[zaloguj się]
[pdf]

PRZENIKAĆ (56) vb impf

e oraz a jasne.

Fleksja
inf przenikać
indicativus
praes
sg pl
1 przenikåm
3 przenikå przenikają
praet
sg pl
2 f -ś przenikała m an
3 m przenikåł m pers przenikali
n przenikało subst przenikały
conditionalis
sg
3 m by przenikåł
f by przenikała

inf przenikać (2). ◊ praes 1 sg przenikåm (2). ◊ 3 sg przenikå (27). ◊ 3 pl przenikają (10). ◊ praet 2 sg f -ś przenikała (1). ◊ 3 sg m przenikåł (3). n przenikało (3). ◊ 3 pl m pers przenikali (1). subst przenikały (1). ◊ con 3 sg m by przenikåł (1). f by przenikała (1). ◊ part praes act przenikając (4).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w. s.v. przeniknąć.

1. Przedostawać się przez powierzchnię w głąb lub na wylot; penetrare PolAnt, Calep, Cn; persidere, transire Calep, Cn; accedere ad interiora, descendere, ferri deorsum, intrare penitus, pervadere Calep; permanare, permeare, tramare, transabire, traviare, travolare Cn (33): Penetro – Prżenikam, prżepadam. Calep 772a, 790b.
A. Przez punkt (27):
a. O przedmiotach ostrych i spiczastych: przekłuwać, przedziurawiać, przecinać, przebijać, wbijać się [w tym: co (1)] (6):
Zwrot: »przez skorę przenikać« (1): Cżemu ná to nie bacżyſz że cie Pan zowie ćirniem/ głogiem/ á oſtem/ ktory áż przez ſkorę przenika: á nie thylko w ciáło/ ále práwie w duſzę kole owiecżki iego RejPos 189.
Przen: Sprawiać ból, cierpienie (5):
Zwroty: »jak(o) miecz (boleści a. żałościwy) przenikać« (4): HistAl F8; Abowyem ſynowye ludzcy ty włoſnośći máyą/ Ze yák naoſtrzeyſſą zbroyą nyewinne zżyráyą/ Ięzyki ich yák oſtry myecż wſſędy przenikáyą. LubPs O2v; iż y mátce iego ſwiętey/ rozzaliwſzy ſie vpadku ich/ iáko miecż boleśći przenika ſerce iey. RejPos 30v, 29v.

»przenikać serce« (3): RejPos 29v, 30v; Leć przenika ſerce me wielkie nie bacżenie/ Twoie [ziemio węgierska] y Páná mego ſłużb moich wzgárdzenie. CzahTr I2.

»wnętrzności przenikać« (1): izali nie doſyć mam ná zwirzhnih cięſzkoſciach moich/ ktore wnętrznoſći moie iáko miecż przenikáią [que ipsa viscera mea ut gladius vibrant] HistAl F8.

b. O żmijach: kąsać, wprowadzać jad (1): Iaculus, Nieyáki wąż/ ten właży ná drzewá á s wielkim pędem ſie ſpuſzcza ták ná zwierzętá yáko y ná ludzie y przeniká [! błędne znakowanie]. Mącz 161d.
c. O wyobrażonej osi ziemskiej i niebieskiej: przecinać [co] (2): Sáma oś/ która prędki krąg niebieſki toczy/ Z mieyſcá ſwégo by namniéy nigdy nie wykroczy. Ale trwa niezruſzona/ źiemię przenikáiąc/ A w poły práwie nieba obá kóncá máiąc Wſczépioné KochPhaen 2, 19.
d. O promieniach świetlnych [co] (2): [gęſtość ich [szarańczy] roiu ledwo Słońce przenikáło StryjKron 656.]
Fraza: »promień przenika« (1): Pátrzayże ná promienie/ gdy gmách przenikáią RejWiz 154.
Przen (1):

W porównaniu (1): GrabowSet F4 cf Fraza.

Fraza: »promień przenika« (1): TWey łáſki promień Pánie wyſokośći/ Iák kágániec przenika GrabowSet F4.
e. O wzroku (6):

przenikać przez co (1): GórnDworz Cc4 cf W przen.

W przen (1):

W porównaniu (1): ocży ſáme/ iáko pewni od ſercá poſłowie/ śiłá ſpráwić mogą: bo nietelko odkrywáią myſli náſze/ ále theż cżęſtokroć gwałtownemi promieńmi ſwemi/ przenikáiącz przez drugie ocży/ iáko iáſność przez ſklo do vpodobánego ſercá/ zágrzewáią ie GórnDworz Cc4.

Przen: O wszechwiedzy Boga (5):

przenikać co (5): Pan mocą ſwą przenika wſzytki trudnośći ſwiátá. LubPs M2v marg. Cf Zwroty.

Fraza: »oko przenika ([dokąd])« (1): SarnStat 998; [Zgrzeſzyłem przećiw Niebu, to ieſt/ przed Duchámi Angielſkimi/ y Duſzámi Swiętymi; [...] á przed tobą, tho ieſt/ w ſkritoſci ſumnienia mego, dokąd ocży ſámego Bogá przenikáć mogą HerbOdpow Ccc8].
Zwroty: »głębokość przenikać« (1): Lecż ieſliże iemu [Bogu]/ cżymby zákryć oko/ Swiát nie ma/ bo widźi wzdłuſz/ y gdźie głęboko/ Głębokość przenika/ á zá iákąż Pánie Zaſłoną/ złość náſzá/ beſpiecżną ſię sſtánie? GrabowSet C4.

»przenikać serdeczne skrytości, wiadomości« [szyk zmienny] (1:1): ná świádectwo oney wźiął zá świádká ſámego Bogá/ ktory ieſt iſtną prawdą/ y ſerdecżne wiádomośći ludzkie przenika. PowodPr 47; Choćby kto grzéchem kogo chćiał hánbić ze złośći/ Bóg ſam/ który przenika ſerdeczné ſkrytośći/ Wyzwoli go z fráſunku ZawJeft 22.

»przenikać wszytki rzeczy« (1): którégo [Stworzyciela] oko przenika wſzytki rzeczy SarnStat 998.

f. O głosie; przen (1):
Zwrot: »uszy przenikać« (1): Nieſłychána nowiná vſzy áż przeniká [! błędne znakowanie]. GosłCast 50.
g. O kroplach: drążyć; przen [co] (1): Iéy bowiem łzy ſerdeczné ſkáłę przenikáią/ Y przeźrzoczyſtym z góry ſtrumieniem ſpadáią. KochTr 15.
h. Przedostawać się przez chmury do nieba, w pobliże Boga; przen (8):
α) O duszy ludzkiej po śmierci (1):
Zwrot: »przenikać obłoki« (1): Tám gdźie [Stefan Batory] zoſtáwił śmiertelne zewłoki/ Kiedy iego duch przenikał obłoki. GrochKal 19.
β) O prośbach, skargach, modlitwach (7):

przenikać k czemu (1): Wołánye me przenikáło áż k twey oblicżnośći LubPs E.

Zwrot: »przenikać niebo (a. niebiosa), obłoki, przez niebiosa« [w tym: niebo i obłoki (1)] [w tym: przed kogo (1); czym (1)] [szyk zmienny] (4:2:1): LubPs E marg; ktorich [wdów] łzy á nieobronienie od krzywdy/ niebo przenikáią. LeszczRzecz A4; RejPos [136]; Modlitwá cżłowieká ſtrápionego/ przeniká [! błędne znakowanie] obłoki [nubes penetravit]/ á nie przeſtánie/ áni ſię vſpokoi/ áſz przyidzie przed Náwysſzego. BudBib Eccli 35/18; Ofiáry w tym tylko ſámym kośćiele przed Máieſtat Boży/ przez wſzyſtkie niebioſá przenikáią ReszPrz 24; LatHar [+10]. [Cf też znacz. 2. »serce przenikać« OrzRozm Q3]
B. Przez większą powierzchnię [co] (3): Wiſnie cżarne [...] ſą ſmaku kwaſnego zawieraiące y ſciſkaiącze [...] żołądek ſuchoſcią ſwą wyſuſzaią/ grube wilkoſci przenika [lege: przenikają]. FalZioł III 21c.
a. O lekarstwach: wchłaniać się (2): Oxypora, Nieyáka máść s octem przemieſzána áby tym mocniey przenikáłá. Mącz 271d; [Potym vbiy białki iáiowe z wodą/ ley uań [!] miaſto mocżu/ Tego też vcżyń po dzieśięć kroć/ áż mocż záś wſzyſtek wymoknie/ y zá káżdym nálanim wzruſz á zmieſzay/ áby przenikał SienHerb 582b].
Zwrot: »przenikać ciało« (1): Ale [srebro żywe] dla ſprawy iego tedy ieſth ciepłe/ to ieſt iż przenika przechodząc mocznie ciało FalZioł III 35a.
C. W sposób cudowny [co] (1):

W porównaniu (1): ktoryby [duch] śćkło iáko promień ſłonecżny/ y kámień też nie ruſzáiąc go y piecżęći iego/ y drzwi też przenikał CzechEp 344.

2. Trafiać do umysłu lub uczuć człowieka, nie pozostawiać obojętnym, wzburzać, wzruszać; vibrare HistAl; descendere PolAnt; penetrare, permanare, permeare Cn [w tym: co (12)] (18):

W porównaniu (3): Gdyż też oni ſłowá yego nicowáli/ A práwye nád oley fáłſſem przenikáli/ Sercá wyernych Páńſkich/ wyodąc ie do złego LubPs Ov; LatHar +5v. Cf »jako miecz przenikać«.

Zwroty: »duszę przenikać« (1): á więc Kátholickim piſárzom nie będźie ſię godźiło o [...] cnoćie Modlitwy świętey [...] piſáć/ ieſli ſię godźi drugim/ rzeczy/ ktore gorzey niżli ſtrzały/ duſze ludzkie obráźliwie przenikáią/ do oczu/ vſzu/ y ręku ludzkich podáwáć? LatHar +5v.

»jako miecz przenikać« (1): Słowo Páńſkie iáko myecż ogniſthy ſpráwą duchá ſwiethego przenika ſercá ludzkye. LubPs E3 marg.

»sumnienie przenikać« (1): Bo ma teſz ſwoię mowę krew męcżeńſka/ ktora ácż nie przez vſzy wchodzi/ ále ſumnienie mordercow ſwoich przenika y ściſka. SkarŻyw 131.

»przenikać aż do wnętrzności (a. do dusze wnętrznej), wnętrzności« [szyk zmienny] (2:1): Słowá pochlebcowe ſą iáko rány tháiemne/ á wſzákoż przenikáią áż do wnętrznośći [descendunt ad interiora ventris]. BibRadz Prov 26/22; KuczbKat 115; ale ſkwierk y platz inſzich barzo mi wnetrznoſci przenikal PaprUp E3.

Szereg: »przenikać i ściskać« (1): SkarŻyw 131 cf »sumnienie przenikać«.
W przen (13):
Zwrot: »serce (a. wnętrzności serca (a. serdeczne)), do serca (a. do gruntu serca) przenikać« [w tym: czym (2)] [szyk zmienny] (10:3): MurzHist Tv; LubPs E3 marg, Ov, cc2; ktorych [Demostenesa i Cycerona] poważne ſłowá/ mądre ſentencye/ przenikáią nietylko ſercá ludzkie/ ále y te obłoki niebieſkie. OrzRozm Q3; Nád to/ kiedy ie [sakramenty] rozdawáią/ iż moc wielka y doſkonáła Duchá Swiętego/ ktory przenika wnętrznośći ſercá náſzego/ przy tym bywa KuczbKat 120; SkarŻyw 310; ReszList 153; ArtKanc A13v; Bo y Krolewny vrodźiwey/ ſłowá Przyiemne/ oycá nie długo trzymáły: Wſzákże do ſercá przedśię przenikáły. GrochKal 9; Gniewliweś morze śmiéchém vśmiérzáłá: Kámienneś ſerce ſłówy przenikáłá. KochFrag 27; SkarKaz 519b; Cyprydy ſynie/ Bożku bez litośći/ Oczóm ſzkodliwy/ A ſuſzący kośći/ Do gruntu ſercá Stucznie przenikáiąc/ Swoim poſtrzałem Nie zbytym ſtrzéláiąc. GosłCast 40.
3. O wrażeniach: być doznawanym, ogarniać (5):
a. O wrażeniach fizycznych (1):
Zwrot: »kości przenikać« (1): Y będąc w onym ſrogim zimnie/ gdy iuſz krew ſię w nich zśiádałá/ gdy zębámi ſzcżegotáli/ żyły ſię kurcżyły/ á kośći mroz przenikał SkarŻyw 207.
b. O emocjach; zawsze w zwrocie: »serce przenikać« [szyk zmienny] (4):
Frazy: »strach przenika« (1): Smyſł mi trwoże/ Pánie/ twoy ſąd ſpráwiedliwy/ [...] Strách/ ſerce przenika GrabowSet N2v.

»żal (a. żałość) przenika« [szyk zmienny] (3): Cżego iż w was nie dokońcá widziemy (bráćia mila) żáłoſć ſerce náſze przenika. KarnNap A2v; CzahTr E4v, G4v.

Synonimy: 1. przechodzić, przeciskać się; 2. pobudzać, poruszać, wzruszać.

Formacje współrdzenne cf NIKNĄĆ.

Cf PRZENIKAJĄCY, PRZENIKANIE

RS