[zaloguj się]
[pdf]

ODCHODZIĆ (276) vb impf

Oba o jasne.

Fleksja
inf odchodzić
indicativus
praes
sg pl
1 odchodzę odchodzimy, odchodzim
2 odchodzisz odchodzicie
3 odchodzi odchodzą
praet
sg pl
1 m -m odchodził m pers odchodziliśmy
2 m odchodziłeś, -ś odchodził m pers
3 m odchodził, odchodzi(e)ł m pers odchodzili
f odchodziła m an
n odchodziło subst odchodziły
fut
sg
3 f będzie odchodzić
imperativus
sg pl
2 odch(o)dź odchodźcie, odchodźciéż
3 niech odchodzi niechåj odchodzą
conditionalis
sg pl
1 f bych odchodziła m an
2 m m pers byście odchodzili
3 m by odchodził m pers by odchodzili
f by odchodziła m an
n by odchodzi(e)ło, by odchodziło subst
impersonalis
praes odchodzi się
participia
part praes act odchodząc

inf odchodzić (26). ◊ praes 1 sg odchodzę (24). ◊ 2 sg odchodzisz (7). ◊ 3 sg odchodzi (66). ◊ 1 pl odchodzimy WujNT (2), odchodzim (1) MWilkHist. ◊ 2 pl odchodzicie (2). ◊ 3 pl odchodzą (24). ◊ praet 1 sg m -m odchodził (1). ◊ 2 sg m odchodziłeś, -ś odchodził (3). ◊ 3 sg m odchodził (7), odchodzi(e)ł (1) LibMal. f odchodziła (3). n odchodziło (2). ◊ 1 pl m pers odchodziliśmy (1). ◊ 3 pl m pers odchodzili (13). subst odchodziły (2). ◊ fut 3 sg f będzie odchodzić (1). ◊ imp 2 sg odch(o)dź (4); -dź (3) LubPs, RejPos, LatHar; -(dź) (1) WróbŻołt. ◊ 3 sg niech odchodzi (2). ◊ 2 pl odchodźcie (2), odchodźciéż (1). ◊ 3 pl niechåj odchodzą (1). ◊ con 1 sg f bych odchodziła (1). ◊ 3 sg m by odchodził (7). f by odchodziła (5). n by odchodzi(e)ło ZapKościer (2), by odchodziło (1) RejRozpr. ◊ 2 pl m pers byście odchodzili (1). ◊ 3 pl m pers by odchodzili (1). ◊ impers praes odchodzi się (2). ◊ part praes act odchodząc (60).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia
1. Opuszczać jakieś miejsce, oddalać się; discedere Vulg, Mącz, Modrz, Calep, Cn; abire Vulg, Mącz, Calep, Cn; abscedere, decedere Mącz, Calep, Cn; excedere Vulg, Mącz; vadere Vulg, PolAnt; recedere Vulg, Cn; profisci PolAnt, Modrz; digredi Calep, Cn; egredi Vulg; secedere Modrz; dilabi Calep; auferi, avolare, facessere Cn (187):
A. O istotach żywych, zwłaszcza ludziach (149):
a. W zasadzie po ziemi, najczęściej idąc (121): BierEz K4; przed Ianem klekni/ a noſſki iego ſwiete potzaluy/ a odchodzątz takież téż vdzialáy OpecŻyw 31, 20v; Diar 59; BibRadz I 9d marg, Gen 24/16; Abeo, Odchodzę Precz idę. Mącz 104c, 43d, 44a [2 r.]; BudNT Act 28/24; CzechRozm 145; Odpráwiwſzy święte mázánie y modlitwy przyſtoyne/ ma Kápłan do chorego ták mowić odchodząc. KarnNap E4v; Odchodząc Moyżeſz/ zlećił wſzytkę zwierzchność y mieyſce ſwoie Aaronowi SkarŻyw 490, 413, 572; A ia tym cżáſem odchodzę Mátuchnę ſwoię náwiedzę. MWilkHist F3v, C4, G3; KochSz Cv, C2v; ReszHoz 125; Digredior – Odſtępuię, odchodzę. Calep 323b, 4a, 8a, 289b, 324a, 328b, 382b; [Lukrecyjusz] dla vſcia ſromothy [...] odſąpił tego vrzędu y z Miáſtá vſtąpił. Ktory gdy odchodził/ Brutus był do tego powodem/ że mu s ſkárbu poſpolithego było dánych dwádzieſciá Tálenthow Phil E3; A Ieſus im rzekł: Nie potrzebá im odchodźić: dayćie im wy ieść. WujNT Matth 14/16, Matth 13/44, s. 236 marg, Act 28/25; KmitaSpit C3v; CiekPotr 75.

odchodzić od kogo, od czego (19): Dowiedzieli Tie teéż tego ſąſiedzi/ ijż ona dobrotliwá żeńcżyzna podlug domnimaniá odchodzi od nijćh OpecŻyw 30; MurzHist E3v; BibRadz Luc 4/42; BielKron 103v; Prot D3v; HistRzym 73v; Nie odchodź od nas miły Pánie RejPos 110v, 283v; CzechRozm 204v; KarnNap Fv; SkarJedn 95; SkarŻyw 173; Annas odchodząc od grobu/ rzecże do ſtrożow MWilkHist B3v; NiemObr 14; LatHar 234; Y przyſzły [rzesze] áż do niego: y zátrzymawáły go áby nie odchodźił od nich. WujNT Luc 4/42, Luc 9/33; GosłCast 39; PaxLiz C3.

odchodzić do kogo (2): y było lżey Saulowi/ á gdy vćichł odchodził Dawid do oycá BielKron 65v; CzechEp 331.

odchodził dokąd (10): Swyęty Máthuſz odchodząc do Murzyńſkyey źyemye/ napirwey nápiſał żydom ich yęzykyem Ewányelią KromRozm II cv; Leop Iob 39/4; BibRadz Gen 31/30; Każdego ćieſz czym możeſz/ nie daway nikomu Od ćiebie z ſmutnym ſercem odchodźić do domu. Prot D3v; HistRzym 46; HistHel C2; BudNT Luc 12/58; CzechRozm 176, 230v; SiebRozmyśl K4.

odchodzić skąd (4): MetrKor 37/4; LubPs gg6; drudzy/ odchodzili precż z miáſtá od ſwych máiętnośći do Grecyey BielKron 103v; GosłCast 39.

W przeciwstawieniach: »cisnąć się, przychodzić (3), wracać się ... odchodzić« (5): KrowObr 159v; imię twoie ieſt páni poćieſzenia/ ktore tobie ſtąd dano że wſzytcy ktorzy ſmutni ku tobie przychodzą/ záſie zweſelim odchodzą HistRzym 103; ModrzBaz 52v; wiele młodych ludzi przychodząc [...] ná táką świátłość/ y dziwną poſtáwę ś. Iágnieſzki pátrząc/ wzlepſzonemi odchodzili. SkarŻyw 69; LatHar 234.

W połączeniu z określeniem stanu lub sytuacji [w tym: z czym (9), bez (okrom) czego (2), part praes act (2), part praet act (1), part praet pass (1), N ai (1)] (16): takież ony [panie] dziękuiątz iey placżątz odchodzily a niedziw temu/ bo widzialy iéy odzienié [...] krwią vmazané ſyna iey. OpecŻyw 159; Prot D3v; HistRzym 73v, 103; RejPos 283v; ći nieboracżkowie nie v nas nieuprośiwſzy odchodzą [illi ipsi supplices re minime exortata a nobis discedunt]. ModrzBaz 144, 52v; á káżdy z poćiechą odchodząc/ tym go [św. Symeona] więcey ſławnym po wſzytkim świećie cżynił. SkarŻyw 29, 69,166,173, 224, 372; A gdy ich po tym y do więźienia dano/ y záś vbiwſzy puſzcżono: áżći z weſelem odchodźili/ iż zá godne pocżytani byli/ ktorzy to dla imieniá Iezuſowego ćierpieli. CzechEp 24; LatHar 234; Złodźieiá niedoroſłká naprzod rozgą karzą: A wtory raz odchodźi z pryſkowáną twarzą. KlonWor 37.

W charakterystycznych połączeniach: odchodzić do domu, do murzyńskiej ziemie, do namiotow, do ojca (3), do urzędu; odchodzić na pastwę, na puszczą, odchodzić od astrologa, od grobu, od majętności, od niewdzięcznych; odchodzić z gmachu, z gory, z miasta; odchodzić z przecznikiem; odchodzić z lekkością, płacząc (2), bez pociechy, z pociechą, z pryskowaną twarzą, z przymnożeniem nabożeństwa, smutny, z smutnym sercem, z uporem, nic nie uprosiwszy, z weselem (2), okrom wstydu, ze wstydem, wzlepszonemi.

Zwroty: »daleko odchodzić« [szyk zmienny] (3): I rzekł Fáráo: iuż ia was wypuſzczę ábyśćie offiárowáli Pánu Bogu wáſzemu ná puſzczey: ále wżdám ábyśćie dáley nieodchodzili [verumtamen longius ne abeatis] Leop Ex 8/28; BielKron 29v; SkarŻyw 184.

»piędzią [kogo], stopą nie odchodzić« (1:1): BierEz S4; Lateri alicuius adhaerere, Do cziyego boká ſie przypić/ to yeſt/ ſtopą nie odchodzić. Mącz 152b.

»odchodzić precz« = secedere PolAnt [szyk zmienny] (3): MurzNT Luc 5/16; Záſię podobne ieſt kroleſtwo niebieſkie ſkárbowi ſkrytemu ná roli/ kthory nálazſzy człowiek/ ſkrył gi/ y od rádośći ktorą ma z niego/ odchodźi precz [prae gaudio illius vadit]/ á wſzytko co ma ſprzeda/ á onę rolą kupi. BibRadz Matth 13/44; BielKron 103v.

»odchodzić na stronę« (1): z wſzethecżnicámi odchodźićie ná ſtronę/ y z nierządnicámi ofiary ſpráwuiećie [Cum mereiricibus diviserunt se et cum scortis sacrificaverunt] BibRadz Os 4/14.

Szeregi: »nie odchodzić ani stąpać« [szyk 1:1] (2): anakthorim by mya myeſczu poſthawyl stego nyeamam sthąpacz any nygdzyey odchodzycz MetrKor 37/4, 37/4.

»odchodzić a nie wracać się« (1): Oddziela ſie od nich płod ich/ á odchodzi ná páſtwę: odchodzą á niewrácáią ſie do nich [egrediuntur, et non revertuntur ad eas] Leop lob 39/4.

W przen (3):

odchodzić do kogo (1): Abowiem ſą duchy cżártow tych ktorzy cżynią cudá/ y ktorzy odchodzą do Krolow źiemie/ y wſzytkiego świathá BibRadz Apoc 16/14.

Zwrot: »odchodzić od oblicza [czyjego], od twarzy [czyjej]« [szyk zmienny] (1:1): Wzywali ich/ ále oni odchodzili od oblicża ich [sic abierunt a facie eorum]/ ofiáry czynili Baalowi/ á kádźili báłwanom. BibRadz Os 11/2; BielKron 81.
Przen (27):

odchodził od kogo, od czego (20): Leop Ios 1/8; BielKron 73v; GórnDworz H5v; Tedy odchodził duch ich od niego [= uśmierzał się ich gniew Tunc remisit (marg) lenivit (–) spiritus eorum ab eo]/ gdy to mowił. BudBib Iudic 8/3; odemnie (odchodząc) odkryłáś ſię/ y wſtąpiłás [dilexisti et ascendisti] (a) rozſzerzyłáś łoże twoie/ y poſtánowiłáś ſobie (przymierze) z niemi BudBib Is 57/8; Ták iákoś ſie dał widzyeć mężnym raz w potrzebie/ Niechże iuż nie odchodzi táka myſl od ciebie PaprPan Cc3v. Cf »od rozmu odchodzić«, »od pamięci odchodzić«, »jako konopie od ziemie odchodzić«.

W przeciwstawieniu: »przychodzić ... odchodzić« (3): KromRozm II ſ4; BiałKat a4v; A też ia fortuny nie pátrzę kiedi przychodzi/ ále kiedy odchodzić ma/ bo ſie thám dopiro iey wſzytki ſkutki okázáć muſzą. RejZwierc 13.

W porównaniu (1): A przeto/ iáko w ieſieni páda liſt z drzewá/ ták wten cżás [na starość] odchodzi od náſzego ſercá ono wſzythko/ co nam było w młodośći miło GórnDworz H5v.

Zwroty: »od rozumu, rozumu, z pamięci odchodzić« = tracić rozum, stawać się szalonym; dementire Calep; desipere Mącz; de memoria immutari HistAl [szyk zmienny] (4:1:1): tim czo miewaią [...] melankolią iż od rozumu odchodzą/ tedy takim ſą brzoſkinie dobre ku iedzeniu FalZioł I 110d, II 7d; Amátiſt vskramia mocnoſć wina/ á nie dopuſzcża tego kto gi noſi s pámięći odchodzić HistAl G3; Mącz 368; KuczbKat 135; Calep 303a.

»od siebie, od pamięci, od smysłow cielesnych odchodzić« = tracić świadomość na skutek silnego wzruszenia; mente moveri Mącz; mente excedere Vulg [szyk zmienny] (6:2:1): IAko ſą rozmáitych roſkoſſy przybytki páłácow twoych náſz miły pánie ilekroć to rozmyſla duſſá má práwie od pámięći odchodzi ráduiąc ſie themu ieſliże iey też kiedy przydzie ku niem doſtępić. RejPs 125; Mącz 401d; RejZwierc 12; pomnię ná ćię Páwle/ á odchodząc od ſiebie/ łzámi ſię zálewam. SkarŻyw 595, 160, 202 [2 r.]; WujNT 2.Cor 5/13 [2 r].

»jako konopie od ziemie odchodzić« = szybko rosnąć (1): A toć ſię też dźiateczki widzę częſto rodzą/ Y wzlot iáko konopie od źiemie odchodzą. ZbylPrzyg B4v.

»precz odchodzić« (1): Wſzyſtká moiá dobra myśl z tobą precz odchodźi/ A z tego mię więźienia nikt nie wyſwobodźi KochPieś 8.

»z rany zdrowo nie odchodzić« = nie wyleczyć się (1): Strzały znáczą/ że nagle człowieká vgodźi/ A z onéy rány żaden zdrowo nieodchodźi. KochFr 81.

a) [O złudzeniu związanym z odpływaniem z portu [komu]: Skupią ſie towarzyſzé/ wnet nawy wywodzą/ Płyniem z portu/ nam źiemie y miáſtá odchodzą. VergKoch 66 (Linde).]
b. Odpływać statkiem (1):
Zwrot: »odchodzić dalej« (1): Celox/ to ieſt lekka náwá/ w ktoreiem ia był/ odchodźiliſmy dáley ná morze gdy ſie náſzy pothykáli BielKron 460.
c. Zgodnie z prawem lub samowolnie opuścić miejsce Sądu (też miejscowość, w której proces się odbywa), często bez wykonania wyroku (23): A ieſliby téż zá przypowiedzeniém do ſądu czyim pozwány ná tákowy pozew ſtánął/ tám nie odchodząc ſam/ ábo Prokurator iego będźie powinien odłożyć winy ſto grzywien SarnStat 859.
Zwrot: »odchodzić od sądu, od prawa, z prawa, prawa« = discedere, decedere de iudicio JanStat [szyk 13:9] (19:1:1:1): A jeśliż pod tą przysięgą zezna [ten kto dał upominek], że nie dał, tedy ten takąż summę temuż sędziemu przepaść ma także też tymże obyczajem, nie odchodząc od Sądu Diar 96, 96 [2 r.]; Thákże ná tym Sądźie y ná káżdym innym/ nie godźi ſye żadnemu ſpráwę máiącemu/ gdy ią zácznie s ſtroną/ od Sądu odchodzić/ krom dozwolenia Sędźiego, GroicPorz i3v; ten kto wyzwał/ powinien będźie ſam álbo Prokurator iego nie odchodząc z Práwá zápłáćić winy SarnStat 872, 77,148, 391, 402, 483 (18).
d. O tekście; czynić dygresję, odstępować od głównego tematu; digredi Mącz (4): Digredior, Odchodzę Mącz 148a.

odchodzić od czego (2): W Przeſzłym Thractacie (iakoby odchodząc od pierwſzey rzecży) powiadaliſmy o narodach ktore mieſzkali w Sarmatiey Aziyſkiey MiechGlab 64; Mącz 147d.

W przeciwstawieniu: »odchodzić ... wracać się« (1): A ná ten cżás odchodzę: wrocę ſię do ſrogich/ Cżoło zmárſzcżywſzy/ náuk/ do ſwych zabaw drogich. KlonWor 81.

B. O tym, co może się poruszać (38):
Przen (3): y gdy to powtarzáłá cżęſto/ nieboy ſię mátko: światłość oná pomáłu odchodząc wzniknęłá/ ále wonią oná zoſtáłá SkarŻyw 589.
a) O czasie (2): ku wiecżoru ſie bliży a nachylon ieſt dzień ij odchodzi. OpecŻyw 169.
Szereg: »przychodzić i odchodzić« (1): Vt idem in singulos annos orbis volueretur, Aby temi tropy álbo ſpoſoby rok przichodźił y odchodźił. Mącz 267c.
a. O słońcu (2):

W przeciwstawieniach: »odchodzić ... przychodzić, wracać« (2): Słońce wſchodzi y záchodzi/ y wraca ſie odnowione ná ſwe mieyſce gdzye wſchodzi/ odchodzi też ku południu y wráca ſie ku połnocy. BielKron 79; GórnDworz L15v.

b. Wydalać się z organizmu (23): tymi purgacijami ſiła niecżyſtoſci iadowithych odchodzi/ z kąd pothym cżłowiek w długiem zdrowiu trwa FalZioł V 83, II 8d, V 1v [2 r.], 3, 4v, 6 [3 r.], 10v, 37; RejWiz 117v; SienLek 106, 110; Przeto przypátruią ſye dniá piérwſzégo/ ieſli [woda] odchodźi/ álbo nié Oczko 21v; [Vpłáwy męſkie też dwoiákie ſą/ białemi ty zową/ gdy naśienie odchodźi bez woley SienHerb C#2v].

odchodzić z kogo (1): Przy tym maſz baczyć leſtli po zlężeniu zbytnie wilkoſci z niewiaſthy odchodzą. FalZioł V 27v.

odchodzić komu (3): Gonorrhoeus dicitur Semine et genitura fluens. Einer dem ſeyn ſom/ ader natur ſtete fleyſſet. Ktoremu náturá tzęſto odchodzy Murm 70; FalZioł ++4b, V 30.

odchodzić przez co (1): A dla tego odchodzą takie niecżyſtoſci cżarne grube przez vrinę. FalZioł V 2v.

odchodzić czym [= przy pomocy czego] (2): FalZioł I 96d; wilgość Báńkámi odchodźi [...] śiekáne báńki ná to ſtáwiáią. SienLek 33v.

odchodzić z czym (1): ona wilkoſć Melankolicżna cżarna płynie z żył y od ſleziony, ktora ſie mieſza w vrinie á z nią odchodzi. FalZioł V 2.

W charakterystycznych połączeniach: odchodzić często, lekko, łatwie, obficie (2), pospolicie, po trosze (2), przez kilka dni, wiele razow przez dzień; odchodzi łożysko, mocz, natura [= nasienie], nieczystość (2), piasek, plugawość, rzecz przyrodzona, rzecz swa, uryna (4), wilkość (2), żołtość [= flegma].

c. O płodzie: urodzić się przed czasem (3): panie brzemienne niemaią tego ziela [opichu] pożiwać [...] á bowiem mdli żyły/, ktoremi bywa płod vmoczniony wmacziczy/ á tak dziecziątko rado odchodzi, przez cżaſu FalZioł I 8c, V 29v, 30v.
d. O wodzie: odpłynąć (7):

odchodzić od czego (1): Przywiedźże ónę Przykopę aż do ónego mieyſcá/ kędy będźieſz miał wolą Młyn budowáć, á ták ſzéroki/ iákobyś rozumiał/ żeć by dobrze wodá odchodźiłá od młyná. Strum I2v.

odchodzić z czego (1): Przebiyże od nich Rów thák głęboki [...] áby z Stáwu wodá dobrze odchodźiłá. Strum G3.

odchodzić czym [= którędy] (4): O Spuſtach rozmáitych którémi Wodá odchodźi. Strum Lv, G, N, Pv.

Przen (1): Świtánie/ źiołom/ wdźięcżną roſę/ nieśie/ Mnie/ ná powiekách/ gwiazdy łez odchodzą GrabowSet H.
2. Porzucać, pozostawiać, rozstawać się (często z nawiązaniem do zn. 1. oddalając się); (de)relinquere Vulg, Modrz, Cn; discedere PolAnt, Vulg, Cn (54): Iedni ſię wymawiáią wśi tu kupuiąc/ á drudzy odchodzą wołow ſwych probuiąc ArtKanc K20v.

odchodząc kogo, czego (15): RejPs 44v; LibMal 1552/167 [2 r.]; GroicPorz cc4; BibRadz I 416b marg; Przykazał też ſwoiey cżeladzi áby iey [Ruth] nie bronili żąć będzyeli chćiáłá/ á ſnopow odchodźćie áby ie ſobie brała bez wſtydu. BielKron 53; CzechRozm 189; ModrzBaz 91; Krolowi poſzeptał/ áby ſzedł do ſtołu/ á Pánow ták nieodchodził. SkarŻyw 509; BielRozm 6; W Stodole choć zámcżyſta/ gdy młócą/ nie máią niewianego żytá na noc odchodźić GostGosp 48, 36, 68; KmitaSpit C4v; GosłCast 39.

odchodzić od kogo (1): Niektorzy vczniowie obráżeni mową iego. Odchodzą od niego. WujNT Ioann 6 arg.

W porównaniu (1): niewiáſty opuſzczały dźiathki ſwe iáko ſtruſowie gdy iáycá zniożſzy odchodzą ich ná puſzczy. BibRadz I 416b marg.

Przen (11):

odchodzić kogo (1): á oto duch go porywa/ y nátychmiaſt krzyczy/ y roſtrąca/ y rozdźiera go áż do vślinienia/ á záledwie odchodźi [et vix discedit] ſtárgawſzy go. WujNT Luc 9/39.

Frazy: »rozum [od kogo] odchodzi« (1): A rozum práwie znácznie odemnie odchodźi PudłFr 72.

»wzrok od oczu [czyich] odchodzi« = ktoś przestaje widzieć (1): vpádła mylſ moiá [...] y wzrok od oczu moich odchodzi. RejPs 57v.

a) O Bogu: przestać obdarzać łaską [od kogo] (3):
Szereg: »nie opuszczać, (a) nie odchodzić« [szyk 2:1] (3): Nieopuſzcżay mie miły panie boże moy á nie odchodz odemnie. WróbŻołt 37/22; LubPs G2v; LatHar 164.
b) Zaniechiwać (3):

odchodzić czego (2): Gdyś ſie ty więc madlał z płácżem/ á pogrzebałeś vmárłe/ y odchodziłeś obiádow twoich [derelinquebas prandium tuum] Leop Tob 12/12; RejPos 175.

odchodzić od czego (1): Naprzod ábyś zupełnie Mſzey ś. ſłuchał/ nie odchodząc od niey áż po Kápłáńſkim ludźi przeżegnániu. LatHar 121.

c) Lekceważyć, wzgardzać, przestawać liczyć się z kimś lub czymś (2):

odchodzić kogo (1): (nagł) Pleban karze Kupca yſz ſie rozmyſla. (–) A iużez zaſie thy lepak Iako ſkapa zła lezies wſpak. I das ſie they małpie zwodzić Przodkow ſwych prawie odchodzycz. RejKup m8v.

odchodzić od czego (1): Sprocuiſti omnes deſcendentes a iudicijs tuis: Wzgardziłes wſzytkimi ktorzy odchodzą od ſądow twoich WróbŻołt 118/118.

a. Zostawiać współmałżonka (4): A ieſli niewierny [mąż lub żona] odchodźi/ niechże odchodźi. Abowiem nie ieſt zniewolon brát ábo śioſtrá w tákowych rzeczách WujNT 1.Cor 7/15.

odchodzić od kogo (2): roſkazał Pan áby Zoná od Mężá nieodchodźiłá [uxorem a viro non discedere Vulg 1.Cor 7/10] KuczbKat 260 [przekład tego samego tekstu]; WerKaz 284.

b. Porzucać służbę lub miejsce swego pańszczyźnianego przypisania do ziemi (7): Fliſſom we wſzech dźierżáwách zápowiedźieć/ áby bez opowiedzenia żaden nie śmiał odchodźić rodźic ſwoy GostGosp 92.

odchodzić od kogo (6): niektórzy pod bárwą vczenia ſie rzemióſł od rodźiców odchodzą SarnStat 200, 647, 657 [2 r.], 660, 919.

W przeciwstawieniu: »odchodzić ... wracać« (1): á ták tym ſpoſobem pány ſwé ná ſtronę odkłádáiąc/ y od nich [od panów] odchodząc wrácáią ſie do ſwych domów SarnStat 647.

c. Umierać; recedere HistAl (15): Oſtátek ſynu miły/ ſpráwuy z ſwey byſtrośći/ Gdyż choruiąc odchodzę/ dla ſrogiey ſtárośći. PaxLiz E2.

odchodzić od kogo (3): HistAl N3v, N4; pocżęli wſzyſcy płákáć [...] iż táki ſprawcá ich miłośćiwy/ ſprawny/ á wielebny/ od nich odchodzi. BielKron 45v.

odchodzić bez kogo (1): Alexander tys nas wiodł do Perſidiey Arabiey y Indiey áż do wſchodu Słońcá/ á theraz przez nas odchodziſz HistAl N4.

Zwroty: »śmiercią, przez śmierć odchodzić« (1:1): RejPs 106v; ſłuſznie y my żal náſz vćieſzyć/ gdy nam mili náſzy przez śmierć odchodzą/ y płácz pohámowáć możem. SkarKaz 381b.

»od świata odchodzić« (1): Więc niewiem co ieſt lepſze s ſwiátem krotko bywſzy [...] A od niego odchodząc dáć w przemycie ſkorę/ Cżyli s cnotą do Páná lecieć proſto wzgorę. RejZwierc 270v.

α. O Chrystusie: porzucić świat ziemski (7):

odchodzić od kogo (2): RejPos 311v; Nie fráſuyćie ſię iż odchodzę od was: Idę gotowáć wam mieyſcá SkarKaz 243a.

odchodzić dokąd (3): KromRozm III C8v; A gdzie ia odchodzę/ wiećie/ y drogę wiećie. BudNT Ioann 14/4, Ioann 14/5.

W przeciwstawieniu: »odchodzić ... wrocić się« (1): Słyſzeliśćie żem ia wam powiedźiał: Odchodzę y wrocę ſię do was [Vado et venio ad vos]. WujNT Ioann 14/28.

Zwroty: »odchodzić oblicznością swą« (1): miłośćiwy Pan á zbáwiciel náſz Pan Iezus Kryſtus/ odchodząc oblicżnoſcią ſwą ná onę dáleką drogę do Boga Oycá ſwego niebieſkiego od zwolennikow ſwoich/ tedy im tu zoſtáwuie á opowiedáć racży wolą ſwoię RejPos 311v.

»z tego świata odchodzić« (1): Sam CHRISTVS miſtrz náſz/ ztego świátá do Oycá odchodząc [ex hoc mundo ad patrem proficiscens]/ Hásło lub cechę zgody y miłośći ſpolney zoſtáwił nam ModrzBaz 67v.

3. Przemijać, przestawać działać, zanikać; recedere Vulg (22): przed południem poſpolicie odchodzi chęć iedzenia, iż iuż w żołądek w chadzaią złe wilkoſci GlabGad G2v; Mącz 262a; tedy przyſzedł kniemu Agág poważnie/ y rzekł Agag/ płáć przybliża ſię gorzka śmierć (marg) inſzy ták przekładáią: záiſte odchodzi gorzkość śmierći. (–) [Vere venit (marg) recessit (–) amaritudo mortis]. BudBib 1.Reg 15/32; [Przeto trzećia cżęść życia/ ochodźi przez ſpánie ProtKonterfet B2v (Linde)].
Zwrot: »z czasem odchodzić« (1): Głádkość v cżáſu w mócy: z czáſem tá odchodźi: Czás młodą twarz/ czás ſtárą y zmárzczyſtą rodźi. PudłFr 76.
Szereg: »przychodzić i odchodzić« (4): Periodicus, Co pewnego czáſu w yednę miárę przichodźi y odchodźi yáko febry. Mącz 291b; OrzQuin E4v; Trzećia ieſt rożność/ iż w nas rozumienie y mądrość ieſt przypadkiem/ przychodźi y odchodźi. SkarKaz 485a, 485a.
a. O dolegliwościach i chorobach: ustępować, mijać, przechodzić (13): kiedy Kacżkę na żywoth przyłoży cżaſu morzenia/ tedy niemocz odchodzi/ á kacżka zdycha. FalZioł IV 18a, V 10, 58, 75v, 80, 82v; chorobá odchodząc/ nátury mniéy ſłábéy nikąſká nie zoſtáwi. Oczko 27v, 33v.

odchodzić od kogo (1): ná chore przynoſzono chuſtki ábo przepaſki od ćiáłá iego/ y odchodźiły od nich choroby WujNT Act 19/12.

odchodzić od czego [= dzięki czemu] (1): tey to wody niechay ſie napija chori cżłowiek przez ſiedḿ dni/ niepodobnie quartana od tego odchodzi FalZioł V 89v.

odchodzić z czego (1): boleſć odchodzi ſtych bębelow FalZioł I 84d.

odchodzić przez co [= z czym] (1): vrina biała nie mętna [...] Znamionuie iż pocżyna niemoczy [!] przez taką vrinę odchodzić. FalZioł V 4.

odchodzić z czym (1): z mocżem nie mocz [lege: niemoc] odchodzi. FalZioł 70b.

W charakterystycznych połączeniach: odchodzi bolenie (2), boleść, choroba (2), ciężkość, kordyjaka, kwartana, niemoc (3), zaćmienie oczu; odchodzi niepodobnie, samo.

b. O dynastii: kończyć się [od kogo] (1): ácżkolwiek do tego cżáſu krolow ſwoich nie mieli Zydowie/ wſzákże kſiążętá s pokolenia Dawidowego od nich nie odchodziły áż do Máchábeow. BielKron 117v.
4. Ubywać, umniejszać się (6): czo by otchodzelo niſzy skrzinye thedi Mlinarz thego ma doyrzecz y pilnowacz ZapKościer 1582/40v.

odchodzić na co (1): A to coby ná qwartę odchodźić miáło/ áby ſie do Iéy Kro.M. obracáło SarnStat 105.

W przeciwstawieniu: »odchodzić ... obracać się« (1): Bo niegodziło ſię tákiego Chryſtuſowi ná ziemi mieć mniemánego oycá/ ktoryby ſię rodzáiem ćieleſnym báwił: á pilność y miłosć [!] ktorą był winien Synowi Bożemu/ ná inne dzieći ſwe rozdwaiał/ żeby temu iedynemu Synowi to odchodziło/ co ſię ná inne obrácáć miáło. SkarŻyw 241.

Zwrot: »na stronę odchodzić« (1): Mlinarz thego ma doyrzecz y pilnowacz aby na stronyę nyeotchodzelo a skrzyinyę v Mlina poprawyacz ZapKościer 1582/40v.
Przen [komu, czemu] (3): náucżył ſie Auguſtin ſ. o ſłużebności koſcielnej ták mowić y piſáć/ żeby nic nie odchodziło chwale [...] Páná Bogá RejPosRozpr b4v; SkarŻyw 241; Słonce iednáko y pádnie y wſchodźi/ Nam záwżdy z laty cokolwiek odchodźi. KochPieś 17.
5. Oddzielać się, odpadać, odrywać się (3):

odchodzić od czego (1): Nauci [...] membranula quae in nucis iuglandis medio est Luſzczina orzechá álbo skórká ná yądrku orzechowym też wſziſtko to co od owoców odchodźy. Mącz 242b.

odchodzić za czym (2): Ramentum, Wſzelákie máluczkie ſztuczki/ oskrobinki/ odrobinki które za skrobániem odchodzą. Mącz 345c; Tamentum, bárwá bárwicá/ tá która v poſtrzigáczów zá nożycámi odchodźi Mącz 457d.

6. Być położonym w jakiejś odległości (o topografii) (2): ieſliżeby pagorek daleko odchodził/ á nie byłby pagorek wyżſzéy łokćiá álbo dwu/ tedy możeſz y przez pagorek wyproſtowáć. Strum I3.

odchodzić od czego (1): Druga Antiochia á tá trzy mile od morza odchodzi/ gorámi wielkiemi záwárta/ ma port v rzeki Orontes BielKron 267.

7. Brakować [bezpodmiotowo] (1):

odchodzić czemu na czym (1): wiećie żeć ná chući iego [króla Zygmunta Augusta] nic nieodchodźilo/ wiećie teſz żeć y Moſkiewſkiemu oddáło śię to od niego. BiałKaz H4v; [ná obrotnośći mu [koniowi] też nieodchodźi. HistOtton 53; SienHerb 627a.; HistFort 96v, F8, Gv].

8. [Uwalniać się od zarzutów:
Zwroty: »niewinnością [czego] odchodzić«: Piotr Duszek do tego nie znał się i niewinnością tego odchodził i odszedł KsięgaSądIwk 1584 nr 81.

»przysięgą odchodzić«: ZWycżay téż to dźierży/ że kogo winią o co/ á zwłaſzczá o Długi/ á ón przyśięgą odchodźi/ á czyni to iuż nie raz/ ále wielé kroć/ ku ludzkiéy ſzkodźie: táki iuż bywa podeyrzány/ y niedopuſzczáią mu ſámému przyśięgáć/ iedno z świádki. GroicArt 20v (Linde).]

9. Zwrot: »[na kim] kija odchodzić« = bić (1): Fustuarius, Harumpálcatnik który rad ná ludziech kiyá odchodźi/ to yeſt biye. Mącz 141c.

Synonimy: 1.A.a. oddalać się, odstępować, oddzielać się; b. odpływać; 2. odbiegać, odjeżdżać, odstawać, opuszczać, zostawiać; c. umierać; 3. mijać, przemijać, przepadać, ustawać; 4. ubywać; 5. odłupawać się, odłupować się, odpadać, odrywać się, odszczepać się; 6. ubywać; 7. brakować, »nie dostawać«.

Formacje współrdzenne cf CHODZIĆ.

Cf ODCHODZĄCY, ODCHODZENIE, ODCHODZON

DDJ