu mądrze rozſądźić ma złe od dobrego. NiemObr ktv (22); KochFr 68 (2); KochPhaen 23; ReszPrz 14 (2); y żaden nigdy ná tey [apostolskiej] ſtolicy nie ſiedźiał/ ktoryby inácżey od przodkow ſwych vcżył y rozumiał ReszList 190; WerGośc 243; WisznTr 23; KochPieś 44; Tyś [Duchu Św.] Oycu y Synu rowny/ w Boſtwie od Bogá iſtnośćią nic nie rozdźielny ArtKanc H15; GórnRozm G2 marg: KochWr 21 (3); ZawJeft 24; ActReg 127; Phil B3 (4); KochPij Cv GrabowSet F3; ponieważ [...] inſzy ſtan ieſt ſzláchecki/ inſzy kápłáńſki/ á od tych rózny kmiecy OrzJan 123 (8); LatHar 10 (2); KołakCath C3; że przez te 40. dni poſtu/ zli od dobrych/ niewierni od wiernych/ haeretycy od Kátholikow rozeznáni y oddzieleni bywáią. WujNT 16 (38); WysKaz 4; JanNKar A3v (14); JanNKarKoch Ev; SarnStat *4 [2 r.] (5); PowodPr 40 (6); y poznać będźie ſzczerniáłe ćiáło od świetnych á ſzczęśliwych. SkarKaz 6b (48); CzahTr D4v; GosłCast 13 (2); SkarKazSej 690b (4); KlonWor 69 (2); PudłDydo Bv.
b. Z przymiotnikiem lub przysłówkiem w stopniu wyższym lub równym w funkcji wyższego (39): Ieſt drugi ſtan też máło mnieyſzy od pirwſzego RejWiz 76v; Thedy Iazon zebrawſzy nie mniey od tyſiącá [non pauciores mille] mężow/ ſtrzaſkiem przyſzedł aby wźiął miáſtho BibRadz 2.Mach 5/5; Rewália ku pułnocy ieſth przyległa Szwedom/ niepoſlednieyſza od Rygi ná kupieckie rzecży BielKron 437v (7); GrzegRóżn I3v; Mącz 394a; ábym pewniéy poſtąpił/ od tegóż Philoſophá/ który [...] ták piſze OrzQuin Tv; RejAp 102; RejPos 142v (2); BiałKat 118v; BielSpr 14; KochMon 26; A też ázaś ty lepſzy niż Balák (marg) Wł/ á teras á záś tj dobry od Báláká etc (–) BudBib Iudic 11/25; Ieſliżeć Iudá [...] przepráwi ſię pierwey od nas [prior PolAnt, Vulg; pierwey Leop, WujBib] tedyć mu nie wytrzymamy/ bo on będzie mocnieyſzy niſz my. BudBib 1.Mach 5/40; SkarJedn 94 (2); áno ſámi od ćiebie y od ſyná twoiego miłego więtſzymi Heretykámi ſą. CzechEp 37 (3); gdyż vrząd Apoſtolſki [...] od vrzędu Biſkupiego zacnieyſzy ieſt. NiemObr 50; OstrEpit A4; JanNKar C3v (2); áby nápotym [...] nie mogli dáléy od trzech niedziel [ultra tres septimanas JaStat 488] Roków náznáczáć. SarnStat 554 (3); Sześćią ſtop od ćiebie ieſt wyżſzy. CiekPotr 69 (2); KlonFlis E4v; SzarzRyt D3.
α. W połączeniu z wyrazem oznaczającym monetę wskazuje na wysokość ceny [w tym z domyślnym comp „niżej” (2)] (3): Nie dam go [siodła] od pułgrzywnia/ pieniążká iednégo WyprPl A4v; Prze Bóg/ czemu ták drogo? ośm złotych weźmićie. (–) Nie dam ich od dźieśiąći/ prózno y myślićie. WyprPl B2v; Nie naydźie miedzy nimi żadnego tákiego [konia]/ Któryby ſtał y z vzdą droży od złotego. CzahTr L2.
11. Wskazuje na tego (na to), od kogo (od czego) odwołuje się do instancji nadrzędnej; a(b) Modrz, JanStat; ex Modrz (151):
a. Dotyczy osoby lub urzędu orzekającego, skazującego, od którego wnosi się apelację (95): (nagł) O Appellaciie od Xiążęczia Pruskiego. (–) [...] iż takove odezvy od Xiązeczia Pruskiego Commisſarze zobv ſtron zlozeni [...] mieli vznavacz. ComCrac 14; Diar 95; Od ktorych Sędźiow áppellácya nie idźie/ á w ktorych Spráwách. GroicPorz cc2v (3); OrzList h4v; Więc Krol Appellácyy Seymowych od Ziemſkiego y od Wiecowego Sądu/ ktore prze deń przychodzą/ ſądźić v nas niebędźie? OrzRozm S4; Ten [papież Pius II] napirwey vſtáwił áby ápellácya dáley nie ſzłá od Papieżá. BielKron 189 (3); RejZwierc 82v; BielSpr 50v; y to trzebá poſtánowić/ od ktorych ſędźiow ma być ápellowano/ á od ktorych nie? ModrzBaz 89v (3); BielSjem 25; Calep 229b; á Sędźia od ktorégo było áppellowano/ ma przez wſzelkiéy przygány zoſtáć. SarnStat 535; Podkomorzégo ruſzenié/ y Appellácia od iego vrzędu SarnStat 1310 (19); Od ſeymow gdźie ſię vćiekáć y áppellowáć będźiećie? SkarKazSej 659b.

Połączenia: »od ... do, do ... od« = a(b)... ad Modrz, JanStat; de ... ad JanStat (36:4): ZapWar 1545 nr 2646; w Ruśi z Miaſt y z Miáſteczek áppelluią do Rádźiec Lwowſkich [...]A záś od Rádźiec Lwowſkich / do Práwá wyſzſzego Máydeburſkiego Zamku Krák. GroicPorz bb2 (2); Apelluie tedy [Luter] od nieuczonego Papieżá do lepiey vcżonego papieżá. BielKron 194 (2); Appellatio, Ruſzenie ſądu/ odezwánie/ álbo/ Appellacia od yednego ſędziego do drugiego. Mącz 13a (2); o głownieyſzych ſędźiach/ do ktorych od innych ſędźiow wſzytcy Koronni ſtanowie ápellowáć mogą/ á od nich do nikogo inſzego ModrzBaz 90v (6); NiemObr 172; ArtKanc M2; Phil Q; WujNT 555; ieſliże [apelacyja] od Kśiążęćiá Pruſkiégo ſądów [...] ma iśdź do Królá, ták iáko od Kśiążąt Rzéſkich áppelluią w Rzéſzéy ad Cameram Imperialem SarnStat 1143; zá mych młodych wieków od Piſárzá w téy mierze do Sędźiégo áppellowano, iáko y od Komorniká do Podkomorzégo, od Podſtárośćiégo do Stároſty. SarnStat 1279 (17); Sądy Boże ná ziemi miłośierdzia pełne Idzie áppellácya od ſpráwiedliwośći do miłośierdzia. SkarKaz 3a marg (3); SkarKazSej 679b (3).

»od ... k« (1): odezvy ſtron tych ktoreſie od Xiązeczia Pruſkiego ſządu odezvaly, knam iako zwirzchniemv Panv [a ducis Prussiae iudicio ad nos tanquam ad superiorem Dominum JanStat 932] wych moczi a vaznoſczi zoſtaviemy ComCrac 14.

»od ... na [co], na [co] ... od« = a(b) ... ad Modrz, JanStat; a ... in, ex ... in Modrz (10:2): bo od wszytkich sądow koronnych [...] też i od samej osoby KJM w niektorych causach jest na sjem apelacyja. DiarDop 113; BielKron 195v (2); Bo od wſzitkich ſędziow powiátowych bywáią áppellácyie ná ſeym ModrzBaz 137v (3); Kto ná Wiécá od ſądów appelluie SarnStat 813 (5).

»od ... przed« = a ...in Mącz (2): OrzRozm T4v; [Waleryjusz] vſtáwił [...] áby ápellácya od rády álbo Senatu ſzłá przed poſpolſtwo BielKron 105v; Mącz [380]d.

b. Dotyczy orzeczenia, wyroku, od którego wnosi się apelację (47): ktora [wina] na niey [duchownej personie] ma bycz zkaząna wduchownem pravie pod kliątwami od Ktorey vyny [A quo decreto poenae JanStat 238; á od dekretu téy winy SarnStat 216] appellacia niema bycz przez duchownego. ComCrac 21v (3); APpellátio/ zową odezwánie od obćiężliwego ſkazánia niſzſzego Sędźiego/ do wyſzſzego GroicPorz aa4v; (nagł) Ieſłi od káżdey Sentencyey ma być áppellowano. (–) KAżdy [...] w káżdey ſpráwie od káżdego vćiążenia może áppellowáć. GroicPorz bb2v (20); Możeć v inſzych ſądow dobrze ſobie tuſzyć/ Lecż od Páńſkich dekretow bárzo trudno ruſzyć. RejWiz 124; RejZwierz 3; BibRadz *3; OrzRozm T3v; Ceſarz Lodwig ápellował od iego klątwy od Papieżá źle ſpráwionego/ do Papieżá dobrze ſpráwionego. BielKron 186 (2); RejZwierc 166; A ták od iych [sędziów] wyroku niech nikomu niebędźie wolno ápellowáć ModrzBaz 92v; NiemObr 178; PudłFr 29; Phil L4; SarnStat 806 (13).
c. Dotyczy sprawy, w której przysługuje lub nie prawo apelacji od orzeczonej na jej temat sentencji (9): Od Acceſſorii [to ieſt/ od rzeczy któré ... JanStat 647] ktore nienioſſa vieczney vtraty rzeczy glowney iedno ſtraczenie Rokv abo volnoſczi od pozwv na tęn czas od takovych niema bycz rvſſenie ſzędziego, alie na ſzędziego decreczie ma przeſtacz, nizly od takovych acceſſorii ktore wſſobie nioſſą Zyſk y ſtratę glowney rzeczy o ktorą bel kto pozwąn wtakiei glowney rzeczy. [...] mozego [sędziego] rvſſycz na viecze ComCrac 16v; ZapWar 1550 nr 2655; A od tákowéy ſpráwy [o niesłusznie przez celnika pobrane cło] nie ma ſąd álbo Gród prziymowáć ruſzenia álbo áppelláciiéy/ iáko od rzeczy przez przywileie y Státutá Koronné oſądzonéy. SarnStat 391; Appelláciiéy áni ruſzenia od rzeczy, która ſtrácenia nie nieśie, dopuſczáć nie máią. SarnStat 808 (5).
12. Wskazuje na podstawę wymiaru opłat, świadczeń; pro Mącz, PolAnt, Calep, JanStat; a(b) PolAnt, JanStat; e(x) PolAnt; per Calep (662): OpecŻyw 84; Wrothny byerze ſthich talęg 150 tholp wielkich okrom thego od kaſzdego woza czo na tharg przyedzie po pyenyądzv MetrKor 57/120; WKxyązv od wozv po dwu groſchv scherokich czla buſkiego soli sto, tamze od vozv nakladnego po dwu groſſi scherokich MetrKor 59/273v; Dolina od Konya czterzi groſche A odedwu oſm g A od Talyagi iako wiſchei piſano MetrKor 59/277v (133); any mv myal placzycz ot they summhy po oszmy grzywyen na kaszde swyatho swyathego marczyna ZapWar 1527 nr 2383; BielŻyw 61; KłosAlg F4v (4); Zidzi od nych [wołów] miczyly [lege: mycili] y przedawaly ye. LibLeg 11/137v (5); ComCrac 13v (4); Item dwye czwyerczy drzewyane zidowcze Slomyney vkradl yſz mu od Noſchenya wody nyechcziala zaplaczicz LibMal 1550/152v (5); Wnet ſie to [wygrana] rozleći ſkoro Bo ſie wnet zbieży co żywo Day od kart/ dayże zá piwo Day záſwiece/ day piſzczkowi RejRozpr H (3); ConPiotr 31v (2); RejJóz Cv (2); Cygani aby dali od osoby po 6 gr. Diar 80 (4); GliczKsiąż M3v (7); Abowiem nakłády przed Práwem/ od zapiſow/ od ſkazánia/ od Minut/ y od innych ſpraw Sądowych/ rowną á pobożną zámierzoną płácą odpráwi. GroicPorz e4v (18); KrowObr 228 (2); Piſárze od ſzukánia w Kſięgách niemáią nie bráć/ á zá lifty záwieſzone Pieczęćiámi przyſądne máią bráć dzieſięć groſzy UstPraw C2; Gdyby kto kopce rozſypał [...] táki temu ktoby go pozwał przepada od káżdego kopcá álbo znáku narożnego trzy grzywny UstPraw Iv (68); Biſkup po grzywnie kſiężey kazał kłáść od dzieći RejFig Aa5v [2 r.]; RejZwierz 137; BibRadz I 183d marg; BielKron 123 (8); KochSat A4; Quantum solvisti pro vectura. Co cie furá koſztuye/ wieleś dał od przywiezienia. Mącz 477b (22); ázaſz nie dáć zá ſwięczenie/ zá birznowánie/ zá golenie/ zá ſtrzyżenia mniſzek iáko od owiecżek/ zá ágnuſy/ zá oleie/ od krzcżenia koſciołow/ ołtarzow RejAp 152; GórnDworz T; RejPos 144; BielSat B3v (3); Ale gdy przydzie od nich [pożyczonych pieniędzy] álbo lichwę dáć/ álbo ie zá przymuſzeniem wrácáć/ tedy [...] łáią. RejZwierc 101 (3); BudBib Num 3/46 (7); możeſz beśpiecznie dáć od ſztuki po 12 złotych. Strum E (13); ModrzBaz 54 (2); Satym ma dawacz Rinte ot thego sta slotych temu dzyeczyęczu Agnyeſczę ZapKościer 1582/31 (18); ktorych on potym ná okup wypuśćił/ gdy káżdy od ſiebie 700. grzywien ważonego czyſtego á ſzczerego ſrebrá zápłáćił StryjKron 205 (3); CzechEp 158; KochFr 36; WerGośc 252; BielRozm 12 (3); Vmrze Zagrodnik Sługa, wzdy czecheł kupią od dzwonienia zapłacą ActReg 23 (2); Stips, Pecuniae genus quod per capita colligi solet. Dan pieniezna, ktorą od kazdei oſſobi dauaią. Calep 1007a (9); GostGosp 50 (10); KochFrag 41; WujNT 108 [2 r.]; áby Zydowie [...] nie więcéy ná káżdy tydźiéń lichwy wyćiągáć/ iedno [...] ieden groſz od grzywny nie śmieli SarnStat 259; Od deliberátiiéy nie niema bydź brano/ pod winą cztérnaśćie grzywien SarnStat 1156 (256); GrabPospR Mv (4); ná ktore życżyłbym áby wielki podátek był od káżdey tákowey kupi vchwalony VotSzl D2v (3); SkarKazSej 704b; miedzy mytne grody Gdźie muśi płáćić morſkie cło od wody. Iedźie [...] Cżłowiek kupie. KlonFlis D (2).
a. Wskazuje na podstawę udzielonego odpustu (9): Druga modlytwa od ktorey tylye dny odpuſtu otrzimaſſ ylye cyal pogrzebyonich BierRaj 20v (2); a pokutuyączym tego dnya na mſzy ſtho dny odpuſtu bądączym dal od pyeruego nyeſporu [...] y od wtorego nyeſzporu teſz ſto dny a od kazanya y od ſamego ſzwyąta ſto y pyączdzyeſyąt dny. PatKaz I 3 (6); RejAp 113v.
b. Wskazuje na podstawę wymiaru kary (9): Toć ich byla wſziſtka nauka [zakazywać czytania Pisma św.] [...] Obac że żtąd iako zwodzili/ klątwą od pyſma grożili. Drogę do nieba zamikaly SeklKat A4v; á iż oni ludzye nie cżynili pokuty ſwoiey/ od mężoboyſtwá/ od cżárow/ od cudzołoſtwá/ y od złodzieyſtwá ſwego. RejAp 83; kthorzy [...] vmartwiáią [...] ćiáłá ſwoie/ cżyniąc im gwałt od káżdego ſwowoleńſtwá ich. RejAp 168v (6); A ieſzcże ktemu ſrogą licżbę muśiſz dáć od tego/ ieſliże nie pomiernie á nie z wiernym ſercem będzyeſz vżywał tego docżeſnego dobrá RejPos 228; WujNT Hebr 6/1.
13. Wskazuje na przeznaczenie do czegoś, czyjąś specjalność, cel, do którego coś służy; szczególną okoliczność: do, na; a(b), ad Vulg (138): RejRozpr G4v; klyucza stharego kthori od komori goſpodarſkyey ſzyą przitraffyal oney yeſth naziczil mowyacz otho maſch klyucz do komori LibMal 1551/163 (2); KromRozm I N2; KromRozm III M4v [2 r.]; Bo yáko koſcyoły od tego ſą/ áby wnich kazano GliczKsiąż L; áby v páná yákyego ſłużył dobry yáki mowcá á Prokurator/ ktoryby od rády pánu był GliczKsiąż N4 (8); Leie/ wrzeſzcży/ kołáce/ á śklenice tłucże/ Bo ſtráćił od rozumu y kłotki y klucże. RejWiz 30v (3); Leop 1.Par 11/25 (2); Ale iáko od tego ſą Rády Koronne/ áby Krolá vczyły OrzRozm O2v; nie wſzyſcy v nas ná woyny ieżdżáią/ iedny chowáią od roley/ drugie ná rzemioſła/ drugie ná ſłużbę Bożą BielKron 402 (5); Receptaculum, Prziyęcie/ Mieyſce od przimowánia gośći Mącz 36b; Ministratorius, Służebniczy álbo to co yeſt od yákiey posługi álbo potrzeby. Mącz 222c (8); OrzQuin M (2); Albo ſtłuczy dzban od octu SienLek 49; RejAp 15 (10); HistLan E2v; Bo dawno to ieſt oná ſtára przypowieść/ iż ſtári od rády á młody od zwády. RejZwierc 162v (8); á ták áby od tego byli ſtroże coby káżdego pytali w bronie s kąd ieſth BielSpr 27v; ále do tego trzebá Háwerze mieć od Gor gdzie Stolle kopáią Kruſzcowe BielSpr 62v; Dźielni ſą y dobrze ſie potkáią z drzewcem zá tarcżą choćia chłopi prośći od pługá y od dobythká BielSpr 69 (8); WujJud 36v (2); PaprPan M3v [2 r.]; SkarŻyw 559; CzechEp 62; dobry Rycerz ieſt od zwády/ Popu też niezle záchować od rády. KochSz C2 (4); ReszPrz 11; Radby nam wźiął od zamkow (ſnadź) Inflanckich klucże. BielSjem 6; práwo [...] od tego/ żeby karało złe ludźie GórnRozm Cv (6); Amanuenses – Piſsarczik, słuſzka od piſsanią, ſekretarz. Calep 58a (2); GostGosp 8 (9); Phil D; SarnStat 106 (3); od tego P. Bog rodzice dáie/ áby z nich [dzieci] ſkłonnośći złe/ iáko z roley nieczyſtey chwaſty wykorzeniáli SkarKaz 420a (2); SkarKaz 661a.
Zwrot:»nie (być) od tego« = nie sprzeciwiać się, chcieć czegoś; non recusare Mącz (15): náznácżyli cżás w oſtátecżne dni Lutego mieſiącá z iecháć ſie [...] [Cesarz] nie był od tego/ tylko cżás dálſzy odłożył do środ poſtu. BielKron 412v (2); Nie yeſtem od tego/ Nieprzećiwiam ſie ábyś tám nie miał yecháć. Mącz 75c (3); Gdyć ſie ták podoba/ tedy też y ia od tego nie będę. CzechRozm 21 (4); CzechEp 86; flis ku pániéy godźi/ Onéy téż nie od tego KochFr 134 (2); ActReg 111 (2); KlonKr wstęp A4v.
a. Wskazuje na okoliczność, do której coś ma być przystosowane: na wypadek, w razie (24): ZapWar 1505 nr 1999; ConPiotr 32v; inákſzą koronę mieli od wyzwolenia z oblężenia/ inákſzą tryumfu BielKron 120v (2); Proletarii [...] Vbodzi ludźie [...] których też [!] ná woynę nie vżiwano tilko od niewoli. Mącz 325a; Ale teraz/ ktorą żyłę od ktorey niemocy śiec/ będźiem baczyli. SienLek 35 (4); RejAp 67v; Ma też Adamáſzkową [szatę]/ chowa ią od Látá BielSat D3; onych [świętych] wzywáć od potrzeb niektorych roſkazali. Iáko Antoniego od świni/ Lenartá od koni/ Otyliey od ocżu/ Apoloniey od zębow/ Heleny od rzecży zgubionych CzechRozm 6v (9); Hárkábuz pro forma miéy: kiiec od przygody WyprPl C3v; RybGęśli B3v; PowodPr 54 marg; żebyſmy mieli pewny záwſze depozyt od prędkiey y gwałtowney przygody/ przećiwko Koronnemu nieprzyiaćielowi VotSzl E2.
14. W połączeniu z rzeczownikiem charakteryzuje bliżej osobę lub rzecz; a(b) PolAnt, Vulg; de Vulg, JanStat (213):
a. Wskazuje na przynależność jednostki do kogoś lub czegoś (76): OpecŻyw 52 (3); Seneca y wiele innych od dworu Ceſarſkiego k S. Pawłowi chadzali BielŻyw 142; w woloſkiey Ziemy. niektorzi livdzie powſtaly y od waschey thesch ziemye. niektorzi weſpolek snymy myely nieyakie porozvmienie. LibLeg 10/93 (11); thaſch anna od Reſchcziny dala zyelya, do thego kapluna, a zophia od jaroſcha dwa placzki kupiła LibMal 1544/92v (9); Ten człowiek/ nieieſt od boga/ gdyfz ſobboty niezachowáwá MurzNT Ioann 9/16; Stanislaus wrzossek zeznal ys vielie ludzi vidzial tam oth pana Marczina ZapWar 1558 nr 2686; Leop Gen 15/3 (3); RejZwierz 27v; BibRadz 1.Reg 6/7 (5); wnet lud burzący vſpokoił ná wſzytki ſtrony/ ták od nieprzyiacioł iáko y ſwoie BielKron 101; iż ten Fridrych ná niekthorą potrzebę pozaſtáwiał wſi od kościołá s. Piotrá BielKron 325v; Pothym Opátá spiaſku od pánny Máryey dał wſádzić BielKron 378v (11); OrzQuin Y3 (4); RejPos 241; RejZwierc 172v; BudBib Ez 45/23; CzechRozm 194; iż Papież nigdy nie zaniechał ſtáráć ſię o ty zgubione owce od owcżárnie ſwoiey SkarJedn 251 (3); ále od Chryſtuſa ſąchmy y zowiem ſię Chrześćiány SkarŻyw 394; ZapKościer 1582/35v; CzechEp 306; ActReg 130 (2); LatHar 728; Iudaſz tedy wźiąwſzy rotę/ y od Arcykápłanow y Pháryzeuſzow ſłużebniki: przyſzedł WujNT Ioann 18/3 (6); iż wſzelákié ich ſpráwy ſądowé/ ták od ſądu Ziemſkiégo/ iáko y Grodzkiégo [...] wedla práwá Koronnégo dewolwowáć ſie máią SarnStat 742 (3); SkarKaz 241a; CzahTr F2v (2); Niech ćię Kápłan od Fary z świątośćią náwiedźi. KlonWor 20.
b. Wskazuje na rzecz, której coś jest elementem składowym (100): BierEz C2v; OpecŻyw 52v; Iakom ya nyewzyal [...] Dilowanya y slvpow od staynyey y od oborj na kmyeczem syedliskv ZapWar 1541 nr 2601 (3); Abdomen pinguedo carnis Feiſte vom fleiſch Tłuſtoſć od myęſá Murm 60 (2); BartBydg 2b (3); Wezmi ſkorki od iabłka Citrinowego FalZioł V 73 (8); GlabGad I2v; Item Stapor zelyazny od ſtepky vkradl v Arona Zida LibMal 1550/151 (9); Leop Dan 3/22; Ale niewiáſtá niektora zrzućiłá ſztukę kámieniá od żarn [fragmen molae] ná głowę Abimelechowę BibRadz Iudic 9/53 (4); BielKron 345; Putamina ovorum, Skorupy od yáyec. Mącz 333a (4); SienLek 60 (3); RejAp 186; GórnDworz Pv; nie będę godzien odwięzác rzemyká od trzewiká iego. RejPos 13 (2); HistLan E2v [2 r.]; BudBib Ez 25/9 [2 r.]; Strum K (2); CzechRozm 72v; Zaſłonę od ołtarzá męká Chryſtuſowá rozerwáłá SkarJedn 237; SkarŻyw 69 (2); oracze y teras wyorywáią [...] groty od drzew y włoczni StryjKron 355; PudłFr 78; Recrementum Purgamentum sive excrementum rei cuiuslibet. Plugaſtwo od każdei rżeczi. Calep 900a (8); GostGosp 54; puśćili ſię ná morze/ [...] roſpuśćiwſzy przeguby ſtyrowe (marg) panwie od ſtyrow (–) WujNT Act 27/40; PowodPr 53; SkarKaz 488b.
α. Wskazuje na całość, z której wyodrębniono jakąś część (31): FalZioł V 108 (2); KłosAlg G4v; pan Stanislaw Striy wziął pierwssą częscz oth pol volskich a synowczy podle niego ZapWar 1551 nr 2684; mowy yſz tha ſzlyoſſarka nawyeczey ſtrawyla od thich pyenyedzi LibMal 1552/172; GroicPorz A4 (2); Leop Lev 14/10; Nic nie pozoſtánie od potraw iego BibRadz Iob 20/21; Papież tákich nas wiele náto náiął/ áby co od żelázá zbędzie/ trućiną oſtátek zgłádzić. BielKron 227v (3); yżebyſmy od cżterzech y dwudzieſtu godzin trzećią cżęść/ to ieſt/ ośm godzin ſpaniu pozwolili. KwiatKsiąż P4v; Labori non plus irrogandum est, quam quod somno superent, Nie więcey ná robotę ma być czáſu wkłádano/ yedno to co od ſpánia zbywa Mącz 358a (3); SienLek 57v; RejPos 82v (2); BudNT Luc 5/36; MWilkHist K4v; Zator przy polscze od Sląska został, takzey Siewier ActReg 7; Semis – Połowicza od kazdei rzeczi. Calep 964b (5); WujNT Luc 5/36; SarnStat 972; PowodPr 71; Cygáni on lud bárzo głádki/ Są od onych Wándálow Afryckich óſtátki KlonWor 7.
c. Wskazuje na materiał, z którego coś się składa, także w użyciu przenośnym (33): [Gruszczyczka ziele] ieſt ſlożona od ognia y z zie mie/ á tak ieſt przeciwney moczi FalZioł I 116c (3); A tą pani ſlicżnie chodzi Noſi ſukienkę od zieleni [...] Noſi wacek odezłota Noſi noże ode ſrebra Noſi cżepek od biſioru LudWieś A3v (6); niewiedział by tho od prawdy było [nesciebat quia verum est; niewiedźiał żeby to było prawdá WujNT] co ſie dziáło przez Angiołá: bo mnimiał żeby widzenie widział. Leop Act 12/9; Tám też w tych gmáchoch ná wirzchu zbroie y ine rzecży od żelázá chowano BielKron 78 (6); gorzałką dobrą náćiéray/ álbo roſołem od ſzczuki świéżey SienLek 183; GórnDworz G2 (4); HistRzym 17v; BielSat D3; przynieſiono podárek Witoldowi Smoká pięknym á miſternym działem od złotá y ſrebrá vrobionego StryjKron 562 (2); BielRozm 28; Calep 123a; GostGospSieb +4 [4 r.]; KochFragJan 3 [2 r.].
d. Wskazuje na związek pracy z materiałem lub środkami do niej (2): ten napirwey wymyſlił rzemięſlo kowalſkie od żelázá BielKron 4v; Banausus [opera sua igni conficit] – Rzemieſznik, wſzeliaky ktori robotę mą od ognia. Calep 123a.
e. Wskazuje na przynależność do jakiegoś czasu, okresu dziejów (2): Bom ią ieſzcże ieſt cżłowiek od wieku onego/ W ktorym ieſzcże nie było przypadku tákiego. RejWiz 185; wyrátuy duſzę moię [...] od mężow z (tego) świata (marg) Albo ták przełożyć możeſz/ Od mężow (ktorzy ſą) od wieku [de tempore]. (–) BudBib Ps 17/14.
15. Wskazuje na odbiorcę, na tego dla kogo coś jest przeznaczone, komu coś ma być świadczone (8): LibLeg 11/156; BielKron 224v; A od tych mędrkow á wymyſlácżow ſwiátá tego/ y nád tymi wynioſłemi rozumy ich/ obyecuie Pan okázáć możność ſrogośći ſwey RejPos [290]v; Od dworu twego [A templo tuo; Dła [!] koſćiołá twego BibRadz] nád Ieruſzalimem tobie przynioſą krolowie vpominki. BudBib Ps 67/29.

W połączeniu z rzeczownikiem w funkcji przydawki (4): Wieſz żeś naprzod panu Bogu wiarę poſlubiła (marg) Slub od boga ważneiſzy niz od cżłowieka. (–) RejJóz E6; MycPrz I Bv; Honorarium donum erat ... quod consulibus olim in provincias advenientibus, honoris loco dabant ... Podarek od zwierchnoſci. Calep 487b.

16. Wskazuje na obiekt uczucia [w tym: (nie) wdzięczen od kogo = (nie)wdzięczen komu (16)] (19): tego roſkazania Czeſſarſkiego przyaczielſkiego yeſtesmi wſdzieczny od Czessarza yego M. przyacziela naschego y wam tesz dzyekvyemi yzeſczie nam to lyſtem ſwim oznaymyly. LibLeg 11/23; a yeſly tesz pan naſz bvdecz znati yz ony [Turcy] vczinyly ti rzeczi a to ſye vyawylo. tedi [...] tego pan nasch niebedzie wyerzen od Turkow LibLeg 11/59; A mi they pylnoſczy y ſtharanya kthore wthey rzeczi czinycz bendzye wdzyeczny od nyego bendzyem y laſkam naſcham y ynſchemy obiczaymy nagradzacz bedzyem nyeodmyennye LibLeg 11/172v (9); BielKron 162v; przypuśćił cie [Bóg] w rowny dział s ſobą/ vczynił cie krolewicem kroleſthwá ſwego/ bráćiſzkiem cie ſwoim zowie/ ieſliże tego będzieſz wdzięcżen od niego RejPos 74v; iż tákie vpominki á tákie vcżynnośći/ ktore z wiernego ſercá cżłowieka nędznego á s ſzcżyrego pochodzą/ ſą iemu wdzięcżne á bárzo przyiemne od niego RejPos 170v (7); BAdźcieſz wdzyęcżni od Bogá iego łáſki ſwiętey/ Ze ty kráie oſadza zacnemi Kſiążęty PaprPan H4; Ktorąm [miłość] y przedtym záwżdy/ iáko y teraz/ przećiw ſobie bacżył. Y wymowić nieumiem/ iákom tego od W.M. wdzęcżen: y iákom W.M. zá to powinien. CzechEpPOrz *2v.
17. Wskazuje na postać dowodu, dowód słuszności rozumowania, sądu (8): Ieſliż tedi wſzyſtko przezeń śię ſtáło/ tedić żadney rzecży niemaſz/ ktoraby śię bez niego ſtáć miałá. Okázuie śię tedy/ że Chriſtus Pan ieſt prawdźiwim Bogiem bo ieſt Stworzyćielem (marg) Dowod od wſzyſtkich rzecży ſtworzenia. (–) BiałKaz E4; gdy to ſłowem Bożym okazano będzie/ iż obrzeſka iáko y ſzabát/ iuż ſwoy koniec w Chriſtuſie wźięłá/ á iż iuż wierzącym nic nie ieſt pożytecżna: zátym też y dowod od vſtaw Papieſkich vſtánie. CzechRozm 73v; Ale pan Chriſtus nie prząc ſię tego/ iż cżłowiekiem był/ dla cżegoby też Bogiem názwány być miał/ dowodźi. Y bierze dwá dowody/ ieden od poświęcenia: á drugi od vcżynkow ſwoich [...] vkáżuiąc śiebie być godnieyſzym tego tytułu [...] ktorego oćiec poświęćił/ y poſłał ná świát: to był pirwſzy dowod od poświęcenia. Drugiego vżywa pan Chriſtus od vcżynkow onych zacnych/ kthore imięnim oycá ſwego odpráwował NiemObr 101 (5); WujNT 324.
18. Wskazuje na obiekt zainteresowania, temat rozważania, informacji itp. [od kogo, czego = na temat kogo czego, o kim o czym] (7): powthore wam przykazvye abisczie od walaskiey woyny dobrze siie dowiadowali o poddanich Krolia polskiego ktorzi będą zawiedzieny wniewolia LibLeg 10/57.

W połączeniu z rzeczownikiem w funkcji przydawki (6): A czo ſzye dotycze o nowyni od Czeſarza Tureczkyego. on nyema nygdzye poyachacz. alye ſſye ma wroczycz do Czanrigroda yſch ma trvdnoſcz od czophyyew ſchliſchecz aſch yem poczinyl ſkodi wyelkye. LibLeg 11/184; RejZwierc A3v; (–) A cżemuż ie [dziatki] v ſynow Izráelſkich obrzezowano? (–) Iż ſie ták BOgu podobáło/ y ták był cżynić roſkazał Abráhámowi y potomſtwu iego/ co ieſt iáſnie y źrzetelnie w kſięgách MOyżeſzowych opiſano (marg) Wywod od obrzezowánia dziatek. (–) CzechRozm 258v (2).

~ Przyimek „od” podwojony (2): Yescze bich wiele navky dal v.k.m.m kroliv od tey stroni od Turkow ale nyeſmiem ysz nam nie wierziczie a boycziesye sdradi LibLeg 11/45. ~

19. Wskazuje na podstawę wywodów, argumentacji itp.; ab Modrz (16): Ale co wyele o thym piſáć/ od proſtego przykłádu to możem wzyąć y ſobye rozwáżyć. GliczKsiąż H4; LAktáncyus od Sybille o ſądnym dniu thák piſze. BielKron 135v; áczkolwiek Gwiazdárze/ od Gwiazd rozlicznych/ rozmáite obyczáie w ludźiech powiedáią SienLek 30v; RejZwierc 19v; CzechRozm 31 (2); ModrzBaz 24; [ks. Powodowski] wywodźi/ dźiwnymi ſpoſoby/ y áż od wnętrznego ſłowá/ y vmyſłu/ ode tchu/ od rozumu Bożego [...] to pokázuiąc [...] iż ten tám ſyn BOży ktorego Logiem zowie [...] nawłaśniey rozum znácży CzechEp 177; A iż ten fundáment piſánia ſwego [...] záłożył Apoſtoł od obietnic w piśmie ś. vcżynionych o Iezuśie Chriſtuśie CzechEp 314 (8); Náoſtátek X.K. od mieyſcá árgumentuie/ piſząc / iż Antychryſt mieſzkánie ſwe/ miał záſádźić ná piaſku. NiemObr 173.
20. Wskazuje na obiekt uzależniający, warunkujący (1): Ale iż ten przerzecżony ártykuł iáko mamy znáć Páná Bogá náſzego ieſth pirwſzy y znácżnieyſzy/ á prawie od niego inſze też záwiſły: tedy my [...] ten będziem ná then cżás rozeymowáć. SarnUzn C4v.
21. Wskazuje na rzecz załamującą światło, w której się odbija obraz czegoś (2): od rzeci vgładzoney y polorowaney wſzelka rzec widoma lepiey ſie odraża. GlabGad B6; á słonecżny promień odrażáiąc ſie od złotá vderzał iey ná oblicże HistRzym 8.
22. W zleksykalizowanych jednostkach frazeologicznych (122):

»(aż) od (paniej) matki« = w przekleństwach i obelgach nazywać kogoś bękartem, naruszać dobre imię i moralność czyjej matki (4): ieden drugiemu od máthki náłáie/ ſłow ſzkárádych ni s tego/ ni z owego náſádzi GórnDworz N2v; RejZwierc [782]v; upiwszy się kazał strzelać na gospodę tego też p. Wesla, wywoływając, łając, zadawając słowa nieutciwe aż od matki ZapMaz II G 97/90.

W połączeniu z rzeczownikiem w funkcji przydawki (1): Niech [...] Przykré ſłowo od Mátki zmázy im nie ſpráwi. GosłCast 33.

»od prawdy« = naprawdę; serio rem agere, serio ac vero Cn (1): Czyli żártuieſz żóno? mamże wierzyć temu? Y od prawdy mam vfáć iuż ſłowu twoiemu? GosłCast 65.

»od ręki(-u)« = na poczekaniu niezwłocznie; raptim Mącz (4): Mącz 346a; To ták poſpolicie ludzie ſądzą [że ktoś coś bardzo dobrze umie] gdi widzą/ że kto co od ręki/ á przed ſię dobrze cżyni GórnDworz Fv; Strum D4; Schedicus – Nieſpodziałi prętki, odreku vczinioni. Calep 953a.

»od ręki« = prędko a niedbale (1): perfunctorie aliquid agere, Prętko á nierządnie co czinić Od ręki puſzczáć. Mącz 140c.

»od ręku« = poręcznie, dogodnie (1): Hoc succedit sub manus negotium, Idźie dobrze od ręku/ cziście ſie tráfia. Mącz 425a.

»od rzeczy« [w tym: w bezpośrednim połączeniu z przeczeniem (12)] = niesłusznie, niewłaściwie, niemądrze, bez sensu (19): á tego ſie [człowiek] nie ſtrzyma/ áby ſam ſiebie nie chwalił bezpothrzebnie á od rzecży GórnDworz I4 (3); CzechRozm 153v; włożyć [do wody] cukru garść/ [...] á vbogi ieſli przyſoli trochę/ nie będźie od rzeczy. Oczko 20v (4); nic od rzecży [św. Eufrozyna] nie mowiłá/ gdy ſię Smáragdem zwáłá. SkarŻyw 16; áby wet zá wet oddał Iákoż to v świátá/ wedle ćiałá/ zda ſię być rzecż pod cżás niektorym nie od rzecży CzechEp 4; ActReg 55; WujNT 859; iż Etimologia ſłowá tego [Hiszpan] po náſzèmu Iż pan, bárzo nie od rzeczy. JanNKar C4v (6); CiekPotr 86.

»być od rzeczy« = nie należeć do tematu (1): Tho cżegom ia dołożyć ieſzcże miał/ nieieſt tho ták potrzebne/ żeby bez tego dworzánin być nie mogł: Y owſzem ieſt iákoby coś od rzecży tey/ o ktorey ſie mowi: ábowiem tom chciał powiedzieć/ czo tho było pirwey w Polſzcże/ Rycerz páſowány GórnDworz V5v.

»od serca, od samych wnętrzności« = z głębi serca, serdecznie (1:1): Medullitus, Od ſercá/ od ſámych wnętrznośći. Medullitus amare, Serdecznie miłowáć. Mącz 213c.

»(sam) od siebie, od samego siebie; sam od swych sił« = sam z siebie, bez niczyjego udziału, wpływu, bez niczyjej pomocy; przyimek „od” wymienny z przyimkiem „z” cum G (45:4;1): FalZioł IV 53b; WróbŻołt nn4v; Iako latorośl niemoże owocu przynieść od ſamyi śiebie [a semetipso PolAnt, Vulg; ſámá od ſiebie Leop; ſámá z śiebie WujBib]/ ieſliby na maćicy nietrfała MurzNT Ioann 15/4; iż ſkoro dziećię máłe potznie blegotáć/ naprzod ſámo od ſiebie náutzy ſie nieprawdy mowić. KrowObr 157 (4); Nie będziećie ſiać áni żąć/ tych rzeczy ktore ſie ná polu ſáme od ſiebie rodzą [sponte nascentia; co ſie ſámo ... rodzi WujBib] Leop Lev 25/11; GrzegRóżn I2 (10); SienLek 199v; iż tego ſámi od ſiebie bez iego wſpomożenia Boſkiego nigdi mieć nie możemy/ wołaymyſz do niego RejPos 211v; bo ſie żadny s tym nie vrodźi áby to ſam od ſiebie vmiał/ iedno muśi widźieć á wyknąć BielSpr 71v; BiałKaz B3v; Cżemu lepak od śiebie [a vobis ipsis PolAnt, Vulg; od was ſamych Leop; ſámi z śiebie WujBib] nie ſądzićie co ſpráwiedliwe? BudNT Luc 12/57; Przeto iż on [Jezus] nie tylko mądrym ieſt/ ſam z ſiebie: [...] ále to wſzyſtko ſam w ſobie/ y ſam od ſiebie máiąc/ [...] on ſam inſzych mądrośći vcży CzechRozm 4v (5); SkarJedn 280; SkarŻyw 142 (2); CzechEp 146 (5); NiemObr 101 (3); ReszPrz 29 (3); Bo w roſtérku/ álbo ſámá od ſwych śił rzecz poſpolita vpáść muśi/ [...] álbo w nieprzyiaćielſkié ręce przyydźie KochWr 20; GórnTroas 24; LatHar 677 (2); WujNT przedm 27 (2); SarnStat 121; SkarKazSej 698b.

»słowo od słowa, od słowa do słowa; od sztuki do sztuki« = dokładnie, żadnego słowa nie opuszczając, słowo w słowo; de verbo ad verbum, verbum de verbo Mącz, JanStat; ad verbum Mącz, Modrz; nominatim Mącz (19:11;1): ktora cedula od ſlowa do ſlowa tak sye ma MetrKor 223v (2); KrowObr 127v (2); KwiatKsiąż E; Nominatim perscribere, Słowo od słowá/ álbo od ſztuki do ſztuki oznaimić. Mącz 249c (4); O Wieczerzy Páńskiey Náuká/ z Confeſsiey Sáſkich Kośćiołow/ ſłowo od ſłowá ſpiſána. WujJud 219; ModrzBaz 78v; SkarJedn 131 (2); SkarŻyw 40 (3); CzechEp 87; tenże Státut iáko porządny y z dobrym rozmyſłem vczyniony w ten náſz ninieyſzy Státut od ſłowá do ſłowá ſkázuiemy potrzebnie włożyć SarnStat 384; którégo liſtu/ y z tym co wnim ieſt nápiſano/ wyrozumienié ſłowá od ſłowá ieſt tákié. SarnStat 952 (14).

»słowo od słowa, od słowa do słowa [przekładać (a. przełożyć), tłumaczyć, wykładać, wyrażać]« = wyraz przez wyraz, dosłownie; verbum pro verbo Mącz (7:1): Similis in Bulbo suspicio consistabat. Równie w tákim podeyźrzeniu był Bulbus álbo od słowá do słowá tákie podeyrzenie yeſt zoſtawało ſie ná Bulbuwe [!]. Mącz 396d (2); iż ſą tákie właſnośći mowy w káżdym ięzyku/ że w drugi ięzyk z ſtrudnośćią mogą być przełożone gdyby ſie ſłowo od ſłowá/ przekłádáć miáło. CzechRozm 127v (2); ktorzy [tłumacze] nie tylko w texćie tego nie włożyli/ ále y ná kráiu o tym zmienki żadney nie vcżynili/ ſłowo od ſłowá z Greckiego ná Láćinę tłumácżąc. CzechEp 75 (3); ile rzecz náſzá Polſka dopuſzczáłá/ ſłowom od ſłowá przełożył/ nic nie przydawáiąc áni vymuiąc/ áni odmieniáiąc [...] więcey właſnośći ſłow Graeckich/ y Láćińſkich/ á niżli głádkośći ábo ozdobnośći ſłow Polſkich folguiąc. WujNT przedm 20.

23. W niewolniczych przekładach z języka obcego (70):
a. W tekstach biblijnych; a(b) Vulg, PolAnt; de PolAnt (68): coeli diſtillauerunt a facie dei Synai: a facie dei Iſrael [...] niebioſa deſzcż ſpuſciły od oblicżnoſci boga [...] od oblicznoſci boga Iſraelskiego. WróbŻołt 67/9 (6); LubPs R2 marg (4); ábyśćie zſáli y nápełnili ſie od pierśi poćieſſenia iego: żebyśćie doili/ y roſkoſſámi opływáli od wſſelákiey ſlawy iego [ut ... repleamini ab ubere consolationis eius ut ... deliciis adfluatis ab omnimoda gloria eius; ábyśćie [...] náſyćili ſie pierśiámi poćiechy iego: ábyśćie [...] roſkoſzámi opływáli ze wſzelákiey chwały iéy WujBib]. Leop Is 66/11 (14); BibRadz Iudic 19/2; RejAp 75 (4); RejPos 32v (2); ten [Noe] nas poćieſzy od roboty náſzey/ y od trudu rąk náſzych z ziemie [consolabitur nos ab opere nostro et a dolore manuum nostrarum de terra; Ten nas poćieſzy w ſpráwie náſzey/ y w prácy rąk náſzych z ſtrony źiemie BibRadz] BudBib Gen 5/29; Bo wyſuſzył Iehowá [...] wody Iordańſkie/ od oblicża wáſzego [a facie vestra] áżeśćie przeſzli/ iáko vcżynił był Iehowá [...] morzu Sufskiemu/ ktore wyſzuſzył przed námi [a facie nostra]/ ázeſmy przeſzli. BudBib Ios 4/22; że odeymieſz krwie niewinne/ ktore wylał Ioaw ode mnie/ y od domu oyca mego (marg) Wł. od na mnie/ y od ná domie [desuper (marg) a (–) me et desuper (marg) a (–) domo]. Iákoby rzekł/ od tych krwi ktore ſą nádemną. (–) BudBib 3.Reg 2/31; oglądam pomſtę twoię nád nimi (marg) wł: od nich [ultionem tuam de eis] (–) BudBib Ier 20/12 (29); Ktorzy káźń wezmą/ zátracenie wiecżne/ od oblicża páńſkiego/ y od ſławy śiły iego. [a facie Domini, et a gloria fortitudinis eius]. BudNT 2.Thess 1/9; gdy grzeſznik ſtánął przeciw mnie/ zámilknąłem/ y od dobrego [silui a bonis Vulg Ps 38/3; zámilczałem dobrych (marg) nie mówiłem áni źle áni dobrze (–) WujBib]. SkarŻyw 141; Ten popis [ludnośći] pierwſzy/ był od ſtároſty (marg) zá ſtároſty. G. S. (–) [a praeside] Syryiſkiego Cyryná. WujNT Luc 2/2 (5).
b. W odpowiednikach słownikowych (2): Pondo. eyn pfund ader gewicht von zwelffpfunden. Gwicht od xij. funtuw Murm 194 [idem] BartBydg 119.
*** Bez wystarczającego kontekstu (12): FalZioł +2v; Pierwſzy poſtęp bliſkoſći małżeńſkiey/ kto[...] kto[...] od ko[...] GroicPorz [dd42]; KrowObr A2; Ab, valet idem quod A Praepositio, Od Item Abs ut abs re. Mącz 1b; Hinc adverbium de loco, Ztąd/ Od. Mącz 156b; Prae praepositio ablativo casui servit, signiſicat ante, Przed/ dla/ mimo/ od. Mącz 316c (8); ZapKościer 1580/15v.
*** Dubia (13): PatKaz III 118; yako andrzy sqwarskj [...] bil wposzyvanyv polouicze szyedlyska andrzeyovego y wpolowyczy wszysthkiego ymyenya vedluk zapiszu swego oth kthorego ya mam poleczenye thyto polowycze ZapWar 1525 nr 2302 [idem] nr 2301; Iſch v panyey ſtempinſkyey myalya od olyeſchnycze wſtempinyu zeliſlawſky myewa przechowanye. LibMal 1546/121v; Anektánábus [...] wzglądał w niebo á rozeznawał niektorą gwiazdę/ á skłániał od tego żądzą ſwoię [separabatque desiderium suum; y roszwaszał yą sządzą HistAl 1510 46]. HistAl A7; Captiosa solvere sive dissolvere, Chytre od podchwytayące rzeczy odkryć. Mącz 35b; BudBib Cant 3/10; Iż nie miáłá niewola vſtáć od láſki Iudźiney/ áni błąd Iezuſowych náſládowcy/ ktory był [...] doktorem od nog iego [legislator de inter pedes eius (marg) de pedibus eius (–) PolAnt Gen 49/10]/ dokądby nie przyſzedł Szylo to ieſt Meſyaſz. CzechRozm 167, 167v; CzechEp 196; SarnStat 871, [1281]; GrabPospR M4.

Cf ODINĄD, OD NIEKIEDA, ODONĄD, [ODTAMTĄD]

AK, IM, KK