Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: KOLĄC

Następne hasło: 2. KOLĄCY »

1. KOLĄCY (13) part praes act

kolący (12), koląc (1) SienLek.

o jasne.

Fleksja

sg
m	N	kolący	n	N
	G			G	koląc(e)go
	A	kolący		A
	I			I	kolącym
	L	kolącym		L

pl
N	subst	koląc(e), koląc
G		kolących
I	m	kolącymi

sg m N kolący (4). ◊ A kolący (2). ◊ L kolącym (1). ◊ n G koląc(e)go (1). ◊ I kolącym (1). ◊ pl N subst koląc(e) (1) koląc (1) SienLek. ◊ G kolących (1). ◊ I m kolącymi (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde bez cytatu s.v. kłóć.

Znaczenia

1. Zadający ciosy ostrym narzędziem, raniący, kaleczący (12)
- a. Kolczasty, ostry (10)
2. Powodujący ból (o objawach choroby) (1)

1. Zadający ciosy ostrym narzędziem, raniący, kaleczący; pungens Mącz, Calep (12): Pungens, Vpycháyąci/ koląci. Mącz 331c; Calep [876]b.

a. Kolczasty, ostry; asper Murm; hirsutus Mącz; aculeatus, echinatus, sentus, spinosus Cn (10): NEſzpuły ieſt owocz iedne^go drzewka kolącze^go małe iako iabłuſzka FalZioł III 19b; bo też to więc bywa/ że drugi piſmo przytocży/ że thák przylęże do drugiego piſmá/ iákoby ow kolący orzech do mármurowey thablice przyłożył. SarnUzn D5; Lás gęſty zá nimi Drzéw wyſokich á wſzyſtko z wierzchy kolącimi. KochJez A4; Chćieliſmy twe gęśli oddáć páſterſkiemu Bogu Ná puſtyniách Arkádiyſkich/ przy kolącym głogu. KlonŻal B3; Iam tobie dał Sceptrum, moc, á sławę Krolewſką/ á tyś kolącym ćierniem koronował głowę mą. ArtKanc E14v; GrabowSet Q4; PaxLiz E4.

W charakterystycznych połączeniach: kolące(-y) ciernie, drzewko, głog, kaMyszek (2), orzech (2), oset, wierzch.

Zestawienia w funkcji nazw botanicznych: »kolący kasztan« = prawdopodobnie drzewo nazywane dziś Aesculus hippocastanum L., kasztanowiec zwyczajny, z rodziny kasztanowcowatych (Hippocastanaceae) pochodzenia bałkańskiego Mącz (1): Hirsutae castaneae, Kolące kaſztány. Mącz 156d.

[»powoj kolący« = Smilax aspera L. (Rost Sł: powÓj kolczysty); kolcowój,. środziemnomorski krzewiasty pnącz o kolczastych łodygach z rodziny kolcowojowatych (Smilacaceae): Powoy kolący Smilax aſpera, Stech endt winden. SienHerb L2#, E2#.]

Szereg: »ostry, (i) kolący« (2): Scrupus et diminutive scrupulus [...]. Kámyſſek drobny á bárzo oſtry y kolący. Murm 123; BartBydg 140b.

2. Powodujący ból (o objawach choroby) (1): Rzadkie łáyná nieiáko paląc álbo koląc Ogonicę: Krwáwey niemocy ſye trzebá oſtrzegáć. SienLek 20.

Synonim: 1.a. ostry.

Cf 2. KŁOĆ