[zaloguj się]
[pdf]

2. KŁOĆ (73) vb impf

kol- o jasne; pozostałe formy z tekstów nie oznaczających ó.

Fleksja
inf kłoć
indicativus
praes
sg pl
1 kolę
3 kole kolą
praet
sg pl
3 m kłoł m pers kłoli
f kłoła m an
n subst kłoły
fut
sg
3 f będzie kłoła
imperativus
sg
2 kol
impersonalis
praet kłoto
participia
part praes act koląc

inf kłoć (4). ◊ praes 1 sg kolę (4). ◊ 3 sg kole (44). ◊ 3 pl kolą (6). ◊ praet 3 sg m kłoł (1). f kłoła (2). ◊ 3 pl m pers kłoli (3). subst kłoły (2). ◊ fut 3 sg f będzie kłoła (2). ◊ imp 2 sg kol (1). ◊ impers praet kłoto (1). ◊ part praes act koląc (3).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Wbijać ostre narzędzie, zadawać ciosy bronią kłuącą; pungere Mącz, Calag, Calep, Cn; fodere Mącz, Cn; compungere Calep, Cn; fodicare, fossare, stimulare Cn (69): Mącz 132c, 331c [2 r.]; Stechen, de Api. Kłoć. Pchnąć. Pungere. Calag 463a; Oni ſię w męſtwie/ w dźielnośći kocháli/ Dźiś ledá żydá z workiem pieprzu wolą: Nie dźiw/ że rzadko zá tarczámi kolą. KochFr 28; KochSz A3v; Compungo – Kolę, pchąm. Calep 229b, [876]b [2 r.].

kłoć kogo, co (6): KwiatKsiąż Ov; Ruſacy vciekáiących bili/ ſiekli/ kłoli/ imáli StryjKron 135. Cf kłoć kogo, co czym; Zwrot.

kłoć kogo, co czym (3): A dla tego zaden mądry kucharz piecżyſtego nie kole nożem aby iuſzicza nie wyciekała. GlabGad H3; KochSat B2; SkarŻyw 273.

W połączeniach szeregowych (5): ktho mu ſie nawinął w oney zgrái/ ſiekł/ rąbał/ kłoł/ iż zábitych/ ránnych/ bárzo wiele było GórnDworz O7v; SkarŻyw 441; Ruſacy goniąc ſieką/ kolą/ wiążą/ krzycząc StryjKron 255, 135, 390.

W charakterystycznych połączeniach: kłoć nożem (2), skrypturalikiem.

Zwrot: »oczy kłoć [komu]« = wyłupiać oczy, oślepiać (1): drugim ocży kłoto/ ręce odćinano/ nogi vtrącano SkarŻyw 441.
Szeregi: »kłoć, (i) rzezać« [szyk 1 : 1] (2): KochSat B2; Tedy go po vlicách y błoćie włocżyli/ [...] dziećiom go teſz y zącżętom [!] záwieśiwſzy/ ſcrypturalikámi kłoć y rzezáć kazáli SkarŻyw 273.

»kłoć i siec« (2): KwiatKsiąż Ov; Punctim caesimque, Pachmie y z wierſchu/ álbo koląc y ſiekąc. Mącz 331c. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.].

W przen (3):

kłoć co (1): Ia mowię że ćieleſna buyność ieſt niewolą/ Gdy myśl ſztychy chorobne lub kłopotne kolą. RybGęśli C4.

kłoć czym (2): RejZwierz 116; Snadź on Krol Nefelio s tym náſzym Bobolą/ Rowni s ſobą lecż náſzy fortelmi nie kolą. PaprPan R3.

Przen: Przeszkadzać, drażnić, być niewygodnym, usposabiać niechętnie, być solą w oku [w tym: kogo, co (35)] (42): Bo cze ono barzo kole [...] Coż przes Pyche ſtrącził marnie RejKup dd5v; GosłCast 28.
Przysłowie: Będzieć tych podobno niemáło co ie tá prawdá będzie w ocży kłołá RejAp BB6v, 119v; Prawdá wſzythki kole w ocży RejPos 250v marg, 36, 209, 214v, 250v; CzechEp 326, 426. [Ogołem 9 r.].
Zwrot: »kłoć w oczy, oko« [w tym z podmiotem: wstyd (7), (po)strach (3)] = pungere oculum PolAnt; incurrere oculis a. in oculos Cn [szyk zmienny] (38 : 2): RejJóz D4, E7v, H5, P2v; Czyrpialam dlugo wniewoli Bo mie oba woczy kloli. RejKup M6v, h5v, Ccv; Czuyą to do ſyebye Lutheranowye y drudzy kácyrzowye dźiſyeyſſy: Y bárzo ye to w oczy kole/ iż nyemogą zebrányu ſwemu tego znáku przywłáſſczyć. KromRozm III E4v; Przecżże ich ten ſrogi ſtrách wżdy nie kole w ocży RejWiz 172, 166v; RejZwierz 7v, 109v; BibRadz Eccli 22/22[24]; Prot A2v; bo ią bárzo kłoły w ocży ony ſwięthe vpominania y przeſtrzegánia iego. RejPos 322v, 26, 37; HistLan A2v; RejZwierc 143v; CzechRozm 81v, 125v; CzechEp 9, 112, 304; NiemObr 16; ReszPrz 22; WujNT przedm 6, s. 288, 386, 603; Zá czym boiaźń ze ſtráchem vſtáwicznie kroczy/ Mocno gryźie ſumnienié/ á wſtyd kole w oczy. GosłCast 59. Cf Przysłowie.
a. Być kłującym (5): Ale ſuchy á domowy Oſet/ ten wyſoko roſcie á barzo kole. FalZioł I147d; RejZwierc 18.
Przysłowie: y owſzem byſtrze zápalczywy gniew ſwoy (iako ono mowią miły ieżu nie kol) vſmierzywſzy/ onę przećiw Moſkwi wypráwę ná inſzy czás odłożył. StryjKron 69.
W przen (2):

kłoć w co (1): Cżemu ná to nie bacżyſz że cie Pan zowie ćirniem/ głogiem/ á oſtem/ ktory áż przez ſkorę przenika: á nie thylko w ciáło/ ále práwie w duſzę kole owiecżki iego RejPos 189.

W porównaniu (1): pánowie wſzytko mowią: day/ day: ſędziowie zapłáty y dárow czekáią: możni przewodzić myśli ſwoie chcą. Nalepſzy miedzy nimi/ przedſię kole iáko ćierznie z płotu. SkarKaz )( 3.

2. Boleć, dolegać (o objawach choroby); fodere, pungere Mącz (4): Pot zaſkorny gdy kole SienLek S3.
Zwrot: »w bok kłoć« (1): Bo niepomoże pigułá Kiedy wbok kole rywułá RejRozpr G4v.

Bezpodmiotowo [kogo] (2):

kłoć ku czemu (1): Foditur nunc stimulo, Kolemie ku ſercu. Mącz 132c.

kłoć w czym (1): Pectus pungit aculeus, Kole mie w ſercu. Mącz 331c.

Synonimy: 1. pchać, sztychować; 2. boleć, drzeć.

Formacje współrdzenne: kłoć się, nakłoć, pokłoć, przekłoć, skłoć, ukłoć, wykłoć, zakłoć, zakłoć się; wykłować; przekalać.

Cf KŁOCIE, KŁOTY, KOLĄCY, 1. KOLENIE, KOLIZĄB

MM