[zaloguj się]
[pdf]

OSTRY (615) ai

o jasne.

comp i sup (28 + 1): -ostrzejszy (17), ostrszy (10), ostrzszy (2), [ostrejszy]; ostrzejszy : ostrszy : ostrzszy FalZioł (1:1:–), LubPs (1:–:1); ~ -e- (2), -(e)- (15). sup nå- (1) LubPs.

Fleksja
sg
mNostry, ostrzejszy, ostrzszy fNostrå, ostrzejszå, ostrszå, ostrsz(a) nNostr(e), ostrzejsz(e)
Gostrégo, ostrzejszégo, ostrszégo Gostréj, ostrszéj, ostré, ostry Gostrégo, ostrzejszégo, ostrszégo
Dostr(e)mu Dostréj D
Aostry, ostrzejszy Aostrą, ostrzejszą, nåostrzejszą Aostré
Iostrym, ostrzejszym, ostr(e)m Iostrą Iostrym, ostr(e)m
Lostrym Lostréj, ostré Lostrym, ostr(e)m
pl
N m pers ostrzy
subst ostré, ostrzejszé, ostrszé
G ostrych
D ostrym
A subst ostré, ostrzejszé, ostrszé
I m ostrémi, ostrymi
f ostr(e)mi, ostrz(e)mi
n ostrémi, ostrymi
L ostrych

sg m N ostry, ostrzejszy, ostrzszy (106). ◊ G ostrégo, ostrzejszégo, ostrszégo (57); -égo (5), -(e)go (52). ◊ D ostr(e)mu (1). ◊ A ostry, ostrzejszy (75). ◊ I ostrym, ostrzejszym (24), ostr(e)m (2) RejKup, KochMon. ◊ L ostrym (9). ◊ f N ostrå, ostrzejszå, ostrszå (24), ostrsz(a) (7). ◊ G ostréj, ostrszéj (15), ostré OpecŻyw (2), ostry (1) HistRzym; ~ éj (3), -(e)j (12). ◊ D ostréj (3); -éj (1),-(e)j (2). ◊ A ostrą, ostrzejszą, nåostrzejszą (29). ◊ I ostrą (20). ◊ L ostréj (6) FalZioł (3), HistAl, KochPs, KochPieś, ostré OpecŻyw (3); ~ -éj (2), -(e)j (4). ◊ n N ostr(e), ostrzejsz(e) (17). ◊ G ostrégo, ostrzejszégo, ostrszégo (22); -égo (5), -(e)go (17). ◊ A ostré (22). ◊ I ostrym (14), ostr(e)m (4); -(e)m GórnDworz; -ym: -(e)m FalZioł (2:3). ◊ L ostrym (3) SkarŻyw (2), ReszList, ostr(e)m (1) LibMal. ◊ pl N m pers ostrzy (1) [zapis: -i]. subst ostré, ostrzejszé, ostrszé (32); -é (4), -(e) (28). ◊ G ostrych (22). ◊ D ostrym (6). ◊ A subst ostré, ostrzejszé, ostrszé (53); -é, (4), -(e) (49). ◊ I m ostrémi (6) RejWiz, Mącz, KochOdpr, KochPs, SiebRozmyśl, GosłCast, ostrymi (6) OrzRozm, SkarŻyw (2), ReszList, CzahTr (2). f ostr(e)mi, ostrz(e)mi (3). n ostrémi (7), ostrymi (6); -émi HistAl (2), KarnNap, ModrzBaz, GosłCast (2); -ymi OpecŻyw, BibRadz, SienLek, CzechRozm, Calep; -émi : -ymi SkarŻyw (1:1); ~ -émi (2), -(e)mi (5). ◊ L ostrych (6).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

1. Mający kłujące zakończenie lub tnącą krawędź; acutus HistAl, Vulg, PolAnt, Mącz, Calag, Calep, Cn; acer Mymer1, Calep, Vulg; aculeatus, peracer Mącz, Calep; peracutus (a. praeacutus) HistAl, Cn; trax Mącz; cultellatus, cultratus, samiatus, samius Cn (289): Lew kiedy po leśie chodził/ Ná oſtry tarn tám vgodził BierEz Q3v; Iezus noſſki ſobie roſkrwawil/ ijże po kamieniu oſtrym chodzitz muſil. OpecŻyw 107v; zaſſyię go [Chrystusa] bito/ ij głowę iego oſtrymi drewny raniono. OpecŻyw 113, 141; PatKaz I 9v; Murm 109; Mymer1 34v; BartBydg 45b, 168; Theż około brodawek zekrwawyć cżem oſtrym to ieſt iżby krew ſzła FalZioł I 70b; Paiąk ieſth riba morzka rzecżona tako: [...] bo ma na kończu ſkrzelow oſtre koſci: kthoremi bije czo ſie do niego przybliży FalZioł IV 30c, IV 7c, 26a, 29a, 30c, 36d, V 34; GlabGad C3v; MiechGlab 57; miał bowiem Alexander [...] cżterzyſtá wozow wſzytkich s koſami oſtremi przypráwnych [quadrigas omnes falcatas] HistAl H4v, A4v, A6v, I2; Oſtre myecże w ręku ku boyu trzymáyą/ A wſſákoż w obronye Páńſkyey tu vfayą. LubPs ff4v, I2v, gg3, gg6; á Seforá żoná Moiżeſzowá nátychmiaſth pochwyćiłá oſtrą opokę/ y obrzezáłá ſkorkę Syná ſwego. KrowObr 224; Lápy by v Niedźwiedzyá/ s páznogty oſtremi/ A co w ktorą zachwyći/ iuż mu nie wydrzemy. RejWiz 167, 102v, 119v; ſynu cżłowiecży weźmi noż oſtry/ weźmi brzytwę bárwierſką/ á wźiąwſzy ogol ſobie głowę y brodę BibRadz Ez 5/1; OrzRozm L3; Moiżeſz [...] idąc w drogę z roſkazania Páńſkiego kámieniem oſthrym obrzázał ſyny BielKron 29; tákże y domy rąbią kośćią oſtrą miáſto ſiekier álbo piły. BielKron 441; kámieniem oſtrym drwá rąbáią/ bo thám żelázá żadnego nie máią BielKron 452v; Broń ich [Arabów] ieſt trzćiná długa miąſza/ w kthorey ná końcu grot oſtry BielKron 456, 441; Anceps ferrum, Na obye ſtronie oſtry miecz. Mącz 9b; Denticulatus, Zębiſty który oſtre á małe ząbki ma/ też co xtałt zębów ma. Mącz 82a; trux tactu herba, Oſtre ziele ná dotknieniu. Mącz 467b, 3a, 31b, 71b, 99a, 238c, 290c; OrzQuin Y3; y około kielców/ okroy mu [koniowi] puſzczádłem/ álbo oſtrym końcem nożowym SienLek 167, 52, 169v; RejAp 57, 57v, 58; zaſz w.m. niewieſz iż oſłá namniey ſámá oſtrą nie będąc/ żelázo oſtre cżyni? GórnDworz Kk3; Iuż ninie bierze łuk á kłádźie nań oſtrą ſtrzałę á chce w on obras ſtrzeláć. HistRzym 55; A gdyż był poſádzon ná on ſtolec/ kazał vwiężáć [!] oſtry miecż nád iego głową ná cienki nići. HistRzym 94, 94; RejZwierc 28v, 112v; Cżynią záſie [wojska tureckie] wielkie okopy [...] w wał nábiją palow oſtrych/ w ktore záwłocżą łańcuchy BielSpr 54, 9, 61v; KochMon 28, 30; BudBib Ios 5/2, 3; HistHel [A2]; PaprPan V3, Z; KochDryas [A3]v; Sżáblá oſtra przy boku/ to pan: tá rozſtrzygnie/ Kto komu cżołem bić ma. KochOdpr Cv, D2; Calag 407a; ábyś/ idąc drógą/ Ná oſtry krzemiéń nie vgodźił nogą. KochPs 139, 48, 105, 118, 154; kazał ią [św. Martynę] ná ziemi położywſzy ná oſtrych ſkorupách obrácáć SkarŻyw 20; Iáko kto miedzy ſzydły y oſtrymi gozdzmi gołą nogą ſtąpa/ bezpiecżności niemáiąc/ oſtrożnie y zboiáznią nogę ſtáwi: ták wſzytki ſpráwy náſze być przed Bogiem máią. SkarŻyw 114, 3, 47, 63, 249, 328 (13); KochTr 6; KochJez A3v; Były Compánije ex Sycilia, ktore ſię łáncuſzkámi oſtrymi nie miłośćiwie ſiekli ReszList 163, 183; WisznTr 18; W práwey ręce śierp oſtry/ w lewey kłośie miáłá BielSen 9; czemu mię oſtré kry nie ſtárły/ Kiedym ſzedł w opcé kráie KochPam 87, 88; ArtKanc D9v, D19v, E8v, K6; GórnRozm Nv; Gdźie nogá twoiá nieraz vgodźi/ Ná oſtry kámień błędu śliſkiégo ZawJeft 37, 7, 15; Aculeatus – Spiczaſty, Oſtri. Calep 20a; Bipennis – Siekiera z obuſtron oſtrą, hallabart. Calep 131b; Cynodontes – Oſtre zakoncziſte zębye. Calep 284a, 15a, 20a, 774a, 807a, 939b; GórnTroas 72; GrabowSet Q2; OrzJan 46; Nie dbam ia by zbroie w podworzách mych brzmiáły Albo oſtre kordy ſię błyſkáły RybGęśli B3v; WujNT Hebr 11/34; A vplotſzy koronę z ćiérznia ták oſtrégo/ Włożyli mu ná głowę SiebRozmyśl H2v, H2v, H3v; KmitaSpit B2v; SkarKaz 160a, 205b; COm ći przewinił ty niebácżna Páni/ Ze mi bodźieſz w bok oſtrymi rogámi. CzahTr Bv; Y tám go [smoka] w máieſtáćie iego poſzukamy. Hucżnemi dźiáły inną ſtrzelbą kopiámi/ Y oſtrymi rápiery/ tákże y ſzáblámi. CzahTr E4, Fv; On [Józef] iák náznáczona Ofiara, ku ołtarzóm/ gdy bywa wiedźiona/ Poſtępuie [...]. A oná [Jempsar] iáko iáſtrząb z oſtrémi hakámi Gołębiá gdy dogania GosłCast 58, 56; Iáko koſarz źiele Oſtrą koſą ściele SzarzRyt A, C4v.

W porównaniach (27): iakoby wraził w mé ſerce miecż oſtry OpecŻyw 126; FalZioł IV 36a; Abowiem y mowá twoiá fáłſſywa ſnádnie okáże myſl złoſćiwą twoię/ ktora ieſt podobna ku oſtrey brzytwie RejPs 78; kthorych ięzyk ieſt podobnieyſſy ku mieczowi oſtremu RejPs 84v, 219; nálezli niektore zwierzętá máiące ná głowie koſći kárbowáne iáko piłá ktorą trą/ á bárzo oſtre iáko miecż HistAl M6, I2; KromRozm II cv; Cáły dzień nieſpráwiedliwość ięzik twoy ſpráwował A záwżdy yák oſtrą brzytwę ná zdrádęś gi chował. LubPs N5; Ięzyk kłamliwy iż ieſt podobny oſtrey ſtrzale. LubPs cc2 marg, H3v, O2v [2 r.], P2, cc2; iáko oſtra brzytwa cżyniłeś zdradę [sicut novacula acuta fecisti dolum]. Leop Ps 51/4, Is 49/2; Boć Mniſzy ći/ y żądłá máią oſtrzeyſze niżli śierſzenie OrzList iv; GrzegRóżn I3v; HistRzym 53v; RejPos 320; Ięzyk oſtréy brzytwie równy KochPs 78; SkarŻyw 59; Gdy kto przynieśie iáki kóncérz krwáwy: Albo téż ſzáblę oſtrą iáko brzytwę PudłFr 14; Denticulatus – Ten ktori zeby rzatkie a oſtre mą iakopiełka. Calep 306a; Boć żywe ieſt ſłowo Boże y ſkuteczne/ y przeráźliwſze niżeli wſzeláki miecz po obu ſtron oſtry [penetrabilior omni gladio ancipiti] WujNT Hebr 4/12; Ale on [Józef] iáko ſkálny ná morzu burzliwym/ Stáwi ſie kámień oſtry/ wáłom popędliwym GosłCast 59.

W charakterystycznych połączeniach: ostry(-a, -e) bodziec (2), brzytwa (3), ci(e)r(z)ń (ci(e)rnie) (13), ćwieczek, dłotko, drewna, drzewce, dyjament, goźdź (3), grot, haki, jeżyny, kamień (10), kamyczek, koniec nożowy, kord, kosa (5), kość (6), kra, krzemień, łancuszek (2), miecz (21), noż (4), opoka (2), ość, pal, palec, paznogt (paznokt, paznokieć) (3), piasek, piła, pług, puinał, rapier, rog (2), siekiera, sierp, skorupa (2), strzała (2), szabla (9), tarń (2), tasak, topor, włocznia, ząb(y) (9), ząbki (zębie) (3), ziele, żądło (4).

Wyrażenia: »ostra broń« [szyk 5:3] (8): a nym gonyl pod danych Crolia iego mylosczi sbronya ostra zmyeczem dobythem mayącz wrąkv syekierką ZapWar 1531 nr 2434, 1504 nr 1923, 1510 nr 2079, 1520 nr 2251, 1532 nr 2414; RybGęśli B2; Przeſtáiąc ná tym co przodek zoſtáwił, Niedbał áby ſię oſtrą bronią wſławił. KlonKr B4; CzahTr I3v.

»ostra sztal« (1): iáko kiedy wálą W leśiè ſurowé dęby twárdą oſtrą ſztálą. KochPs 110.

»ostre żelazo« [szyk 13:2] (15): Był záprawdę Poruſow zaſthęp bárzo wielki/ miał s ſobą cżternaſcie tyſiąc ieznych wozow/ wſzitki z oſtremi żelázmi [omnes falcatas] HistAl G8v, F4, L7; BielSpr 61v; á ná ſzyiach ſwoich [męczennicy] áż do Konſtántyná wielkiego oſtre żelázo Ceſarzow Rzymſkich ſtępili. SkarJedn 394; SkarŻyw 21 [2 r.], 81, 358, 374, 403, [407]; Na iéy mogile wſzytki rowiennice rázem Swé lubé włoſy oſtrym vſtrzygły żelázem. KochFr 55; Calep 1006a; SkarKazSej 667b.

Zestawienia: »ostre drzewo« = kopia (1): Sćiął cżterech iednym rázem/ dźieśiąći ochromił/ A w kilku oſtre drzewá po gałkę przyłomił. KmitaSpit B4v; [Ieśli w ſluſznym porządku leży twárda zbroiá/ Abo nie zárdzewiáłá wiśi ſzáblá twoiá. Ieśli ná oſtrym drzewie kury nie śiádáią ZbylPRozm B4].

»ostry kamień« = osełka (1): Acone – Osła, oſtri kamién. Calep 18a.

»ostra korona« = korona cierniowa (1): wziąwſſy mu z ręki trcinę wglowę go bili/ aby tak onę oſtrą koronę glębiéy w glowę iego wbili. OpecŻyw 128v.

»woz ostry« = wóz wyposażony w kosy (2): y zábieżeli mu [Aleksandrowi] tam ludzie oney ziemie/ wiodąc mu w dáry Słoniow pięć tyſięcy/ y wozow oſtrych [currus falcatos] walecżnych ſto tyſięcy. HistAl M6v, F4.

Szeregi: »ostry a cienki« (1): OSet [...] Pręt ma na wierzchu miąſzſzy á ku kończowi cienki ktory ma na ſobie oſtre á cienkie tarnie. FalZioł I 147d.

»ostry a gryzący« (1): ieſli by tácy ktorzy byli vtrzy iem tych oſtrych á gryżących [!] ząb ich/ wyłámi iem ie ktorzy ſnadz ſą kąſániem ſwoiem ku lwiem ſſczeniętom podobni. RejPs 85v.

»ostry, (i) kolący« (2): scrupulus est lapillus brevis et asper qui in calceo latens plerunque nos ledit. Eyn kleyn kiſzſteynlin das eym yn dye ſchuch felt vnd truckt. Kámyſſek drobny á bárzo oſtry y kolący. Murm 123; BartBydg 140b.

»ostry, (a, albo, i) kończaty (a. kończysty)« [szyk 3:1] (4): a vplodwſſy koronę s cirniá końcżyſtégo ij wielmi oſtrégo/ wlożyli mu ią na glowę iego ſwiętą OpecŻyw 128; GlabGad N8v; Acutus, Oſtry, kończiſty. Mącz 3a; Millum, Obróż ná pſy oſtremi á kończátemi ćwieczkámi nábita Mącz 221c.

»ostry i (a) przenikający« (2): LubPs cc2; niżeli słowem Bogá żywiącego/ ktore młotem ieſt rozbiiáiącem opoki/ y oſtrzeyſze y więcey przenikáiące niżeli miecż z obu ſtron oſtry GrzegRóżn I3v.

»srogi i ostry« (1): y ná Choćimiu Solimaná Turká/ Bábylońſkiégo Królá/ z ſrogą y z oſtrą ſzáblą [...] ſádowiąc. OrzQuin Z4.

»ostry i wypolerowany« (1): We wſſyſtkich bronach ich dáłem zámącenie miecżá oſtrego y wypolerowánego [gladii acuti et limati] ná to áby ſie łſnął Leop Ez 21/15.

W przen (10): RejZwierc 56v; Ná koniec ſam Iupiter gniewem poruſzony/ Wźiął w rękę oſtry piorón KochMuza 27.

W porównaniu (1): tá ćię iedná ſtára święta páni duchem oſtrym iáko mieczem zábiłá. SkarKaz 579a.

Wyrażenia: [»ostra gońba«: Iże to wſzytko ze złey/ y hárdey myſli pochodźi/ iáko gdy kogo obwinią o iáki vcżynek ktory vcżynił/ á on ſie chce Szránkámi/ álbo oſtrą gońbą wywodźić/ á z oney dumy radby bliźniego ſwego vſzkodźił. SzczerbSpecSax 439 (Linde).]

»ostre wędzidło« (4): CzechEp 11, 342; Bárzoś oſtre iádowite Wędźidło vkował NiemObr ktv; iáko y ſwoie vrzędniki vczćił/ y ná poddáne ták oſtre wędźidło włożył/ iż ich poſłuſzni być [...] muſzą. SkarKaz 206b.

»ostre zastrzały« (3): Izali Pan Kryſtus [...] drwá pokoſztzone [...] poćiechą y obroną/ náprzećiwko duſznym nieprzyiaćielom/ y oſtrym zaſtrzáłom/ názywał? KrowObr 109v, 109v, 113.

W przen bibl. (40):
Wyrażenia: »ostry miecz« = boleść (1): Tám przenikł oſtry/ miecż Mátkę, pełną miłośći ArtKanc E10.

»miecz ostry« = Słowo Boże; gladius acutus PolAnt, Vulg [szyk 19:2] (21): BibRadz Apoc 2/12; RejAp 12, [14]v, 23v, 24 [2 r.], 25 (12); Tenći tho ieſt oſtry miecż co z obu ſtron ſiecże/ A nic ſie nie odmieni gdy ten Pan co rzecże. RejPos Ooo5v; BudNT Apoc 1/16, 19/15; CzechEp 131; Miecż ſwoy oſtry na złośćiwe/ przykazanie ſtráſzliwe/ wyciągnął, by ie fobie podbił/ á ku pokucie wſzytkie ſkłonił. ArtKanc Al3; á z vſt iego miecz z obu ſtron oſtry wychodźiłWujNT Apoc 1/16, Apoc 2/12, 19/15.

»si(e)rp ostry« = falx acuta Vulg (14): A drugi potym Anyoł wyſzedł s koſciołá ktory ieſt ná niebie theż máiąc śirp oſtry. RejAp 125; Spuść śirp ſwoy oſtry/ á zbieray groná z winnic/ ábowiem doyrzáły groná ich. RejAp 125, 125 [3 r.], 125v, 126, 127, Ff2; á ná obłoku śiedźiał podobny Synowi człowieczemu/ máiący ná głowie ſwey koronę złotą/ á w ręce ſwey śierp oſtry. WujNT Apoc 14/14, Apoc 14/17, 18 [2 r.], 19.

»ostre strzały« [szyk 2:2] (4): LubPs M2v; bo mocna práwicá iego [Pana]/ ktora łuk ćiągnie/ ſtrzáły iego oſtre [sagittaeeius acutae] kthore od niego bywáią wyſtrzelone Leop 4.Esdr 16/13; BibRadz Is 5/28; Twé oſtré ſtrzały ſą nie vchronioné/ Temi vgodźiſz w ſercá záiątrzoné KochPs 67.

Szeregi: »możny a ostry« (1): Ze ſą ták możne á oſtre ná wſſem ſtrzáły twoye LubPs M2v.

»obojętny [= obosieczny] i ostry« (2): Ty rzecży mowi ten ktory ma miecż oboiętny y oſtry [habens romphaeam ancipitem acutam]. BibRadz Apoc 2/12; CzechEp 131.

»ostry, (a, i) na obie stronie (a. ręce) siekący« (7): Toć kazał powiedzieć Pan kthory ma miecż oſthry y ná obie ſtronie ſiekący RejAp 23v; a przecż ſie nie lękaſz tego miecżá oſtrego á ná obie ſtronie ſiekącego RejAp 25, 12, [14]v, 24 [2 r.], 27v.

W objaśnieniu przenośni i alegorii (14):

~ Wyrażenia: »ostra brzytwa« (1): Ięzyki ich [obmówców]/ węglem roſpalonym/ y brzytwą oſtrą názywáiąc NiemObr 150.

»miecz ostry« = gladius acutus HistAl, Vulg, PolAnt [szyk 7:4] (11): atem oſtrem miecem go [diabła] zwiċięzjł ſłowemBożem RejKup a7v; á przez miecż oſtri to ſie rozumie/ iże wſzyſtki rodzáie iemu [Aleksandrowi] máią być poddáne HistAl A5, A5; duży boiownik w pośrzodek źiemie wytrácenia/ w ſzkocżył/ miecż oſtry nieomylne roſkazánie twoie nioſąc Leop Sap 18/16; Słowá Páńſkie oſtry miecż RejAp Ff [idem] [14]v marg, 162; Podemną ieſt doł piekielny: nádemną ieſt miecż oſtry/ to ieſt boży ſąd HistRzym 94v, 94v; BudBib Ps 55/4, Sap18/16.

»ostra strzała« (1): Strzałá oſtra/ ieſtći pychá HistRzym 56v.

»ostre żelazo« (1): Poniewaſz gniew iego [Boga] oſtre żelázo: á my mięſo y ćiáło przed ſrogośćią ſię iego y mocą niezoſtoim. SkarŻyw 114. ~

Przen: O mowie, języku, słowach, którymi posługuje się ktoś, aby dokuczyć, sprawić przykrość; cięty, złośliwy (17): Ktorzyć oſtre ſłowá máią/ A o cnotę nic niedbáią: Strzeż śię záwżdy tákich gośći/ Być nie zádáli ćięſzkośći. BierEz P4; Bo wam/ nie cudzoźiemcom piſzą [poetowie] ſwoie Rymy/ Y oſtrym piorem walczą z nierządy wáſzymi. Prot A3; BudBib 2.Reg 19/43; CzechRozm 236v; KarnNap B3v; Iáko ná ostre piſánie X.K. Marcin odpiſáć chce. CzechEp 6 marg; Calep [713]b; GórnTroas 22; GosłCast 49.

W połączeniu szeregowym (1): A wſzákoż ácz z proſtymi/ ále ochędożnymi/ oſtrymi/ y krotkimi ſłowy do dźieſięćiorgá pokolenia/ był káznodźieią [Amos] BibRadz I 461.

W przeciwstawieniu: »miękki ... ostry« (1): od tego cżáſu/ áni namowá miękka/ áni oſtra: áni świeże rozgi niepomogły SkarŻyw 371.

W porównaniach (3): Gdi był pytan, [...] czoby było oſtrzejſzego niż miecż odpowiedział [Solon], ięzik nie ſlachetnego cżłowieka. BielŻyw 8; LubPs I3v marg; Oſtrzeyſzy nád náoſtrzoną Brzytwę ięzyk twoy/ pilnuie Nieprawdę zmyśláć ſzaloną SzarzRyt A4.

W charakterystycznych połączeniach: ostry(-a, -e) argument, język, mowka, namowa, pioro, pisanie, rzecz, słowo (8).

Szeregi: »ostry i niełagodny« (1): iáko páni/ ſłowy á oſtrémi Mówiłám z nim/ iák z ſługą/ y niełágodnémi. GosłCast 50.

»ostry a przeraźliwy« (1): Dicteria – Mowki ostre a przerazliwe. Calep 320b.

»ostry i przykry« (1): áżebyś argumenta przed ſye brał/ ácz potrzebné [...]: ále iednák bárzo oſtré/ y ludźióm przykré OrzQuin E.

α. N sg n w funkcji rzeczownika: »ostre, [ostro]« (6): [Y potrzebaż wam było ták oſtrze y ták nieprzyiaćielſkie ná oſtro ſie puśćić/ ná vbogą gromádkę y ſtadko malucżkie Pańſkie? BudUrzęd 128; że choć ták hániebne rzeczy od was ćierpiemy/ przedśię do oſtrego ná kąkol ſię nie porywamy ŚmiglAbsurda 21.]

W przeciwstawieniu: »płaza ... ostre« (1): PLázą paſzą Rycerze [...]. Tákżeć y ći Płázowie/ ſwoich ſpraw pomiernie/ Vżywáią bez ſztychu/ iście s káżdym wiernie. Ale kiedy potrzebá/ oſtrym obrácáią/ Y dádzą więc odpowiedź/ o co ich ſpytáią. RejZwierz 67.

Zwrot: »na ostre gonić, gonienie, [gonitwa]« = concurrere duris armis a. ferro Cn [szyk zmienny] (4:1): Y tráfiło ſie iż dziewkę wydawał zá mąż Piotr we Wrocłáwiu/ [...] proſił Dobieſzá by mu ku poććiwośći ná oſtre gonił w weſele. BielKron 354v; Hippomachia, Bitwá á potikánie z koni Gonienie ná oſtre. Mącz 156c, 85a [2 r.]; GórnDworz N4v; [Wſzák to bywa y w owéy gonitwie ná oſtré zá tarczą/ że ieden będźie drzewem przebity/ á drugi máło ranny/ á przećię mówimy obá dobrzy/ choćia więc ieden z tych zda ſie mniéy mężny. SenekaGórn 231 (Linde)].
2. Mający nierówną, chropowatą powierzchnię; szorstki, kłujący; asper PolAnt, Vulg; acutus HistAl; calculosus, confragosus, fragosus, ostreatus, salebrosus Mącz; perasper Calep (43): ciało ma być ocierano ſurowem płotnem oſtrem FalZioł II 19a; [pająk morski] grzbieth ma oſthri y na nim oſtre oſci/ á iadowity ieſt. FalZioł IV 30c; OKuń riba ieſt z białich rib/ ma na ſobie łuſkę oſtrą y twardą FalZioł IV 42b, II 21b, IV 36d, 42d [2 r.]; Mącz 135d [3 r.], 460b; Szczuki/ okunie/ Certy/ łoſoś y ryby białe/ álbo co oſtrą łuſkę máią/ dobre zdrowym. SienLek 6v; Ktemu też należy/ tárćie płotnem czyſtym/ oſtrym SienLek 34; Boleść ieſt ćięſzka z ſtrzekánim/ á nawięcey w práwey ſtronie: częſte prágnienie/ oſtry ięzyk/ gorzkość w vśćiech SienLek 40, 11v, Yyyv; Włoſieńnicę ſkońſkich włoſow bárzo oſtrą zwęzełkámi/ ná gołym ćiele [...] nośił. SkarŻyw 472; táiemnie oſtry powroz ná ćiele gołym nośiłá SkarŻyw 580; ReszHoz 126, 127; Ieden z domu zacnego P. Columnow zacny Pan/ wźiąwſzy ná ſię oſtry wor/ chodźił po Rzymie żebrząc z krobką ReszList 169, 160, 163, 176; Calep 775a.

W połączeniach szeregowych (7): włoſy iey [żony Marchołta] były iákoby ſſczećiny/ brwi wielkie oſtre á ſmrodliwe iákoby ná grzbiecie v wieprzá March1 A2; Pierwſza drogá świebodnośći/ Ma naprzod ſwoie ćięſzkośći: Trudna/ oſtra/ y teſkliwa/ Praca wielka ná niey bywa BierEz F; OpecŻyw 10v; March3 T7; Mącz 271b, 364d; Salebrae – Mieiſcza chrupowate, oſtre a przepadłę, przepadliską. Calep 939b.

W charakterystycznych połączeniach: ostra(-y, -e) brew (2), chusta, grzbiet, kosmacina, list, łuska (2), miejsce, płotno (2), powroz, pręt, skrzele (3), wierzch, wor (6).

Wyrażenie: »droga ostra« = aspera via PolAnt, Vulg; acutum iter HistAl; calculosa a. salebrosa via Mącz [szyk 6:4] (10): BierEz F; OpecŻyw 10v, 36; Scrupulosa via, camyenysta droga, ostra BartBydg 140b; HistAl K8; i rzeczy krzywé obrocą śię w proſté a drogi oſtré/ wrownę MurzNT Luc 3/5; Mącz 31b, 364d; y mieyſcà krzywe ſię wyproſtuią/ á drogi oſtre ſtáną ſię bitymi WujNT Luc 3/5; WysKaz 13.
Szereg: »ostry, (a) chropawy« [szyk 2:1] (3): drugi rodzay Koſthywału ieſt kthory zową Simpſitum/ wierzch ma oſthry á chropawy/ długi na dwa łokcia FalZioł I 37d, I 37d, 140d.
W przen (1): ćiáſną y oſtrą drogą zá Pánem idąc/ y krzyż ſwoy ná káżdy dźień noſząc WysKaz 13.
3. Surowy, srogi, groźny; asper Mącz, JanStat; severus Mącz, Calep; vehemens Calep, Cn; acer BartBydg; imperiosus Calep (67): BartBydg 3b; WróbŻołt aa5v; Nic oſtrſzego iáko nieforthuná BielKron 253; KwiatKsiąż O3; Circumspectio, et acuta consideratio, Pilna á oſtra opátrzność piecza Mącz 405d, 432a; ále prawdy oſtréy y ſzczyréy/ ábyś ſye thu doczytáć nádźiéwał. OrzQuin A2; Ná koniec powiedział Theodorus zacny náucżyćiel kośćielny y oſtry káznodzieiá: Ceſarzu niewdaway ſię wrzecży kośćielne SkarŻyw 300; Dobrześ to powiedźiał/ iż oſtrſzey by kaźni ná te krzywdy potrzebá/ ktorych ſię vſtrzedz trudniey. GórnRozm B4v, B4v [2 r.], C, C2, K2; ActReg 18; Calep 422a, 975b, 1105a; Przyday co oſtrſzego/ proſzę/ gdyż wiádomá/ Ze/ gdy karzeſz kogo/ maſz go pod ſkrzydłomá GrabowSet S; ALE TEN zwycżay Socháczowſkiégo powiátu názbyt oſtry iest káſſowány. SarnStat 755, 73; Niewolſtwoták [!] oſtre rodzicow niezbożne. PowodPr 68 marg, 32.

ostry komu (1): Potym wſſytcy zmártwych wſtaną/ zli [...] iako larwy będą grubij. Tym Iezus oſtry będzie OpecŻyw 190v.

ostry naprzeciw komu (1): yż takowi ludzie wiele o ſobie trzimayą/ á podług mniemania Fláccuſa/ bywayą na przećiw ſwym napominawcąm oſtrzi/ y wzgardzáyący inſze/ a ſámi ſię wynaſzáyą KwiatKsiąż C2.

ostry na kogo (1): ſkąd był ták oſtry ná Heretyki SkarŻyw 372.

ostry w co (1): Imperiosus – Oſtry w rozkazowania. Calep 511a.

W połączeniach szeregowych (6): Aspera noverca Nieprziyázna Oſtra/ ziádła mácochá. Mącz 18a; OrzQuin Y3; Ale náuczyćielká wſzytkich dóbr miłość/ która nic nieumié zdrożnégo/ nic oſtrégo/ nic zámiéſzánégo SarnStat 4 [idem] 1067; SkarKaz 44a; Nie máſz pilnych/ nie máſz oſtrych/ nie máſz porządnych nieodproſzonych vrzędnikow. SkarKazSej 699b.

W charakterystycznych połączeniach: ostry(-a, -e) człowiek, kazanie, kaznodzieja (2), kaźń (5), konfederacyja, krzywda, macocha, narod, niefortuna, niewolstwo, opatrzność, panowanie, postępek, prawda, proces, przeciwnik, prześladowca, przykład, puszcza, rada, sąd, urzędnik, ustawa, wojna, ziemia, zwyczaj.

Wyrażenia: »ostra pokuta« [szyk 3:2] (5): HistRzym 113v [2 r.]; SkarŻyw 569; LatHar 463; iákoż tego co w pokućie iednego dniá ábo iedney godźiny vmiera: z onym dobrym ktory cáły żywot oſtrą pokutę y dobre vczynki czynił/ porównywáć? SkarKaz 383a.

»ostre prawo« (8): Thamze ſtoyacz oblicznye Iwan woznicza stem tho Iankyem pogimany y dobrowolnye y na oſtrem prawye ku them wſchiczkym rzeczam thak yako ye yanek roſpowyedzyal yeſth ſzye prziznall LibMal 1548/146v; Ius summum, Srogie/ Oſtre práwo/ gdy kto bywa ſędzón wedle zwierzchnego omawiánia ſtátutu/ nie prziymuyąc okolicznośći. Mącz 178d; Summum ius summa iniuria, Oſtre práwo/ oſtra wielka krziwdá Mącz 432a, 179a; GórnRozm D4v, Kv; Oſtrzeyſze práwá ná grzechy być muſzą SkarKazSej 701b, 659b; [Ale ieſliby zábity ieſzcże niepochowány do ſądu był przynieśion/ y ſkárżonoby ná obwinionego/ tedy powinien oſtrym práwem/ to ieſt/ o gárdło odpowiedáć/ álbo zábitego pokonáć † w tym iż mu ſie potrzebnie bronić muśiał † SzczerbSpecSax 240 (Linde)].

»ostry żywot, życie« [szyk 8:2] (9:1): OpecŻyw 16, 31, 35; [św. Makary] Dzieśięć lat pierwſzą w ták oſtrym y powśćiągliwym żywoćie żył/ iſz go młodo ſtárym zwano. SkarŻyw 34; máiętność ſwoię vbogim rozdał: á ſam ſię ná ſrogość oſtrego żyćia y ná naukę piſmá S. vdał. SkarŻyw 46; iam ieſt ieden z onych oycow ſtárych w Egipćie ná puſzcży mieſzkáiących/ w wielkiey pokućie y oſtrym żywoćie. SkarŻyw 308, 31 marg, 86, 235; WujNT 129 marg.

Szeregi: »ciasny a ostry« (1): [Romualdus] przez cżterdzieśći dni płákał/ y ćiáſną á oſtrą pokutę cżynił. SkarŻyw 569.

»ostry a gwałtowny« (1): Lecż pánowánie dwoiákie ieſt/ iedno oſtre/ á gwałtowne/ iákie ieſt páńſkie przećiwko niewolnikowi GórnDworz Gg3.

»ostry a (i) okrutny« (2): CzechEp 7; ále zlość ludzka vprzedzáiąca/ rodźi y mnoży oſtre/ a okrutne kaźni. GórnRozm I3.

»ostry, (a) srogi« [szyk 1:1] (2): Mącz 178d; Dáley Ian ſwięty powieda: Iż widział v niego w ręku śirp oſtry/ to ieſt znák oſtrego á ſrogiego ſądu iego. RejAp 126.

»ostry a surowy« (1): Severissimum consilium, Oſtra á ſurowa radá. Mącz 390a.

»ostry i zuchwały« (1): trzećich przypodoba [św. Tadeusz Apostoł] onym przećiwnikom Moyzeſzowym oſtrym y zuchwałym PowodPr 38.

a. O konkretach (5): [Jan] odlącżywſſy ſie od ludzi ieſſcże w ſweé mlodoſcij/ mieſſkál w oſtré puſſcży poſpolu z zwiérzęty. OpecŻyw 47v, 19.

W przeciwstawieniu: »ostry ... miękki« (1): gdyż cij krol nad krolmi w ſwym narodzeniju wolał vcżcijtz léganijé oſtreé/ vbogié/ niżli waſſe miekkié [!] ij bogaté. OpecŻyw 16.

Szeregi: »goły i ostry« (1): bo ſie narodził w grubé ſtayni a k temu oſtré/ bo na golé ij oſtré ziemi/ zimy wielmi cięſſkié OpecŻyw 15v.

»gruby a ostry« (1): OpecŻyw 15v cf »goły i ostry«.

4. Załamujący się, skręcający pod kątem mniejszym od prostego; nie zaokrąglony, spiczasty (43): Więcżſzy y namnieyſzy [plesznik] [...] liſt maią podobny ku oliwnemu albo ku wirzbowemu ale nieczo oſtrzeyſzy y mięſzſzy FalZioł I 114c, I 73a, IV 30d; Cżemu koſć v pierſi ptaſzich i⟨e⟩ſt oſtra. GlabGad D5v; Ale takowa figura oſtra ku takowey rzecży ieſt potrzebna, ktoraby mogła powietrze rozdzielać ku łacniejſzemu lataniu GlabGad D5v; WyprKr 11, 17v; sſtánie ſye hnet piątnokątna PYRAMIS, iákoby Wieżá iáka wyſoka/ oſtrégo wiérzchu OrzQuin I, Iv; Koń z oſtrymi vſzymá/ gotowſzy ieſt niżli z długimi á wiſzącemi. SienLek 186v, 186v, 187v; BielSpr 23; KochEpitCat 111; KochPhaen 15; KlonFlis F2v.

W przeciwstawieniu: »ostry ... okrągły« (2): według Platearza ieſt dwoiaki kobyli ſzczaw/ ieden oſtry á drugi okrągły FalZioł I 73a, I 73a.

W charakterystycznych połączeniach: ostry(-a, -e) czub, figura, kość (2), list (2), rubin, ucho (2), wąs, wierzch (2).

Wyrażenie: »nos [= dziób] ostry« (1): á zła żorawicá/ Trzyma pod gárdło noſem oſtrym Krolewicá. KmitaSpit C5v.
Zestawienia: »(kobyli) szczaw ostry« = Rumex crispus L., Rumex acetosa L., Rumex acetosella L.; trzy gatunki szczawiów o liściach lancetowatych [szyk 4:2] (6): Oſtri ſzcżaw ieſt dobry na ſwierzb y na liſzaie FalZioł I 73a; oſtry dla tego ieſt rzecżon [kobyli szczaw] iſz ma oſtry liſt FalZioł I 73a, I 73a [3 r.], 73b.

»żyła ostra« = tchawica (1): dla tego iż ma [delfin] płuczą iako cżłowiek y żyłę oſtrą przez ktorą głos idzie FalZioł IV 33c.

W przen (6):
Wyrażenie: »ostry nos [= dziób]« [szyk 4:2] (6): Bo rozum ma oſtry nos á ſkrzydłá ſzyrokie/ A iáko buyny Orzeł lata pod obłoki. RejWiz 6v, 6v marg, 91v [2 r.], Dd2 [2 r.].
a. Stromy, urwisty, skalisty; asper Vulg, PolAnt (13): A tak przez ony puſſcżé/ bory/ laſy/ oſtré góry/ wednie ij wnocy ijdątz [...]/ przyſſli do ziemie żydowſkié. OpecŻyw 30v; BudBib I 142a marg; BudNT Act 27/29; Sędźiowie niewierni/ zdrayce przełożeni/ Boday z oſtréy ſkáły na ſzyię zrzuceni KochPs 206; KochPieś 8; Rupes – Skała. Rupices – Oſtre skali. Calep 933a; GrochKal 11; GrabowSet M3v; WujNT Act 27/29; oſtry brzeg Ripa praerupta. Ripa accliuis et vadoſa pláſki y miáłki brzeg. KlonFlis Fv marg; Oſtry [brzeg] pewnieyſzy Fliſom/ bo głęboki/ Przykry/ wyſoki. KlonFlis Fv.

W przeciwstawieniu: »ostry ... płaski« (1): Lecż Brzeg dwoiáki/ ieden oſtry ſłowie/ A drugi Płáſkim názwáli fliſowie KlonFlis Fv.

W charakterystycznych połączeniach: ostry(-a, -e) brzeg (3), gory, mie(j)sce (3), skala (6).

Szereg: »miałki a ostry« (1): y boiąc ſie byſmy nie wpádli na mieſcá miałkie á oſtre [in aspera loca]/ puśćiwſſy z tyłu okrętowego cżterzy kotſice/ [żeglarze] żądáli áby dzień był. Leop Act 27/29.
5. Odznaczający się dużą intensywnością, nasileniem, mocą; asper Murm, Mymer1, BartBydg, HistAl, Mącz;, acutus HistAl, Mącz, Cn; acer Mącz, Modrz, Cn (145):
a. Budzący silne reakcje; excitatus Mącz, Cn (52): Murm 165; Mymer1 41v; BartBydg 170b; vcżyń ſzałſzę albo pierż oſtri z octem FalZioł IV 43b; Kurcżęta młode [...] Theż piecżone do oſtrego korzenia, dobre ſą FalZioł V 64, I 24b, 35c, 60c, 66a, 96d (11); Cżemu cżoſnek, czebula, y inſze oſtre rzecży lepiey roſtą na ſuchey ziemi GlabGad I3v, B3v, I7v; RejKup Rv; Melina etiam genus tibiae acutissimi soni, Nieyáka trąbá álbo piſzczałká oſtrzego dźwięku. Mącz 214b; Aceti asperitas in tabem margaritas resolvit, Oſtry ocet perły rozſádza. Mącz 401c; Canora vox, Głośny/ oſtry głos. Mącz 504c; SienLek 81; ále záſie mdłeyſzy ſą [ludzie w krainach południowych] y krwie w nich máło/ bo ią Słońce oſtre s nich wyſmáży BielSpr 1v; KochPs 84; SkarŻyw 46; CzechEp 212; GosłCast 21.

W charakterystycznych połączeniach: ostra(-y, -e) cebula, dźwięk, głos, jad jucha (3), kąsanie (3), klij, korzeń, lekarstwo, moc (2), ocet (3), pie(p)rz (2), potrawa, powietrze, rzecz, słońce, wino (2), ziele.

Wyrażenia: »ług ostry« [szyk 3:2] (5): Albo warz czarny Dźiewięśił wługu oſtrym á tym łup y párchy myy SienLek 48v, 48, 181, 181v, 185.

»ostry mroz« (1): Kogo [Zimo] nie rychley ſobie náruſzyſz gdy ſwymi Oſtry mroz woźić pocżnieſz wiátry gniewliwymi. WitosłLut A5.

»smak ostry« [szyk 4:2] (6): Muſzkat cżarny albo ſmiady ktori oſtrego ſmaku w ſobie niema/ ten nieieſt vżytecżny. FalZioł III 10a, III 7d, 10a, c; GlabGad C6v; były niezlicżone drzewá ktorego owocu pożywáli/ a liſth miał ſmák oſtry [folia fortissimum gustum habebant]. HistAl K7v.

»wonia ostra« [szyk 3:1] (4): EPitimum ieſt ziele ktore we włoſzech roſcie [...] a wonią ma oſtrą FalZioł I 50a, III [32]d, V 63v; Mącz 53b.

»ostra zima« [szyk 2:2] (4): gdzie ſie to ſyn boży narodzil [...] zimy wielmi oſtré OpecŻyw 15v, 20; Inclementia hyemis, Twárda/ Oſtra/ Cięſzka źymá. Mącz 57a; SkarŻyw 207.

»ostre zimno« [szyk 1:1] (2): BielKron 271; Frigus acutum, Oſtre źimno/ Mróz. Mącz 137b.

Szeregi: »cirpki albo ostry« (1): Ale ſmak kwaſny cirpki albo oſtry dla zimna w nim panuiącego, zciſka cżłonki GlabGad C6v.

»ostry a gorący« (1): Samo Euferbium ieſth kliy barzo oſtry á gorączy FalZioł III 4a.

»ostry a (i) mocny« [szyk 3:2] (5): á zwłaſzcża cżirwona czebula a przedługowata ieſt mocnieyſza j oſtrſza niżli okrągła cebula FalZioł I 27b; Wonia moczna á oſtra głowie pełney bol pobudza FalZioł V 63v, I 67d, III [32]d; Excitatissimus odor, Oſtra á mocna woniá. Mącz 53b.

b. Silnie reagujący na coś; sagax Mącz, Modrz, Cn; argutus Mącz, Cn; perspicax Mącz, Modrz; limatulus, solers, subtilis, vegetus, versutus Mącz; ingeniosus Calag (93): [Agezylaus] tego wypiſuią hiſtorye Greckie być krolá ſmyſlu oſtrego BielKron 68; Nihil politius, nihil acutius Aristotele, Nic pięknieyſzego nic oſtrſzego yáko Ariſtoteles. Mącz 308a, 2b, 153d, 333b; GórnDworz Cc4; Bo poſpolitego cżłowieká [...] nie oſtre wyrozumienie/ ále proſte wierzenie cżyni nabeſpiecżnieyſzym. WujJud 182v; ZawJeft 3; GostGospSieb +3.

ostry do czego (1): ModrzBaz 10; [na ten cżás [we śnie] gotowſzym ieſt niż kiedy inedy do poięćia trudnośći y ſpoſobnieyſzym y oſtrzſzym/ do rozſądku táiemnic káżdych PoklSnów D2v].

ostry ku czemu (1): GlabGad A2 cf »ostry a prętki«.

ostry w czym (1): y będę oſtry w rozſądku [et acutus inveniar in iudicio Vulg Sap 8/11]/ y v możnych dźiwny. SkarKazSej 657b.

W połączeniu szeregowym (1): áby myśl wolnieyſza byłá/ á do wſzytkiego gotowſza y oſtrzeyſza [ut animus bene habeat sitque magis perspicax]. ModrzBaz 10; [ták téż ćwiczenié y cnotá/ choć ieſt iednáka wſzędźie/ wſzákże zacnieyſza ieſt y świétneyſza w iednym niż w drugim: przeto iż w iednym ieſt dowćip gotowſzy/ prędſzy/ oſtrſzy niż w drugim. CerGór 48].

W przeciwstawieniu: »ostry ... tępy« (1): Takież z oka pochodzącze duchy nie ſpołem wychodzą ale ſie na ſtrony rozbiegaią także wzrok nie może być tak oſtry ale tępy. GlabGad B6.

W charakterystycznych połączeniach: ostry(-a, -e) człowiek, dysputownik, myśl, narod, rozsądek (2), smysł, weźrzenie, wglądanie, widzenie, wyrozumienie.

Wyrażenia: »ostre baczenie« (3): Opus est hic limatulo et polito iudicio tuo, Polerowánego á oſtrego baczenia twego potrzebá tu yeſt. Mącz 193d, 237a; Scharff ſinnig. Dowćipny. Oſtrego bacżęnia. Ingeniosus. Calag 407b.

»ostry dowcip« = ingenium vegetum Mącz [szyk 4:2] (6): yż ci ktorzi ſą oſtrego dowćipu/ nieſą doſtateczney pamieći KwiatKsiąż L2, L2, E3; Praesens ingenio, Oſtrego á prętkiego dofćipu. Mącz 431a, 477a; GórnDworz Dd8v.

»ostre oczy« = arguti oculi Mącz [szyk 2:1] (3): FalZioł V 90v; Mącz 16a; Oculatus – Oſtrich oczu, pelni oczu. Calep [723]b.

»ostry rozum« [szyk 30:8] (38): FalZioł V 53v, 82v; Był ⟨mąż v⟩cżony á rozumu oſtrego, y ⟨wewſzec⟩h rzecżach ſwieczſkich barzo dowcipny. BielŻyw 128; Włoſi gęſte na ręce ale małe á ſubtilne/ ſą znamię oſtrego rozumu, dobrey pamięci, pilnoſzci. GlabGad P3, A2, N4, O4v; KromRozm II p, q2, r2; PRometeus też będąc oſtrego rozumu/ napirwey obrázy wymyſlił z gliny tworzone BielKron 23v, 240, 273; Argutus, Mądry, Oſtrego rozumu/ też Subtilny y chytry. Mącz 16a; Excellere ingenio. Oſtrſzego á roſtropnieyſzego rozumu być. Mącz 46b, 7b, 16a, 241a, 253c, 325b (13); GórnDworz B7, V8v; BielSpr 1v; CzechRozm 137; PaprPan D2; SkarŻyw 133, 200, 203, 411, 543; OrzJan 108; Ná początku świátá/ poki w ludźiech oſtrzeyſzy był rozum/ y pobożność cnot więtſza/ Práwá było nie potrzebá. SkarKazSej 697a; [bo się rozumy, co dalej ostrejsze [...] u ludzi dowcipnych mnożą. StryjPocząt 87].

»ostry smak« (1): Palatum sagax in gustu, Oſtrego ſmáku/ nie omyli ſie ná koſztowániu. Mącz 364a.

»ostra(-e) wonią, powonienie« (1:1): Sagax [...] Czuyny/ łowny/ oſtre powonienie máyąci/ yáko pśi myśliwi. Mącz 364a, 364a.

»ostry wzrok« = acies Calep [szyk 9:8] (17): FalZioł I 60d, IV 17a, 23a; GlabGad B6 [2 r.], N6; Bo orzeł oſtry wzrok ma/ á człowyek oſtry rozum. KromRozm II r2; Zwirzętá ſłuchy wzroki oſtrzſze niż cżłek máią/ Y niektore wżdy rzecży widząc rozeznáią. RejWiz 29; Tanta intentione oculorum opus est, ut indolescant, Ták potrzebá oſtrego wzroku áſz záboleyą. Mącz 93d; Oculatus, Oſtrego wzroku/ baczny/ oczywiſty. Mącz 259c, 2c, 202a [2 r.]; SienLek 186, 187v; ktory [orzeł] ieſt wzroku oſtrego á z dáleká przepátruie rzecży. RejAp 75v; Calep 17b.

Szeregi: »dowcipny i ostry« (1): Dla tegoż Máchomet/ iáko był cżłowiek do wybacżenia niebezpiecżnośći bárzo dowćipny y oſtry [erat ad perspicienda pericula sagax]. ModrzBaz 82v.

»jasny i ostry« (1): Proch wyborny [...] ocży wſpomaga/ iaſne cżyni y oſtre FalZioł V 90v.

»mocny i ostry« (1): Theſch yſz od mozgu gorączego a ſuchego mnyey uylkoſzczy ydzye do oczu a temu theſz rzatko boleuayą [...] a moczne y oſtre uydzenye y czudnoſzcz dayą PatKaz III 120v.

»ostry, (a) prętki« [szyk 3:2] (5): á rozum ich [panien] ku nauce y wyrozumieniu wſzelkiey rzeczy oſtry á prętki więczey niż otroczy GlabGad A2; Ingenium vegetum, Prętki/ oſtry dofćip. Mącz 477a, 237a, 253c, 431a.

»ostry a roztropny« (1): Wſzák wieſz iż narod Polſki/ ácż powiedáią iż s przyrodzenia oſtry á roſtropny ieſt RejPos Ooo5.

»stateczny a ostry« (1): iáko do ludźi ſzkolnych. o ktorych zá pewne wiedzą/ że y głębſze náuki vmieią/ y ſtátecżnieyſzym á oſtrzeyſzym rozſądkiem [acriori magisque sincero iudicio] wſzytko rozbieráią. ModrzBaz 129.

»ostry a (albo) wysoki« [szyk 2:1] (3): Y czárt ći nye vtráćił zá grzechem onego oſtrego á wyſokyego rozumu/ z ktorym yeſt od bogá ſtworzon KromRozm II p; Acutum et perspicax iudicium, Oſtrego á wyſokiego rozumu Mącz 406b, 7b.

W przen (8):

W porównaniu (1): Ale iż ten wzrok ſwięty ieſt ták oſtry/ ieſt thák przeźrocżyſty/ iáko płomień ogniſty/ ábowiem przeźrzeć może áż do nagłębſzych táiemnic ſercá káżdego RejAp 29.

Wyrażenia: »ostre oczy (oko)« [szyk 4:1] (5): trzebá oká oſtrégo/ łáſką Bożą/ y wſzelákimi náukámi ćwiczonégo temu/ który chce poznáć/ co Król/ co Króleſtwo Polſkié/ co Exekucya iego ieſt OrzQuin F; RejZwierc 212; A gdyby drudzy oſtremi ocżymá [si alii acrioribus oculis]/ ná náſze vpadki chćieli poyrzeć/ nie ledá iákoby ſię ieden nálazł/ ktoryby známi w przyiáźni ná wieki zmieſzkał. ModrzBaz 66; SkarŻyw 353; WujNT 264.

»wzrok ostry« (3): thák też ieſt potrzebno krolowi wzrok ſerdecżny mieć oſtry [visum cordis habere acutum]/ iż tho co nań zależy widzieć/ ma roſthropnie rozeznawáć. HistAl G3; RejAp 29; KochSob 61.

6. Przebiegający w gwałtownej formie, burzliwy (28): KwiatKsiąż C3v; ModrzBaz 74; Argument X.K. ná ktorym záſádził wſzytko ták ostre przećiw nam ſzturmowánie. CzechEp 15 marg, 16; KochMRot C; y iáko kwiatki polne/ ná ktore ſkoro wiátr oſtry vderzy/ vſycháią LatHar 563; Teraz przed lat kiládźieśiąt náſtąpiły herezye ná Kátholicką ś. wiárę [...] y ná kápłáńſtwo/ [...] iády y oſtre nieprzyiáźni ſwoie podnoſząc SkarKazSej 681b.
a. O chorobach, ich objawach i przebiegu; ciężki występujący w formie gwałtownej, zwykle z wysoką gorączką i wyraźnymi objawami ogólnymi (21): Vrinę theż [syrop fijałkowy] obphicie wywodzi y kolerę oſtrą. FalZioł I 150a; Theż boleſci y ſthrzekania ſkroni oddalaią, ktore bywaią dla oſtrych dymow z żołądka podnoſzączych ſie do głowy. FalZioł III 27d, I 51a, III 15c; GlabGad I3v.

W charakterystycznych połączeniach: ostre(-a) dymy (2), gorączka (2), kolera, kolika, krew, wilkość (3), zarażenie.

Wyrażenia: »ostra niemoc« [szyk 2:2] (4): A niemoczy oſtre, thy ſą, zarażenie powietrza/ wrzod w pierſiach/ wielga niemocz/ y zapamiętanie z vpadu. FalZioł V 30v, V 30v, 31v, 32.

»wiatry ostre« (6): á nawięczey kto ma kłocie wżywocie z wiathrow oſtrych albo s flegmy FalZioł I 19c, I 19b, 40d, 67b, 139a, III 12c.

Szeregi: »ostry a ciężki« (1): Ma [tamarindi] oſobliwą mocz naprzeciwko oſtrym á cięſzkim gorącżkam FalZioł III 6a.

»gorący a ostry« (2): Drijakwie ktore wypądzaią iad z gorączego á z oſtrego zarażenia. FalZioł V 105, I 31d.

»gruby i ostry« (1): Toż wino [...] wiatri grube y oſtre trawi w żywocie FalZioł I 40d.

»ostry, barzo jadowity« (1): vcżyń plaſtr/ ktory ieſt dobri na bolącżkę Antrax/ ktora bywa ze krwie oſtrey barzo iadowitey. FalZioł I 136c.

»słony, ostry« (2): Bywaią rany w dziąſlach/ w ięzyku: gdy ſie ta ſlona/ oſtra wilkoſć puſci na ty mieſtcza. FalZioł V 8v, V 8v.

Synonimy: 1. bodzisty, kończasty, kończaty, spiczasty; 2. chropawy, chrupowaty, kolący, nierowny, opoczysty, połomisty, skropawy, zmarszczony; 3. ciężki, groźny, okrutny, przykry, srogi, surowy; 4. spiczasty; a. przykry; 5.a. ciężki, mocny, twardy; b. mocny, prętki wysoki; 6. ciężki, gorący, gruby, gwałtowny.

Cf NIEOSTRY, [OSTROGORZKOŚĆ], [OSTROMENDYJA], [OSTROMIECZOWY], [OSTROOKI], OSTROPEST, OSTROPEZDROWY, OSTROPYSK, OSTROROZUMNOŚĆ, OSTROSKORUPY, OSTROWZROK, [OSTROZĘBNY], OSTROŻELAZNY, PRZYOSTRSZYM, PRZYOSTRZEJSZYM

MMk