Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: ODMYĆ SIĘ

Następne hasło: [ODMYKAĆ SIĘ] »

ODMYKAĆ (18) vb impf

o prawdopodobnie jasne (tak w od-); a jasne.

Fleksja

indicativus
inf	odmykać
praes
	sg	pl
1	odmykåm
3	odmykå	odmykają

praet
	sg		pl
3	m	odmykåł	m pers
3	n		subst	odmykały

conditionalis
	sg
3	m	by odmykåł

inf odmykać (3). ◊ praes 1 sg odmykåm (8). ◊ 3 sg odmykå (2). ◊ 3 pl odmykają (1). ◊ praet 3 sg m odmykåł (2). ◊ 3 pl subst odmykały (1). ◊ con 3 sg m by odmykåł (1).

Sł stp w innym znaczeniu, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

Znaczenia

1. Otwierać zamknięte pomieszczenie (12)
- Przen (9)
  - a) Otwierać królestwo niebieskie (i przez analogię: grzesznym – piekło 1 r.) (8)
2. Odsuwać (6)

1. Otwierać zamknięte pomieszczenie; aperire PolAnt, Cn; reserare Calep, Cn; adaperire, pandere, patefacere, recludere Cn (12): Calep 916b; Ten co klucż naydźie/ áby ſobie nie odmykał/ opátrzyć GostGosp 58.

odmykać do kogo (1): Wpuśći rękę drapieżną przezedrzwi do śieni: Odmykáć do bogacżá zdrayca ſię nie leni. KlonWor 42.

Przen [w tym: co (6)] (9):

Zwrot: »zasłonę odmykać« = ujawniać (1): Atoż ter az [!] zaſłonę odmykam y iáwnie powiádam/ iż ono com ſię zdał iákobym od rzecży odeyść miał/ oto teraz tego dowodzę com ſprzodku obiecał. WysKaz 19.

a) Otwierać królestwo niebieskie (i przez analogię: grzesznym – piekło 1 r.) (8): Aliecz y ja myſlie ſobie Tuſſe kyedy mam poſobie Czo niebo odmyká Piotrą Pewienem go by wiecz kmotra RejKup v2, o7v, y4v.

odmykać komu (3): á on klucż mocny brał moc ktory wiernym odmykał zamki niebieſkie á niewiernym odmykał [...] do przepáśći piekielnych. RejAp 165. Cf odmykać koniu czym.

odmykać komu do czego (1): RejAp 165 cf odmykać komu.

odmykać komu czym (1): RejPos 119 cf Szereg.

W przeciwstawieniu: »zamykać ... odmykać« (1): To mowi święty/ prawdziwy/ ktory ma klucż Dawidow/ ktory otwierá/ á żaden nie zámyka/ y zámyka a żaden nie odmyka. BudNT Apoc 3/7.

Zwrot: »odmykać zamki, fortkę« (2:1): Nie ſtakimi wiwianky Odmykać donieba zamki RejKup o8; RejAp 165; RejPos 119.

Szereg: »zamykać i odmykać« (1): A toć ſą ty klucże ktoremi nam zámykáią y odmykáią fortkę á przyſtęp do Páná náſzego RejPos 119. [Ponadto w przeciwstawieniu 1 r.]

2. Odsuwać; semovere Mącz, Calep; demovere, dimovere, emovere, submovere Calep; removere, moliri Cn (6): Semoveo, Ná ſtronę pomykam/ Odmykam/ też odłączam. Mącz 235a; Dimoveo – Odmijkąm, zmieiſca riſząm [!]. Calep 325b, 305a, 361a, 966b, [1019]a.

Synonimy: 1. otwierać; 2. odciskać, odpychać.

Formacje współrdzenne cf MKNĄĆ.

Cf [ODMYKAN]