[zaloguj się]
[pdf]

GROŹNY (98) ai

-ź- (74), -z- (19), -ż- (4), -ś- (1).

-o- (27), -ó- (1); -o- : -ó- KochJez (1 : 1).

comp i sup (8 + 1) (nå)groźniejszy (9); -ejszy (4), -(e)jszy (5).

Fleksja
sg
mNgroźny, groźniejszy fNgroźnå, groźn(a) nNgroźné, groźniejszé
Ggroźnégo, någroźniejszégo Ggroźn(e)j Ggroźniejsz(e)go
Dgroźnému D D
Agroźn(e)go, groźny Agroźną A
Igroźnym, groźniejszym Igroźną I
Lgroźnym, groźn(e)m L Lgroźnym
Vgroźny V V
pl
N m pers groźni
subst groźné
G groźnych
D groźnym
A m pers groźne
subst groźné
I n groźnymi, groźn(e)mi

sg m N groźny, groźniejszy (25). ◊ G groźnégo, någroźniejszégo (4); -égo (1), -(e)go (3). ◊ D groźnému (2); -ému (1), -(e)mu (1). ◊ A groźn(e)go (2), groźny (2). ◊ I groźnym, groźniejszym (9). ◊ L groźnym (3) BielKron, ArtKanc, KlonFlis, groźn(e)m (1) RejPs. ◊ V groźny (2). ◊ f N groźnå (8), groźn(a) (1). ◊ G groźn(e)j (5). ◊ A groźną (2). ◊ I groźną (2). ◊ n N groźné, groźniejszé (6); -é (1), -(e) (5). ◊ G groźniejsz(e)go (2). ◊ L groźnym (1). ◊ pl N m pers groźni (8). subst groźné (2); -é (1), -(e) (1). ◊ G groźnych (2). ◊ D groźnym (1). ◊ A m pers groźne (2); -e (1), -(e) (1). subst groźné (4); -é (1), -(e) (3). ◊ I n groźnymi (1) RejAp, groźn(e)mi (1) BudBib.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI(XVIII) – XVII w.

1. Wzbudzający strach; złowrogi, mogący być niebezpiecznym, mający możność używania swej siły w sposób dotkliwy dla innych; minax Mącz, Cn; infensus, infestus Mącz; minatorius Cn (87): BierEz H3v, I3; ForCnR C3v; BOragowa wodkha [...] ſny grozne odeymuie FalZioł II 3d, II 3d; Brwi wzgorę zklecżone na wzraz łuku, cżłowieka pyſznego vkazuią. ſmiałego, groznego GlabGad N4v; RejPs 139; KrowObr 160; RejWiz 99v; Leop 2.Esdr 1/5, 4.Esdr 15/34; OrzList h2; BielKron 93; Terriloquus, terribiliter loquens, [...] Stráſznomowny/ groźny. Mącz 451c, 169d [2 r.], 222a; A któréybym ia kaźni v Królá ſwégo ſpráwiedliwie groźnégo nie był godźien/ gdybym ták przed Królem mówił OrzQuin D2; Oto ſłyſzyſz nędzniku co thu Anyoł Páńſki groźnymi ſłowy powieda RejAp 159v; Thedy nielza iedno iuż muſieli chowáć żołnierze á ludzi groźne á możne/ kthorzy ieżdząc po mieſciech/ gwałtem á mocą łápáli RejPos 282, B, 211; BudBib 4.Esdr 11/45; PaprPan ktv; KochOdpr Cv; Temu gwałt/ y groźna zbroiá Niemoże przerwáć pokoiá KochPs 69; Groźnieyſzy morzá/ y wſzech nawáłnośći Bóg zwyſokośći. KochPs 141, 70, 99 [2 r.], 149; Krol boiąc ſię klątwy Papieſkiey (ktora ná ten cżás groźna była) vcżynić to muśiał NiemObr 171; KochFr 117; Chceſz być groźnym/ á vćiekaſz KochPieś 45; ále com cżynił dobrze álbo źle/ toć zemną ná groźnym ſądźie ſtánie. ArtKanc S11v, K9, S11, S11v, T; czego tu z groźnym łukiem ſtrzeżeſz? KochFrag 45; OrzJan 18; RybGęśli D; Iáko hoyni Bogowie/ gdy ſczodromietnémi Ná ten świát miecą dáry/ rękomá świętémi. Ták téż bywáią groźni/ gdy roſpuſtę widzą GosłCast 37, 59.

groźny komu, czemu (23): Cżemu to miły łábęćiu/ Groźniey [!] wſzelkiemu źwierzęćiu: Smierći śię ty ſam ráduieſz/ Y co w niey nalepſzego cżuieſz? BierEz O3, O3v; WróbŻołt C5v; RejKup dd8 [2 r.]; LubPs L4, T5v, cc5; RejWiz 124v; KochSat A4; Doyrzy ſwych Miaſt y Zamkow iáko Pan oſtrożny/ Zá tym nieprzyiaćiołom twoim będźieſz grozny. Prot D3v; RejPos 40v; WierKróc B2; PaprPan G2v, H2v; Czyli temu dawny czás/ kiedy ſzczęśćiu ſwemu/ Car Moſkiewſki vfáiąc/ chćiał świátu wſzyſtkiemu Gróźnym być? KochJez A3; NiemObr 63; ArtKanc R19, S11; GórnRozm A4v; KochWr 34; KochFrag 42; LatHar 641.

groźny na kogo (2): Ná proźbę moyę okażże ſie groźny/ Ná lud nyepobożny. LubPs ee2v; Nemini infensior quam tibi, Ninákogo niegroźnieyſzy yáko ná cię Mącz 169d.

groźny czym (5): A ieſli złotem groźni ſąſiadom być chcecie/ Tym ie richley u ſiebie ieſzcze mieć będziecie. KochSat A4; Prot A4; KochJez A4; Stáwił ſye nam w przeſzłych dniách z iákąś twarzą ſrogą/ Groźną/ niedawno przeſzłą tą woienną trwogą. ZawJeft 22; KochFrag 42.

groźny w czym (2): w bakaniu grozny/ w vpominaniu/ laſkawy OpecŻywList Cv; LubPs cc5.

W przeciwstawieniach: »miłosierny (2), łaskawy, wdzięczny... groźny« (4): OpecŻywList Cv; RejKup dd8; Vcieczże ſie iać rádzę do Bogá onego/ [...] co ieſt ná wſzem możny/ Cnotliwym miłoſierny/ á złym bárzo groźny. RejWiz 124v; KAźimirz on zacny krol nie będąc ták możny/ Był v ſwych wdzięcżnym krolem/ v poſtronnych groźny. RejZwierc 247v.

W charakterystycznych połączeniach: groźny (-a, -e) człowiek (2), dekret, hetman, imię, kaznodzieja, krol (3), lew (2), łuk, majestat, moc (2), Pan (3), oblicze, pomsta, rzecz (2), sąd (8), sen, sędzia (2), sidło, skrzydła, słowa, śmierć (6), twarz, widzenie, wzrok, zbroja.

Wyrażenie: »groźną ręką« = z pogróżkami, albo z rękoczynami, albo zbrojnie (1): ieſliby popędliwymi ſłowy przećiw vtćiwoſći Sądu co rzekł: tákowy pięniężną winą karan będźie. A ieſliby groźną álbo zbroyną ręką wyſtąpił/ tedy iáko Pan Bog y Práwo nákaże. GroicPorz i2v.
Szereg: »groźny, (a, i) straszliwy (a. straszny)« [szyk 7 : 4] (11): LubPs T5v, V4v; Abowiem ćiebie Kryſtuſie Málárze ſrogim/ groznym/ y ſtráſſliwym Sędzim pośćiánach máluią KrowObr 209v, 139, 242v; OrzQuin Y3; RejAp 198; RejPos 63v, Ooo4; Nie ták groźné/ nie ták ſą ſtráſzliwé W ręku męſkich ſtrzały popędliwé KochPs 191; ArtKanc S11.
W przen [na kogo] (1): Groźny to krol ná káżdego/ Zwycżay cżłeká niebácżnego RejZwierc 232v.
a. W funkcji rzeczownika (1): Bo iák Lew mężny groźny ieſt miedzy zwirzęty/ Ták od mężnych od groźnych ten narod ieſt wſzcżęty. PaprPan ktv.
2. Dotkliwy, surowy, okrutny; acer BartBydg (7): BartBydg 3b; A nie ieſt nicż lepſzego iſcie to me zdanie Iedno młodemu człeku groźne wychowanie RejJóz I2; O iako Grośna pokuta/ przyſzła godnie na człowieka SeklPieś 32; A piſmo ſrodze ſtráſzy/ iż nic groźnieyſzego Nie ieſt/ iedno w ręce wpáść Bogá żywiącego. RejWiz 124; Otoz maćie známię groźney męki MWilkHist F3v; [poganie] w nicżym bárźi mocy ſwey nie pokłádáią/ Iáko w wielkośći ludźi ktorych záwſze máią. Spotrzebę ſwą á záſię w groznym poſłuſzeńſtwie CzahTr F3v.
W przen (1): A wſzákże iednák [Wisła] ieſt w groźnym táráśie/ V Zułáwiánow KlonFlis G3.
3. Pełen pogróżek; minax Mącz (4): Minaces sermones, Groźne mowy. Mącz 222a, 222a; Prot A4v; Szpot Starosta Piotrkowski pisał list do Zony grozny opowiedaiąc ze iescze nie tukoniec. ActReg 70.

Synonimy: 2. bolesny, ciężki, dokuczliwy, dokuczny, dolegliwy, okrutny, ostry, przykry, srogi.

Cf NIEGROŹNY

KW