[zaloguj się]
[pdf]

PRZECHODZIĆ (337) vb impf

e oraz o jasne.

Fleksja
inf przechodzić
indicativus
praes
sg pl
1 przechodzę przechodzimy
2 przechodzisz
3 przechodzi przechodzą
praet
sg pl
1 m przechodziłem m pers
2 m -ś przechodził m pers -ście przechodzili
3 m przechodził m pers przechodzili
f przechodziła m an
n przechodziło subst przechodziły
fut
sg pl
1 m m pers przechodzić będziemy
2 m będziesz przechodził m pers
3 m będzie przechodził m pers przechodzić będą
f m an będą przechodzić
n subst przechodzić będą
imperativus
sg pl
2 przech(o)dź przechodźcie
3 niech przechodzi
conditionalis
sg pl
1 m m pers bysmy przechodzili
3 m by przechodził m pers by przechodzili
f by przechodziła, przechodziłaby m an
n by przechodziło subst by przechodziły
impersonalis
praet przechodz(o)no
participia
part praes act przechodząc

inf przechodzić (24). ◊ praes 1 sg przechodzę (30). ◊ 2 sg przechodzisz (6). ◊ 3 sg przechodzi (97). ◊ 1 pl przechodzimy (2). ◊ 3 pl przechodzą (62). ◊ praet 1 sg m przechodziłem (1). ◊ 2 sg m -ś przechodził (1). ◊ 3 sg m przechodził (22). f przechodziła (9). n przechodziło (1). ◊ 2 pl m pers -ście przechodzili (1). ◊ 3 pl m pers przechodzili (25). subst przechodziły (2). ◊ fut 2 sg m będziesz przechodził (1). ◊ 3 sg m będzie przechodził (1). ◊ 1 pl m pers przechodzić będziemy (1). ◊ 3 pl m pers przechodzić będą (1). m an będą przechodzić (2). subst przechodzić będą (1). ◊ imp 2 sg przech(o)dź (1). ◊ 3 sg niech przechodzi (1). ◊ 2 pl przechodźcie (1). ◊ con 3 sg m by przechodził (5). f by przechodziła, przechodziłaby (3). n by przechodziło (2). ◊ 1 pl m pers bysmy przechodzili (3). ◊ 3 pl m pers by przechodzili (6). subst by przechodziły (1). ◊ impers praet przechodz(o)no (1). ◊ part praes act przechodząc (23).

Sł stp, Cn notuje, Linde także XVII – XVIII w.

1. Przewyższać kogoś lub coś pod jakimś względem, górować nad kimś, być ważniejszym, bardziej wartościowym, intensywniejszym itp.; superare HistAl, Vulg, Mącz, Modrz, Cn; excedere HistAl, Mącz, JanStat; vincere Mącz, Modrz, Cn; praecellere HistAl, Vulg; exsuperare Vulg, Mącz; antecellere Modrz, Calep; anteire Modrz, Cn; praeminere Mącz; antestare, cellere, excellere, insignere, praestare Modrz [w tym: kogo, co (143)] (157): [wężowy trunk] Ieſt przyrodzenia ciepłego w wtorym ſtopniu/ ktora ciepłoſć przechodzi kąſanie iego. FalZioł I 154d; GlabGad Bv; kthoregom mowił być iáko vcżniá/ widzę że przechodzi miſtrzá HistAl D8v, L6; GliczKsiąż K6; Powiedz káżdy z nas tákową mowę ktoraby przechodziłá inne Leop 3.Esdr 3/5; A ták Dániel przechodził wſſyſtkie Kxiążętá y Stároſty: iż duch Boży obfitſſy w nim był. Leop Dan 6/3; tá [Mesalina] byłá ták wielka gámratká iż przechodziłá Semiramis BielKron 141v, 114, 442; OrzQuin M2; Mącz 207b, 434b; GórnDworz D2; BielSpr 52v; Bo ſie ták/ powiáda/ złośći rozroſły że iuż y Dyabłá ſámego przechodzą. WujJud 90, 71; Mnogich rozchod przechodźi dochod. ModrzBaz 142, 92v; SkarJedn 375; dziewicy ſtan wſzelkie ludzkie wysługi przechodzi/ y nád świát ſię wynośi. SkarŻyw 120, A3v, 68, 201, 241, 458; KRólowi rówien/ á ieſli ſię godźi Mówić co więcéy/ y królá przechodźi/ Anno/ kto śiedząc práwie przećiw tobie Przypátruie ſię co raz twéy oſobie KochFr 79; ReszPrz 158; Calep 74a; Smierci/ ty godność przechodźiſz żywotá GrabowSet Qv; Pánie Boże/ [...] miłośierdźie twe przechodźi wſzytkie ſpráwy twe [Vulg Ps 144/9] LatHar 563, 6 marg, 153, 583; Krolowi bárzo świetne namioty rozbito/ [...] Pierza/ złotá/ y drogich páſámánow śiłá/ Sámá robotá on koſzt wſzytek przechodźiłá KmitaSpit A4v; SkarKazSej 704b; SzarzRyt A2v; [SenekaGórn 161 (Linde)].

przechodzić nad co (3): Lepſza ieſt poſłuſzność niż ofiárá/ Acż ſie nam oboye dzyerżeć godzi/ Wſzákże iedno nád drugye przechodzi BielKom G2v; Mącz 276a; którzy [ławnicy] wiecznie śiedźieć máią śiedm w liczbie/ á nád śiedm nigdy niech nieprzechodźi. SarnStat 955.

przechodzić czym (89): Rodzi ſie [nietoperz] nie z iaiecz iako ptaczy/ ale iako inſze myſzy, albo ziemne zwierzęta ktore telko lataniem przchodzi. FalZioł IV 27b, IV 3c, 6c, 49d; [Platon] wſzitki tamże vcżnie Socrateſoue nauką y dowcipem przechodził. BielŻyw 79; Aby tak iako T⟨woja⟩ M⟨iłość⟩ inſze panie dobrze zacne znamienitoſcią rodu, doſtatkiem, y vrodą przechodzi, takież y w rozumie nad ine podleyſza nie była. GlabGad A4, A2v; HistAl G3v [2 r.]; MurzNT 10v; KromRozm II p4v; Leop 4.Esdr 4/50; Krol náſz Polſki/ wſzytkie Krole Krześćiáńſkie tákowym bogáctwem przechodźi OrzRozm N2; naleźli ná ten cżás Kurcyuſá przechodzić męſtwem ine wſzytki BielKron 120; [przodkowie naszy] pracą á cżuynośćią w Rzecży poſpolithey y w ſpolney miłośći/ dáleko nas przechodzili. BielKron 333, 27v, 54v, 62, 76v, 124v (16); Mącz 419c, 497c; czemuſz też tego rozumieć niemamy o gwiazdách niebieſkich/ ktore inſze wſzytkie rzeczy ſwieckie/ ſzlicznoſcią/ ſubtelnoſcią/ iáſnoſcią/ y trwáłoſcią bárzo przechodzą? LeovPrzep a3, G3v; GórnDworz I2; Ale ieſli śie ná zacnośc Sákrámentow przypátrzymy/ thedy Ciáło Páńſkie/ Swiątością/ y licżbą táiemnic/ y zacnośćią/ wſzyſtkie inſze dáleko przechodźi. KuczbKat 115, 235; Bo Lew/ Miedźwiedź/ przechodzą inſze źwirzętá mocą á ſrogoſcią RejZwierc 67v, 266; Kto chce tedy dobrym mężem być/ muśi thy rzecży w ſobie mieć: Rozumem ſie ſpráwowáć/ Náuką nieprzyiaćielá przechodźić/ doświádcżeniem rádźić BielSpr b3; Onego tedy cżáſu wádzili ſie Biſkupowie nie o zwirzchnośći Piotrowey/ niewiem iákiey/ ále áby ieden drugiego przechodził ſzcżyroſcią náuki y ſwiątobliwoſcią żywotá RejPosRozpr c3v; W ten cżás nád Izráelem/ Achab ſyn Amrego/ Krolował cżłek niezbożny/ ktory wieku ſwego/ Tym nawięcey nád ſwoie/ pirwſze przodki ſłynął/ Ze ie złoſcią przechodził/ potym márnie zginął. HistHel B; BudNT przedm a5; PaprPan C2, C3v, G3, S4v; Záiſte/ kto w tákiey wielkiey władzy Rzecżpoſpolitą dobrze rządźić chce/ temu niedoſyć ieſt cżćią á doſtoynośćią drugie przechodźić/ ále też roſtropnośćią/ y inſzemi cnotámi/ muśi nád drugie wiele mieć [honore et dignitate excellere, sed ... anteire debet]. ModrzBaz [16]; Abowiem to piękna rzecż ieſt/ áby zwierzchni Pánowie/ iáko zwierzchnośćią pánowánia/ ták też náukámi/ ábo wiela rzecży wiádomośćią drugie ludźi przechodźili. ModrzBaz [16]v; Bydlętá nieme przechodzą nas trzeźwośćią/ ktore więcey niż trzebá pić nieumieią. ModrzBaz 52, 6, 12v, 15v, [16]v, 22v (19); SkarJedn 72; mowá ich iádem węże przechodzi. SkarŻyw 57; BEnedict [...] był wielebnego żywotá mąſz/ od ſamey młodośći ſerce ſtáre máiący. Bo latá obycżáymi przechodząc: do żadney ſię roſkoſzy nie vdał SkarŻyw 248, 206; StryjKron 642, 757; ReszPrz 18; ReszList 180; PudłFr 76; Nuż pod Stárodubem/ ázaż poimánych ták wiele nie było/ że liczbą ſwoią/ przechodźili wſzyſtko woyſko wáſze? OrzJan 41, 6, 43, 63; O Modlitwie Páńſkiey to ſię beſpiecżnie rzecz może: iż bárzo wiele inſzych modlitw przechodźi/ godnośćią/ krotkośćią/ y pożytkiem. LatHar 5, 89, 475; WujNT przedm 1, s. 645; Sámá [Maryjo] wſzyſtkié Bálſámy przechodźiſz wonnośćią/ Tákże wſzyſtkié Anioły oſobną ślicznośćią. SiebRozmyśl K4v; ále my (iáko ſie pierwey o mordách mowiło) one przechodźimy niekárnośćią/ y owſzem tym/ iż wielekroć zá cnotę ábo dworſtwo tákowe wyſtępki bywáią pocżytáne. PowodPr 70; CiekPotr 43; SapEpit B4; [PlutBBud P].

przechodzić w czym (26): Káliguły wuiá ſwego obycżáiow pocżął náſládowáć [Neron]/ y ieſzcże go w nich przechodził. BielKron 145, 22, 294; Vinco, Zwiciążam/ porażám/ Metaphorice, Przechodzę kogo w czym/ przeſięgam. Mącz 497b; GórnDworz E3; po wſzech kráinách świátá ludźie ſie rodzą ná rozmáite obycżáie/ iedni bywáią leniwi/ drudzy prędcy/ [...] Stądże iedni drugie przechodzą w godnośći y vdátnośći ná walkách BielSpr 1, 60v; RejPosWstaw [414]v; Demoſteneſá záwſze w rozmowach przechodzi [Sebastian Żórawiński] PaprPan G2v, Aa3v, Bb3v; nie żećbyſmy nie widáli doſyć tákich wſzétecznic/ co ſye obżéráiąc/ y kántóry/ y kárczmarze/ w pićiu przechodzą: ále [...] Oczko 22v; A oſobliwie Bonifacyuſz wſzytkie vcżnie iego w onym duchownym ćwicżeniu przechodził. SkarŻyw 573; Romulá iednák przechodziłá towárzyſzkę ſwoię w wielkich cnotách SkarŻyw 589, 14, 15, 92, 241 marg, 317, 338, 354; Roſkázuie tedy nam Pan IEZVS, ábyſmy przechodźili w ſpráwiedliwośći Pháruże SkarKaz 312a, 312b; SkarKazSej 669a; [BielKron 1551 7, 7v]. Cf Zwrot.

W porównaniach (11): Bo iák ſłońce wſzytkim świecąc/ Przechodzi gwiazdy y mieśiąc: Ták śię Ligurgowo páńſtwo ma/ Swą iáſnośćią ine záćmia. BierEz G2; złoto záprawdę wſzitki kruſzce cudnoſcią y drogoſcią przewyſzſza y przechodzi/ ták też y krol nád wſzytek lud ma być obycżáymi przychędożony/ y nákoſzthownieyſzymi cnotámi ma iáſnąć HistAl G3v, G3v; BielKron 136v; ktorzj [niecnotliwi ludzie]/ by byli do tego cżáſu żywi/ ták by byli złoſcią/ náſze złe ludzi przeſzli/ iáko cznothą/ dzielnoſcią/ cznothliwe á godne przechodzą GórnDworz I2, E3; Abowiem to ieſt pewna rzecż/ iż iáko cżłowiek wſzytkie źwierzętá przechodzi przyrodzonym rozumem/ [...] ták też záśię/ ieſli onego przyrodzonego rozumu/ niewyćwicży vmieiętnośćią ábo wiádomośćią rzecży oſobnych/ [...] bywa to/ iż do rzecży vcżćiwośći przećiwnych oślep idzie ModrzBaz 6, 51v, 59v; Iáko ſłońce mieśiącá świátłośćią przechodźi: Ták dáleko wiek dźiſzy zá dawnieyſzym chodźi. PudłFr 76; Iáko ná on czás fałſzywi Apoſtołowie przechodzili práwe Apoſtoły wymową y gładkimi ſłowy: ták nie dziw że y dźiś niektorzy haeretycy ſą wymownieyſzy niżli Kátholicy. WujNT 645; [BielKron 1551 7].

W charakterystycznych połączeniach: przechodzić barwą, bogactwem (2), cnotami (4), cudnością (3), czcią, czerwonością, czujnością, dawnością domu, dobrą o sobie nadzieją, dobrą sprawą, dobrocią, doskonałością żywota (2), dostatkiem (2), dostojnością (2), dowcipem (2), drogością, dzielnością, gładkiemi słowy, gładkością (polskiej mowy) (2), godnością (wojenną) (3), jadem, jasnością, karnością, krotkością, kwiatem młodości, lataniem, liczbą (tajemnic) (4), łaską przewyższającą, majestatem, majętnością, mądrością (4), męstwem (8), mnostwem służebnikow, mocą (mocami) (3), nauką (naukami) (4), niekarnością, obfitością rzeczy, oblicznością darow boskich, pracą, pięknością, pilnością, pocztem (ludzi) (2), pompą, postawą (2), pożytkiem, przymioty pięknemi, radą, rozlicznością darow boskich, rozumem (przyrodzonym) (4), rządem, rzeczy wiadomością (3), ślicznością, sławą, słuchem, sprawą dobrą, srogością, stałością, stanu zacnością, starością, statecznością, strzelbą więtszą, subtelnością, szczyrością nauki, śrebrem, ślachetnością, śmiałością, światłością, świetnością, świętością, świętobliwością (żywota) (2), trwałością (przyrodzenia) (2), trzeźwością, umiejętnością językow, urodą (4), wagą, wdzięcznością, wielkością (darow boskich) (5), wolnością (2), wymową, zacnością (rzeczy rycerskich, stanu) (9), złościami wszytkimi (złością) (2), złotem, znamienitością rodu, zwierzchnością panowania; przechodzić w cnotach (2), w ćwiczeniu duchowym (dusznym) (2), w godności, w męstwie, w miłości Rzeczypospolitej, w nauce (naukach) (2), w piciu, w rodzaju zboża, w rozmowach, w rozumieniu tajemnic boskich, w sprawiedliwości, w udatności na walkach, w wielkości; przechodzić barzo (2), częstokroć, daleko (6), zawsze (2).

Zwrot: »we wszytkim, we wszytkich sprawach przechodzić« (1:1): Y do boiu do rády náſz Wacław ſie godzi/ Phocioná we wſzytkich ſpráwách ten przechodzi. PaprPan F4v, F2v.
Szeregi: »przechodzić, celować« (1): Y owſzem go [Scypijona] przechodzi [Samuel Zborowski] męſtwem bá y ſławą/ Więc vrodą zacnoſcią wſpaniłą poſtáwą. Celuie Alexándrá onego zacnego PaprPan C3v.

»przechodzić i przenaszać« (1): Dziatek oſyadłosć od Bogá yeſt/ [...] ktora oſiádłosć wſſytkye inſſe dobrá á ochędożeńſtwá dáleko przechodzi y prze[n]aſſa GliczKsiąż C6.

»przewyszszać i przechodzić« (2): ábowiem iáko Gránat wſzytki pochodnie ogniſthe ſwą iáſnoſcią przewyſzſza/ y wſzytki inſze kámienie cżerwonoſcią przechodzi [omnes lampades sua claritate precellit. et omnes lapides rubore precellit]/ ták zależy ná krola áby był cżyſty/ iaſny w cnotach HistAl G3v, G3v.

»uprzedzać i przechodzić« (1): ále oſobliwie tey cżći godná błogoſłáwiona Pánná Márya: ktora zacnośćią ſtanu/ y doſkonáłośćią żywotá/ y rozlicżnośćią á záraz wielkośćią dárow Boſkich/ wſzytkie inſze vprzedza y przechodzi LatHar 475.

»(nie tylko) (z)rownać abo (ale też i) przechodzić« = aequare vel superare Modrz (2): Acż lepak y teraz Kśiążąt y Pánow w Sármácyi pełno/ ktorzy mądrośćią/ ięzykow vmieiętnośćią/ y máiętnośćią/ zprzodki ſwemi nietylko rownáią/ ále ie też y przechodzą: wſzákże mali ſię prawdá mowić/ trzebá ſię zá nie Bogu modlić BudNT przedm a5; ModrzBaz 65v.

»zwyciężać albo przechodzić« (1): Carbunculus. ieſth kamień drogi barzo cżyrwony, W ciemnoſciach ſwieci: Barwą y moczami zwiciąża albo przochodzi [!] inſze wſzitki kamienie ſwieczącze albo pałaiącze FalZioł IV 49d.

Przen (2): Chwalćie Páná wſzyścy Swięći iego: ktorego ſámego imię wielmożne ieſt/ ktorego chwałá niebioſá y źiemię przechodźi. LatHar 564, 334.
2. Przenosić się z miejsca na miejsce, zmieniać miejsce przebywania; transcurrere Mącz, PolAnt, Cn; pervagari Mącz; pererrare, perrepere, perreptare, transabire Calep (115): Perrepo – Wſzędzie prżechodzę, prżeſmikuię ſie. Calep 789a, 778b, 789a, 1078b.
Zwroty: »i na tę i na owę stronę przechodzić« (2): [Skanderbeg] miedzy iezne ſzykował ſtrzelce pieſze/ ták iż mogli y ná tę y ná owę ſtronę przechodzić. BielKron 244v; [Rzymianie jednego pieszego między dwa jezdne stawiali] ktory y ná tę y ná owe [!] ſtronę przechodźił/ wychodźił/ przed konie y miedzy konie/ cżyniąc ſzkody nieprzyiaćielom ſtrzelbą y poćiſki drzewcy przebodáiąc konie. BielSpr 17v.

»przechodzić i tam i sam« (2): Pervagor, Przebiegam/ przechodze [!] y tám y ſám wiele kráyn zwiedzam. Mącz 473c, 75a.

Przen (2):
Zwrot: »i na tę i na owę stronę przechodzić« (2): podkáli ſie dobrze zobu ſtron/ fortuná y ná tę y ná owę ſtronę przechodziłá BielKron 256, 256.
a. Przemierzać jakąś przestrzeń, terytorium, wędrować; transire HistAl, JanStat; peragrare Mącz, Calep; pertransire Vulg; deambulare HistAl; ambulare PolAnt; meare, perambulare, peregrinari, transmeare Calep (44): Vſtawiłes miły panie ciemnoſci y ſtała ſie nocz/ w teyże wſzytki zwierzęta leſne będą przechodzić. WróbŻołt 103/20, ii; Przykázuiemy też [...] áby tam iádący y wrácáiący krom żadnego przenágabánia przechodzili s skupiectwy [!] ich ſwiebodnie. HistAl G4v, E3v; Peragro, ex per, et ager, compositum, Przechodzę/ wędruyę. Mącz 290c; Pervago – Przechodzę, przebiegam. Calep 793b, 653b, 774b [2 r.], 1080b.

przechodzić co (5): Pan Iezus Ierycho przechodząc/ do Zácheuſſá ſie ſkłonił Leop Luc 19 arg; RejPos 212v; BudBib Ez 14/15; Peregrinor – Czudze kraie prżechodzę, pielgrżimuię. Calep 778a; GrabowSet V v.

przechodzić przez co (4): przechodząc [Aleksander] przez páłac wſzedł do łożnice gdzie leżał Darius nápoły vmárły. HistAl F8v; BudNT Luc 4/30; chorych gdy przechodzili przez ono mieyſce wiele ſię lecżyło: ták iſz Sálámine zwáli mieyſce zdrowia. SkarŻyw 537; ZAkázuiemy wſzſtkim Kupcom: áby z rzeczámi y z kupiámi ſwémi nie śmieli przez nowé drógi y mieyſcá przechodźić: ále [...]/ ſtárémi drógámi niechay ieżdżą SarnStat 1235.

przechodzić przez pośrzodek kogo, przez pośrzodek czego (2): [Żydowie] Porwáli tedy kámienie/ áby nań ćiſkáli. lecz Ieſus ſchronił ſię/ y wyſzedł z kośćiołá (marg) przechodząc przez pośrzodek ich, y tákże przeſzedł. G. (–) WujNT Ioann 8/59. Cf przechodzić przez pośrzodek czego ku czemu.

przechodzić przez pośrzodek czego ku czemu (1): A Gdy ſzedł Pan Iezus z Ieruzalem/ á przechodził iuż przez pośrzodek Sámáriey ku kráinie Gálileyſkiey [Vulg Luc 17/11]. RejPos 212v.

przechodzić po czym (1): A Philip áz w Azoćie ieſt ználeźion: á przechodząc po wſzytkich mieyſcách opowiedał Ewángelią WujNT Act 8/40.

przechodzić gdzie (1): gościncá tędy nie máſz: ptak tu á zwierz tyło [!] przechodzi. SkarŻyw 57.

Przen [co] (1): Boże day ábych był tákim iáko y pierwey/ y według onych czáſow gdy Bog ſtraż miał około mnie Gdy iego pochodnia ſwiećiłá nád głową moią/ zá ktorey świátłośćią przechodźiłem ćiemnoſći. BibRadz Iob 29/3.
α. O wojskach nieprzyjacielskich: przemierzać pustosząc, niszcząc (14):

przechodzić co (11): widźićie iákie ſzkody tu v nas Tátárowie czynią/ á iáko obcy ludźie przechodzą KOronę Polſką iáko chcą OrzRozm V v, C3; ten [papież Stefan piąty] miał przeſládowánia od nieprzyiacioł od Duńcżykow/ Nortmánow/ y od Węgrow/ ták iż Gállią przechodzili ná wſzytki ſtrony. BielKron 172v; nie tylko Tátárowie ále y Lithwá z Ruſią przechodzili Polſkę/ Mázowſze/ Kuiáwy/ áż do Poznániá kiedy chćieli/ wielekroć do roku bez żadnego odporu. BielKron 364, 335, 350v [2 r.], 407v; czego ſie w Kronikách káżdy doczyść może/ iáko oni [Tatarzy] Koronę przechodzili ná ten czás gdy oni Krolowie s Kſiążęty walczyli zá Boleſłáwá Pudiká y zá innych MycPrz II C2v; OrzJan 9. Cf Zwrot.

przechodzić przez co (2): HistAl D5v; á będźie Ieruzálem święte/ y przetoż cudzoźiemcy przez nie więcey przechodźić nie będą. BibRadz Ioel 3/17.

przechodzić gdzie (1): Rychło potym do Wáłach weſzli [Tatarowie] ktorą ná wielu mieyſcach przechodźili/ cżyniąc ſzkodę przez miecż á ogień BielKron 407v.

przechodzić którędy (1): Ale Krol Boleſław zebrawſzy ſie ciągnął do Morawy powethował ſzkody ſwey po trzykroć przechodząc kędy chćiał. BielKron 353.

W porównaniu (1): y ponieważ wſzytkié kráie przechodząc [cesarz turecki]/ iákoby źimnicá iáka/ té miiáiąc/ owé nápádáiąc: iedné przymiérzem do czáſu/ drugié mieczem trzymáiąc/ wſzytkié vćiſnął/ któż mu zábroni/ áby téż y ná Polſkę mieczá podnieść/ [...] niemiał? OrzJan 9.

W charakterystycznych połączeniach: przechodzić jako chciał (chcą) (3), gdy chcą, kędy chciał, kiedy chcieli (2), na wielu miejscach, na wszytki strony, bez żadnego odporu, wielekroć do roku.

Zwrot: »przechodzić [co] od końca do końca« (1): Widząc náſzy ſwoie ſzcżęśćie/ przechodźili Siewierſką źiemię od końcá do końcá paląc/ biorąc/ zamkow dobywáiąc prześpiecżnie. BielKron 417.
β. astron. (6): To przéczné [Koło, tj. Zodiak] záśię/ morzá ták wielé przechodźi/ Iáko od Kozorożcá dáleko Rák wſchodźi. KochPhaen 19.
αα. Zmieniać swoje położenie względem ciał niebieskich [co] (5): IEſień ieſt zimna á ſucha. Tego cżaſu Słończe przechodzi troie znamion. Przy pocżątku Wagi. W poſrzodku Smoka. W kończu Strzelcza. FalZioł V 54, V 53v [3 r.], 54v.
γ. Przepływać (o wodzie) [co] (1): Kolmária miáſto Ceſárskie ná mieyſcu roskoſznym/ wody/ rzeki zdroie wſzytkę dziedzinę przechodzą BielKron 283v.
b. Przekraczać, pokonywać, przedostawać się na drugą stronę; transire HistAl, PolAnt, Cn; pervadere Mącz, Calep, Cn; transgredi Calep, JanStat; permeare, transcendere Calep, Cn; accedere, praesumere HistAl; penetrare, superare Mącz; pertransire, supervadere, vadere Calep; facere transitum, peragrare, perambulare Cn (35): Pervado, Przechodzę/ przebiegam/ przegániam Mącz 473a, 289c, 434a; Transgredior – Przechodzę, przeſtepuię. Calep 1080a, 785a, 793a, b, 1033b, 1078b, 1099b.

przechodzić co (7): [Jezus do Ojca szedł, za Nim Panna, święci, uczniowie i panie] By ná tę z tobą/ mátko/ poćiechę pátrzáły: Kiedy twóy ſyn miał wſtępić/ ná páłac wyſoki/ Przechodząc wſzyſtkié niebá/ y wſzyſtkié obłoki. SiebRozmyśl K2v. Cf przechodzić co dokąd; »granice przechodzić«, »suchymi nogami przechodzić«.

przechodzić co dokąd (1): ábowiem ſam ieden był Hánnibál táki/ kthory Alpes gory niedrożne/ trudne/ nieprzebyte/ do Włoch przechodźił BielSpr 43v.

przechodzić przez co (9): Wiele ſtrżałek twoich miły panie z powietrza wychodziło [Ps 76/18]/ (koment) Strzałek to ieſt piorunow, czuſz gdy lud przez morze przechodził a ti ſtrzałki znamionowały oſtre kazanie apoſtolskie WróbŻołt aa5v, aa5; rozſtępowáłi ſie rzeki gdy przez nie przechodzić mieli ták iż żadny niezmáczał nogi ſwoiey. RejPs 155v; przechodząc [Aleksander] przez mieyſce kthore zową Adriakus przyciągnął ku rzece Eufraten HistAl E3, K8v; LubPs R6; SkarKaz 457b; [Nim ſię ſpuśćić prziydźie ná piękną rowninę/ ktora przed Filippoplim [!] ieſt/ muśi pierwey przez lás y gorę wyſocżką przechodźić. BusLic 10]. Cf przechodzić przez co czym, »na drugą stronę przechodzić«.

przechodzić przez co czym [= po czym] (1): Gdy potym lud on dziwną mocą ſwą Pan ſtámtąd wywieść racżył/ thák iż ſie im morzá rozſtępowáły/ á ſuchą ziemią przez nie przechodzili. Wyſzli ná puſzcżą RejPos 56.

przechodzić za co (1): Tám Sámuel położył kámień/ á przezwał ono mieyſce kámień wſpomożenia/ zá ktory iuż daley Filiſtynowie zá Sámuelá nigdy nie przechodzili. BielKron 63v.

przechodzić po czym (2): Rozdzyelił [Pan] morze ták iż nogi nye zmocżyli/ Po ſuſy [!] przez pośrzodek wſſyſcy przechodzili. LubPs R6; BudBib Ez 33/28.

przechodzić którędy dokąd (1): Kopáli ſie też pod mury ſthárzy Ludźie y przechodźili tędy do miaſt BielSpr 62.

Przysłowie bibl.: wielbłąd przechodźi przez vcho igielne. SkarKaz 457b.
Zwroty: »granice przechodzić« = terminos accedere HistAl; terminos transgredi JanStat (4): á przykazał [Aleksander] rycerſtwu ſwemu áby gránic onych nie ſmieli przechodzić. HistAl K8v; NIzowcy/ [...] którzyby [...] gránice pańſtw náſzych chćieliby ſwowolnie przechodźić/ máią bydź miani zá hoſtes patriae et perduelles. SarnStat 438; IEſliby kto máiąc gránicé z kim/ á oné gránicé przechodząc drwá álbo inſzé potrzebné ku vżywániu drzewá/ w cudzym leśie álbo gáiu rąbał: ten pan onégo láſu/ tego który rąbié/ [...] ma ćiążáć przez winy. SarnStat 471 [idem] 668.

»[co] suchymi nogami przechodzić« (1): Iezu ienżes wody morzkie ſuchemi nogami przechodził. ſmi⟨łuj⟩ ſie nad nami. TarDuch B3v.

»[przez co] na drugą stronę przechodzić« (1): á byłá w pośrzodku wśi rzeká głęboka/ ná ktorey były łáwki czo przez nię ná drugą ſtronę ku onemu złemu [gospodarzowi] przechodzono. RejZwierc 175.

Przen (4):

przechodzić czym [= po czym] przez kogo (1): Dayże nam ſtałemi być wiecżny Zbáwićielu/ Wąską drogą przechodźić przez nieprzyiaćioły ArtKanc K4v.

Zwroty: »granic nie przechodzić« (2): Wiárá Luterſka pułnocnych gránic nieprzechodźi. WujJud Nn5v, 2v marg.

»nie przechodzić zamierzonego kresu« = być stałym (1): Cnotá w poſrżodku mieſzka/ nie prżechodząc zámierżonego kreſu/ áni ku wielkośći/ áni ku małośći GórnRozm B3.

α. astron. O Słońcu [co] (1): Sol annuo spacio signiferum lustrat, Słóńce w yednym roku przechodźi Signiferum. Mącz 200c.
β. Najeżdżać [co] (1): A iż byłá gołoledź/ podle konia śpieſzno idąć padł/ y prżyſzłá mu nogá ná poprżek kolei/ á zá tym woz náśpiał/ y prżechodząc nogę/ złamał mu nogę GórnRozm F2.
c. Opuszczać dotychczasowe miejsce przebywania, idąc, udając się dokądś; transire Vulg, PolAnt, Cn; (se) transferre JanStat, Cn; migrare Modrz; facere transitum, peragrare, perambulare, permeare, pervadere, transcendere Cn [w tym: dokąd (6), skąd (2), skąd dokąd (5)] (13): vpiękrawſzy [!] ſie [panny]/ z domu niewieśćiego do łożnice Krolewſkiey przechodziły. Leop Esth 2/13; BudNT Luc 10/7; A gdy Ieſus przechodźił zonąd/ ſzli zá nim dwá ślepi wołáiąc y mowiąc: Zmiłuy ſię nád námi/ ſynu Dawidow. WujNT Matth 9/27; gdy Rzymiánie Fráncią álbo Gállią przez miecz doſtáli, á do źiemie Niemieckiéy przechodźili, tám rozumieli áby Niemcy y Fráncuzowie byli bráćia ſobie JanNKar D; GDyż wiele chłopów y niewiaſt z źiem Mázoweckich/ y z innych źiem króleſtwá náſzégo/ do Sląſká y do Prus czáſu żniwá zwykli przechodźić: z któréy przyczyny bywa/ iż w ziemiách Korony Polſkiéy z trudnośćią robotniki y ſługi mogą mieć. SarnStat 519 [idem] 926.
Przen (7):

W połączeniu szeregowym (1): Tá tedy Ewángelia/ nie Augſpurſkiey ále Rzymſkiey Confeſſyey/ przepowiedána ieſt po wſzytkiemu świátu: tá rośćie y ſzerzy ſię po wſzytkich narodziech/ y przechodzi áż ná nowy świát do Indiey/ do Ameryki/ y do Iáponiey WujNT 103.

Zwrot: »przechodzić do żywota wiecznego (a. lepszego), do zbawienia, do Pana Krystusa« [w tym: przez co (1); do zbawienia i żywota wiecznego (1)] [szyk zmienny] (3:1:1): Nie giną pewnie wierni/ ále śię oddáią Pánu Bogu do żywothá wiecżnego przechodząc/ pewni zmartwychwſtánia ſwego. GrzegŚm 28; Abowiem my wierzymy y wyznawamy że duſze wiernych záraz po śmierći przechodzą do Páná Kryſtuſá. WujJudConf 202; Bo ieſli przez śmierć przechodźimy do lepſzego żywotá/ ieſli nas odnawia do zmartwywſtánia/ dla cżegoſz śię iey ták bárdzo ſtrácháć máią ći co vmieráią? BiałKaz D2; Do zbáwienia/ mowi/ y żywotá wiecżnego nikt nie przechodzi/ iedno ten ktory ma zá głowę Chryſtuſa. SkarJedn 5.
a) O śmierci (2): wſzákże cżáſu przyſcia onego dniá wielkiego/ kiedy iuż ſtąd przechodzić będzyemy/ vkaże ſie nam P.Kriſtus łáſkáwym á zbáwiennym RejPosWstaw [1102]v; ModrzBaz [38].
d. Idąc obok, mijać kogoś lub coś; transire Vulg, Calep, Cn; praeterire Vulg, Cn; praeterferre, praetergredi, praetervehi Cn (11): A oto dwá ślepi ſiedzący przy drodze/ vſłyſzawſzy iż Ieſus przechodźi/ záwołáli mowiąc: Zmiłuy ſię nád námi Pánie/ ſynu Dawidow. WujNT Matth 20/30.

przechodzić co (3): A ták gdy Macedonowie y Perſowie mieyſce ono gdzie ſmok leżał przechodzili/ tylko od ſamego wzroku iego pádáli vmárli. HistAl K8v; SkarŻyw 70; SarnStat 1230.

Zwroty: »mijając przechodzić« (1): [sprzeciwnicy staną się podobni onemu zielu] Ktore ſie nigdy wżadny pożytek obroćić niemoże áni wżadny ſnop związano niebędzie/ ábowiem nikt kto kolwiek miyáiąc ie będzie przechodził nieda błogoſláwieńſtwá iemu/ aby ſie wco dobrego obroćiło. RejPs 196v.

»przechodzić mimo« (1): A ći ktorzy przechodźili mimo [Praetereuntes] bluźnili go chwieiąc głowámi ſwemi/ y mowiąc: Ehey [...] WujNT Matth 27/39.

»przechodzić i tam i sam« (1): Ale przy tey tu mogile [Jana Kochanowskiego]/ przy tym martwym ciele/ Przechodź ſobie podrożniku y tám y ſám śmiele. KlonŻal C4.

Szereg: »przechodzić, (a, albo) mijać« [szyk 2:1] (3): Potym v grobu S. Iágniſzki rodzicy iey [...] vyrzą iáwnie wielki pocżet pánienek vbránych wdziwne piękne ſzáty/ wielce iáſne y ozdobne twarzy máiące: á ony przechodzą á mijáią to mieyſce ná ktorym byli. SkarŻyw 70; Calep 1079a; ábyſmy Stároſtóm náſzym rozkazáli/ iáko téż to záwżdy bywáło przedtym/ pomoc mieſczánóm dáwáć/ y bronić przećiwko tym wſzyſtkim/ którzby ſie ważyć śmieli mijáć álbo przechodźić ſkłády przećiw ich przywileióm. SarnStat 1230.
Przen: O zjawiskach fizycznych (3):

przechodzić (m)imo kogo (2): Głęboſći morſkie wołáią náſie dziwnemi głoſy wyznawáiąc wielmożnoſć twoię y náwálnoſći rzek wielkie ktore mimo nas przechodzą. RejPs 63v; Wnet ogień płomieniſty/ imo oń [Helijasza] przechodzi / Lecż w tym ieſzcże rozumieć/ Bogá ſie nie godzi. HistHel C3v.

przechodzić około kogo (1): Bo tho iuż bywa lekkoſć nie máła/ gdy kogo [...] do więźienia prowádzą/ gdźie więc drugiemu duſzno bywa/ gdy świátłá máło widźi/ á bący około niego latáią/ żáby ſkaczą/ dźiwne dymy przechodzą GroicPorz cc4v.

e. Przesuwać się [miedzy czym] (1): Gdy tedy záſzło ſlońce/ ſtałá ſye mgłá ćiemna/ y vkazał ſie Piec kurzący ſye/ y pochodnia ogniſtha/ przechodząc [transiens] miedzy onym rozdzieleniem. Leop Gen 15/17.
3. Poprzedzać kogoś, iść wcześniej niż ktoś [przed kim] (1): A thy dzyeciątko [tj. św. Janie Chrzcicielu] będzyeſz zwan Prorokiem nawyſzſzego/ á będzyeſz przechodził przed oblicżnoſcią iego [Pana Chrystusa] gothuiąc drogi iego. RejPos 296.
4. Przenikać, przedostawać się; eminere, permeare Mącz (19): Tem też obycżaiem ſmak cirpki ſprawuie ięzik ku odtworzeniu w nim porow aby ij ſmak rzecży ſłodkiey tim więcey przechodził GlabGad I6.

przechodzić do kogo, do czego (4): Iedna przycżyna tego aby ſmak pokarmu tim ſnadniey przechodził do onego cżłonka w ktorim ieſt cżuynoſć vkuſzenia. GlabGad C4v, C; Wſzákoż iáko ludźiom w ćiemnym gmáchu zámknionym/ [...] potrzebá/ áby mieli otworzone okná/ iż by y tym ſnádniey ſlonecżne promienie/ do ich mieſzkánia przechodząc/ onych oświecáć mogły. Ták rownie/ z tymi ludźmi poſtępowáć muśiemy/ ktorzy ſą w wielkich ćiemnośćiách/ omylnego mniemánia/ [...] zámknieni NiemObr 68. Cf »przechodzić aż do dna«.

przechodzić co (4): OpecŻyw 176; á dla thego zimno ktore potym na wioſnę przychadza/ ciała tak otworzone y rozpuſzcżone/ łatwiey y barziey przechodzi FalZioł V 31; BielKron 276v. Cf »przechodzić aż do dna«.

przechodzić przez co (3): Takież gdi pory (to ieſt dziurki w ſkorze przez ktore pot wychadza) beſtworne bywaią, tedy też y włoſi przez nie grubſze przechodzą. GlabGad A8; Ieiunum, intestinum est, Czcze yelito przes które pokarm prętko przechodźy. Mącz 164d; SienLek 36.

przechodzić którędy (2): GlabGad C; gorá Etná/ [...] ogień ſtráſliwy z ſiebie wypuſzcża/ maiąc w ſobie otwory iákoby kominy/ ktoremi ią wiatry ſzumieiąc przechodzą BielKron 276v.

Zwroty: »przechodzić [co czym] aż do dna« (1): wſzakoz miod ieſt cieſſzey naturi niżli lagier/ przeto cięſzkoſcią ſwą drozdze one przechodzi aż do dna, á tak ie iako lżeyſze wzgorę podnoſi y wyrzucza GlabGad I8v.

»przenikać przechodząc« (1): Srebro zywe. [...] ieſth ciepłe/ to ieſt iż przenika przechodząc mocznie ciało/ acżkolwiek ieſt zimne w prawdzie/ ale thaiemną ma mocz ciepłą. FalZioł III 35a.

»przechodzić na drugą stronę« (4): Na zmazy na ſzacie Axamitney. Wezmi wodki ktorą zową Aqua vite/ á pomazuy z they ſtrony gdzie nie koſmatho aż wodka przechodzi na drugą ſtronę: będzie zaſię czudna. FalZioł II 20a; Permeo, Przeciekam/ Przechodzę ná drugą ſtronę. Mącz 217b, 29d, 207b.

»na obie stronie przechodzić« (1): Frontati lapides, Cioſáne kámienie które ná obie ſtronie muru przechodzą á dla dzierżenia muru bywáią wſtáwiáne. Mącz 137c.

W przen (1): a gdy ktorą boleſtz iego [Syna] rozpamiętala [Maryja] za káżdą miecż boleſci przechodzil iéy ſerce ij wnętrznoſci. OpecŻyw 176.
Przen (2):

przechodzić co (1): Przed twoim świátłem/ Pánie/ Nic táynego nie będźie/ [...] Y záćmione odchłánie/ Wzrok twoy przechodźi/ á iáſno gdźie ſtánie. GrabowSet Sv.

przechodzić do kogo (1): Záſłoniłeś ſie obłokiem/ áby modlitwá náſzá do ćiebie nie przechodźiłá. PowodPr 10.

5. Pojawiać się często (o zjawiskach przyrody) (2): Od pełniey y przez oſtatnią cżwierć/ iuż gorąca iuż dżdże/ iuż gromy przechodzić będą. LudWieś B2v; rolą domową káżdy orze/ y żywność/ choć nie bogátą/ vczćiwą przedśię z niéy mieć może. Ale gdźie częſté grády przechodzą/ rdzá gęſta pádnie/ zwłaſczá ná nowinie/ kto tám nie ſzwánkuie? JanNKar A3v.
6. Być poprowadzonym, wytyczonym (o liniach, granicach); pertransire Vulg (4):

przechodzić przez co (1): Abowiém mieyſce któré ieſt około tego Punktá/ przez który przechodzą Linié/ cztéremi ſye kąty proſtemi wypełnia GrzepGeom C4.

przechodzić dokąd (3): I ſtępuie [granica] do Geennon/ [...] y przybiega ku ſthudniey Rogel/ [...] á przechodzi aż do pagorkow kthore ſą ná przećiwko wſtępowániu do Adommim: I z biega do Habenboem Leop Ios 18/18. Cf przechodzić skąd dokąd.

przechodzić skąd dokąd (2): A ſtąd záś przechodzi [granica] ku wſchodu słońcá Gethefer/ y Thácháſin: á wychodzi do Remmon/ Amtár y Noa. A obchodzi ku pułnocy Hánáthán Leop Ios 19/13, Ios 18/18.

7. Sięgać z jednej strony na drugą lub z jednej części do drugiej (2):

przechodzić skąd dokąd (1): tákież ie [lochy, tj. wykopy] przetykáć drzewcámi dętemi náſypáne prochu nie ſpráwnego/ coby od iednego lochu do drugiego przechodźilo. BielSpr 65.

Zwrot: »przechodzić na drugą stronę« (1): A kiedy Linea proſta będąc ná drugiéy proſtéy/ przechodźi ná drugą ſtronę/ rozdźiéláiąc ią ná dwoię: tedy cztery kąty/ któré ſye ták vczynią/ ſą álbo proſté/ álbo czterem proſtym równé. GrzepGeom C3v.
8. Przemijać; transire PolAnt, JanStat (13): Abowiem pamieć [!] ludzka/ yż bywa przes ręce popuſzczana/ pomaluczku przechodzi/ y zaledwie ią iednego cżłowieka wiek zatrzimywa. KwiatKsiąż G4v; Przechodzi kſztałt tego świátá [praeterit enim figura huius mundi 1.Cor 7/31]. WujNT Cccccc, Cccccc; LVdzkiégo narodu ſpráwy ieſli nie będą podpárté świádectwem ſłownym/ álbo piſmem prędko przechodzą/ y práwie od pámięći ludzkiéy odpadáią. SarnStat 249.
a. O czasie (9): A Gdy przechodził wiecżor onego ſwiętha wyelkiego żydowſkiego/ Máriá Mágdálená y druga Mária/ przyſzły do grobu dowiedowáć ſie co ſie dzieie. RejPos [108]; Abowiem czo thobie po łákomſtwie/ gdyż widziſz iż iuż wiek twoy przechodzi RejZwierc 122v.

przechodzić komu (1): Ale to twierdzić mogę y śmiem/ yż tym mniey nam przechodzą lata/ albo nam tym mniey na leciech ſchodzi/ y przez to dłużey zywiemy/ im więcey czaſu wybornym naukam pozwolamy. KwiatKsiąż Q.

W porównaniach (7): RYcerſtwo ieſt tu ná zyemi żywot cżłeká nędznego/ A iáko dzyeń naiemnicży ták przechodzą dni iego LubPs hh6, ee5v; Człowiek ieſt podobnym prożnoſći/ á dni iego iáko ćień przechodzą. BibRadz Ps 143/4 [przekład tego samego tekstu LubPs ee5v, BiałKaz, CzechRozm, WisznTr]; KwiatKsiąż Q; BiałKaz B4v; CzechRozm 218; WisznTr 34.

W charakterystycznych połączeniach: przechodzą(-i) dni (6), lata, wieczor, wiek.

9. Trwać dłużej niż najdłuższy czas [co] (1): nigdy początku nie miáło [Słowo]/ y przeto ieſt nie ſtworzone/ ále przedwieczne/ przechodźi czáſy/ y wieki/ y látá/ iáko mowią święći. SkarKaz 485b.
10. Stawać się [w co do kogo (= u kogo)] (1): Bo ieſli w káżdym ſynu nieod⟨dawáiącym c⟩áłey powinnośći rodzicom ſwym/ go⟨dno to ieſt ſtr⟩ofowánia/ y przetho w ohydę do ludzi ⟨przechodzi/ i⟩áko dálek o [!] then więtſzey przygány [...] odnośić nie ma/ kthory będ⟨ąc⟩ ⟨wycho⟩wány in gremio Oycżyzny ſwey/ y omnibus ornamen⟨tis⟩ ⟨vſl⟩áchciony/ sſtáie ſie niewdzięcżnym iey dobrodziey⟨ſtw⟩á. Phil B.
11. Zwroty o różnych znaczeniach (21):
a. W zwrotach oznaczających niemożność objęcia rozumem, sprostania czemuś [co] (18):
Zwroty: »przechodzić mądrość« (1): Iáko oni [trzej królowie] domyſlić ſię mogli/ [...] iſz ſię národził Krol y Pan ich ná ziemi/ ten co niebo y ziemię ſtworzył? Przechodził ten domyſł wſzytkę mądrość ich SkarŻyw 25.

»moc natury ludzkiej, przyrodzenie ludzkie przechodzić« (1:1): wſzyſtki táiemnice święte/ moc nátury ludzkiey przechodzą/ á od żadnego inſzego/ oprocż Páná Bogá/ vſtáwione być niemogą. KuczbKat 150; SkarŻyw 28.

»rozum (ludzki a. człowieczy) (a. siłę rozumu), wyrozumienie człowiecze, dowcip, podziwienie przechodzić« = excedere captum Mącz [szyk zmienny] (10:1:1:1): koſcyoł álbo zbor krzeſciyáńſki/ iż nye dla docześnego á źyemſkyego pożytku/ ále dla wyecznego á nyebyeſkyego dobrá/ ktore rozum człowyeczy przechodźi/ ſpoſobyon y zebran yeſt KromRozm II bv; Ista sunt nimis subtilia et Philosophica excedunt captum meum, Ty rzeczy ſą barzo ſubtylne filoſomfkie [!] przechodzą moy rozum. Mącz 35b; Ale táiemnicá oná/ ktora ludźiom od wiekow zákryta byłá/ ták dáleko przechodźi rozum ludzki/ iż cżłowiek żadną miárą o iey wyrozumienie kuśicby śie był niemogł KuczbKat 1; Gdyż tedy ten cżłonek [tj. artykuł wiary]/ [...] przechodźi możność y śiłę rozumu náſzego/ thedy ſłuſznie to wyznawamy/ że my pocżątek/ vrzędy/ y godnośći Kośćiołá/ nie rozumem ludzkim poznawamy/ ále ocżymá wiáry widźimy. KuczbKat 80; WujJud 71v; SkarJedn 43; Wſzędzie wierzymy Pánu Bogu: by ſię dobrze zmysłom y myſlam náſzym/ rzecż nieprzyſtoyna być zdáłá/ ábo rozum naſz przechodziło słowo iego. SkarŻyw 91; Ale dáleko wſzytko podziwienie/ wſzytkę mowę y myſl náſzę przechodzi/ co nam iednorodny Syn/ Iezus zbáwićiel náſz/ vcżynił. SkarŻyw 119, 141, 206; ále wnętrznymi ocżymá vpátruiemy ty rzecży/ ktore nie tylko/ od zwierzchnich ſmyſłow dálekie ſą/ ále ktore też wſzytko wyrozumienie cżłowiecże przechodzą. NiemObr 92; DObrodźieyſtwá Pánie twoie/ Przechodzą dowćipy moie GrabowSet F4; WujNT 67.

»ludzkie siły przechodzić« (1): iż to káżdy bacżyć muſi/ że ſam Pan Bog to ich tákie przedſięwźięćie ſpráwuie/ y błogoſłáwi/ gdyż tákowe ſpráwy ludzkie ſiły przechodzą. ReszHoz 138.

»przechodzić wszelki zmysł« (1): A pokoy Boży/ ktory przechodzi wſzelki zmyſl [exsuperat omnem sensum]/ niech ſthrzeże ſerc wáſſych/ y rozumow wáſſych w Chriſtuſie Iezuſie. Leop Philipp 4/7.

b. W zwrotach oznaczających niezachowanie umiaru (3):
Zwroty: »[w czym] granice przechodzić« (1): W Papieſtwie doſyć ná tym máią/ gdy o Chriſtuśie hiſtoryą prowádzą/ y żywą to wiárą w Chriſtuſá názywáią/ kiedy to wyznawáią/ co o nim nápiſano ieſt/ (ácż y w tym gránice przechodzą/ więcey ſię cżęſtokroć domyſláiąc/ ábo też vymuiąc niż nápiſano ieſt) NiemObr 10.

»miarę przechodzić« (2): BierRozm 27; Ale Paulá tákiey powśćiągliwośći byłá/ iſz ſnádz y miárę przechodziłá/ y ćiáło wielkimi poſty zemdliłá. SkarŻyw 141.

*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Travio – Przechodzę. Calep 1081b.

Synonimy: 1. celować, przemagać, przenaszać, przesięgać, przewyszszać, uprzedzać, wynosić się; 2. przebiegać, przebywać, przejeżdżać się, przesmykować się; a. pielgrzymować, przemierzać, wędrować; α. niszczyć, pustoszyć; b. przeciskać się, przestępować; β. najeżdżać, przejeżdżać; c. udawać się; d. mijać; 3. uprzedzać; 4. przebijać, przeciekać, przenikać; 5. bywać, okazować się, pojawiać się, pokazować się, ukazować się; 8. mijać, przemijać; 9. trwać; 10. przemieniać się, zmieniać się.

Formacje współrdzenne cf CHODZIĆ.

Cf PRZECHODZĄCY, PRZECHODZENIE, PRZECHODZIENIE, PRZECHODZON

MN