[zaloguj się]
[pdf]

PRZEWYŻSZAJĄCY (20) part praes act

przewyższający (7), przewysszający (5), przewyszający (5), przewyszszający (3); przewyższający SkarJedn, NiemObr, GrabowSet; przewysszający PatKaz II, BartBydg (2), BielŻyw; przewyszający PatKaz III; przewyższający : przewysszający : przewyszający : przewyszszający Mącz (–:–:3:3), ModrzBaz (1:–:1), WujNT (3:1).

przewyższający (19), przewysszając (1) BielŻyw.

e oraz a jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg
mNprzewyższający fNprzewyższającå nNprzewyszając(e)
G Gprzewyszając(e)j G
Dprzewyższając(e)mu D D
Aprzewysszając Aprzewyższającą Aprzewyszając(e)
Iprzewyższającym Iprzewyższającą I
L Lprzewyższając(e)j L
V V Vprzewyszając(e)
pl
A m an przewysszając
I m przewyszając(e)mi

sg m N przewyższający (6). ◊ D przewyższając(e)mu (1). ◊ A przewysszając (1). ◊ [I przewyższającym.] ◊ f N przewyższającå (4). ◊ G przewyszając(e)j (2). ◊ A przewyższającą (1). ◊ I przewyższającą (1). ◊ L przewyższając(e)j (1). ◊ n [N przewyszając(e).] ◊ A przewyszając(e) (1). ◊ V przewyszając(e) (1). ◊ pl [A m an przewysszając.] ◊ I m przewyszając(e)mi (1).

Sł stp s.v. przewyszszać, przewyszać, Cn brak, Linde XVI (SkarŻyw z wyd. 1580 r.; 1. wyd. przebijáiąc) i XVIII w.: przewyższający s.v. przewyższyć.

I. W funkcji właściwej (14):
1. Będący wyższym, górujący pod jakimś względem (o cechach pozytywnych poddanych ocenie wartościującej); excedens BartBydg; antecellens, praestans Mącz; superior Modrz; praecellens Vulg (7): Excedens, przevisshaiąncza rzecz BartBydg 53b; Mącz 419c; [Scire {poznacz} eciam supereminentem {przewiſſzayączą} caritatem sciencie christi Glosy III nr 40/2].

przewyższający kogo (1): ModrzBaz 56v cf »abo rowny abo przewyższający«.

przewyższający co (2): GrabowSet Kv; [Acż to był pogáńſki człowiek ten Setnik/ wſzakze to iego wyznanie ieſt tak/ iáko ktorego z Apoſtołow chwalebne/ á wſzytkie Neſtoriáńſkie y Serwecyáńſkie wyznania przewyſzaiące. BudArt Q4v]. Cf [przewysszając co czym]; Wyrażenie.

przewyszszający kogo a. co (1): Mącz 46c cf »przewyszszający, przedchodzący«.

[przewysszając co czym: któré [konie] Pilumnowi Ortigia k ozdobie dáłá prádźiádowi/ Sniég káſą przewysſzáiąc/ á wiátry byſtrośćią [qui candore nives anteirent, cursibus auras XII 84] VergKoch 344.]

Wyrażenie: »wszytko przewyszający« (1): yſz bog [...] ſtworzyl a uczynyl blogoſlauyoną panną maryą podluk yey wſzytko przewyſſayączey duſſe Nyſzly ſtworzyl wſzytky anyoly PatKaz III 116.
Szeregi: »przewyszszający, przedchodzący« (1): Antecellens sapientia, Mądrość yne przewyſzſzayąca/ przedchodząca. Mącz 46c.

»abo rowny abo przewyższający« (1): ći bez máłá ſą tácy/ iż ſię ſobie zdádzą być naylepſzemi [...] y dla tego [...] drugim zayrzą/ ktore ábo ſobie rownemi ábo ſiebie przewyżſzáiącemi być rozumieią [vel pares vel superiores existiment]. ModrzBaz 56v.

W przen (1): O świátło wiecżne [o Chrystusie]/ á przewyżſzáiące Słońce z błyſkániem/ obłok przechodzące/ Wnętrzność ſerdecżną oświeć/ ſmyſły moie GrabowSet Kv.
a. W funkcji rzeczownika: mający najwyższą władzę, panujący (1): Bądźćieſz tedy poddáni wſzelkiemu ludzkiemu ſtworzeniu dla Páná: choćiaż krolowi/ iáko przewyżſzáiącemu: choćiaż ſtároſtam/ iáko przezeń poſłánym ku pomśćie złoczyńcow WujNT 1.Petr 2/13; [Apoſtoł Páweł S. mowi: Ze Krol dla tego ieſt poſtánowionym od Páná Bogá przewyżſzáiącym/ ku ſkarániu złocżyńcow/ á ku chwale dobrym. WerReguła 138].
2. Przekraczający w czymś pewien poziom, możliwości; eminens, excellens, praeminens Mącz; supereminens Vulg (7): Excellens, Przewyſzáyący/ Známienity. Mącz 46c; Eminulus, Prziwiętſzym/ nieco przewyſzſzáyący. Mącz 207b, 207b, c.
Wyrażenia: »patrzenie ludzkie przewysszając« = niezwykły, przekraczający ludzkie wyobrażenie (1): że Socrates weſnie widział ano mu przynieſiono od ołtarza boginiey Veneri/ [...] łabęcia zwyciągnioną ſziją aż doobłokow ſięgaiąc noſem do nieba, á planety im przerażaiąc, y wſzitko patrzenie ludzſkie przewyſſzaiąc BielŻyw 79.

»przewyższający (wszelki) rozum« [szyk 1:1] (2): PatKaz II 71v; Dla tego klękam ná koláná [...]/ żebyśćie mogli [...] poznáć przewyżſzáiącą wſzelki rozum miłość Chriſtuſową WujNT Eph 3/19.

II. W funkcji przymiotnika (6):
1. Wielki, wybitny, niezwykły; excellens Modrz, Vulg; supereminens Vulg (5): co inſzego ieſt pochwałá/ iedno [...] nienákáżony głos dobrze rozſądek dawáiących o przewyſzáiącey cnoćie ModrzBaz 58v; w Apoſtole Pietrze [...] przodkowánie Apoſtolſkie przewyżſzáiącą łaſką inne przechodzi. SkarJedn 72; NiemObr 86; Nie przeſtawam dźiękowáć zá was/ zmiánkę o was czyniąc w modlitwách moich/ áby Bog [...] dał wam Duchá mądrośći [...]/ ábyśćie wiedźieli [...] ktora ieſt przewyżſzáiąca wielkość mocy iego przećiwko nam WujNT Eph 1/19, 2.Cor 3/10.
2. Istotny, niezależny, samoistny (1): Substantialis, przevisshayączy BartBydg 152b.

Synonimy: 1. przechodzący, przedchodzący, przewyciężający.

Cf PRZEWYSZSZAĆ

LWil