[zaloguj się]
[pdf]

PCHAĆ (21) vb impf

a jasne.

Fleksja
inf pchać
indicativus
praes
sg pl
1 pchåm
2 pchåsz
3 pchå pchają
praet
sg pl
3 m pchåł m pers pchali
imperativus
sg
2 pchåj

inf pchać (1). ◊ praes 1 sg pchåm (3). ◊ 2 sg pchåsz (1). ◊ 3 sg pchå (3). ◊ 3 pl pchają (3). ◊ praet 3 sg m pchåł (1). ◊ 3 pl m pers pchali (3). ◊ imp 2 sg pchåj (2). ◊ part praes act pchając (4).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XIX w.

1. Silnym ruchem od siebie działać na kogoś a. na coś, sprawiając lub chcąc sprawić, aby się poruszył(o) do przodu; adurgere, agere, impellere, mulgere, propellere, protrudere, subigere, trudere, urgere Cn [w tym: kogo (11), co (3)] (14): Gdy ćiężar niezmożony Kámieniá/ ktory pcháiąc kołem tacża Z gory w doł vpuſzcżony/ [...] Syſyf wraca. GrabowSet G.
Przen (2):

pchać w co (1): Dni żywotá moiego/ w niwecż obracáią Lzy/ [...] á w otchłánie pcháią GrabowSet E4v.

a) Zmuszać do udania się gdzieś [dokąd] (1): Bo ácż co ſie nie godzi [tj. córki do niczego się nie nadające]/ to tám [do klasztoru] cżáſem pcháią/ Co álbo garb ná ſzyi/ álbo guzy máią. RejWiz 39; [ták też y ći ktorzy ſię ieſzcze nie odrodźili/ nie wnidą do Zboru/ choć ie tám ſwoiem chrztem pcháią/ aż ſię odrodzą. PiotrGonPonurz K7].
a. Trącając zmuszać do szybkiego ruchu, do wystąpienia (6): OpecŻyw 108v, 135v; (nagł) Biſkup pcha Gardjaną (–) Idż tymiły Gardyanie RejKup bb3v; Lecz złośliwi kátowie/ przyſtępić [Matce] nie dáli/ Pcháiąc ćię/ nie vczćiwéć ſlowá zádawáli. SiebRozmyśl H3v.

W połączeniach szeregowych (2): iedni go bili/ drudzy pchali/ niéktorzy go za wloſy rwali/ aże na ziemię vpádál Iezus miły OpecŻyw 109v, 110.

b. Sprawiać, aby ktoś a. coś nie był(o) gdzieś, nie dostał(o) się do kogoś; odpychać, wypychać; przen (5):

pchać z czego (1): Ale boiaźn/ y grozá páná prowádzą/ Y z wyſokich páłaców pcháć ſye nie dádzą KochPieś 18.

a) O Bogu lub wobec Boga: pozbawiać swej łaski lub sprawiać, aby ktoś jej nie uzyskał [od kogo, od czego] (4): Pánie/ [...] Czemu mię troſkliwégo Pchaſz od oblicza ſwégo? KochPs 64.
Zwroty: »precz pchać« (1): á choć mnie/ lud w poſpolitośći Precż pcha od ćiebie/ iednák ty/ moy Pánie/ Obroć ſię ku mnie GrabowSet N4.

»pchać od siebie« (2): Omyi złość mą/ nie pchay mnie od śiebie wzgárdźiwſzy GrabowSet P, I2.

2. Wbijać coś ostrego, kłuć; pungere Mącz, Calep, Cn; compungere Calep, Cn; fodere, fodicare, stimulare Cn (7): Mącz 331c; Punctim – Pchaiącz koliącz. Calep [876]b, 229b, [876]b; [ktore [drzewo pigwowe] ácżkolwie nie pcha iáko ćiernie/ wſzakoż gęſto y krzewiſto rośćie Cresc 1571 413].

pchać co (żywotne) (1): Owa też gdy śię [jeż] obracał/ Láſkę [lege: łaskę, tj. łasicę] ſwemi ośćiámi pchał BierEz P3v.

pchać czym (2): BierEz P3v; [[królowie pszczeli mają] trochę ná brzuchu iákoby włoſki máłe/ wſzákoż imi nie pcháią Cresc 1571 605]. Cf Zwrot.

Zwrot: »żądłem pchać« (1): PCżoła [...] Ma ząbki iako inſze zwierzęta/ wſzakoh niemi niekąſa: telko żądłem pcha FalZioł IV 27c.
Przen (1): A nie bacż iż ći [źli] woniáią/ Pod tąć wonią bárzo pcháią. BierEz M.

Synonim: 2. kłoć.

Formacje współrdzenne: pchać się, upchać, wypchać, zapchać, zepchać; pchnąć, pchnąć się, dopchnąć, dopchnąć się, odepchnąć, odepchnąć się, popchnąć, popchnąć się, przepchnąć, przypchnąć, przypchnąć się, wepchnąć, wypchnąć, zapchnąć, zapchnąć się, zepchnąć, zepchnąć się; odpychać, odpychać się, popychać, popychać się, pospychać, przepychać, przypychać, rozpychać, sprzepychać, spychać, spychać się, upychać, wpychać, wypychać, zapychać; przypchawać; odpychować.

Cf PCHAJĄCY, PCHANIE, PCHANY, PCHĄCY

ZCh, IG