Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: (ODPUŚNIE)

Następne hasło: [ODPYCHAĆ SIĘ] »

ODPYCHAĆ (24) vb impf

o oraz a jasne.

Fleksja

indicativus
praes
	sg	pl
1	odpychåm
2		odpychåcie
3	odpychå	odpychają

praet
	sg		pl
3	m	odpychåł	m pers	odpychali

fut
	sg
3	m	odpychać będzie

imperativus
	sg
2	odpychåj

conditionalis
	sg
3	m	by odpychåł

praes 1 sg odpychåm (8). ◊ 3 sg odpychå (2). ◊ 2 pl odpychåcie (2). ◊ 3 pl odpychają (4). ◊ praet 3 sg m odpychåł (1). ◊ 3 pl m pers odpychali (2). ◊ fut 3 sg m odpychać będzie (1). ◊ imp 2 sg odpychåj (1). ◊ con 3 sg m by odpychåł (1). ◊ part praes act odpychając (2).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XIX w.

Znaczenia

Pchnięciem odsuwać (24)
- Przen (12)
  - a) Nie chcieć (5)
  - b) Zniechęcać (2)
  - c) Nie dopuszczać, pozbawiać (2)
  - d) [Pozbawiać się]
- a. Odpierać cios (2)
- b. O żeglarstwie: odbijać od brzegu lub nie przybijać do brzegu (2)
- c. O magnesie (1)

Pchnięciem odsuwać; repellere Calep, Cn; retrudere Mącz, Cn; displodere Mącz; amoliri, amovere Calep; depellere, dimovere, submovere Cn (24): Amolior – Odwałam, odpycham. Calep 63a, 63a.

odpychać kogo, co (3): gdy ſtáną v práwá/ wſzyſcy wnet powſtáią/ A onego nędznicżká ná zad odpycháią. RejWiz 122. Cf odpychać kogo, co od kogo, od czego.

odpychać kogo, co od kogo, od czego (2): Matuchna iego [...] chciała mu pomotz noſitz krzyża/ ale iéy niechciáno dopuſcitz/ bo [...] ią od ſyna odpychali OpecŻyw 137; Mącz 306a.

Zwrot: »na zad, w zad odpychać« (2:1): RejWiz 122; Retrudo, Ná zad odpycham/ odtrącam. Mącz 467a; Calep 912a.

Przen [w tym: kogo, co (10)] (12):

W przeciwstawieniu: »ciągnąć ... odpychać« (1): Káżda z onych ſekt kſobye koſćyoł ćyągnye/ á ine od nyego odpycha KromRozm III C2.

W porównaniu (1): Bo [kości świętych] Kośćioł iáko ſłupy wſpieráią/ iáko wieże go bronią/ iáko opoki náwáłnośći morſkie odpycháią SkarŻyw 131.

Fraza: »chocia by i widłami od siebie odpychał« (1): barzo trudna rzecż ieſth to odmienić czo komu natura iego dała, chocia by też [...] y widłami naturę od ſiebie odpychał wſzakoż ona zawſze ku ſwemu ciągnie. GlabGad L8v.

a) Nie chcieć (5): Abdico – Oddaliam, Odpicham, Vvirzekam lie dżiećiećia. Calep 3b.

W połączeniu szeregowym (1): Co [łaskę bożą i zawołanie między ludźmi] iſcye [dziecię] opuſſcżáć á od ſiebye oddáláć/ y yákoby odpychać będzye/ widząc á cżuyąc ná ſobye złoto/ [...] álbo ſwyethne odzyenya. GliczKsiąż Fv.

Zwrot: »od siebie odpychać« (4): GliczKsiąż Fv; ktoremi [sprosnymi obyczajami] ſie zacni á mądrzy brzydzą/ y od ſiebie ie odpycháią RejZwierc 18v; Ktorego [Jezusa] iż wy Pánem ná niebie cżynićie tedy nie tylko dwu Pánow ſobie zmyſlaćie/ ále też iáſnie Bogá áby nád wámi nie pánował od ſiebie odpychaćie. CzechRozm 123, 246.

b) Zniechęcać (2):

W przeciwstawieniach: »pobudzać, wabić ... odpychać« (2): ktorą [naukę] oycowye náſſy w milczenyu (ktore wſſeteczne ludźye pobudza/ á proznuyące albo nyedbáłe odpycha) záchowáli chędogo KromRozm II h4v; CzechEpPOrz *3v.

Zwrot: »od siebie odpychać [czym]« (1): Bo ty kśięgi X.K. nie wabią do śiebie cżłeká ſpokoynego: [...] ále práwie od śiebie iákoś náporząd gwałtem odpycháią: ſłowy iákimiś nie bárzo vcżćiwymi CzechEpPOrz *3v.

c) Nie dopuszczać, pozbawiać [od czego] (2): ktore [uporne mnimanie] oni w ſwoich wymyſlech położyli [...] odćiſkáiąc wierne moczą/ gwałtem/ [...] odpycháyąc ye od ſwiętey prawdi ſłowá Bożego. LubPs bb6v marg.

Szereg: »odłączać i odpychać« (1): Iáwno ieſt wſzyſtkiemu ſwiátu/ iáko proſte ludzi od kielicha odłątzaćie y odpychacie KrowObr 200.

d) [Pozbawiać się [komu]: Zbyć że niemożeſz gośćiá vpornego [przymawiającego się o psa]/ Koślawe wyſtaw/ y co ieſt chromego. Z żáłośćią rzkomo chártá mu odpychay/ Ześ niegorſzego dał/ to ieſzcże wzdychay. BielawMyśl C3.]

a. Odpierać cios (2): Repungo, Odpycham/ ſztych odbiyam. Mącz 331d; Calep 915b.

b. O żeglarstwie: odbijać od brzegu lub nie przybijać do brzegu [co od kogo, od czego] (2): Tudźieſz mieſzkáią dźicy Nieznáchowie Ná ſwym Oſtrowie. [...] od nich odpychay ſzkutę KlonFlis F4v.

Zwrot: »odpychać od brzegu« (1): Niechże ich [wodnych bóstw pogańskich] kto chce błaga/ odpycháiąc Okręt od brzegu/ [...] Lecż my [...] Wzywaymy PANA KlonFlis B3.

c. O magnesie (1):

W przeciwstawieniu: »ciągnąć ... odpychać« (1): FalZioł IV 56a cf Zwrot.

Zwrot: »odpychać [czym] od siebie« (1): then [magnes] iednym wągłem/ tho ieſt iedną ſtroną ciągnął żelazo, á drugim węgłem otpychał od ſiebie FalZioł IV 56a.

Synonimy: odciskać, odmykać; a., b. odbijać.

Formacje współrdzenne cf PCHAĆ.

Cf ODPYCHANIE

ZCh