[zaloguj się]
[pdf]

PRZEPADAĆ (85) vb impf i może pf

impf (84), może pf (1) [w znacz. 5. GlabGad].

e oraz drugie a jasne; w inf -pa- (3), -på- (1) SarnStat (3:1); w pozostałych formach -på- (46), -pa- (1) Mącz.

Fleksja
inf przepadać
praet
sg pl
3 m przepådåł m pers
n subst przepådały
fut
sg
3 n będzie przepådało
conditionalis
sg
3 m by przepådåł

inf przepadać (5). ◊ praes i może fut 1 sg przepådåm (4). ◊ 3 sg przepådå (63). ◊ 3 pl przepådają (9). ◊ praet 3 sg m przepådåł (1). ◊ 3 pl subst przepådały (1). ◊ fut 3 sg n będzie przepådało (1). ◊ con 3 sg m by przepådåł (1). ◊ [part praes act przepådając.]

Sł stp brak, Cn notuje, Linde także XVII – XVIII w.

1. Przechodzić, przedostawać się przez wierzchołek (góry, wzniesienia) na drugą stronę (1):
Zwrot: »na drugą stronę przepadać« (1): ktore [ryby] na gory nad Morzem będące z wody wyſkakuią, [...] tak iż też na drugą ſtronę gor przepadaią [in partem alteram prolabunt et cadunt] MiechGlab 61.
[Przen [co]: Teraz ſie [dusza] nieśmiertelna/ ćieſzy do woli [...]. Grob duſze/ zoſtáwiwſzy ſwoiey ná źiemi/ PRZEpada gorę świetną/ gwiazdámi złotemi KmitaTreny C2.]
2. Spadać w dół przez coś; cadere, praecipitare deorsum Cn [przez co] (1): tedy [ryby] wnidą do ſkrzynie/ pod piętrá. A przed piętry tedy nie mogą wzgórę wyniść [...]. Abowiém wodá idęcy tą ſkrzynią przez ty piętrá przepada/ niżli do kóńcá ſkrzynie dóydźie Strum K2v.
3. Wnikać do wnętrza, przedostawać się do czegoś; ad interiora accedere, penitus intrare, penetrare, pervadere, transire Calep; interfugere, perfluere, translabi, transvolare Cn (1): Penetro, Pervado, transeo, ad interiora accedo, quasi penitus intro – Prżenikám, prżepadam. Calep 772a.
[Zwrot: »[komu] do wnętrza przepadać«: A náſz go [Moskwicina, Niemca] mężny vſarz tylko raz ſkoſztuie [...]. Skoro z wielkiego pędu w weń drzewem záwádźi/ Alić go z koſmátego fryzá záraz zſadzi. A tak mu oſtra ſztuká do wnętrza przepada/ A on nędzny żywotá zárázem poſtrada. ZbylPRozm C2v.]
[Przen [przez co]: Co gdy vſłyſzáło Poſpolſtwo potrwożoné w ſobie ſerce miáło/ A źimny ſtrách przez wnętrzné kośći im przepádał [gelidusque per ima cucurrit ossa tremor II 120]/ Komuby ſzło o żywot/ kogo Phȩbus żądał. VergKoch 38 (Linde).]
4. Przepływać obok czegoś a. przed czymś; perlabi, praelabi, translabi Calep (3): Perlabor, Lapsu ingredior, incedo, vehor, penetro – Prżepadam, prżeiezdżąm. Calep 784a; Praelabor, Ante labor, praeterfluo – Przepadam, vpłiwam. Calep [834]b, 1080b.
5. O deszczu: padać a. spaść od czasu do czasu (2):
Fraza: »deszcz przepada« = alternat caelum a. pluvia vel serenum, alternis pluit vel serenat Cn (1): Cżemu wſzitkie inſze naci lepiey ſie kochaią przy mokradlni. (–) Dla potrzeby wilgoſci ktorą w ſię ciągną, przeto też one mniey roſtą gdy deſzcż nie przepada gdyż po deſzcżu iędrnieyſze bywaią. GlabGad I3v.
Zwrot: »dżdżem przepadać« = obfitować w deszcze (1): Wioſna pogodna ale wietrzna. Lato będzie dżdżem przepadało. Ieſień mierno ſucha. LudWieś B.
6. praw. Ponosić karę zasądzoną wyrokiem sądu, płacić karę a. tracić na rzecz strony wygranej [w tym: co (73), ile (43)] (75): A gdyby kupiec álbo krámárz zá iaką kupią pieniędzy drobnych bráć niechćiał/ táki kupią tráći do nas. Kiedyby kmieć niechćiał bráć drobnych pieniędzy tedy wiárdunk przepada/ á krámarz pułgrzywny. UstPraw E3, K2; a Gdy by vczywy Andraſz nyeſzolowſky nyepoloſzy [!] ty svmy wyſzy opiſzany: [...] vczywemu Malchrowy: ten Andraſz przepada ten dom na wyeky ZapKościer 1586/64, 1580/14, 1582/28, 1584/43v; A ktoby imo tę vchwałę chodźił z nią [z rusznicą] w mieśćie/ vrząd Stárośći ma ią wźiąć y z winą: á ktoby iéy dáć niechćiał/ tedy dwoię cztérnaśćie grzywien przepada SarnStat 500; KToby zábił plebeium hominem ruſticanum ſzláchćić/ przepada trzydźieśći grzywien SarnStat 615, 675, 1272 [2 r.].

przepadać do czego (2): KochPs [217]; nikomu zgółá nie ieſt wolno fráſzek tych/ IANA KOchánowſkiégo/ nápotym drukowáć [...]. Ktoby ináczéy vczynił/ wſzytki xięgi tráći/ y winę do ſkárbu Ieo Królewſkiéy Mćzi w przywileiu miánowáną przepada. KochFr [135].

przepadać komu (43): ZapWar 1536 nr 2492; Diar 96; ináczey kthoryby Mieſzczánin czynił/ przepada ſzeſć grzywien pieniędzy/ połowicę ſtronie/ á połowicę Stároſćie GroicPorz dd4v; Ktoryby Stároſtá omieſzkiwał czynić Exekucyey/ táki Powodowi przepada pięćdzyeſiąt grzywien. UstPraw A3v, A2, F3, Iv, I3v; A ktoraby ſtrona tego kupu nie trzimala, przepada Iego Msci Panu Woiewodzie Pomorſkiemv zlotych polſkich dwadzieſćia. ZapKościer 1580/4; ktora by strona stronyę ty vgody wytrzymala: a the rzeczy ſnowycz chczala: Ma przepadacz Iednaczom waſzyę pywa Gdnanſkego [!] y wola tluſtego. ZapKościer 1582/35; aieſzlyby ná ktory rok iemv niebeło wydano 25 grziwienek, thedy mv przepadaią takowąſſ ſſummę 25 mar. ZapKościer 1587/71, 1580/4, 7v, 1582/34, 36v, 1584/45 (14); SarnStat 846, 1161; [ZapKrak 1545 1/912; ZapWpolKośc 1547 2/77]. Cf »winę przepadać«.

przepadać na co (7): A gdzieby się zlie na przeciw iey zachoualo ktore ſnich. przepada na miaſto wſzitek grunth i zbudowaniem. ZapKościer 1579/1v, 1582/34, 1585/62v, 1586/68, 1587/71v. Cf »winę przepadać«.

cum inf (1): jeśliżeby też tego nań nie dowiodł, tedy też temu sędziemu taką summę przepada także zapłacić Diar 96.

Zwroty: »gardło przepadać« = zostać zabitym (1): ktora by strona: stronye Iakim slowyem albo yaką groſzbą [brak orzeczenia]: a bela By, przeſzwaczona Ta gardlo przepada ZapKościer 1582/30.

»winę (a. winy [jaką sumę]) (a. poenam [jakiej sumy]) przepadać« [w tym: komu (18), na co (2), za co (1)] = poenis esse obnoxium JanStat [szyk zmienny] (35): bo w Práwie gdźiekolwiek będźieſz czytał o winách/ kthore ſtroná zá iáki wyſtępek przepada/ wſzędi naydźieſz nápiſano: [...] GroicPorz d3v; A ilekroć [dłużnik] ſkazániu Sądownemu doſyć nieuczyni/ tyle kroć Sędźiemu zwykłą winę przepada. GroicPorz r2, b4, c3v [2 r.], o2v, p4v, x2 (11); ktemu ten co ráni/ przepada ránnemu winy trzy grzywny. UstPraw D3v; Kto w cudzym gáiu vrąbi dąb godny do ośi/ [...] tákowy temu czyi ieſt gay przepada winy trzy grzywny UstPraw E4, A2, A3v, B2v, Dv, D4v (11); O cudzołoſtwo męſzcżyzny karano wáłáſzeniem/ á niewiáſty gárdłem iáko ty ktore troię winę przepadáły/ to ieſt/ płod tym zárażáiąc/ męża zdradzáiąc/ wiárę wzgardzáiąc. BielKron 9v; KochPs [217]; a ktora by strona te vgodę znowyla ta strona przepada wyny tak panu Iako y naratus ya[ko] 10 slotych wegerſkych ZapKościer 1582/29, 1582/8v, 1580/16v, 1583/37; KochFr [135]; A któryby ſie contrarium ważył vczynić/ poenam centum marcarum [...] przepada. SarnStat 292; A ktoby tákowégo Mytniká [...] brónić [...] chćiał/ [...] powinien [...] winę tyśiącá grzywien Monéty Polſkiéy przepádáć Aktorowi/ y ſądowi SarnStat 391 [idem 402], 77, 402, 504, 803, 1169; Kto ſztuką/ ábo kupnem/ ná vrzędy wchodźił [...] Ten bywáł práwnie karan od Rzymiánow onych; Przepadał pewną winę/ ſto złotych cżerwonych. KlonWor 16; [SzczerbSpecSax 3 (Linde), 13 (Linde)].

[»[ile] ku zapłaceniu przepadać«: [Stanisław Iwan i Wacław Korzonowski] zapissuyą sie [...] themu wsithkyemu dossicz czynycz pod zakladem syedmysed zlothich [...] ku zaplaczenyu przepadayąncz ZapKrak 1544 1/686.]

Przen: O karze zasądzonej przez Boga (1): [Chrystus mówi:] A ty káż Poſle pomilczeċz Iż też będą drudzy ſłyſſecz Co wiecz taczi przepadayą Co o Pana mało dbayą RejKup ee3v.
7. Być zasądzanym (1):
Fraza: »[na kogo] by miała przepadać kaźń« (1): Ale y ná Sędźie Ziemſkié in vlteriori Proceſſu, czemuby nie miáłá przepádáć tá kaźń, gdyby byli niedbáłémi w czyniéniu Exequutiiéy. SarnStat 801.
8. Przestawać [inf] (1): Nexu obligare, Tym obyczáyem zápiſáć/ áby przepádáł być właſnym/ á niewolnikiem tego v którego pożicza yeſli ná czás nie zápłáćy. Mącz 244b.

Synonimy: 1. przebywać, przechodzić; 3. przeciskać się, przenikać; 5. dżdżyć, kropić; 6. płacić.

Formacje współrdzenne cf 2. PAŚĆ.

Cf PRZEPADAJĄCY, PRZEPADANIE

LWil