[zaloguj się]
[pdf]

NAJEŻDŻAĆ (63) vb impf

-żdż- (23), -żdz- (22), -zdż (2), -zdz- (5).

Oba a, jasne (w tym w pierwszym 1 r. błędne znakowanie); -é- (6) SarnStat, -e- (5) Mącz.

Fleksja
inf najéżdżać
indicativus
praes
sg pl
1 najéżdżåm
3 najéżdżå najéżdżają
praet
sg pl
3 m najéżdżåł m pers najéżdżali
n najéżdżało subst
fut
sg
3 m będzie najéżdżał
conditionalis
sg pl
3 m by najéżdżał m pers by najéżdżali
impersonalis
praet najéżdż(a)no
participia
part praes act najéżdżając

inf najéżdżać (11). ◊ praes 1 sg najéżdżåm (2). ◊ 3 sg najéżdżå (2). ◊ 3 pl najéżdżają (8). ◊ praet 3 sg m najéżdżåł (14). n najéżdżało (1). ◊ 3 pl m pers najéżdżali (14). ◊ fut 3 sg m będzie najéżdżał (1). ◊ con 3 sg m by najéżdżał (1). ◊ 3 pl m pers by najéżdżali (4). ◊ part praes act najéżdżając (4). ◊ impers praet najéżdż(a)no (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII ‒ XVIII w.

1. Wkraczać zbrojnie do obcego państwa; kraju, czyjejś posiadłości, domu itp.; napadać; incursare Mącz, Cn; infestare Modrz, Cn; invadere JanStat, Cn; diripere, impetere, spoliare, vastare, vexare Mącz; incursitare Cn (62): Sármáte náieżdżáli y cżynili oty tám kráiny BielKron 336v; Impeto, Przipádam/ nácieram/ náyeżdżam. Mącz 295d, 491d [2 r.].

najeżdżać kogo, co (28): LibLeg 11/170; Tatarzy Nogayſci y Kozanſci ci Moſkwę nawięcey naiezdzaią [invadunt]. MiechGlab 35; Ptolomeus Epifanes/ tego náieżdzał Antyoch wielki BielKron 128v, 165v, 173, 241, 361v, 367 (9); BielSpr 39, 42, 56; Xiążę Litewſkie/ [...] Ruſkie ziemie pod Węgrámi náieżdzáło StryjKron 457, 165, 200, 295, 487, 637; SarnStat 16 marg; KmitaSpit A3. Cf kogo, co skąd; »najeżdżać granice«.

najeżdżać kogo, co skąd (4): LibLeg 11/139; mieſcá też kthore bárzo dáleko od nich [Rzymian] były/ y Krole kthorzy ie náieſzdżáli [!] od kráiow źiemie [supervenerant eis ab extremis terrae]/ ſtárli y poráźili poraſſką okrutną Leop 1.Mach 8/4; BielKron 297, 368v.

najeżdżać na kogo, na co (10): MetrKor 34/135v [2 r.]; [Tarkwinijus] Náieżdzał ná páńſtwo oycowſkie wiele ludzi y korzyści pobieráiąc BielKron 104, 102; StryjKron 280; ludźie ſwowolni náiéżdżáli ná máiętnośći pewnych oſób/ y ná dobrá náſzé/ y tám ſą w niektórych pobići SarnStat 439; SkarKazSej 700b. Cf najeżdżać komu na co; »na dom najeżdżać«.

najeżdżać komu na co (1): Widząc go [króla rzymskiego] ták Látini bárzo ſtátecżnego/ Y ięli mu náieżdzáć tám ná páńſtwá iego PaprPan Hhv.

najeżdżać nad co (1): Drabi náſzy [...] wiele ich poſtrzeláli/ zwłaſzcżá thy ktorzy náieżdzáiąc nád oboz wywabiáli ná hárc BielKron 421v.

najeżdżać dokąd (6): [Amurat] náieizdżał też do Epiru to ieſt Albániey BielKron 242v; ktorych [panów litewskich] potym Gedimin [...] gdy tákże ná nowym iego páńſtwie do Litwy z Krzyżakámi náiezdzáli iáko zmienników y zdraycow oyczyzny poráziwſzy y poimawſzy/ dał potráćić. StryjKron 385, 245, 250, 280, Cf najeżdżać dokąd skąd.

najeżdżać dokąd skąd (1): do Polſkich kráin częſto naieżdzał z Belzá/ z drugimi Xiążęty Litewſkimi StryjKron 447.

W połączeniach szeregowych (6): z tej swej woli a wszeteczności, której się wiele już w Polscze narodziło, będą się chcieć zdobywać, wydzierając najeżdżając, łupiąc. Diar 66; BielSpr 56; ModrzBaz 64; którzy Dźieśięćiny/ [...] y imioná rucháiące kośćiołóm [..,] wydziéráią náiéżdżáią/ okupuią/ nieſpráwiedliwie ćiążáią/ wyćiągáią álbo iákimkolwiek ſpoſobem ćiężkość im czynią SarnStat 226, 897; SkarKazSej 692a.

W charakterystycznych połączeniach: najeżdżać insuły, krainy, krześcijan, książęta, namioty, obozy, państwa, umarłe, wojsko (2), wołości, ziemie (5); najeżdżać do krain, do księstw, do ziemie; najeżdżać na dobro (dobre) (2), na imienie, na majętności, na namioty, na państwa (3); najeżdżać nad oboz.

Zwroty: »często, ustawicznie najeżdżać« (2:2): Incurso, Vſtáwicznie náyeżdżam Mącz 74c; Xiążę Skirgayło [...] zebrawſzy ſię z więtſzym ludem/ Niemieckie obozy vſtáwicznie pod Wilnem náieżdzał StryjKron 487, 295, 447.

»na dom najeżdżać« (2): SarnStat 1169; przed ſąśiádem vćieka/ y drży/ który go w tey wolnośći ná dom náiezdża y zabija/ y máiętność wyłupi. SkarKazSej 692a.

»najeżdżać granice« (2): Dáleko ſą gorſzy ći/ ktorzi w Rzecżypoſpolitey/ iákoby w temże murze mieſzkáiąc/ ſwoie ſąśiády zábijáią/ niżli oni ktorzi náieżdżáią gránice [infestant fines] náſze/ mury tłuką/ ná dáchy ognie miecą. ModrzBaz 64; StryjKron 165.

»gwałtem, gwałtownie najeżdżać« [szyk zmienny] (2:2): a yeſthly ctho bąndzye nakogo nayeſzdzal gwalthem z obu stron a bąndzye thego sznak thedy stharoſthowye z obu stron Bądą powynny oglyądacz MetrKor 34/135v, 34/135v; LibLeg 11/139; BielSpr 56.

»prędko najeżdżać« (2): Electi milites ad pernicitatem, Którziby prętko náyeżdżáli. Mącz 292c; BielSpr 56.

»najeżdżać porządniejszą sprawą« (1): A iuſz nie ták dla łupów iák dla rozſzerzenia Páńſtwá/ y gránic ſpolną mocą przymnożenia/ Náiézdzáli do Ruśi porządnieyſzą ſpráwą StryjKron 250.

»najeżdżać z obu (a. ze wszystkich) stron« (3): aby zadny zobu stron naynego ymyenye nyenayeſzdzal MetrKor 34/135v, 34/135v; Roſkazał mu [Dawidowi] Pan Bog áby s tyłu zá nimi [Filistynami] ſzedł á náieżdzał ze wſzytkich ſtron BielKron 70.

»wtarczkami najeżdżać« (1): Ruſkie páńſtwá [Połowcy] vſtáwicznymi wtarczkámi náiezdzáli StryjKron 200.

Szeregi: »nachodzić [na co] abo najeżdżać« (1): A Ieſliby który Szláchćic [...] Szláchćicá którégo [...] zábił/ vbił ábo ránił: tákowi/máią bydź ſądzeni y karáni/ [...] iáko ći/ którzy nie chodzą [lege: nachodzą] ná domy właſné ſzlácheckié ábo náieżdżáią. SarnStat 1169.

»gubic a najeżdżać« (1): Otho [...] Węgry y ine nieprzyiaciele poráźił/ ktorzy gubili á náieżdżáli Włoſkie zyemie. BielKron 173.

»najeżdżać i odjéżdżać« (1): ku Prſtu [...] przyciągali y odciągali/ naieżdzaiącz y odieżdzaiącz [ibant et redibant, aliquando appropinquando, nonnunque vero fugiendo], iako obycżay ieſt Tatarſki. MiechGlab 15.

»najeżdżać i pustoszyć« (1): [Tatarowie] cżęſtokroć źiemie Ruſkie ledá kiedy náieżdżáli á puſtoſzyli. BielKron 388.

»najeżdżać a straszyć« (1): Teogenes, [...] chcąc doświádczyć chući ſwych y ſercá dobrego każdego z oſobná/ poſłał tháiemnie [...] áby naieżdżáli á ſtráſzyli woyſko iego BielSpr 42.

»szkodzić (a, szkody czynić) i (a) najeżdżać« [szyk 1:1] (2): LibLeg 11/170; Látini [...] náieżdżáli ná iego páńſtwá/ á ſzkody wielkie cżynili. BielKron 102.

W przen [kogo] (1): ſzkodliwſzy ſą thákowi ludzie niż Krukowie/ ktorzy tylko vmárłe náieżdzáią/ á pochlebcá y żywym zdrádę zmyſla. Phil H.
Przen: Występować przeciw komuś, prześladować (6):

najeżdżać kogo (5): Oto wſzyſcy ktorzy ćię náieżdzáią [omnes succensi contrate] záwſtydzą ſię á będą poháńbieni BibRadz Is 41/11; CzechEp 15; Phil R2. Cf najeżdżać kogo o co; »by nieprzyjacioły najeżdżać«.

najeżdżać kogo o co (1): BielKron 367 cf »prześladować i najeżdżać«.

najeżdżać [na kogo], na co (1): GliczKsiąż K8v cf Szereg; [Izaż nie ten to [o św. Pawle] ktory gwałtownie náieżdżał w Ieruzálem na ty/ ktorzy wzywáli imieniá tego [Jezusa]? WujPosŚw 1584 140 (Linde)].

W połączeniu szeregowym (1): I.M. [..,] ſobie tego/ iákoby rzecży ſłuſzney y przyſtoyney/ wedle mniemánia ſwoiego/ pozwalá: iż też ták teraz kośćioł iego dźiáła: zá ktorym on iáko zá páwęzą ſtoiąc/ tym śmieley nas lży/ háńbi/ náiezdza CzechEp 15.

W przeciwstawieniu: »najeżdżać ... bronić« (1): GliczKsiąż K7v cf »by nieprzyjacioły najeżdżać«.

Zwroty: »by nieprzyjacioły najeżdżać« (1): Szkoły [...] pobudowano v ludzi [...] krześćiyáńſkich/ yedno dla dziatek młodych/ áby thám [...] ćwicżenia nábywáły/ grzech á błąd by nyeprziyacyoły główne náyezdzáć/ á dobroći y prawdy bronić áby vmyeli. GliczKsiąż K7v.

»potwarzami najeżdżać« (1): Tá tedy bayká niech będzie zá náukę Senatorom vſtrzegáć ſie zdrády tych ktorzy potwarzámi tych náieżdzáią/ ktorym równi cnotą być nie mogą Phil R2.

Szeregi: »prześladować i najeżdżać« (1): dziwnym obycżáiem [Łokietko] przeſladowały náieżdżał Przemyſłáwá o Monárchią. BielKron 367.

»wrywać się a najeżdżać« (1): Tem ſpoſobem też od Heretyków [...] áby ſie w koſcyoł nie wrywáli á nań nie náyezdzáli/ dzyatki tego w ſzkołách ſie vczą GliczKsiąż K8v.

2. Wjeżdżać [na co czym] (1): Ná té namioty/ gdźie Poſłowie y Rádá záśiadáią/ áby żaden ták końmi/ iáko y wozmi náiéżdżáć/ áni między namioty ſtáwiáć ważyć ſie nie śmiał SarnStat 16.

Synonimy: 1. nachodzić, napadać.

Formacje współrdzenne cf JECHAĆ.

Cf NAJEŻDŻAJĄCY, NAJEŻDŻANIE, NAJEŻDŻANY

KCh