Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZENIKAJĄC

Następne hasło: PRZENIKANIE »

PRZENIKAJĄCY (18) part praes act

przenikający (17), przenikając (1).

e oraz a jasne.

[comp przenikajątszy.]

Fleksja

sg
m	N	przenikający	f	N	przenikającå, przenikajątszå	n	N	przenikając(e)
	G			G	przenikając(e)j		G
	A	przenikający		A	przenikającą		A	przenikając(e)
	I	przenikającym, przenikając		I			I

pl
N	subst	przenikając(e)
D		przenikającym
A	subst	przenikając(e)
I	m	przenikając(e)mi

sg m N przenikający (2). ◊ A przenikający (1). ◊ I przenikającym (1) GrabowSet, przenikając (1) LubPs. ◊ f N przenikającå, [przenikajątszå] (2). ◊ G przenikając(e)j (1). ◊ A przenikającą (1). ◊ n N przenikając(e) (2). ◊ A przenikając(e) (1). ◊ pl N subst przenikając(e) (3). ◊ D przenikającym (1). ◊ A subst przenikając(e) (2). ◊ [I m przenikając(e)mi.]

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI w.

Znaczenia

1. Przedostający się przez powierzchnię w głąb lub na wylot (9)
- A. Przez punkt (4)
  - a. O przedmiotach ostrych i spiczastych (2)
    - Przen (1)
      - a) Sprawiający ból, cierpienie (1)
  - b. O promieniach światła (1)
  - c. O wzroku; przen: o wszechwiedzy Boga (1)
- B. Przez większą powierzchnię (5)
  - a. O lekarstwach: wchłaniający się w ciało (3)
  - b. O odrodzonych po śmierci ciałach ludzi zbawionych: przedostający się przez materię (1)
2. Trafiający do rozumu lub uczuć, niepozostawiający obojętnym, wzburzający, wzruszający (6)
- W przen (1)
3. O głosie: ostro brzmiący, przenikliwy, donośny (2)
4. Szybko rozumiejący, przenikliwy (1)

1. Przedostający się przez powierzchnię w głąb lub na wylot; manabilis, meabilis, penetrabilis Cn (9):

A. Przez punkt; sagitatus Cn (4):

a. O przedmiotach ostrych i spiczastych (2):

Wyrażenie: »przenikająca strzała« (1): Y przyrownywa thákowe iádowite kłamſtwo ięzyká przewrotnego y z náuką iego/ oſtrym á przenikáiącym ſtrzałom/ ktore przenikáią ſerdecżne wnętrznośći/ záráżenim á ſproſnym iádem ſwoim/ cżłowieká káżde^go. LubPs cc2.

Szereg: »ostry a przenikający« (1): LubPs cc2 cf Wyrażenie.

Przen (1):

[Wyrażenie: »miecz przenikający«: A gdyż i serca tam mieć obrzezane chciano, nie dziw, że insze cżłonki odcinać kazano mieczem owym duchownym, szpik przenikającym OtwinPis 157.]

a) Sprawiający ból, cierpienie (1):

Wyrażenia: »miecz przenikający« (1): Niech nie widzę ſmutku tey miłey mátki twoiey/ y ná miecż ſerce iey przenikáiący/ niech niepátrzą ocży moie SkarŻyw 113.

»serce przenikający« (1): SkarŻyw 113 cf »miecz przenikający«.

b. O promieniach światła [co] (1):

W porównaniu (1): Iáſne ſą rzecży/ iáko ſłonecżne promienie ſzćkło przenikáiące BielKron [332²].

c. O wzroku; przen: o wszechwiedzy Boga (1):

Wyrażenie: »oko przenikające« (1): Okiem przenikáiącym/ náſze widźiſz złośći/ Y nic nie ieſt ſkrytego twoiey wſzechmocnośći GrabowSet Ev.

B. Przez większą powierzchnię (5): Thy co s ſkáliſtych pagorkow puſzcżaſz źrzodłá płynące/ Przez pośrzodek gor przewodziſz wody przenikáiące. LubPs X5v.

a. O lekarstwach: wchłaniający się w ciało (3): [Zmieſzayże záśię ono co ſie vpaliło z onym co zoſtáło ná dnie/ á vtrzy cżyśćie/ A záś powtore pal. [...] Tákże będzie [rtęć] doſkonále biała cżyſta/ Roſtopnieyſza y przenikáiątſza. SienHerb 607b (Linde).]

W połączeniach szeregowych (3): Ma mocz otwieraiączą przenikhaiączą/ wygryzaiączą/ y pot pobudzaiączą. FalZioł I 113b, [*7]v, I 111c.

Wyrażenie: »moc przenikająca« (3): bowiem drżeń thego ziela ieſth zagrzewaiączy w cżwartym ſlopniu á ták ieſt moci przenikaiączey/ zarumieniaiączey Yteż bębele cżiniączey FalZioł I 111c, [*7]v, I 113b.

b. O odrodzonych po śmierci ciałach ludzi zbawionych: przedostający się przez materię (1):

W połączeniu szeregowym (1): SkarKaz 205a cf Wyrażenie.

W porównaniu (1): SkarKaz 205a cf Wyrażenie.

Wyrażenie: »wszędzie przenikający« (1): Wśiewamy ie [ciała] w źiemię iáko wolé y ſzkápié ćiáłá/ grube/ ćięſzkie. Lecz ná onę wioſnę weźmiem ie dźiwnie ſubtelne/ duchowne/ ná kſztałt duchá wſzędźie przenikáiące/ á nátury ćiał prawdźiwych nie trácące. SkarKaz 205a.

2. Trafiający do rozumu lub uczuć, niepozostawiający obojętnym, wzburzający, wzruszający; perfingens Vulg; penetrabilis, vibrans Cn (6): Sententiae vibrantes, Surowe przenikáyące ſententie á namowy. Mącz 493a.

przenikający do czego (1): Boć żywe ieſt ſłowo Boże y ſkuteczne/ y przeráźliwſze niżeli wſzeláki miecz po obu ſtron oſtry: y przenikáiące áż do rozdźielenia duſze y duchá/ y ſtáwow/ y ſzpikow/ y rozeznawáiące myśli y przedſięwźięćia ſerdeczne. WujNT Hebr 4/12.

W połączeniach szeregowych (3): Toć yeſt ſlowo Boże żywe y ſkuteczne/ á przenikáyące bárźyey niżli wſſelki myecz z obu ſtron oſtry KromRozm II cv; GrzegRóżn I3v; WujNT Hebr 4/12.

W porównaniach (4): Srogie á iádowite podobieńſtwo fáłeſzney náuki/ kthora ieſt záſtrzáłem cżárthowſkim/ przenikáiąc iáko oley ſercá wierne. LubPs O marg. Cf Wyrażenia.

Wyrażenia: »barziej (a. więcej) przenikający niż(e)li miecz« (2): KromRozm II cv; Nie mnimaymy áby Heretykowie rozumkámi y plotkámi ludzkiemi łácwiey mogli być zwyćiężeni/ niżeli słowem Bogá żywiącego/ ktore młotem ieſt rozbiiáiącem opoki/ y oſtrzeyſze y więcey przenikáiące niżeli miecż z obu ſtron oſtry GrzegRóżn I3v.

»jako strzała przenikający« (1): proſte á cżuyne á mocne w duchu y iáko ſtrzały przenikáiące były słowá iego. SkarŻyw 312.

Szereg: »ostry i przenikający« (1): GrzegRóżn I3v cf »barziej przenikający niż(e)li miecz«.

W przen (1):

Wyrażenie: »serce przenikający« (1): LubPs O marg; [Każeſz nam [katolikom] wypowiedźieć Ewángelikom przyiaźń/ ſerce przenikáiącemi argumentámi ią gániąc/ á wołáiąc: Iż w niey bywa Pan Bog oſzukan Respons O2].

3. O głosie: ostro brzmiący, przenikliwy, donośny; vibrans Mącz, Cn (2):

Wyrażenie: »przenikający(-a) głos, rzecz« (1:1): Incitata et vibrans oratio, Popędliwa á przenikáyąca rzecz. Mącz 493a, 493a.

Szereg: »drżący a przenikający« (1): Vibrans sonus, Drżący á przenikáyący głos. Mącz 493a.

4. Szybko rozumiejący, przenikliwy [w czym] (1): Był w nabożnym rozmyślániu y wjrozumieniu piſmá y táiemnić [!] ie^go trudnych ſzcżeśliwy y przenikáiącj. SkarŻyw 332.

Synonimy: 1. przebijający, przepadający; 2. ostry, pobudzający, poruszający, skłaniający; 3. głośny.

Cf PRZENIKAĆ