Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: (ODCHODNIE)

Następne hasło: ODCHODZENIE »

ODCHODZĄCY (23) part praes act

Oba o jasne.

Fleksja

sg
m	N	odchodzący	f	N	odchodząc(a)
	G	odchodząc(e)go		G
	D	odchodzącému		D
	A	odchodząc(e)go		A	odchodzącą

pl
N	subst	odchodząc(e)
G		odchodzących
D		odchodzącym, odchodząc(e)m
A	m pers	odchodzącé

sg m N odchodzący (2). ◊ G odchodząc(e)go (2). ◊ D odchodzącému (4); -ému (3), -(e)mu (1). ◊ A odchodząc(e)go (1). ◊ f N odchodząc(a) (4). ◊ A odchodzącą (1). ◊ pl N subst odchodząc(e) (1). ◊ G odchodzących (2). ◊ D odchodzącym (1), odchodząc(e)m (1) TarDuch. ◊ A m pers odchodzącé (4); -é (3), -(e) (1).

Sł stp notuje, Cn s.v. odbyty pokarm, Linde brak.

Znaczenia

1. Opuszczający jakieś miejsce, oddalający się (17)
- a. O człowieku (8)
  - α. W funkcji rzeczownika (1)
    - Przen (1)
- b. O tym, co może się poruszać; wydalany z organizmu (6)
2. Porzucający, zostawiający (7)
- a. Porzucający miejsce pańszczyźnianego przypisania do ziemi (6)
  - α. W funkcji rzeczownika (3)
- b. Umierający; w funkcji rzeczownika (1)

1. Opuszczający jakieś miejsce, oddalający się; abiens, decedens Mącz; exiens JanStat (17): Decedens, Odchodzący, zchodzácy Mącz [!] 44a, 104c.

W przeciwstawieniu: »przychodzący... odchodzący« (2): CzechRozm 209; ſam w ſobie Bog záwżdy iednáki/ á odmiány żadney y przypadkow przychodzących y odchodzących nie ma. SkarKaz 485a, 485b.

a. O człowieku (8): Reliquije zacnieyſze żeby oglądáli ſtáráią ſię: kſiążecżki nabożne/ modlitwy/ páciorki/ obrazki odchodzącym [cudzoziemcom pielgrzymom] dawáią ReszHoz 120.

odchodzący od czego (1): Iezu ktorys naboznem niewiaſtham od grobu odchodzączem miłoſierny y łaſkawy zaſzedł. TarDuch C7v.

Szereg: »przychodzący i odchodzący« (1): ſynowie Izráelowi [...] służyli krolowi wedle ſpráwy wſzech odmian/ przychodzącjch j odchodzącjch co mieſiąc [quae ingrediebantur et egrediebantur per singulos menses] BudBib 1.Par 27/1.

α. W funkcji rzeczownika (1):

W przeciwstawieniu: »przychodzący ... odchodzący« (1): Mayą też [młodzieńcy] być ćwicżeni ktorym obyczaiem mayą ku ſobie przypuſzcżać przychodzące/ y ktorym odchodzące odpuſzcżać KwiatKsiąż D3v.

Przen (1):

Wyrażenie: »od rozumu odchodzący« (1): Niememu młodzieńcowi znákiem krzyża S. mowę przywrócił, od rozumu odchodzącego brátá/ pomazánim oleiu S. ku pierwſzemu zdrowiu przywiodł. SkarŻyw 298.

b. O tym, co może się poruszać; wydalany z organizmu (6): Też biała vrina ſubtelna/ á cżęſto odchodząca wniemałey iakoſci Znamionuie zapalenie nyrek FalZioł V 3, V 6, 11, 14, 85; Bo ták wiedz/ káżde iedło, co w żołądek wchodzi/ Záwżdy ná czterzy cżęśći káżde ſie roſchodzi. Subtylnieyſze mieni ſie á cżyni kreẃ cżyſtą/ A gorzkość odchodzącą/ też żołć przeźrocżyſtą RejWiz 117v.

W charakterystycznych połączeniach: odchodzący często, obficie, potrosze, zbytnie.

2. Porzucający, zostawiający (7):

a. Porzucający miejsce pańszczyźnianego przypisania do ziemi (6):

odchodzący skąd od kogo (3): przez młódźiéńce/ ze wśi od właſnych rodźiców odchodzącé/ wśi bywáią ſpuſtoſzoné/ dla niedoſtátku robotników SarnStat 200 [idem (2)] 660, 919.

α. W funkcji rzeczownika (3): ták iż Stároſtowie y Dźierżawcy dóbr náſzych dozwolenia y liſty świádeczné máią dáwáć odchodzącému [recedenti] SarnStat 200 [idem (2)] 660, 919.

b. Umierający; w funkcji rzeczownika (1): Niemierne płákánie [...] po śmierći/ gáni Apoſtoł/ y tákiego ſmutku zákázuie: ále Chrześćijáńſkiego miernego y ktory miłość ku odchodzącemu y ſámá ludzkość wyćiſka/ nigdy nie gánił. SkarKaz 385b.

Synonimy: 1., 2. odbiegający, opuszczający; 2. b. umierający.

Cf ODCHODZIĆ

DDJ