Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZECHODZĄC

Następne hasło: PRZECHODZĄCY SIĘ »

PRZECHODZĄCY (44) part praes act

przechodzący (43), przechodząc (1).

e oraz o jasne.

Fleksja

sg
m	N	przechodzący	f	N	przechodzącå	n	N
	G	przechodzącego		G			G
	A	przechodzący, przechodząc(e)go		A	przechodzącą, przechodząc		A	przechodząc(e)
	L	przechodzącym		L			L
	V			V	przechodzącå		V	przechodząc(e)

pl
N	m pers	przechodzący
N	subst	przechodząc(e)
G		przechodzących
D		przechodząc(e)m
A	m pers	przechodząc(e)
I	f	przechodząc(e)mi

sg m N przechodzący (9). ◊ G przechodzącego (3); -ego (1), -(e)go (2). ◊ A przechodzący (2), przechodząc(e)go (1). ◊ [L przechodzącym.] ◊ f N przechodzącå (3). ◊ A przechodzącą (5), przechodząc (1) Leop. ◊ V przechodzącå (4). ◊ n A przechodząc(e) (1). ◊ V przechodząc(e) (1). ◊ pl N m pers przechodzący (3). subst przechodząc(e) (2). ◊ G przechodzących (4). ◊ D przechodząc(e)m (2). ◊ A m pers przechodząc(e) (1). ◊ I f przechodząc(e)mi (2).

Sł stp notuje, Cn, Linde brak.

Znaczenia

1. Przewyższający kogoś lub coś pod jakimś względem, górujący nad kimś lub czymś, bardziej wartościowy, intensywniejszy (14)
2. Przenoszący się z miejsca na miejsce, zmieniający miejsce przebywania (19)
- a. Przemierzający jakąś przestrzeń, wędrujący (4)
- b. Przekraczający, przeprawiający się (2)
- c. Idący obok, mijający (11)
  - α. W funkcji rzeczownika (3)
- d. Przesuwający się z miejsca na miejsce (o chmurach) (2)
3. Przenikający (2)
4. Przebijający coś, przeszywający (1)
5. Przemijający (1)
- a. O czasie (1)
6. O granicy: wytyczony (1)
7. lek. Przeczyszczający (1)
8. Możliwy do przejścia, dostępny (2)
9. Zadany ostrzem przenikającym na wylot (1)
10. [Przyszły, ten, który nadejdzie]
11. Wyrażenie: »rozum ludzki przechodzący« = niemożliwy do objęcia rozumem (2)

1. Przewyższający kogoś lub coś pod jakimś względem, górujący nad kimś lub czymś, bardziej wartościowy, intensywniejszy [kogo, co] (14): O Pánie Iezu Chryſte/ wiecżna ſłodkośći ćiebie miłuiących/ rádośći y poćiecho wſzelkie poćiechy przechodząca LatHar 288; BAdź pozdrowioná Krolowa miłośierdźia/ Páni tego świátá/ Krolowa niebieſka/ Pánno pánny przechodząca LatHar 484, +2v, 187, 680; toż ćiáło wielką chwałę/ więtſzą niżli ſłońce piękność y iáſność/ y wdźięczność wſzytki wonie przechodzącą mieć będźie. SkarKaz 205a.

przechodzący czym (6): AElius Spartianus powieda/ iż iłekroć [!] kiedy bywáli iácy zacni á wielcy mężowie/ męſtwem ábo iáką inſzą godnośćią wiele inſzych przechodzący/ nigdy żaden niezoſtáwił po ſobie ſyná Rzecżypoſpolitey pożytecżnego ModrzBaz 47; Był Krol [cesarz Apostata] [...] wiekow tych náſzych/ [...] inne ktorzy przed nim byli niezbożnośćią przechodzący. SkarŻyw 130; O Krolowa niebieſka/ Páni źiemſka/ Pánno záwżdy świątobliwośćią inſze przechodząca LatHar 37, 414, 465; WujNT Zzzzz4v.

przechodzący w czym (1): Oycżyzná iego [św. Atanazyjusza] byłá Alexándrya Egiptu wſzytkiego głowá: rodzicy pobożni Chrześćiáńſcy/ wiela ludzi w cżnotách przechodzący SkarŻyw 388.

Szereg: »przewyższający, przechodzący« (1): O świátło wiecżne/ á przewyżſzáiące Słońce z błyſkániem/ obłok przechodzące/ Wnętrzność ſerdecżną oświeć GrabowSet Kv.

2. Przenoszący się z miejsca na miejsce, zmieniający miejsce przebywania (19):

a. Przemierzający jakąś przestrzeń, wędrujący; introductus, transiens PolAnt (4): Y rzekł Iehoaſz do ofiárownikow/ wſzytko śrebro święte/ ktore ſię przyidzie do domu Iehowy (marg) wł. śrebro przechodzącego/ mężá śrebro duſz ſzácunku iego [...] (–)/ [...] wſzelkie też śrebro/ ktore zdobrey chęci kto przynośi do domu Iehowy. [...] Będą ſobie bráć ofiárownicy BudBib 4.Reg 12/4.

przechodzący przez co (2): Przechodzącem Izráelitom przes źiemię Edom/ Moáb y Ammon/ zákázano áby ludźi tám mieſzkáiących nie gábáli. BibRadz Deut 2 arg, 2.Par 7/21.

Wyrażenie:»i tam i sam przechodzący« (1): Commeator – Itam, ij ſam prżechodząci. Calep 221b.

b. Przekraczający, przeprawiający się; transiens HistAl; transilis Mącz (2): Perſowie theż przechodzący nápełnili rzekę od iedne^go brzegu do drugiego/ á ták dla wielkoſći ludu lod ſie przełomił HistAl F4v; Mącz 105d.

c. Idący obok, mijający; pertransiens, praeteriens Vulg (11): bo niedbál nitz [ślepiec] na káranijé ludu przechodzące^go/ ktory mu zakázowál/ aby za pane^m Iezuſem niewolál. OpecŻyw [61]v; BielŻyw 34; CIeſle/ Murárze/ y inni Rzemieſlnicy/ álbo ich pomocnicy/ ieſliby kogo zrzucenim ná doł iákiey máteryey obráźili álbo zábili/ nie winni ſą mężoboyſtwá áni obráżenia/ [...] ieſli też przed tym oznaymili wołánim ſwoim/ áby ludźie przechodzący ná ten czás ſye wárowáli/ á gdźie kápie nie przechadzáli. GroicPorz mm2v; Leop Ier 9/10; RejPos 68; WujNT Luc 18/36.

przechodzący (m)imo kogo (2): Y rozdrápáć dali mury koſćiołá mego y mieſcá ty wniwecz obroćili w ktorychem ia ſobie oſobliwie roſkoſſowáł ták iż zároſly ſćieſzki do nich/ á ſtáli ſie ná poſmiewiſko imo nie przechodzącem ludziem. RejPs 133; RejPos 68.

α. W funkcji rzeczownika (3): Toż ma być rozumiano o tych/ ktorzy ſtrzeláią z łukow/ [...] ieſli przed ſtrzelánim vpomináli przechodzące/ áby ſye wárowáli. GroicPorz mm3; Tá dziewká od przechodzących prośiłá iáłmużny HistRzym 106, 105.

d. Przesuwający się z miejsca na miejsce (o chmurach) (2): Od pełniey trochę iaſno/ wſzakże z przechodzącemi chmurami/ z gromy y ze dżdżem LudWieś B2.

przechodzący którędy (1): Trzeci dzeń po Nowem lecie wiatr od zachodu Słończa powiewał z przechodzącemi chmurami przez południe LudWieś B2v.

3. Przenikający; meabilis Mącz, Calep (2): Meabilis, Przechodzący/ Przećiekáyący/ co łatwie może prześć/ Przebrnąć. Mącz 217a; Calep 653b.

4. Przebijający coś, przeszywający (1): Penetrabile, Quod facile penetrat – Przechoczaci, przepadaiaci. Calep 772a.

5. Przemijający (1): [Nieobiecuięć páńſtwá ſwiátá tego Ani też przechodzących ſkárbow iego. SądParysa B2v.]

a. O czasie (1):

Szereg: »przepływający i przechodzący« (1): ktorymi [naczyniami, tj. przyrządami] godziny y czaſy rozmierzaią/ yże iakobyſmy przes to cżas przepływaiący y przechodzący widzieli. KwiatKsiąż L4v.

6. O granicy: wytyczony; pertransiens Vulg [wedle czego w jakim kierunku] (1):

W połączeniu szeregowym (1): I mieli gránicę ku pułnocy od Iordanu: idąc wedle boku Hierycho ſthrony pułnocney/ á ſtámtąd bieżąc ku żachodu [!] na gorzyſte mieſcá/ y przybiegáiąc ku puſtyniey Bethawen/ y przechodząc wedle Luży ná południe to ieſt Bethel/ y wſtępuie záś do Atárotháddár Leop Ios 18/13.

7. lek. Przeczyszczający (1): liſt ieſt tego ziela piothruſzcżanemu podobny: [...] mocz ma przechodzączą dla ciepłoſci y ſuchoſci ſwoiey trzeciego ſłopnia FalZioł I 54a.

8. Możliwy do przejścia, dostępny (2): Penetrabilis, Przechodzący/ co zwłaſzczá może być przechodzono álbo przeydźiono. Mącz 289d.

przechodzący czym (1): Pervia ventis domus, Wſzemi wiátry przechodzący dóm. Mącz 492d.

9. Zadany ostrzem przenikającym na wylot (1): [w alegorycznym komentarzu do s. 115v: wyiąwſzy miecż y zábił oboie] Ráná przechodząca ieſtći ćiáło vmieráiące. HistRzym 117.

10. [Przyszły, ten, który nadejdzie:

Szereg: »niniejszy i przechodzący«: [mówi Jezus] zaprawde nyewiersczie, abi przetho then, ktorisz wydą y przeradzi myą, byl by nyepowynny od mąki wieczney, bo gorze themv bendzie thako wdussy, iako wczielie, wnynyeyssym ziwoczie y wprziechodzanczim. SprChęd 28.]

11. Wyrażenie: »rozum ludzki przechodzący« = niemożliwy do objęcia rozumem (2): Rzeczy ták wyſokye á rozum ludzki przechodzące/ ktore ſye w piſmye zámykáyą/ ſámy z ſyebye trudne ſą KromRozm II n4v; SkarKaz 276b.

Synonimy: 1. przedchodzący, przewyższający; 2.a. wędrujący; c. mijający; 3. przeciekający; 5. mijający, przemijający; a. przepływający; 7. purgujący; 10. przyszły.

Cf PRZECHODZIĆ